| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИГЬТИЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар ийидайла, мукъаятвал, секинвал хуьз алахъдай гьисс. Игьтиятни кичIевал викIегьдакай ажузди ийидай устIарар я. 3. Р. Веси. - Гила зун хъфида, тха, - лагьана за кофе хъвайидалай гуьгъуьниз, ва игьтият патал алава хъувуна: вуна ихтияр гайитIа.... А. Къ. Чеченрин межлис. * игьтият хуьн гл. ни пис нетижа авай дуьшуьш татун патал са гьихьтин ятIани гьерекатар, кIвалахар авун. КIири Бубад веси я: хуьх игьтият Жуван кIвале текьин патал чинеба, Хаинрал гьич ийиз тахьуй ихтибар! А. С. Веси. И кар кIевелай аннамишай шаирдини вичин игьтият хвена: «Тнрвал, керчек лугьуз тадач шиирра гьич масакIа жедач», - лугьузва Сулеймана. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. ИГЬТИЯТДАЛ (ДИ) нар. игьтият аваз. Гурарар гзаф тикбур тиртIани, мугьманар игьтиятдал эвичIна хъфена. И. В. Белки адан къене зунни авай. Ам кIвачерик ципицIдин твар эзмиш тежедай гьалда игьтиятдалди камар къачуз, столдиз мукьва хьана. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. Синонимар: игьтиятдив, игьтиятлувилелди, игьтиятлудаказ. ИГЬТИЯТДИВ нар. игьтият гваз. И вахтунда ашпазри Суфра вилик экIана. Агъуяр квай ашдин кьил Игътиятдив ахъайна. Шарвили. Синонимар: игьтиятлувилелди, игьтиятдал, игьтиятлудаказ. ИГЬТИЯТЛУ прил. игьтият авай. Игьтиятлу бадеди мад сеферда гьарайна: - Ката, кьейди! КукIварда вун! А. Къ. ЧIарав. * игьтиятлу хьун гл, вуж игьтиятдин гьисс хуьн. Чигалини игьтиятлу хьана. Мад гьарай-эвер акъат тавун патал ада вичин кIвачера звер туна. Б. Гь. Заз эвера, Асеф Мегъман, аси жемир, вуна тахсир кутазва ник, Игьтиятлу хьухь, тахьайтIа жув сабурдай авудда на. Ас. М. Гъезелар. - А чарара вуч кхьизвайтIа, ви рикIел аламани? – хабар кьуна за. Ам игьтиятлу жедатIа, лагьана фикирна за, - хьанач. Н. М. Къизилдин хтар. ИГЬТИЯТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера игьтиятлу тир гьал. ИГЬТИЯЛУВИЛЕЛДИ нар. игьтиялувал аваз. Ам гзаф игьтиятлувилелди къекъвезвай. Р. Синоним: игьтиятлудаказ. ИГЬТИЯТЛУДАКАЗ нар. игьтиялувал хас яз. Ам игьтиятлудаказ къекъвезвай. Р. Синоним: игьтиятлувилелди. ИДА 1, ИДАЗ, ИДАЛАЙ им тIварцIиэвездин падежрин формаяр. Кил. ИМ. ИДА 2 ийида гафунин куьруь хьанвай рахунрин форма. Кил. АВУН. ИДАРА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са гьихьтин ятIани рекьяй къуллугъ ийизвайбур авай чка, дарамат. Инсаф тийиз кIасзава чинеба, Шегьердани, дагъдани, хуьрени. Идарада, туьквенда гьиллебаз, Ахлатзавач лап жуван кIвалени. А. С. ВетIер. ЦIийи девирдихъ, юлдашар, цIийи идараяр, цIийи къуллугъарни хьун герек я. Гь. Къ. Четин бахт. Хуьруьн жемятдин месэлаяр гьялун патал ЦицIигъа вичин идара авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: контора. * идара авун гл., ни вуч къайдадик кутун, кьиле тухун. Хуьрер гъвечIибур хьуниз килигна, Советрин девирдани абур са сельсоветди, са муьжуьд йисан мектебди ва са медпунктуни идара ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ханди идара ийидайла, Кюредин ханлух 10 магьалдиз пай жезвай: Къешан, Агъул, РичIа, Куга, Гуьне, СтIалрин Чилер, КьепIир, ЯркIи, Ахмарли, Хъартас ва Гуьгуьма. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Идара ийидай органрин аппаратрин кьурулуш пайгардик кутунин барадай... къарарар рази тежедай гьалда кьилиз акъудзава. ЛГ, 2001, 29. ХI. ИДАЧИР ийидачир гафунин рахунрин форма. Кил. АВУН. ИДАЧНИ ийидачни гафунин рахунрин форма. Кил. АВУН. ИДДЯ араб, сущ.; -ди, -да са вуч патал ятIани бягьс чIугун. Я дуст чидайд туш, я мидя, Туна чанда пара иддя. С. С. Куьре эгьлийриз. Чи арада жедач иддя... А. Фет. Кфил. ИДЕЯ урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьилин фикир, асул фикир. Анжах лугьун лазим я хьи, кьуру рифмадин патахьай шаирди, гьар нугъатда са чара мана авай, гьич кутуг тавур гаф ишлемишна, шиирдин идеядик ва гуьрчегвилик еке рехне кутуна. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... са бязи месэлаяр. Абуру чирвилер къачузва, абур цIийи, бахтавар аямдин идеяйралди яракьламиш жезва... 3. Бирембеков. А. Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. ИЕР 1 прил.. гуьрчег. Ви сивиз кьий акьван иер, Лацу хъуькъвер, чIулав кифер... Е. Э. Хьана хьи. Суьрет хьтин иер дилберди вичиз есир авунвай инсандивай мад дустарин патав къвез хъижеч хьи... А. И. Самур. [Хукац-Ханум]. Зун вахарилайни стхайрилай чIехини я, акьуллуни я, иерни.... А. Къ. Хукац-Ханум. Синонимар: гуьзел, тIарам. ИЕР 2 нар. хъсандиз. Башламцшна къада къавум, Эвел гафар акваз иер. С. С. Аквазва заз вун гьар сана, Иер фагьум ая вуна... С. С. Гуьзел яр. Эй факьир дели дивана, Иер фагьум ая вуна. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Иер килиг куьн Эминан гуьзгуьдиз... Э. Чепиви. Кьилин геройди ийизвай "тахсирарни ", иер фагьумайтIа, багъишламишиз жедайбур я. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. Синонимар: иердаказ, иердиз, хъсандаказ, хъсандиз. ИЕРБУР 1 иер прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Чирушар иербур я. Р. ИЕРБУР 2 сущ.; -у, -а; иербур прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Иербуруз муьштерияр гзаф жеда. Р. ИЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера иер гьал. Иервал - дишегьлидиз, викIегьвал - итимдиз хас я. 3. Р. Веси. Ацукьнава дерзичи ЦIемуьжуьд йис накь Тамам Хьанвай Адаз вичин дидеди Гана чинин иервал, КIалуб гана вилерин И. Гь. Ксения. Я чан вах, а ви булушкадин иервал вуча? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Аку садра и дуьнья гьикьван иер ятIа! И иервал хуьх! И иервиликай лезет къачу! Ф. Б. Миф. Синонимар: гуьрчегвал, чIагайвал. Антоним: эйбежервал. ИЕРДАКАЗ нар. иер гьалда аваз. Синонимар: иер, иердиз, хъсандаказ, хъсандиз. ИЕРДИ 1 иер прилагательнидин теквилин форма. Хуьр иерди ятIани, инсанар хъсанбур туш. Р. ИЕРДИ 2 сущ.; -а, -а; иерди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; иер инсан, затI. Иердаз иер рикIни хьанайтIа, викIегьдаз цIай хьтин уьмуьрни ганайтIа! Иервал - дишегьлидиз, викIегьвал - итимдиз хас я. 3. Р. Веси. [Чубан гада]. Вуна и сарикай и халичайрилайни иербур храда... А. Къ. Хукац-Ханум. ИЕРДИЗ нар. хъсан ери аваз, 1) гуьрчегдиз. Рамкадаваз куьрсарнавай шикилар Нехишривди безетмишна иердиз... Ж. Шикилар. [Чубан гада] Дагълар вуч иердиз аквазвачни!.. А. Къ. Хукац-Ханум. 2) хъсандиз. Ам (Лезги Нямет. А. Г.) уьмуьр иердиз чидай... милливал, меденивал, лезгивал хвейи, гележег патал женг тухвай шаир я. 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан. Мифтягьаз иердиз чидай: чIехидан виликай, балкIандин кьулухъай фена кIандач. А. А. Пад хьайи рагъ.. Дехьне базардин кьерехдал акъвазайла, Муртуза, вилер атIумна, адаз иердиз тамашнай. 3. Э. Уртах цаз тадани. Синонимар: иер, иердаказ, хъсандаказ, хъсандиз. ИЕС кил. ИЕСИ. ИЕСИ туьрк, сущ. || ИЕС рах.; -ди, -да; -яр || -ар, -йри || -ри, -йра || -ра 1) сагъиб, са вуч ятIани ихтиярда авайди. Иеси хьайитIа кIвале, Са затI тухуз жеч гетIадай. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Гьукуматдин иеси я виликан лукI... А. Ф. Чина, СССРда. Суьгъбет ачух мугьманрин, Ихтилатда ширин-ширин, Иесдиз лугьуз аферин, Къиметар масан, самовар. М. А. Самовар. КIвализ атай Гьажиди Иесидиз лагьана: «Валай кIани дуст авач, Гьахь зи рикIиз атана». Ж. Валай кIани дуст авач... Бязибуруз къадир авач, устIардин, Амма иес устIардилай рази Я. Ш. Т. Кьве устIар. 2) рах. гъуьл. -Алад, алад. Шериф ( Зуьгьре эме вичин иесидихъ галаз гьамиша, сувабдин кар я лугьуз, тIвар кьуна рахадай), вун юлдашри гуьзлемишзава. К. К. КIел Ибрагьим дидедин. * иеси кьей иессуз! $ дишегьлийрин рахунра гъалтдай къаргъиш. [Перис]. Угь, ви иеси кьий иесисуз. Вуна зи фередиз кIуф вучизязава? А. И. Къарачияр. * иеси кьей (кьий тавур)! межд. къаргъиш. Иеси кьей къавах тарар - Тан тIимил, чкал гзаф я. С. С. Куьре эгьлийриз. Эй, иеси кьей къара пул, Вакай якъут дуьр жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. Иеси кьин тавур Къафкьаз КьацIалай алат хьана хьи. С. С. Гьуьруьят. Иеси кьей Урусият, Регъуьзни ухшар амач хьи! С. С. Урусатдиз. Иеси кьин тавур тарта, Кили туш сивикай хата. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Иеси кьей хвал чIижеризни бела хьанва. И. В. Кьуд аламат. Иеси кьей "Волга" машин, Вакай халис лам хьана хьи! Вун акурла халкьдиз гишин, Са артухан гъам хьана хьи. С. Дердер. Иеси кьин тавур Къафкьаз КьацIалай алат хьана хьи. С. С. Гьуьрият. Иеси кьей Урусият, Регъуьзни ухшар амач хьи! С. С. Урусатдиз. ИЕСИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера иеси тир гьал. * иесивал авун гл., ни нин-куьн 1) аявал авун, иеси хьун. - Бес а чкайрин иесивал вуна вучиз хъийизвач, Я Эмин буба? - жузуна за адавай... Я. Я. Агалай сандух. Сес хкажна, ачухдиз лугьуз жеда хьи, туьхкIуьриз тежезвай чIурувилер, нагьакьанвилер Эвелни-эвел уьлкведин иесивал ийиз алакь тавунжай аслу я. ЛГ, 2000, 2. III. Анжах чилерин иесивал гьукуматди авуна кIанда. ЛГ, 2002, 12. VI. 2) жуванди яз, вичинди яз хьурун. Миресдин девлетрин иесивал ийиз кIанзава лугьуз яргъал миресри къундармаяр акъудзавай. Я. Къафаров. Вафасузвал. 3) къайгъудар хьун.... и чилел анин иесивал ийиз алакьдай инсанар тIимил алач. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир. 4) рах., ( ягьанатдалди) чарадан затI вичинди авун. Ам чи духтурдиз ганвай азар я - вил алатайвалди, спиртдин иесивал ийида. 3. Гь. Лезгийрин риваят. ИЕСИВАЛУН гл. -да, -на; -из; -зава; ая, -ин, -рай, -мир; иесивал авун, иесивал тавун, иесивал тахвун, иесивал ийимир иеси тир гьалдиз талукь гьерекатар авун. Гьайиф хьи, иесивалдай кас тахьана мискIин чкIиз са гъиргъирдал ала. ЛГ, 1992, 21.I. ИЕСИВИЛЕЛДИ нар. иеси хьиз эгечIун. Дагъвияр гьар са булахдив иесивилелди эгечIнавайди тир. ЛГ, 1996, 7. VI. Лежберрин лежбер Алауддина эхиримжи йисара пуд гектардин уьзуьмлухар арендада кьунва. Иесивилелди гелкъуьн тешкилнавай, агротехникадин серенжемар галайгалайвал кьиле тухузвай и участок хъсан гьалда ава. ЛГ, 2000, 29. VI. Эхь, ана цIийи багълар кутазва, чилерихъ иесивилелди гелкъвезва, къазанжияр арадиз гъизва. Н. Ибрагьимов. Бине авачиз наразивалзава. Антоним: иесисузвилелди. ИЕСИСУЗ туьрк, прил иеси авачир, куьчейра гьатнавай. Иесисуз кицIери ва кацери инсан къиникъал гъидай пехъивал азар арадал гьунин къурхулувал йисандивай - йисуз артух жезва. ЛГ, 1997, 19. ХII.. ИЕСИСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера иесисуз тир гьал. Иесисузвилин экономикадин алашбулашдин эхиримжи йисара... ракьун рекьин линиядиз зиянар гузва. ЛГ, 2000, 14. XII. ЧкIайвилер, иесисузвилер арадай акъудиз башламишна. И. В. Зарафатни керчек. ИЕСИСУЗВИЛЕЛДИ нар. иесисузвал хас яз. Яцар иесисузвилелди хуьн себеб яз вири яхун гьалда ава. И. В. Чирхчир. Придавал муьжуьд кавха. Антоним: иесивилелди. ИЖАРА араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кири. Синоним: аренда. * ижарада вугун гл., куьгь., ни вуч кирида вугун. Синоним: арендада вугун. Антоним: арендада кьун. * ижарада кьун гл., куьгь., ни вуч кирида кьун. Девлетлудивай ижарада кьаз алахъда. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: арендада кьун. Антоним: арендада вугун. ИЖЛАС туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жемятдиз ва я тайин са инсанрин талукь дестедиз важиб месэла гьялун патал абурун векилар ва я вири санал кIватI хьун. Ижласдикай гадабазар хьанва чи. А. А. Девирдин тIал. Синоним: собрание. ИЗ ийиз глаголдин рахунра куьруь хьанвай форма. Кил. ийиз. ИЗАД фарс, сущ.; -ди, -да заратушта динда виридалайни вине авайди. Илми Изади кхьей къелем, Безетмишна гьам хьанава. Е. Э. КIани ярдиз. ИЗВАТIА ийизватIа глаголдин рахунра куьруь хьанвай форма. Кил. ИЙИЗ. ИЗДАТЕЛЬСТВО урус, сущ.; -оди, -ода; -ояр, -ойри, -ойра ктабар акъуддай чка, кархана. "Язычи" издательстводи лезги чIалал ктабар гьазурдай редакциядин кIвалахар зал тапшурмишайла, за мукьувай лезгийрин игьтияжар ахтармишиз башламишна. М. М. Виш йисарин имтигьан.... государстводи чи издательствойриз финанерин рекьяй куьмек гузмач. Гь. Къ. Лезги писателрин союздин 10 йис. ИЗИН араб, т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ихтияр. За адавай, чIехи стха, вун сагъ хъуй, кьуд вацран мажибни кьахчуда. Гьел... гьелбетда, ви изин хьайитIа. А. А. Пад хьайи рагъ. ИЗИНСУЗ прил. изин авачир. ИЗИТIУН кил. ИЦИТIУН. ИЗЛОЖЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIелайдан мана жуван гафаралди гуз алакьун ва кхьинра савадлувилин дережа чирун патал школьникриз гудай кIвалах. Чна вацра садра изложенияр кхьидай. Р. ИйИДА авун - глаголдин къведай вахтунин форма. Кил. АВУН. ийида зарафат кил. 3АРАФАТ. ИЙИДАЙ авун глаголдин къведай вахтунин форма. Кил. АВУН. ИЙИЗ авун глаголдин деепричастие тир форма. Кил. АВУН. ИЙИЗ СЕФЕР кил. СЕФЕР. ИЙИЗ СУАЛ кил. СУАЛ. ИЙИЗ ТАРИФ кил. ТАРИФ. ИЙИЗ ТАСВИР кил. ТАСВИР. ИЙИЗВА ВАД ЮГЪ МАДАРА кил. ВАД. ИЙИМИР || ИМИР авун глаголдин къадагъадин форма. Кил. АВУН. ИЙИР: * ийир-тийир нир тахьун гл., низ вуч ийидатIа, чир тахьун. Стхаяр ийир-тийир течиз тамани дагъда къекъвезмай... А. А. Пад хвай рагъ. * ийир-тийир [квахьун; чиз амукь тавун] хьун (хьана амукьун) вуч ийидатIа, чиз амукь тавун. СтIал Сулейман я шаир, Чизмач заз ийир-тийир. С. С. Гуьзел яр. Ийир-тийир хьана амукьай чна, эхирки буржар кьуна, атайбурун вилик эрекьчехир, "зун-вун " эцигна. Р. Меликова. Садбур -дуьадал, масадбур - межлисдик || ЛГ, 1999, 25. II. Квахьнава, дустар, зи ийир-тийир... Ш. Т. Гъурбатдай кагъаз. Пиянискаяр, анаша чIугвадайбур, кар-кеспидик квачиз ийир-тийир квахьайла, арадал кьвезвайди я. Т. ВинистIалви. Жегьилвилин тах кваз. Хизандин дерди-бала михьиз вичин хиве гьатай жегьилдин ( а чIавуз Тагьиран цIемуьжуьд йис тир) ийир-тийир квахьна. А. С. Хуьруьг Тагьир. * ийир-тийирун гл., ни нин вуч ийидатIа, чир жедай гьалда тун тавун. За чехирдин тариф гьи гьал авурай? За гьикI адаз яшамишрай лугьурай: Цалцлавай къунщи ийир-тийирна Палчух авай цлан кIаниз ракъурна. И. Гь. За чехирдин... ИКАНА нар. лап тек-туьк дуьшуьшдай. Зи серден вуч серден я? На лагъана! Са гьал я ам, рагъ акьуртIа икана. И. Гь. Гьихьтин чилер ава. Пехъивал им лап залан, садакай масадак акатдай азар я. И кардик гзафни-гзаф кицIер, кацер, жанавурар, сикIер, чакъалар, хуьруьн майишатдин гьайванар лагьайтIа икана, азарлу жеда. ЛГ. 1997, 19. XII. Антоним: гзафни-гзаф. Квез ийир-тийир чидач. Дад Аллагьдин хатур аватIани, зун инжиклу мийир. А. А. Пад хьайи рагъ. ИКИБАШТАН || КИБАШТАН кIус лугьузвай гафунал, теклифдал са шакни гъиз жедайди туш - манадин гаф. Кибиштан, гелкъуьн - зурба кIвалах я. Б. Гь. ТIварун стха. Синоним: гьелбетда, са шакни алачиз. ИКИСУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; икис авун, икис тавун, икис тахвун, икис хъийимир чилик кягъун. Лаш икисиз, кьецIи ийиз атай чавуш Нямета - кавха ваз приказ атанва, лагъана. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
