| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИКРАГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра такIанвал. * икрагь авун гл., ни вуж инжиклу авун. Адан суалри зун икрагь авуна. Р. Синоним: бизар авун. * икрагь хьун гл., вуж-вуч никай-квекай инжиклу хьун. Школада ихътин амалрикай ва гафарикай икрагь хьанвай... Деядиз тарифрин ван къвезвачир. Гь. Къ. Лацу марал. Къумлухрикай икрагь хьанвай вилериз гила ял ядай мумкинвал авай. А. Къ. Дустагъдай катнавай лезги. ... къалмакъалрикай икрагь хьайи Эрзи хала ихътин мани туькIуьруниз мажбур хьана... С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: бизар хьун. ИКРАГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера икрагь тир гьал. ИКРАГЬВИЛЕЛДИ нар. икрагьвал хас яз. Вун гьа алчах нехирбандин руш яз амачни? хъел квадарна икрагьвилелди жаваб гана Цуьквера. А. И. Самур. ИКРАГЬУН гл., ни-куь вуж;. -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, рай, -мир; икрагь авун, икрагь авун, икрагь тавун, икрагь тахвун, икрагь хъийимир бизарун, инжиклву авун. Къвер кьван зун икрагьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. Къуншияр икрягьна вири, Ваз чилик сад кIвал авурай. Е. Э. КафтIар къаридиз. Хуьруьнвийрин суалри михьиз икрагьнавай Гьажимурада ажугълудаказ жаваб гуда: - Диде винни икI хьуй гьа калинни! С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ИКРАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьуьрметдин чIехи форма. 2) садан вилик кьил агъузун. 3) (чIехи гьарфуналди И) эркекдин хас тIвар - Икрам. * икрам авун гл., ни низ-квез гьуьрметдин лишан яз, кьил агъузун. Куьз чуьнуьхда на гуьзел чин, Ваз икрамизязун кIвачин. Е. Э. Ви къаматдиз килигайла. Чна къуьнер агъуззава къвердавай Икрам авун патал дагъви халкьариз... А. С. Асеф Мегьман, икрам ая, вун кьабулай Дагьустандиз, Ам себеб яз ви вилериз ваз вафалу яр акуна. Ас. М. Гъезелар. Гьавиляй ятIа чна игитриз жув рекьидалди икрам авуна кIанзавайди? 3. Гь. КьепIина аваз. ИКРАМУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава;-ин, -а || ая, -рай, -мир; икрам тавун, икрам тахвун, икрам хъийимир гьуьрметдин лишан яз кьил ва я юкь агъузун. Гьаи араба Гьажимурсала кьушундин кьиле авай пашадин вилик фуни кьел авай пIатIнус тухвана гьалтна икрамна. А. И. Самур. Ярхар хьана вични анал Икрамна ваз, я Эренлер. X. Къ Я Эренлер. Заз инсанри, пайдахриз хьиз, алчахриз Юкь агъузна, икрам ийиз кичIезва. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. ИКЬВАН нар. 1) гзаф. Квез хупI икьван дердер ава... Е. Э. Фитнекар кьарийриз. Дуст завай къакъатна чара Хьайила икьван вахтара. Е. Э. Дустуниз хабар це. Куьз акъатна икьван ви твар... С. С. Къафкъаз. Вакай гьикIда икьван иер, Лацу хъуькъвел къекъвей цIвелер... А. Гь. Ярдиз. 2) вини дережада аваз. Фекьир Эмин дерт авачиз рахачир, Ачух дуьнья икьван дардиз аквачир. Е. Э. Бахтсузвал. Дустунин мескен датIана Мегер икьван дар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. * икьван гагьди [чIавалди] нар. къенин йикъал къведалди. Белки, чаз жеч, гьич акунач Икьван гагьди чи уьлкведа. Е. Э. Чуьхвер. Икьван гагьди нив авуна за ви сир? Е. Э. Эминни адан яр. Икьван гагьдн шез акъвазнавай чавушдин паб гъуьл вичелай фейила «Иес гьарай!» - лагьана чукурна адан патав фена. А, И. Самур. Азиз бала, на зи тарсар Икьван гагьди садни чилел вегьенач X. X. Лал свас. Икьван чIавалди заз са рушани икI таъсир авурди туш. Гь. Къ. Лацу марал. ИКЬИ прил. жими тушир. Челегризни резервуарриз чIулав икьи шей авахьна. А. А. Нажмудин Самурский. Кьел квачиз ругур дуьгуьдин икьи хапIа ( каша) ва я дуьгуь ргана суьзмишай къаришма ишлемишайла, къен фин акъвазда. ЛГ, 1994, 22. IV. Эгер квез икьи вирт бегенмиш туштIа, икI ая: вирт авай банка 40 градусдин чими цел са шумуд сятда эцига. ЛГ, 2001,10.I. ИКЬЛиМ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра уьлкве. И ватан я чIуру икълим, Пашман жеда вунни гуьлуьм... X. Къ Гьажи эфенди. ИКЬРАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар ийида лагьана жезвай меслят. Бес гьикI хьана, яр, вав авур зи икьрар? На гаф техуьн заз инад я, кIани яр. Е. Э. Са завди икьрар тир бинедай, Къветре ериш алагуьзли... С. С. Гадани руш.... я хемисдиз тухудай икьрар жеривал я 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Гзаф гъуьжетрилай ва меслятрилай гуьгъуьниз и пуд кас къетIа са икьрардал атана... А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. * икьрар кутIунун гл., ни нихъ галаз са гьихьтин ятIани кар (крар) кьилиз акъудда лагьана кьве терефдин инсанри меслят авун. Инайни чаз аквазвайвал, Гьажи – Давуд урус пачагьдихъ галаз барабар икьрар кутIуниз гьазур тир. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. * икьрар хьун гл., вуж нихъ галаз са кар кьилиз акъудиз меслят хьун. Ам чап авун патахъай ктабханадихъ галаз икьрарни хьанва. А. А. Пад хьайи рагъ. ИКI 1 нар. ИКIА ихтилат физвай вахтунда авай тегьерда. Къариди икI лагьайла, гада рази эюеда. Ф. Вафалу паб. Гьар са вахтунихъ 'Найа Кьилди вичин дад жеда. X. Т. Гад. ВикIегь я жувандаз эгъуьндайла фур, ИкI асул ксарал алават я чун. С. К. Къадир. Ма, жибинда тур жуван За вугузвай пул вуна. КIани-такIан гъваш на заз, Тамир икIзун зарул на. Ж. Пуд манат пул. Эгер квез икьи вирт бегенмиш тушта, икI ая: вирт авай банка 40 градусдин чими цел са шумуд сятда эцига. ЛГ, 2001, 10.I. * икI чидайтIа арал. хьайи кар умумиламишна ихтилат давамар хъийидайла ишлемишзавай ибара. ИкI чидайтIа, зун фидачир. Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. ИкI чидайтIа, як, кумаз хьиз, Жедай вун азад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. ИКI 2 арал. винидихъ авунвай ихтилатдин мана делилламишзавайла, ишлемишдай гаф. ИкI, Кьурагьай тир яшлу дишегьли Абдуллаева Назлухана вичин авай са хва Максим операция авуна... ЛГ, 1992, 14.I. ИКIА кил. ИКIА. ИКIи || КIИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тIач ийидай затI (цIир авур экъечIай твараррикай регъвей гъуьр хьтинди). ИкIидикай фуни чрадай. Р. ИЛАГЬИ кил. ИЛЛАГЬИ. ИЛАЖ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мумкинвал. Илаж амачтIани, адалай алакьнач. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ИЛАЖСУЗ прил. чарасуз, маса мумкинвал авачир. Илажсуз гьалда гьатай аскер адаз муьтIуьгъ хьана. ЛГ, 1994, 11. II. ИЛАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мурдар. Иланди хьиз гъардаз гуз кIас, Халкьдилай дерт алатдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. Чи Адамаз иландивай Чир хьана ашкъи, кIанивал. X. Къ. Къулида мехъерик. 2) куьч. вичин хийирдиз масад алцурардай инсан. Амма а вагьшийрин планриз килиг, Инсандин душман тир иланриз килиг... Ш-Э. М. Инсансузриз нянет. ИЛАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера иландиз хас амалдарвал. Чи гьакимри авуна чаз иланвал... Ф. Н. Гьажи Давудаз. ИЛАР нугъ., сущ. нер. ИЛГЬАМ араб, сущ.; -ди, -да са кар ийиз гьевесдин гьисс.... эгер вил патаваз, къе атана пака хъфидайди ятIа, гьавая зи илгьам зайи ийимир. Б. Гь. Заз эвера. Чидач, адаз уьмуьрдин илгьам гузвайди а ярумчух кIвал ятIа. 3. Гь. Лезгийрин риваят. «Яйлухрикай баллада» шиирда М. Бабаханова чи шаиррин илгьамдикайни хкат тавунвай тема къачунва. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. ИЛГьАМЛУ прил. илгьам авай. Ахьтин илгьамлу хва авай лезги халкьдин тIвар тарихда гьамишалугъ яз амукьдайдал са шакни алач. Р. Р. Халкьдин артист Тарлан Мамедов. Куьгьне девирдин залан викIиникай хкатай Тагьиракай цIийи уьмуьрдин илгьамлу ашукь хьун тажуб жедай кар туш. А. С. Хуьруьг Тагьир. «Лезги газет» гьазурзавай илгьамлу ксариз баркалла! Гь. Къ. ИЛИВАР: иливар хьун 1) тIуьр шей менфятлу хьун.... аранда чIехи хьанвайбурувай дагъдин векьер иливар жезвайди туш гьа! Ф. Б. Филиал. 2) куьч. яшайишда жув агакьай дережадин истемишунар кьилиз акъудиз алакьун. ИЛИВАРУН гл. 1) ни вуч са вуч ятIани тIуьна бедендиз хийир жедайвал авун. - Ваъ, яда, ваз аквазвачни, лап ярузмайди... чавай иливриз жедач. Б. Гь. Заз эвера. 2) куьч., ни низ вуч са ни ятIани авур кардикай адаз хийир жедай мумкинвал гун. Колхоздин багъларай чуьнуьхай ичер жемятди адаз иливардач. □ Ам душмандиз авуна кIандач илив... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ИЛИГНА 1 илигун глаголдин деепричастидин форма. Кил. ИЛИГУН. ИЛИГНА 2 нар. 1) квел акъваз тавуна (квел? сулдиз жаваб гузвай существителнидалди ийидай гьерекат) Кьуьл физвай гьакI капарал илигна. А. ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Далдамдал илигна, тфенгар ягъизягъиз руш тухуз къавумар атана. А. И. Самур. 2) акъваз тавуна. Вуна ахпа тупунай илигна Гуьлле гузва... тупуни ванзавач. А. С. ВетIер. Йикъарикай са юкъуз, экуьнахъ фад са ни ятIани чи варар илигна гатазва. «Лезгистан», 1991, № 0. Илигна къвазвай марфадин СтIалри къир цанвай чилел тIарапIтIарапIдин ван акьалднавай. К, 1990, 5.I. Райкомдинни милициядин идараяр элкъуьрна кьазва. Илигна гуьлле гузва. Гь. Къ. Четин бахт. ИЛИГУН гл., ни -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; илиг тавун, илиг тахвун, илиг хъийимир 1) расун. Шаламар илигдай халкьдиз гьавая, Я тежербуруз къугъванар храдай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Сада илигдай аялриз кьепIер, Муькуьда расдай сурарин къванер. Ф. Н. 2) чиле акIурун. Алма багъдин агъа кьиле Таз къелемар илигзава. Са булушка гъваш тIун, буба, Чаз гадаяр килигзава. Ф. Гьадан кIвенкIвечивилел мектеб эцигнай, Вичин гъилералди... Багъдани ичин къелемар илигнай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 3) 'ягъун' (музыкадиз, манийриз талукь гафарихъ галаз алакъада авайла).... илигнава авазрал тарарвай къушари. И. Агьмедов. Бубадин аманат. 4) кукIварун. За гада ракъурда. Фена вичини... багъларал дегьре илиграй. А. А. Пад хьайи рагъ. ИЛИЗУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; илиз авун, илиз тавун, илиз тахвун, илиз хъийимир нерай къвезвай гьава гужлудаказ акъудун. Пуд сеферда илизун кутугай лишан я... Гила вири туькIуьдайвал я А. Р. Къараткенар. г ИЛИМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIебиат, инсаниятдин дуланажагъдин гьар жуьредин хилер вилик финикай къанунрап бинеламишнавай чирвилерин кIватIал. Сад масадал хьана пехил квахьна гьуьрмет, эдеб, илим. Е. Э. Хабар не дустуниз. Гьар са хуьре эциг мектеб, Чирун патал илим, эдеб. А. Гь. Дагъустан. Зи алатай куьмекчини заз илимрикай тарсар гуз алахънавай. Б. Гь. Заз эвера. Ада гьа и йикъар хуруьн майишатдин илимрин кандидатвилин диссертация вахкудайвал я. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. ИЛИМДАР 1 цI., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра илимдал машгъул кас. Ваз чи гьакимдарар, илимдадар Девлетан, Аюбан, Салманан, Вагифан, Межидан урус кукупIар акурди яни? Валлагь, чи рушарин гьич са кикекни квачир затIар я. Н. И. Гьакимрин папар. ИЛИМДАР 2 цI., прил. илимдал машгъул. Абдурагъман илимдар хизанда хана, чIехи хьана... Гь. Къ. Адалатлу ватанэгьли. ИЛИМЛУ туьрк, прил. илимдал бинеламиш хьанвай, бинеламиш авунвай. Антоним: илимсуз. ИЛИМЛУВАЛ сущ.; -или; -иле; -илер, -илери, -илера илимлу гьал. - Илимлувал гьар са куьнилай багьа тирди заз чизва, азиз бег. 3. Р. ЦIийи ханлух. Антоним: илимсузвал. ИЛИМСУЗ прил. илимдал бинеламиш тахьанвай, бинеламиш тавунвай. Антоним: илимлу. ИЛИМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера илимсуз тир гьал. Антоним: илимлувал. ИЛИС: * илис хьун гл., вуж-вуч 1) агаж хьана агъуз хьун (масадбуруз таквадайвал). Туртур илис хьана, живедал алкIана акъвазна. А. Сайд. Насиран туртур. Гъуьрчехъанар илис хьанвай рагун кIаникай хкечIна хъфиз рекье гьатна. А. И. Самур. 2) алкIун. Са арадилай хуьшрекан, чIиж фитIаниз кIанз, адал илис хьана. А. Сайд. ЧIижни хуьшрекан. ИЛИСАРУН гл., каузат.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; илисар авун, илисар тавун, илисар тахвун, илисар хъийимир агажарун, агъуз авун (масадбуруз таквадайвал). Атлуди, вилик хасарат кваз акурла, балкIан алай чкадал илисарда. А. А. Пад хьайи рагъ. ИЛИСУН гл., ни вуж-вуч нел-квел; -да, -на; -из, -зава; 0 ||' -а, -ин, -рай, -мир; илис авун, илис тавун, илис тахвун, илис хъийимир нел-квел ятIани алкIай, алкIурай гьалдиз гъун. Гъуьлуь, сассарал илисна, гьелягь кьуна: - Вахъ галаз зун кIвализ хтайла рахада! 3. Э. Пата вил авайди. Вакай шиир кхьизвайла за кисна, На ваха хьиз зи гъилел гъил илисна... А. С. - Де гьан, Керим! -теклифна Келбялиди, вичин вилик квай истикан ярх тежедайвал чилел илисна. - Чна гуьзлемишзава. Б. Гь. Заз эвера. Надира тадиз гъуьлягъдин кьил лашунал яна, ахпа гардандал лаш илисна, адан чан хкудна. А. Сайд. Хайи гичин. ИЛИтIУН гл., 1) ни вуж-вуч нел-квел алчудун, элкъуьрна кутIунун. 2) разивал авачиз са нел ятIани вуч ятIани гьалдун, вегьин. Тарашчивал, ришветбазвал ИлитIнава гъуьлел зи. Г. Шугаев. Къадир халу. Аслан хан халкьди хкянавай ваъ, пачагъди илитIнавай хан тир. И. Гь. КIарасдин гапурар. -Куьне зал са чкIай шала хьтин колхоз илитIна лугьуз, за зи хесет квадардани? - жаваб гуда Агъабега. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ИЛИФАРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ир, -рай, -мир; илифар авун, илифар тавун, илифар тахвун, илифар хъийимир 1) махсус гьазурнавай, са квез ятIани талукьарнавай тIуьн нез теклифун. Мукьва-кьилийри, ярар-дустари Бакудай хтанвай мугьманар илифарзавай. А. И. Самур. Эхирни... туьрквери Гьажи-Давуд хизанни ва мукьва-кьилиярни галаз Генжедиз илифарна. Ина ам хашвилелди есирда кьуна... А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. 2) мугьман яз, кIвале тун. - Мурсал халу, илифардачни? ада тамухъандин гъил кьуна ва кьведни кIвализ гьахьна. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Артухлама ашнади совхоздин багъларай дашмишна дакIаррив кьван ичерай ацIанвай еке кIвал, дегьлиз акваз кичIела... вун илифарначир. Т. Агьмедханов. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: мугьманарун. ИЛИФУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; илиф тавун, илиф тахвун, илиф хъийимир гл (кIвализ) мугьман яз атун. Лацу пеле нур авай яр, Илиф захъ вахтуна ялгъуз. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Вири суьгьбетар кIвале жеда. Ша, ша, илиф. Гь. Къ. Четин бахт. Райондин тIвар-ван авай зарбачияр, производстводин кIвенкIвечияр аниз илифнавай. К., 1988. Илифайла адаз дустар, хъвер чикIида сифетдиз... Ас. М. Гъезелар. 2) вахтуналди акъвазун. - Сагърай, илифдай кар авач, - жаваб гана Нямета Рамазандин теклифдиз. -Чавушдиз илифдай мажал жедалдани вуна? 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Марф къвазмай кьван илиф чиниз, ви атирдин ни къведайвал, ЭкъечIда чун кьведни санал рагъ атана алахьайла. Ас. М. Гъезелар. 3) шиир атун, экъечIун. Югъ тади квачиз илифзава. 3. Гь. Югъ ачух жедайла. Гагь атана ви нурар Зи цIарариз илифдай, Гагь вуна, гъед, алимриз Мугьманвилиз теклифдай. А. С. Гъед аватна. Синоним: мугьман хьун, ИЛИХ: илих хьун гл. юкь гьалдун, гьалдна акъвазун. Кьуна за адавай хабар, Хъвер кваз юзурна пIузарар. Ама сифте илих хьана, Акъвазна гаф акъат тийиз... А. Ф. Эм-Тэ-Эс. ИЛИХУН гл., -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; илих тавун, илих тахвун, илих хъийимир юкь гьалдна агъуз хьун. Мад яваш жез, секин хьана илихдай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
