| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИНСАНПЕРЕС 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанрал рикI алай, инсанвал квай (авай). Мегьамед Гьажиев зурба камалэгьли, уьмуьрда акьалтIай ватанперес, инсанперес, чIалан илимрин магьир устад хьана. ЛГ, 1997, 19. XII. ИНСАНПЕРЕС 2 прил. инсанрал рикI алай. Гьакъикъат къалурзавай, документрин ва делилрин бинедал алаз теснифнавай эсерар яз, очеркри кIелзавайдаз гуьзел чешнеяр къалурзава ва абурун куьмекдалди инсанперес ва ватанперес тербия гузва. Гь. Къ. Якьуб Яралиеван гьикая. Диде чилел, лезги чIалал ашукь тир, Инсанперес, намус терез багърияр, Мугьман патал рикIер даим ачух тир Шарвилидин невеяр я лезгияр. С. Шарвилидин невеяр. ИНСАНПЕРЕСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсанперес тир гьал гьа икI, Мурадов Шагь-Эмир ватанпересвилин хиялрилай ислягьвилин хиялрал, абурулайни инсанпересвилин фикиррал атана. А. А. Лезгийрин литература Чи метлеб кIелзавай ксар патриотвилин, интернационализмдин, инсанпересвилин ва гьахълувилин фикиррал алаз тербияламишун я. Гь. Къ. Лезги писателрин союздин 10 йис. Инсанпересвилихъ галаз кар авач. X. Т. Лянет. Чи лезги халкьдикай рахайтIа, ам чуьнуьхун, тарашун квачиз, намус, инсанпересвал вине кьуна яшамиш жезвайди я. ЛГ, 1992, 31. X. ИНСАНСУЗ 1 прил. инсандиз лайих хъсан хесетар квачир. Вири рикIелай алатда; чIугур кеферни, кьакьан тавханаярни, авур кпIар-тIеатарни, хьайи гегьенш мулкарни, кхьей ктабарни, тIуьр няметарни, - эхир кьиляй, сурун суал ийидайла, хабар кьазвайди я: инсанвал ийизвайни? ТахьайтIа: инсансуз тирни? А. А. Хуьревай мурдар, инсансуз са 4-5 алчахди буьгьтен вегьена, чи буба "халкьдин душман" я лагьана, кьуна, гел галачиз чукурна. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир. ИНСАНСУЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанвилин хесетар квачирди. Зан инсанар гзаф кIанда, Инсансузар дуьшуьш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. ИНСАНСУЗВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера инсандиз хас къени хесетар квачир къайда, гьал. И инсансузвал нин къелет я. А. А. Пад хьайи рагъ. Виридалайни еке инсансузвал дуьздаз - патахъ, батIулдаз гьахъ лугьун я. ЛГ, 1997, 26. XII. Ихьтин инсансузвилериз килигайла, лапусалди манатдай! -хъел акатай ван галаз жаваб гана ада. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз Автордин яратмишунрай квез, гьихьтин четин темаяр кIандатIани хьурай, художественный устадвал, инсанпересвал ва ватанпересвал аквазва. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. Антоним: инсанвал. ИНСАНСУЗВИЛЕЛДИ нар. инсансузвал хас яз. Синоним: инсансуздаказ. Антоним: инсанвилелди. ИНСАНСУЗВИЛЕРУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; инсансузвилер авун, инсансузвилер тавун, инсансузвилер тахвун, инсансузвилер хъийимир инсансуз гьалдин амалар авун. ИНСАНСУЗДАКАЗ нар. инсансуз гьал хас яз. Синоним; инсансузвилелди. Антоним: инсанвилелди. ИНСАФ араб, сущ.; 1) адалат, дуьзвал, гьахъвал. Татуй залум зи мейитдин чиналди, Яд кас атуй, - са инсаф авайд атуй. Е. Э. Веси; 2) регьим, мергьямат. Яр, вуна даим рикIиз гьижран гумир, Эхир инсаф хъсан затI я, чан гумир. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни. Гьар са рикIе инсаф кIанда, Инсанфсузар дуьшуьш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. * инсаф авун гл., ни низ-квез къати ва кьетIи рафтарвилер кьезиларун, тIимиларун ва я эсиллагь тавун, адалат, регьим авун. Вуч тIурфан акъатна Эминан кьилелди, Инсаф авуртIа, бес ви гъиляй къведачни? Е. Э. Аман яр. Немсериз гьич зерре инсаф дачир. X. Т. Гьавадин пагьливан. Инсаф ая вуна, залум, Кесибариз гумир тIун рум. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. Са заз кьванни инсаф ая Хъсан затI я инсанвал. Ш. Къ. Чинеруг хьиз. * инсаф хьун гл., низ къати ва кьетIи рафтарвилер кьезиларун, тIимиларун ва я эсиллагь тежедай гьалдиз атун. Инсафсузвал низ герек я, инсаф ая кIевевайдаз, Инсаф тахьай жегьил уьмуьрдивай жедачни, ваъ лагьайтIа. Ас. М. Гъезелар. ИНСАФВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсаф авай гьал. Антоним: инсафсузвал. * инсафвал авун гл., ни низ-квез инсаф авай гьалдиз гъун. Антоним: инсафсузвал авун. ИНСАФВИЛЕлДИ нар. инсафвал хас яз. Антонимар: инсафсузвилелди, инсафсуздаказ. ИНСАФЛУ прил. инсаф авай. Антоним: инсафсуз. ИНСАФЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсафлу тир гьал. Антоним: инсафсузвал. ИНСАФЛУВИЛЕЛДИ нар. инсафлувал хас яз. Антоним: инсафсуздаказ. ИНСАФСУЗ прил. инсаф авачир. Ам гзаф инсафсуз инсан я. А. И. Самур. Бирдан вуна вафасузвал Къалурна якъин, Къалурна ви инсансузвал Инсафсуз рикIин. Ш. Т. Къуй гьакI хьурай. Антоним: инсафлу. ИНСАФСУЗ2 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра инсаф авачирди. Эй, инсафсуз, гьим я ктаб, Ваз гайи а чIуру жаваб? Е. Э. Къази. Гьар са рикIе инсаф кIанда, Инсанфсузар дуьшуьш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. ИНСАФСУЗВАЛ сущ., -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсаф авачир гьал. Жафа хьана и кент худа, Кьве кепек пул туртIа гъута, Жемятарни маса гуда, Инсафсузвал вуч я рикIин! С. С. Кавхадиз. Инсафсузвал низ герек я, инсаф ая евевайдаз, Инсаф тахьай жегьил уьмуьр вай жедачни, ваъ лагьайтIа. Ас. М. Гъезелар. Артистди Айдын бахтикъара авур обществодин адалатсузвал, инсафсузвал жанлудаказ, таъсирдайвал къалурнава. ЛГ, 2001, 12. ХII. Антоним: инсафлувал. * инсафсузвал авун гл., ни низ инсаф авачир гьалдин амалар авун. Туьркверин инсафсузвилер акурбуру гила сифтедай хьиз сажда ийизмачтIани кIандайбур гзаф ама... А. И. Самур.... маса чкайра кьван инсафсузвилер ийизвачир. А. А. Нажмудин Самурский. И сеферда хтайла вун элкъвена, Инсафсузвал хъийимир дад, хъийимир... Ш. Къ. Хъфимир мад. Кьиблепатан Дагъустандин вилаятар идара ийизвай пачагьдин администрациядини, и кар вилив хвена, маса чкайра кьван еке инсафсузвилер ийизвачир. ЛГ, 2002, 15. V. ИНСАФСУЗВАЛУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; инсафсузвал авун, инсафсузвал тавун, инсафсузвал тахвун, инсафсузвал хъийимир инсафсуз гьал кьилиз акъудун. Гьикьван къансузвилер авуна инсафсузвалнатIани, Къазимегъамеда душмандиз вичин ажузвал къалурнач. А. И. Самур. ИНСАФСУЗВИЛЕЛДИ нар. инсафсузвал хас яз. ТIебиатдин къанунар аку гьа: накь чахъ галаз санал кIвалахай, санал хъуьрезрахай инсанарни инсафсузвилелди къакъужзава. ЛГ, 2002, 26. ХII.... Гатун ракъинин инсафсузвилелди кунизни килиг тавуна, колхоздин келемрин салал кIвалах къизгъин я. Ф. Гьажиев. Дахди гаф хвена. Синоним: инсафсуздаказ. Антоним: инсанлувилелди. ИНСАФСУЗДАКАЗ нар. инсафсуз гьал хас яз. Шаир вичин ктабрилай рази тушир, вучиз лагьайтIа абурулай печатдиз фидалди вилик инсафсуздаказ мукIратI элязавай. А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. Синоним: инсафсузвилелди. Антоним: инсафлувилелди. ИНСПЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; тайин са рекьяй къуллугъар дуьз тухун вилив хуьзвайди. Судья: Я Нурали, вун милициядин участковый инспектор яз тIимил вахтар туш. Заирадин гьакъиндай вавай вуч лугьуз жеда? Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Гьа ихьтин балабанар яна хьиз, уголовный розыскдин инспекторар тир Саидани Максима мичман кьин Викторан хиве туна. Я. Къафаров. Закон пулдихъ. Милициядин уголовный розыскдин инспекторар тир Саидни Максим суддин залда ийир-тийир квахьна амукьна. Я. Къафаров. Москвада ава. ИНСПЕКТОРВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера инспектордин пешекарвал. # ~ бегенмиш хьун, хуьруьнвидиз ~ теклифун, -иляй акъудун, ~иле яргъалди кIвалахун, ~илел дамахун, ~илиз фин. * инспекторвал авун гл., ни инспектордин пешекарвал кьиле тухун. Магьмудаз инспекторвал ийиз кIан хьанач. Р. ИНСТИТУТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилин чирвилер къачун патал кIелдай чка. Меркездин институт куьтягьайдалай кьулухъни ада и кардикай ара-ара фикир тийиз тушир: А. А. Пад хьайи рагъ. Вичихъ галаз санал институт куьтягьнавай кIани гададихъ галаз кьисметар садна, направление гваз абур кьведни Сибирдиз кIвалахиз фена. К. Агъавердиев. "Чупурбег" || ЛГ, 2000, 10. VIII. ИНСТРУКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са рекьяй агьалияр гъавурдик кутадай къуллугъчи.... за? ашсо. л<дин инструктордивай жузуна: И гада гьи миллетдикай я? Ада куьрелди жаваб гана: «Лезгийрикай». «Бес анкетада азербайжанви кхьенвай эхир», - лагьана за. Инструкторди хъуьрена лагьана: «Авам лезги я ман». М. М. Лезги тIвар алатIа. ИНСТРУКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инструктордин пешекарвал. # ~ бегенмиш хьун, хуьруьнвидиз ~ теклифун, ~иляй акъудун, ~иле яргъалди кIвалахун, ~илел дамахун, ~илиз фин. * инструкторвал авун гл., ни инструктордин пешекарвал кьиле тухун. Зи стхади яргъалди райкомдин инструкторвал авунай. Р. ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра илимдал машгъул, гьар патарихъай чирвилер авай, медениятдин рекье кIвалахзавайбур.... халкьдихъ рикI кузвай интеллигенция, политикадин чIехи месэлайрай кьил акъудиз алакьдай ксар майдандиз атанва. Самур, 2001, №4. Дискуссияда, интеллигенциядин векилрилай гъейри, республикадин чIехибуруни... иштаракзавай. Р. И. Гьайдаров. Гомеран стха. ИНТЕРЕСНЫЙ прил. вичел фикир желбдай, кIелиз, килигиз гьевес кутадай. Буба стхади... Кьиблепатан Дагъустандин саки ъыри хуьрериз командировкайриз физ, интересный инсанрин суьгьбетар лентиниз къачуна, радиодай гана. ЛГ, 2002, 15. V. Синонимар: ажайиб, къариб, марагълу. ИНТЕРЕСНОДАКАЗ нар., марагълудаказ. Сегьнедал пьесади жанлудаказ ва интереснодаказ ван авуна. ЛГ, 2001, 12. XII ИНТЕРНАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са харжарин са пай гьукуматдин патай яз кIелзавай чка. # аялар ~дик кутун, -да кIелун,~дай акъудун. ИНТЕРНЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра интернет (махсус алатдалди (компьютердалди, модемдалди) гьавадай гьар жуьредин рекьерай лазим тир хабарар, малуматар къачудай система). ИНТИГЪА туьрк, прил. инсан гьейранардай лишанар квай. Туракьни яр какахьай чуьхвер кIарасдикай раснавай, кьиляй кьилиз нехишламишнавай тIур тамашуник квай интигъа затI тир. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: гуьзел, гуьрчег. ИНТИКЪАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьисас. Чан къахчуз интикъамар Садаз виш авуна кьисас. С. С. Играми юлдаш Киров кьена кьве йис хьайила. ИНШАЛЛАГЬ араб, арал., 'Аллагьди гайитIа' 'са кар кьилиз акъатун Аллагьдилай аслу я ва Ада кьилиз акъудрай' манадин гаф. Иншаллагь, кьуьзуь чанар Жегьеннемда твад, къарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Дин салигьна на дуьньядиз, Жеч вун, иншаллагь, ажиз. X. Къ. Шейх Рамазан эфенди. Зи кар кIеве гьатич, иншаллагь, я зун регъимди гъил зи кьилелай элкьуьра лугьуз ви кьиливни къведач. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Яраб чи чкIанвай ва дагъдин маса хуьрерални чан хкидай кьегьалар мус майдандиз акъатдатIа? Гьикьван фад хьайитIа, гьакьван хъсан жедай. Иншаллагь. ЛГ, 1992, 8. X. ИПЕК (ПЕК рах.) сущ.; -ди, -да 1) цIалцIам ва экуь парчадин тIвар. Я канаб, я пек чизавач, Вичиз я жуьт, тек чизавач, Цурун пуд кепек чизавач, Яргъи чуртар чIугваз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Гагь-гагь жегьил свасан кьилихъ галай ипекдин къирди хьиз хъуьтуьлвилел лепе гузвай гарун лепеяр, чаз тIимил эсер къалурна хьиз, алатна уьтмиш жедай. А. Ф. Лянет. Майдандин кьилихъни варзни гъед авай къацу ипекдин пайдах яна. А. И. Самур. 2) куьч. михьи, къени инсан. Сив хуьз хьайи дишегьли ипек я. X. X. Лал свас. ИПИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вуч еке ян ви ипилар, Гьам купIарин тикьилар. Пагь къурбанд хьуй ви спелар, гьар са чIар са туьмен я, Гьажи. М. А. Ваз мубаракрай тавхана. ИПРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) алцумзавай затIунин михьи заланвал. Авайди туш рикI алцумдай терезар, Инсанд ипри адахъ авай виждан я! И. Ш. Кьудар. 2) алцумзавай затI авай къапунин заланвал. Синоним: тара. ИРАНБУБА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра папан буба. # ~дин кIвал, ~дин меслят, ~дин шадвал. ИРАНВАХ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра; папан вах. Заместителвилени Тайинна за иранвах, Кьве рушазни ганва за Лап вижевай кIвалах. Ж Шикаят. И зи иранвах Сижараш за вал ихтибарзава. Сада садан кефи тахана, инсанвилелди яшамиш хьухь. Ш. Исаев. «Зи фонарар». ИРАНДИДЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра папан диде. # ~дин кIвал, дин~ меслят, ~дин шадвал. ИРАНСТХА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра папан стха. # ~дин кIвал, дин~ меслят, ~дин шадвал. ИРЕЛИ туьрк, прил.; чIехи, еке. * ирели авун гл., ни вуж; чIехи авун, еке авун. Марвар сифтедай халади, ахпа имид папа ирели авунай. А. А. Пад хьайи рагъ. ИРИ туьрк, прил. еке. Им Энгельсан тIварунихъ галай сад хъувунвай йри колхоздин председатель Сефтеран уьмуьрдинни кIвалахдин куьруь рехъ я. Гь. М. Им къван, им терез. Селёанади гъуьлуьв къизилгуьлдин ири цуьквер алай ястух вугана. А. А. Пад хьайи рагъ. Цавун тагъдиз яр янавайтIани, чуьхвей шуьше хьтин вили гьавада ири гъетерин ишигъ къугъвазмай. А. А. Пад хьайи рагъ. * ири авун гл., ни вуч еке авун. Кьук вегьини картуфар ири авуна. Р. * ири хьун гл., вуч еке хьун. Кьук вегьейла картуфар ири хьана. Р. ИРиД числ. ругудалай гуьгъуьниз, муьжуьдалай вилик квай кьадар къалурзавай гаф. И ирид кьил алай аждагьанни, кIвачел къарагъна, и руш вилив хуьз акъвазнава. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад. Ирид йис я, гуьзел, зун аваз женгина... Е. Э. Эминни адан яр. Бубадин ракIарихъ гадрай аял язухдай къунши папа къахчуна дидевал авуна, ирид йисаз акъатдалди хвена. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Ирид дагъдилайни, ирид чIехи вацIалайни, ирид чIехи гьуьлелай элячIайла, гьалтда вал мадни са гъуьл... А. Фет. Алпан гъуцдин фенд. - Им, юлдаш Бегов, къанунсуз яз совхоздиз ракъурзавай ирид лагьай кас я. А. А. Пад хьайи рагъ. Лезги календарда «къаридин йикъар» лугьуз ирид югъ ава: къугъверин эхиримжи пуд югъни зур ва яран пуд югъни зур. А. Къ. Къаридин йикъар. * ирид кIвализ муьжуьд кавха 'кIвалахдайбуралай къуллугъчияр гзаф ' манадин ибара. * ирид накъвар сущ. гзаф накъвар. Вилерилай ирид накъвар авахьиз язух дишегьли... апаян патав фена. ЛГ, 1994, 23. IX. А кIаму зи хуьруьн ирид магьледа ирид чкадилай футал язава... К, 1988, 7. XII. * ирид цавар сущ. цаварин алем. Ирид чилер, ирид цавар вид я хьи. Е. Э. Иллагьи. * ирид чил(ер) сущ. чилерин лап дерин. Кьве вилелай атай накъвар Ирид чиле кьар хьана хьин. Е. Э. Дилбераз. ИРИДРА нар. ирид сеферда. # ~ хабар кьун, ~ рак гатун, ~ къапар чуьхуьн. * иридра алцума, садра атIутI мисал са кардин акьалтIай къарар кьабулдалди гзаф фикир ая. ИРИН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин парча ктIайла, арадиз къведай хъипивални къацувал алай рангунин затI.... зак хъуьруьн акатна, зи туьтера авай ирин авахьна, зун сагъ хъхьана... А. Къ. Хукац-Ханум. * ирин къачун гл., куь иринламиш хьун. Зун хирург я. Нахра квай чка за тIумпIна атIана гадарда. ТахьайтIа, азар жендекдиз чкIида, ирин къачуна бархун гъида. 3. Э. Арифдиз ишара. ИРИНЛАМИШ: иринламиш хьун гл., вуч ирин куткун. Дабандиз цаз акьахна иринламиш хьана. Р. ИРИНЛАМИШУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, иринламиш авун, иринламиш тавун, иринламиш тахвун, иринламиш хъийимир ирин квай гьалдиз гъун. Са бязи азарри беден иринламишда. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
