| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИРС араб, сущ.; -ини, -ина 1) садалай масадаз амукьдай са вуч ятIани. Ада къачузвай кьудкьад манатдал жери крар ибур туш. Бубадилай атай ирс авач, затI. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Исакь нотариусдин патав фена, бубадин ирс ккIвалер вичин кIвачихъ закондалди ядай ихтияр авайвилин шагъадатнама гун тIалабна. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Ам кьейила, Сулейманазни, ругуд аял галай тахай дидедиз ирсинай амукьайди и кварквацI къванерин кварквацIар хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. 2) алакьун. - За ви ирс кьунва, ам за кьилизни акъудна, ТахьайтIа зун ви хва тахьун лазим я хьи! А. А. Пад хьайи рагъ. Сулеймана гзаф кьиметлу ирс тунва. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди.... духтурвал вуна хкянавай пеше яни, тахьайтIа, хизандин тIалабун тирни? - Ирс яз атана лагьайтIани жеда, жува хкяна лагьайтIани. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. Писатель ва публицист Буба Гьажикъулиева литература ахтармишунин рекьени хъсан ирс тунва. ЛГ, 2002, 15. V. ИРССАГЬИБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ирсинин иеси жезвайди, хьайиди, тирди. 2) нин-куьн ятIани иеси. Мехъерал хъфей ашукьни Усман ирссагьибри хушдиз кьабулна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: ирсдар. ИРСДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра ирс гвай, ирс кьабулзавай кас. Мегьамеда эфенди Гьамзат беган патав Ирганайдиз ам ГъазиМегьамед эфендидин иредар яз тайинарун патал фена. ЛГ, 1992, 25. IV. Адахъ вичин гъалал пабни ава, пуд аялни, абур рагьметлудан халис ирсдарар я. Я. Къафаров. Вафасузвал. Синоним: ирссагьиб. ИСИТIА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъуьрни вирт (ва я шекер) акадарна цIал гьазурнавай ширин затI. Савдагардин пабни, авуна иситIаяр, фар, экъечIна фида пIирелди. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Гуны гвай рушариз ширинлухар гудай: какаяр, пампасияр, шуьреяр, пахлаваяр, иситIа ва гьич са затIни тагудай кIвалерни жедай. Р. Гь. Чун чаз килигайла. Хунчайрани авай гьа: иситIаяр, мехкIуьт, шуьреяр, гузанаяр, нутIуф, рганвай верчер ва маса ширинлухар. Н. Меликов. Яран сувар меркезда || ЛГ, 2000, 23. III. * ксай мисик иситIа жагъидач. ИСКИ фарс, прил. цIийивилин лишан амачир, куьгьне хьанвай. # ~ партал, ~ къаб, ~ шегьер. БашкIул кIвахьиз иски месер Шеле кIула къун чида квез С. С. Куьреда авай аламатар. Уруж халу мотоциклдал алаз Кьасумхуьруьн иски муькьвяй фидайла, адан вилик къунши хуьряй тир япарал залан пичерин устIар Серкер акатда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: куьгьне, цIуру. Антоним: цIийи. * иски авун гл., ин вуч иски гьалдиз гъун. * иски хьун гл., вуч иски гьалдиз атун. Анжах гьабурукайни бязибур иски хьун мумкин я. Месела, вуна инал рикIел гъайиди. Адан са кьат иски хьанва. А. И. Самур. * иски-уьскуь сущ. иски хьанвай затIар вири санлай. КIвалера авай иски-уьскуь акъудна гадара. Р. ИСКИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери иски гьал. Синоним: куьгьневал. Антоним: цIийивал. ИСКИДАКАЗ нар. иски яз. Синоним: куьгьнедаказ, искиз. Антонимар: цIийидаказ, цIийиз. ИСЛАМ араб, сущ.; -ди, -да 1) терм мусурманвилин диндин асулрикай сад. Диндин асулар пуд я: иман я, ислам я, суьннет я. Гъ. Куьредин жуз. Гимридин медресада Мегьамед эфенди Ярагъиди жуьреба-жуьре илимрай ва исламдай тарсар тухуз... башламишна. ЛГ, 1992, 25. IV. 2) (чIехи гьарфуналди: И) итимдин хас тIвар - Ислам ( а, -а). ИСЛЕН || (ИСНЕЙИ куьгь.) араб, сущ.; гьяд йикъалай кьулухъ, саласа йикъалай вилик квай йикъан тIвар. Са жуьмядин йикъар: агьед, иснейи, саласа, гьерба, хемис, жуьмя, киш. Куьре чIалан илифарни... кIелдай жуз.... я ислен юкъуз, я хемисдиз тухудай икьрар жеривал я. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. ИСЛЯГЬ араб, прил. 1) къал гвачир, масадбурук хкуьр тийидай. Чигалидиз ван хьайивал, и ислягъ гьайванар мадни селли чкаяр ава. Б. Гь. Заз эвера. 2) дяве авачир. Адалай кьулухъ ислягъ уьмуьр гуьгъуьна хутаз башламишайла, зун хуьруьз хтана. Я. Я. Агалай сандух. Ислягъ вахтунда яракьламиш хьанвай, дамах гвай атлу акурла, цицIигъвийривай хъуьруьн кьаз хьанач лугьуда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: секин. * ислягь авун гл., ни вуж секин гьалдиз гъун. Жезмай кьван ая ислягъ... С. С. Дустариз. * ислягь хьун гл. секин хьун. ИСЛЯГЬВАЛ сущ.; -или, -иле ислягь гьал. Ислягъвал хуьнуьх - им я, дуст, чи кар. Къуй дяведин хер тахъхьурай чилел! А. Ал. Киждин ккIал. Гьа икI, Мурадов ШагьЭмир ватанпересвилин хиялрилай ислягьвилин хиялрал, абурулайни инсанпересвилин фикиррал атана. А. А. Лезгийрин литература. Ислягъвилиз, уьмуьрдиз, Акси я лап кIевелай. Инсаният терг ийиз КIанзава и чилелай. Ш. Т. Буба. Суьгьуьрдин тIвал гьатнайтIа, зи Дуьньяда ислягъвал твадай. ЛГ, 1992, 1. IХ.. ИСЛЯГЬВИЛЕЛДИ нар. ислягъвал хас яз. Назираз вичивай адан рекьел акъвазиз тежедайди чизвай, гьавиляй ам ислягьвилелди са къерехдихь къекъечIнай. Белки Салманахъни себеб хьана. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Синоним: ислягьдаказ, ислягьдиз. ИСЛЯГЬДАКАЗ нар. ислягь лишан хас яз. Синоним: ислягьвилелди, ислягьдиз. ИСЛЯГЬДИЗ нар. ислягь яз. Синоним: ислягьвилелди, ислягьдаказ. ИСНЕЙИ кил. ИСЛЕН. ИСТЕКЛУ тиуьрк, прил. кIани. Са кар якъин я: архадиз: гьарайдив рикIивай куьмекдай, гьарайдиз герек тирла, гьай лугьудай кас гзаф истеклу жеда. ЛГ, 2000, 8. Ш. Къазикъумух магьалдин гьаким Сурхая гьар жуьре халкьарикай гзаф инсанар кIватIна чаз гзаф гьуьрметлу ва истеклу шагьдин аксиниз къарагъна. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. Инал зи рикIел истеклу писатель ва алим Гьаким Къурбанан гафар хквезва... Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. * истеклу хьун гл., вуж-вуч кIаниди хьун. Адаз кьериз-цIаруз аквазвай зи эме икьван истеклу ва играми хьун аламат жедай кар тир. А. Къ. ЧIарав. А суй-къамат, а буй-гьайбат истеклу я къе элдиз. Ч. К. Устадрин устад. ИСТЕКЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера истеклу тир гьал. Чна адав «истеклувилин» рафтар ийин, диде, чна ам къе тIимил кьван хъуьтуьл ийида... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ИСТЕКЛУДАКАЗ нар. истеклу яз, кIанивилелди. Сам-Сам хьиз, муграгъвийри яру аскерарни - урусар, украинвияр, татарар, осетинар, гуржияр, азербайжанар ва таниш тушир миллетрин векилар - хушдиз, хайи рухваяр кьван, истеклудаказ къабулна. Гь. Къ. Четин бахт. И хъсанвилин къадир авай халкьди гьар нубатдин сеферда сегьнедал экъечIайла, гурлу капар ягъунивдини цуьквер гунивди, истеклудаказ къаршиламишзава. ЛГ, 2001, 4. X. ИСТЕМИШУН 1 гл., ни нивай вуч -да, -на; -из, -зава; -ин, 0 || -а, -рай, -мир; истемиш авун, истемиш тавун, истемиш тахвун, истемиш хъийимир са кар кьилиз акъудун кьетIидаказ, векьидаказ тIалабун. Эхир чара атIай бубади, вичин хцивай, гъикьван рикIиз тIар хьанатIани, «игитвилерал» эхир эцигун къетIадаказ истемишна. А. Эсетов. Инсан хьанач. ИСТЕМИШУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра са кар кьилиз акъудун патал чарасузди. Фялейрин истемишунар юкъкъандавай артух жезва. Р. ИСТИВУТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шаркь вилаятра жедай кудай тIям авай набатат ва адан емиш. # яру ~, къацу ~; -ар цун, ~ар атIун, ~ар регъуьн, ~ар кьурурун, ~ хуьрекдиз вегьин, ~ар цик кутун. ХъуьчIуьн кIанерив истивут гуьцIна, градусарни хкажда. А. Сайд. «Алад ваз югьур хьурай!» * регъвей истивут. * истивут тIуьр кIек хьиз нар. гьуьжетар ийиз, кикIиз гьазур яз. ИСТИКАН || ИСТИКIАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьакьанвилюсъ кьен авай, яд, чай хъвадай гъвечIи къаб. # гъвечIи ~; еке ~; ~диз чай цун. Алиди хкана кIвализ самовар, Суфрадал са къерехдивай эцигна, Ахпа гъана михьи истиканар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ИстикIанар жеда тасмал галачир, Чай вегьеда зерре атир галачир... X. Къ. Чай. Истиканда мад чай цан хъийидалди, Сефер халудин чапла патахъай ширширдин ван атана. А. Р. ЦIапан. ИСТИСМАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIугур зегьметдин нетижаяр фабрикдин, заводдин, чилин иесиди вичиз къачун. Им тушир ханарин гужан бигер, Я кулакрин истисмардин алчахмел. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ИСТИСМАРЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масад истисмар ийизвайди. Дагъустандани истисмарчияр авай. Р. ИСТИСМАРЧИ прил. истисмар ийизвай. Истисмарчи классдин аксина экъечIуниз килигна Кьуьчхуьр Саидан вилер акъудна. А. С. Хуьруьг Тагьир. ИСЯТДА нар. алай вахтунда. - Ша, ша, паб, исятда чун вакай рахазвай... А. А. Пад хьайи рагъ. Исятда чун, Дагъустандин халкьар, дяведин тIвар кьур къван, къарсатмиш жезва. И. Яралиев. Шарвили! Шарвили! Шарвили! Исятда Ахцегь райондик акатзавай Къуруш Европада виридалайни кьакьан хуьр я. И. Гь. Къуруш. Исятда дуьньядин гьалар Ислягьвилихь я жал ялар? А. Гь. Кесибди гайитIа акьул. Исятда, диде чан, а гъуьрч катар тийин. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ИТИМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) эркек инсан. Нагагь аватиз хьайитIа вун чархалай, Пара хийир къачур итимар валай, Вил ягъиз чеб кагьатда яргъа лай. Е. Э. Стхаяр. Итим шехьун чи чкайра айиб я. Ш-Э. Мурадов. Итимдихъ къве мез жедач, Жедач адахь кьве чинни... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - Эхь, чан бала, ацукь, за ваз эвернай, - лагьана цIару вилер авай, са кьадар яшар хьанвай итимди. И. К. Заза. Зи патавни буш чка са эгьли итимди кьуна. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Дагълар гьяркьуь къуьнерин, шумал буйдин акьуллу итим тир. Лезги халкьдин махар. Итимдин гафунин къуват анжах дишегьлидиз чир жеда. Гь. Къ. Лацу марал. Амай къван гагь са дишегьли, лезги чIал чир тек са итим, Етим Эмин, камалэгьли, Туш вун етим! Туш вун етим! М. Салахъ. Етим туш вун. Сад лагьай секретардин кабинетда кьве итим авай. К, 1988, 7. XII. Антонимар: дишегьли, паб. 2) гъуьл. Етим хьана, гъиле затI амачиз, Итим папаз муьгътеж тахьуй, стхаяр. Е. Э. Стхаяр.... дидедиз вичин авайни авачир са велед хъсан чкада динж ийиз кIанзавай: адан вичин хсуси уьмуьр бахтикъара хьанвай - итим, ам туна, ченги галаз, шегьердиз катнавай. А. М. Киф атIайди. Антоним: паб. 3) куьч. кар алакьдай, викIегь, акьуллу, мергьяматлу инсан. Гъурбатда ваз "Я къураба" лагьайла, Вун итимдай такьаз вавди рахайла, Вилин накъвар чурудлайгъуз чкIайла, Женнет ятIан, рикIиз лянет кьведа, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Ахьтин стхадин кIвале вакайни хъсан итим жеда... Къ. Къ. Кьелегъал йиф. Ада тербия гузвай аялрикай итимарни хкатна кIанзава, - къейдзава масада. Р. Меликова. Сад -дуьадал, сад - межлисдик. Эгер куьне лап гъвечIи тир аялдиз: «Вун итим я», - лагьайтIа, заз лап кIан я. Эгер куьне агакьнавай жегьилдиз: «Вун аял я», - лагьайла, заз такIан я. Ж. Эгер куьне... ИТИМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. акьуллувал, мергьяматлувал. - Адахъ авач итимвилин гьич лишан, Душманар шад ийиз, дустарперишан. А. Гъ. Пис хциз. Бес, вучиз итимвал квахьна икьван фад, Яншахар, кIамашар икьван бул хьана? И. Ш Кьудар. Виликдай хуьре са кас кьейила, вацран муддатда шад мярекатрихъ кьил кутадачир. Къенин девирдин "къегьалрихъ" итимвал, инсанвал къалурдай жуьрэт авач. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур -межлисдик || ЛГ, 1999, 25. II. Вафалувал чин тийирдахъ эдеб, намус, ар жедай туш. МикънатIисди чIугвадайвал желбайтIани ада вичел, Эл-алемдик арада вал итимвилин тIвар жедай туш. Ас. М. Гъезелар. Синоним: акьуллувал, мергьяматлувал, инсанвал. ИТИМВИЛЕЛДИ нар. итимвал хас яз, дуьз къайдада. # жув ~ тухун, гьар са кардив ~ эгечIун. ИТИМСУЗ прил. 1) итимвал авачир, инсанвал квачир. 2) угъраш, намуссуз. ИТИМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери угърашвал, намуссузвал. ИТИМСУЗВИЛЕЛДИ нар. итимсузвал хас яз. ИТIИ: итIи-битIи сущ. -ди, -да; -яр, -йри, -йра; куьлуь-шуьлуь. * итIи-битIийра къекъуьн гл., вуж нин-куьн куьлуь-шуьлуьйриз фикир гун, фикир желб авун. ИФЕЙ прил. 1) кудай, гзаф чимиз къизмиш хьанвай. Ада ракьун гъаргъалаг къачуна, ам цIай авай къулак кутуна, ахпа ифей гъаргъалаг нек авай къажгъандиз вегьена, къажгъандай бугъар акъатна. А. Сайд. Вили яна. Гьава гзаф зегьем я. Ракъини вичин ифей нурар жумартдиз чилел ракъурзава. Я. Я. Агалай сандух. 2) куьч. гзаф тIардай (лаш, къамчи).... галамаз-галамаз ифей къамчи акъур балкIанди къудрал куьчедайтIуз чамарнай... А. Къ. ЧIарав. Са шумуд ифей чумахъни далудилай чIугуна хьиз... А. Къ. Хукац-Ханум. 3) рахадайла туьд чухвадай гьалда авай. ИФЕРАР сущ.; -ри, -ра хуьрекдик кутадай набататдин сорт. ИФИН 1 гл., вуч; -еда, -ена; -из, -изва; -иф, -ен, -ирай, -мир; ифин тавун, ифин тахвун, ифин хъийимир чими, кудай гьалдиз атун. # ракь ифенва, пич ифенва. Температура хьайила, пел ифида. Р. ИФИН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чим, чимивал. Туькмишайла басма цIивин, Гьатай бере къизмиш ифин, Сириставд сес гьар патахъ фин Жеда эрзиман, самовар. М. А. КьепIир. Ажуз жезвай бедендиз къуват атана ифин гьат хъувуна. А. И. Самур. Акьулсузрин базар хьанва, Кьил авайдаз азар хьанва, Ви бендеяр бизар хьанва, Ифин садав, фул садав гва. С. К. Вуч аям я? Чи гада Зигьирбег кIевиз начагъ хьанва, адал яхцIур градусдин ифин ала... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) гзаф ва кIевиз рахунилай ва я мекьивилелай туьд тIар жедай гьалдиз атун. Анжах идакай [дагълара къекъуьникай ва кIевиз манияр ягьуникай. - А. Г.] кIвачер галатунилайни, туьтер ифинлай гъейри, амукьай маса хийир хьанач. Б. Гь. Заз эвера. * ифин акьалтун гл, нел чим акъатун, чими хьун. Саралухдин лишанар: жалгъайра тIал гьатда, иштягь квахьда, экъуьчда, уьгьуь акатда, рикI элкъведа, пакун тIвалара тIал гьатда, ифин акьалтда. ЛГ, 1997, 20.I. Ифин акьалтнавай гъилериз килигай ада дериндай ухьт аладарна лагьана... 3. Э. Уртах цаз тадани. ИФИРУН гл. -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир 1) цIай гана кудай гьалдиз гъун. Лежбердиз къугъван ийидай тIвалар, ифирун патал цIай хъийидай самар лазим хьана. А. Ф. Риза. Ракъини къвердавай гзаф чил ифирзавай, гад мукьвал хьуникай хабар гузвай. А. Ф. Бубадин веси. 2) куьч. гьиссер, муьгьуьббат къати авун. Етим Эмин рикI на ифир мийир, Ви ашкъидал зи пияла хъвана, яр. Е. Э. Багьалу яр. ИХЛАС араб, сущ.; -ди, -да 1) къениди, халисанди 2) (чIехи гьарфуналди - И) эркекдин хас тIвар: Ихлас. ИХЛАСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера халисвал, къенивал, вафалувал. ИХЛАСВИЛЕЛДИ нар. вафалувилелди. Эгер на кьабул авуртIа, амай уьмуьрда ихласвилелди ваз къуллугъ ийиз кIанда заз. П. К. Услар. Куьре чIал. ИХЛИФУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир элкъвена хтун, мугьман хъхьун. Адетар дегь замандин Ихлифзава ватандиз Дун алаз къенин. А. Къ. Пешепай. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
