| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ХПЕР, ХПЕРИ, ХПЕРА хеб существительнидин формаяр. Кил. ХЕБ. ХПЕХъАН кил. ХИПЕХЪАН. храда, храз, ХРАЗВА, ХРАНА хурун глаголдин вахтунин формаяр. Кил. ХУРУН. ХРАЗ хурун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ХУРУН. ХРАЙ 1 хурун глаголдин причастидин форма. Кил. ХУРУН. ХРАЙ 2 прил. тайин са алатдалди ва я гъили гъаларикай, чIарарикай арадиз гъанвай. Зардин цIирх кваз храй чи кифер атIана на, кьейиди-и-иъ! М. Б. Шапка. Дагъви рушан гъиле йифди акьванар жедай. Вичи храй чими шейэр фронтдиз мадни гзаф ракъуриз ада душмандин винел гъалибвилик вичин пайни кутазвай. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. ХРЕСТОМАТИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра илимдин са рекьяй лазим тир текстер кIватIнавай ктаб. Шаирдин гуьгъуьл кьун яз кьабулна, адан кефияр хъсанзавайла, за адаз «Жанавурдинни чакъалдин мах» хуралай кIелнай, - ам чаз мектебда лезги литературадин хрестоматиядай атайди тир. А. Э. Шаирдин тарсар. ХСУСАН 1 араб, прил. масадан пай квачир, жуван. Синоним: хсуси. ХСУСАН 2 нар. текдиз, масад галачиз: - Хсусан вуна инлай кьулухь гьикI кIвалахда лагьай фикирзава? Вахь гъихьтин къастар, планар ава? З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. ХСУСИ араб, прил. масадан пай квачир, жуван. Гьар са хзан вичин участокдиз хсуси чкадиз хьиз килигда. К, 1988, 20. XI. Бязибуру чпин хсуси улакъар ишлемишзава. К., 1989, 20.I. Вичин ери-бине Хуьруьгрин хуьряй тир устIар, хсуси туьквен авай Османан руш Гуьлуьшан, яшар хьанвай жегьил яз, Тагьираз ам мукьвайрин кIвализ суварин юкъуз мугьман хьайила сифте яз акунай. К. К. Шаирдин килфетар. Заз чир хьайивал, сечкичийрин са пай сиясатдин рекьяй экъечIна, хсуси хийирдихъ элкъвена. ЛГ, 2003, 4. XII. Синоним: хсусан1 . ХСУСИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера масадан пай квачир гьал. ХСУСИЯТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадан пай квачир жуванди тир майишат, затI. Зунни, жемят, жуван хсусиятдал машгъул жез кIанзавайбурукай я, - лагьана кавал галай угъри Керима. Гь. Къ. Четин бахт. Балугъар кьаз, маса гана, хьайи къазанжийрихъ гими жуван хсусиятдиз маса къачуна, мад балугъар кьунив эгечIна, цIийи мумкинвилер ачух хьана. ЛГ, 2003, 27. ХI. ХСУСИЯТЧИ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадан пай квачир майишат, затI(ар) авайди. ХСУСИЯТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадан пай квачир майишат, затI(ар) авайди тир гьал. Пуд йис инлай вилик -2000 йисан 14 июлдиз Азербайжандин Суьретчийрин кIватIалди виликан йисара чпин яратмишунар кьилиз акъудун патал и кIватIалдик квай ксарик ихтиярда вуганвай утагърин карханаяр абуруз бахшна хсусиятчивал кьилиз акъудун кьетI авунай ва талукь къарар республикадин президентдал агакьарнай. "Самур" газ., 2003, 21 VI. ХТАЙ хтун глаголдин причастидин форма. Кил. ХТУН. ХТАР хат существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ХАТ. ХТУЛ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) стхадин ва я вахан аял. 2) гададин ва я рушан аял. Самур! Гзаф къекъвена зун тIварарихъ, эхцрни за хтулдиз ви тIвар гана. А. С. Самур шегьер.... Са кьуьзеказ вичин хтулдиз савкьат гуз кIан хьанвай. З. Гь. КьепIинин аваз. 3) яшлуди аялдихъ галаз рахадайла, адаз лугьудай гаф. - Машин кирсеба. акъвазра; хтул, -тIалабна ада шофер гададивай. М. Б. Спелар ХТУЛ 2 сущ.; -ди, -да; ~ар, ри, -ра 1) бубадиз гададин ва я рушан аял. Яш тамам хьанамазди вичин хтулар Исмаил бубади урус мектебдик кутуна. Д, Шерифалиев. Кибин бубадихъ галаз гуьруьш. 2) стхадиз вичин стхадин ва я вахан аял. Хьана, хьанач са халуни хтул Хтулди лагьана: - Я халу, мад чна гьакьван кIвалах авуртIани, чун дуланмиш жезвач. Ф. Халуни хтул. ХТУН гл.; хкведа, хтана; хьша, хьфин, хъфирай, хъфимир; хтун тавун, хтун тахвун 1) гьинай масаниз фенатIа, гьаниз элкъвена агакьар хъувун. За Бакудиз телер яна, Фяле итим хтуй лугьуз. Ф. Хтулди, кIвализ хквез вердиш хъуй лугьуз, са пуд юкъуз вичин ламраз, булахдал тухуз яд гуз, кIвализ хтанмазди мух гуз хьана. Ф. Халуни хтул. Ваз гъарайда, вун явашдиз рахайла, Чин ачухич, вун ви кIвализ хтайла. Е. Э. Пис папаз. Хатурдай фейида ам вич къуншидал. Хквен тийиз ацукьда ви къаршидал. Е. Э. Пис папаз. Залумдин нефс хуп екеда; Шумуд гьарай гваз хкведа. Е. Э. Гьарай, эллер. Са юкъуз хуьре Риза хтана лугьуз ван гьатна. - Дугъриданни хтаналдани? - Дугъри я, хтанвалда. А. Ф. Риза. Эхир Сефер хквен тийирди чир хьайила, ада пул къачуна ва кIанивилелди лагьана... А. Ф. Бубадин веси. Эслиди гъуьлуьз шегьердай Салигь хтанвайдакай хабар гана, кIвализ хьша лугьузвай. З. Э. Муькъвел гелер. Темен гана хци - гъвечIи балади, Гуя ада: «Фад хьша гьа» лагьана. А. С. Ингье, мад зун... Ял язава, хьана галат, Хьша, чи рак ахъай, шаир. Х. Х. Яргъай-яргъай... Хвани, шегьердиз фейиди, гьана эвленмиш хьана, мад хуьруьз хтанач. Н. М. Жандар Магьамай. Вичин сагъвал тартибдиз хквердавай Тагьир халу зи къайгъударвилени жез башламишна. А. Э. Шаирдин тарсар. 2) туьквендиз мал агакь хъувун. Туьквендиз эрекьар хтайла, жегьилар шад жеда. Р. ХТIУНУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, ~ин, -рай, -мир; хтун тавун, хтун тахвун, хтун хъийимир жендек ва я адан пай винел алай парталдикай азад хьун, азад авун. Ахпа костюм хтунна Семеда Айнадиз куьмекчивал авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Лежбер хци шал ахъайна, хтIунна шалам. И. Гь. Лежбер хци. ХУБ кил. ХУпI ХУД 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьерекат. Машиндик худ кумачирла, жува машин ялда. Р. * худ хьун гл., вуж-вуч хъсан гьалда хьун. И кар акваз хуьруьнбурун кефиярни худ хьана. И. В. Чирхичир. - Гъуьсейнован гуьгьуьлар хъсанзавач хьи, - лагьана жегьил учитель Гьажиев Селима. - Зарар авач, куь гуьгъуьларни гьамиша сад хьиз худ жедач, ~ векъи жаваб гана Гьуьсейнова. А. А. Умуд. * худда гьатун гл. йигин гьерекатдик акатун. Ораторар гьатна худда, Трибунадал гьалчна гъилер, А. Ф. Дяве. Дидеди, чан руш и кар ая, чан руш а кар бегъемара, - лугьунвай Зуьгьре мадни худда гьатдай. А. И. Самур. Салман председатель тир, хуьруьн советдин кIвалах Совет Закондин бинедал алаз худда гьатна. З. Э. КУТВ-диз фена. * худда тун гл., ни вуж-вуч гьерекатдик кутун. Сят кIуьдаз куьн жеда судда, Иблисди куьн твада худа... С. С. Судуяр. КIаник патай мостоваяр, Худда туна трамваяр... С. С. Мад Московдиз. Хуьруьк фенвай рушарин манийрин ширин сесер худда авай. З. Э. Муькъвел гелер. Ракъиник квай цицIини кваз Худда тунвай «моторар» А. Ал. Хазина. Манкъулини ЦIару мад куьн патахъай авайди тир. Абуру лутуяр худда туна. А. И. Самур. Ахпа жегьил чубанри кфилар ягъиз манияр лугьуз кьуьлер ийиз межлис худда туна. А. И. Самур. ХУД 2 нар. ара датIана. Са рагун кIане немсерин десант Ава и пуд кас гуьзетзава худ... А. С. Дагъларин адетар. ХУДА фарс, сущ.; -ди, -да Аллагь. Марф ракъуриз кIан хьана жед Худадиз... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. ХУДБА араб, сущ.; -ди, -да диндиз талукь текст. Фекьи къарагъна минбардиз хкаж хьана. Худба кIелиз башламишна. З. Э. КУТВ-диз фена. ХУДДА нар. йигин гьерекатдалди. Диде-бубадиз чпин велед, гьи вахтунда хтайтIани, хуш тир, амма худда тарсар физвайла, ахкъатнавай ам. А. А. Пад хьайи рагъ. Балугъчивилин колхозра худда кIвалах ргазваз хьайи Каспийдин кьерни къе ичIи я. ЛГ, 2003, 27. ХI. Синонимар: илигна, худдаказ, худдиз. ХУДДАКАЗ нар. йигин гьерекат аваз, гзаф худ аваз, зарбдиз. Мукъаятвилел шоферди вичин, Гзаф худдаказ гьалзавай машин. А. Мут. ЦIийи багъ. Синонимар: илигна, худдиз. ХУДДИЗ нар. гьерекатна, фад-фад, зарбдиз. Далдам худдиз гатай ван Худдиз хуьре къекъвезва. М. Ризаев. Ичкидинни пIапIрусдин гьуьжет. Синонимар: илигна, худдаказ. ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ урус, лит., прил. гуьзел.... кIелзавайди чIалахъ жедайвал, гьакъикъат хвена, художественный такьатрин куьмекдалди, жанлудаказ, бажарагълудаказ къалуриз алакьнава. Ф. Асланова. Сад лагьай лезги роман-трилогия. * художественный самодеятельность сущ. хъсандиз манияр ядай, кьуьлердай рекьяй чпин алакьунар къалурдай кIватIал. Сад, кьвед, пуд лагьай чкаяр Гъепцегьрин, Чахчахрин ва Новоаулдин художественный самодеятельностдин коллективри кьуна. ЛГ, 2004, 23. XII. Халил Назирович Саратовдин гьавадин Флотдин училищедиз гьахьна. Ина адал офицеррин кIвалин художественный самодеятельностдин коллективдин регьбервал ихтибарна. А. Гьажимурадов. Чи рикI алай композитор. * художественный эсер сущ. гуьзел чIалалди туькIуьрнавай эсер. Вири художественный эсерар асул пуд жуьредиз пайиз жеда; эпос, лирика ва драма Н. А. Литературадин хрестоматия. ХУДОЖНИК урус, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шикил ягъун искусстводин жанр яз кIвалахзавай пешекар. Чинихъди хуртI гана адаз Художникдин гужлу гъили. А. С. Жуваз душман жемир вун. Хважамжамдиз килиг тийир вуж ава; Гьам художник, гьам колхозчи, гьам аял? А. Ал. ХУЗ 1 сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара лув гана цавай фидай кIасдай гьашарат. Хуз хьиз гъуьлуьк кукIуй, ЧIиж хьиз кIвалик кукIуй, Ваз кIвал мубарак хьуй, Чан цIийи. свас. Ф. Гагь хузар гъиз, гагьна чIижер. Гуж мийир чаз эхи тежер, гьар атайда вичиз ичер АтIуз недай багъ я, Къафкъаз! С. С. Къафкъаз. ХУЗ 2 нугь., сущ. кIар. ХУЗАИН кил. ХОЗЯИН ХУК сущ., -вади, -вада; -вар, -вари, -вара 1) тIуьрди иливардай орган, хуьрекдин кIвал.... иферар, кьурурнавай шивитар ва лавровый пешер ( вири сад хьтин паяр) кофемолкада регъвена вири сад-садак какадарна, чайдин тIурунин са кьатIа авайди ишлемишда., ада хуквадин тIал секинарда, дамарар михьи ийида.... ЛГ, 2004, 15, VII. Хуквадик тIал квайла, ихьтин къаришма гьазурда: хуьрекдин са тIурунавай кьурурнавай чIутран цуькверал ( ромашка), шивитрал са стакандавай ргазвай яд илична, зур сятда тада. Ахпа ам куьзна, йикъан вахтунда тIимил-тIимил хъвада. ЛГ, 2004, 15. VII. 2) зар., рах. гзаф тIуьн квайди. Синоним: руфун кал. ХУКАЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIуьнал гзаф рикI алайди. Хукац ятIа, къайгъу авач, амма маса...-ац тахьуй. Р. Синоним: руфун кал. ХУКIУН кил. ХКIУН, ХУКIУРУН кил. ХКIУРУН. ХУЛИГАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра умуми къайдаяр жуван къанунсуз амалралди чIурдайди. Япониядин футболдин чемпионат кьиле физвай шегьеррин куьчейра хулиганар, муьтIуьгъарзавайбур дишегьлияр я. "Самур" газ., 2002, 21. VI ХУЛИГАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хулиган тир гьал. ХУЛИНГАНВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, - ин, -рай, -мир; хулиганвал авун, хулиганвал тавун, хулиганвал тахвун, хулиганвал хъийимир хулигандин амалар авун. Дустагъар хуьзвайбур, са патахъ акъвазна хулиганвалзавайбуруз чуькьни ийизвачир. А. И. Самур. ХУЛУС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра къумар къугъвадайла сад хьтин чарар (я кирпичар, я тIветIер, я ачаяр, я пехъер). * хулус хьун гл., вуж къумар къугъвадайла, сад хьтин чарар атун. Къумар къугъвазвайбурукай садаз хулус хьайила, чарар цIийи-цикIелай пай хъийидайди я. Р. ХУЛУХъАН нугъ., сущ. хуларбан. ХУМА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мекьивилелай са артух яргъал тушиз жедай сагъсуз тир гьал. Хва хтана акурла, дидедин хумани, гьа галукьнавайвал квахьни хъувуна. ЛГ, 2004, 17.II. Синонимар: азар, тIал. * хума галукьун гл., нихъ-квехъ мекьивилелай ифинар алачиз кIвачер къана нерай яд авахьиз сагъсуз хьун. Баде, лугьунриз килигайла, чIуру хума галукьна, кьена. Бадедин сандух чIехи бубади вичин хцив, яни Дадаш-Бачадив, кIваляй акъудиз туна. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. ХУМУЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь марф. Амма цифедин хумул къвердавай артух ва къалин жезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Зи кIвализ къе гьахьзава хумул, къайи гар... С. А. Зи кIвализ... Синоним: чиг. ХУН 1 гл.; -ада, -ана; -аз, -азва; -ух, -ан, -урай, -амир; хун тавун, хун тахвун, хан хъийимир. 1) кьелечI, шуькIуь затIунин сагъвал амукь тавун. Чи пенжерда шуьше авач, Иски кьулар хаз тахьуй, яр. Ф. КьацIал алай сач хана, Атай енгед кIвач хана. Ф. Ада халудин сусаз лагьана: "Булахдал алай тарцикай халудин жендек куьрсарнава; вун яд гъиз фидайла, хъенчIин квар къачуна алад, яд цана кIула хкьадайла, вегьена хух, ахпа ваз кIандай кьван шехьа". Ф. Халуни хтул. Авач хадай къав, я ацахьдай цал, Ачух цавук ква гьамиша зи кIвал. Х. Х. Рехъ алатнава... Яд гъиз ракъурзавай гададихъ виликамаз са къамчи галукьарда. Мукъаят хьун паталди. Гичин хун тавун паталди. Б. Гь. Заз эвера. 2) нажахдалди кIарасар куьлуь авун. Нажмудинахъ кIвалени хейлин къайгъуяр авай. Ада кIарасар хадай, харадиз ядай, кIвализ хкидай, пичера цIай хъийидай, руьхъ акъудай. ЛГ, 2002, 15. V. * кефи хун, муркIадин кьелечI чкадилай хада, хатур хун. ХУН 2 гл.; -ада, -ана; -аз, -азва; -ух, -ан, -урай, -амир; хун тавун, хун тахвун, хан хъийимир дишегьлиди вичин бедендикай сагъдиз аял хкудун.... чавай техминан ам [Етим Эмин. - А. Г.] 1838 лагьай йисуз хана, 1878 лагьай йисуз кьена лугьуз жеда. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Гагаринан гимн цавуз фейила, Ханай, зи хва, вун са гуьзел гатфарихъ... А. С. Элди гьисаб ийидайла... Тимур, Тамерлан. Амни вагьшийрин вагьши тир. Адаз цIикьвед паб авай. Гьар папав ада цIикьвед аял хаз тунай. Ингъе, им халис эркек я. А. А. Пад хьайи рагъ. Аял хадайла, гзаф азабар чIугур свас мад арадиз хутун хъувунач. А. И. Самур. ☼ И гафуникай гегьенш малуматар кил.; А. Гуьлмегьамедов. Дидедиз хьайиди яни, тахьайтIа дидеди хайиди? ЛГ, 1992, 13. X. Синоним: дидедиз хьун. Антоним: а дуьньядиз фин, кьин, рагьметдиз фин. ХУН 3 сущ.; -а'и, -а||е; -ар, -ари||~ери, -ара||ера памбагдин гьаларикай хранвай лацу парча. Куьз герек я яргъи рахун? Са къимет жеч атIласни хун. С. С. Абурун я кьилел, я кIвачел жедачир. Чпелни хунун перемар алай. А. И. Самур. Ам гьахьай кIвале чимизвай; са цал тамамдиз лацу хунун пердедалди кIевирнавай. А. А. Умуд. ХУНДУЗ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тамун вацIара жедай, вичелни багьа хам алай гьайван. Дере, дуьгуьр, ирандин Гамар гъваш, Япагьанар, сирсилар, Гьайкаларни къизилар, Валчагъризни хундуздин Хамар гъваш. А. С. Кьве касдин ихтилат. Вичиз талукь келимайрин ван хьайи фекьи шадвиляй, кичI акатай хундуз хьиз, хъуткьунна, гьарай акъатна, рахана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ХУНКIАЙ сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра са карни тийирди. ХУНСА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра эркеквилин ва дишивилин лишанар кьведни квайди. ХУНЧА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра 1) шадлух мярекат авай чкадиз (мехъер, мел авай кIвализ) тухудай ширинарни фу. Акьахайла, шив къугъурдай, Хунчада тике амай, Жергеда чка амай, Хва, вай, дидедин!. Ф. Хунчаяр кьилел кьунвай рушарин манийрин сесери, жегьилрин къив гунри дере къачузвай. З. Э. Муькъвел гелер.... виликрай мехъерин кIвализ хунчаяр тухудай, яни гъуьр авай сини, 1 метр чит. ЛГ, 2003, Ю. VII. Мехъерин хунча хьиз туькIуьрнавай столдихъ ирид-муьжуьд кас ацукьнавай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. - Чаз кьванни паяр тунани? - къе сифте яз пипIе авай хунчайриз мукьва хьана Нурали. М. Б. ЦIийи мискIин. * хунча рак сущ. тахтадикай раснавай кьуд пипIен лишанар алай кьве хилен рак. Са гзаф йисар алатайла, кимел ацукьнавай чкадал, Сейфуллагъди Серкеравай вичин кIвалик са хунча рак кутун тIалабда. С. М. ЦицIигъ-наме. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
