| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ХАТАКАР фарс, сущ.; -ди, -да; ~ар, -ри, -ра вичикай хата хкатдай кас, хаталу кас. Хатакардиз далу ямир, - кьил баладик акатда. Р. ХАТАЛУ туьрк. прил. хата тир, хата квай. Зун ваз хаталу я даим, аман, яр. Е. Э. Яр. Им са пипIехъай вич чинеба яна рекьидай кьван чкадал лап хаталу рехъ тирди шаирдиз чидай. З. Э. ЧIехи шаир. Дергес затI я хаталу, Вун мукъаят ТахьайтIа, Жедач ам ваз вафалу. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Завай пара разивилелди лугьуз жеда хьи, чи инсанрин алахъунар, гьакъисагъ зегьмет себеб яз эхиримжи йисара чи рекье хаталу са дуьшуьшни арадал атанач. ЛГ, 2003, 13. ХI. - Гьайванар азарлу я. Ахтармиш тавуна, вуч я, вуч туш чир тавуна, абур чуьллериз акъудун хаталу кар я. М. В. Гьарасатдин майдандал. ХАТАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хаталу гьал. Ярубурун хаталувални югъ-къандивай жезва артух. А. Ф. Дяве. Гьихьтин гьал Кавказдин халкьарин кьилел кьвезватIа, вуч хьтин хаталувал элдин вилик акъвазнаватIа лагьана. А. И. Къиргъин. Са еке хаталувал авачир, ятIани гьакIани жуьрэтсуз гададик мадни кичI акатна ва дидедин перемдин ценцик ккIай ада мектебдиз финик гьич сакIани хев кухтазвачир. ЛГ, 2002, 15. V. Чун хаталувилер арадал татун патал мукъаят хьун герек я. ЛГ, 2003, 13. XI. ХАТАЛУДИ сущ.; -и|| -а, -да хата галай кас. Гьава сад жеч аран, дагъдин, Хаталудин, уьзуьагъдин... Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. ХАТАСУЗ туьрк, прил. хата квачир. Хатасуз чкадал гапIалда акъвазнавай гумрагь данайри рушан рикIикай гар ктадна. У. Къемберов. Сел. * хатасуз хьун гл., вуж-вуч хата квачир лишандиз атун. За вавай муькъуьхъ цлар. чIугун са шумуд сеферда тавакъу авунай, а чIавуз зи рикIе элдин хатур авай. Элдин хатурдай и чка хатасуз хьунухь зи мурад тир. А. А. Умуд.... йифиз рекье гьатун гьам хатасуз тир ва гьамни чимивили азаб гудачир. А. И. Самур. ХАТАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хатасуз гьал. Хатасузвал таъминарунин мураддалди Иракдин чилелай фин тавун чарасуз я. ЛГ, 2003, 13.. ХI. Гьа са чIавуз аялрин, ажузбурун къайгъуни чIугун, колхозни, мектебни, агьалийрин хатасузвални хуьн са бубат кар алакьдайбурун хиве гьатнавай. ЛГ. 2003, 25. XII. ХАТМИЯР сущ.; -йри, -йра ципицIрин сорт. ХАТРУТ фарс, нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ~ра тут. Абурун гьаятда авай хатрут тарани пеш ахъайзава... М. В. Гьарасатдин майдандал. ХАТУР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра садан патай масадаз куьмек гуз, хийир кар ийиз кIанивилин гьисс. За вавай муькъуьхъ цлар чIугун са шумуд сеферда тавакъу авунай, а чIавуз зи рикIе элдин, хатур авай. А. А. Умуд. Чи хатурар гьуьлер кьадар пара тир хьи. М. Ж. Синоним: гьуьрмет. * хатур амукьун гл., пин никай наразивилин гьисс арадиз атун. - Ваъ, Нямет. Авай гаф дуьз лугьудайди я зун. Ваз гьасятда зи хатур тамукьрай лугьуз заз эвез ракъуриз кIанзава. А. А. Умуд. За квез куьмек авурла, Надиранни Тегьмасиб шагьдинни хатур амукьда, - жаваб гана урусрин генералди. З. Р. Гьажи Давуд. * хатур хун гл., ни нин гьуьрметсуз кар, гаф авун. Дугъри касдин хатур жува тахайла... КIан жечни бес ваз мес суруз галчIуриз... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Секжатавай Марьяман хатур хаз хьанач, вучиз лагьайтIа, адаз Марьяма вуч жаваб гудатIа виликамаз чидай. А. А. Умуд. Чубан къегьал са жегьил я, адан хатур хамир, рушар... З. Р. Рушар. ЧIехи буба тIуьнал рикI алай итим тир... КIвале адан хатур хадай гьич са касни авачир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар, Забитаз лагь, вучиз хана икьван иер рушан хатур, З. Р. Алама. Антоним: хатур хуьн. * хатур хуьн гл., ни нин гьуьрметдин гьисс(ер) квадар тавун. Муаллимрин хуьх хатур, Ашкъи-гьевес рикIе тур. Ш-Э. М. Утквемвилиз баркалла. Антоним: хатур хун. * хатурдал фин гл., вуж са вуч ятIани тIалабиз са нин патав ятIани фин. Хатурдал ам фейила вич къуншидал, Хквен тийиз ацукьда ви къаршидал. Е. Э. Пис паб. * хатурдик хкIун гл., нин гьуьрмет тIимилардай гьисс арадиз гъун. Надиран хатурдик хкьадайвал авуна виже кьвезвачир. З. Р. Гьажи Давуд. Эй бейниванар, чун чи месэлайрикай рахадайла, квез кичIе жемир. Куьне, къуьнер чуькьвена, диде-буба авачир етимар хьиз, бирдан азербайжан халкьдин хатурдик хкI ада лугьумир. М. М. Кьибле пата гурзава. ХАТУРДАЙ нар. садан патай масадаз авай хатурдин лишан яз. Амай са никIин к]усни гана виже къведачир: ада ам хатурдай масабурун малар къачуз цанвай. А. Ф. Бубадин веси. И сефердани Зелфидиз учительницадин патав ацукьна, хуш-беш ийидай вахт авайди тушир. Анжах Марьяман хатурдай ам атана. А. А. Умуд. Синоним: гъуьрметдай. Алиметан хатурдай гзаф инсанри Шагьмаран кефини хазвачир. Гь. Къ. Четин бахт. ХАТУРЛУ прил. хатурдин гьисс(ер) авай. Шавала хатурлу жуьреда за кьуьнт эцяна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: гьуьрметлу. Антоним: хатурсуз. * хатурлу хьун гл., вуж хатурдин гьиссер аваз хьун. - Ша вун, итим, сабурлу хьухь, Хъилерив кьил ацIурмир. Гьакимризни хатурлу хьухь. Нагьакь кIвални юзурмир. Т. А. Фу квахь тавурай. Синоним: гьуьрметлу хьун. ХАТУРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хатурлу тир гьал. Хатурлувал хъсан я, хуьз хьайитIа. Р. Синоним: гьуьрметлувал. Антоним: гьуьрметсузвал, хатурсузвал. ХАТУРЛУВИЛЕЛДИ нар. хатурлувал хас яз. Синоним: гьуьрметлувилелди. Антоним: хатурсузвилелди. ХАТУРСУЗ прил. хатур авачир. Хатурсуз кьунши жедалди, тахьайтIа хъсан я. Р. Синоним: гьуьрметсуз. Антонимар: хатурлу, гьуьрметлу. ХАТУРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хатурсуз тир гьал. Синоним: гьуьрметсузвал. Антонимар: хатурлувал, гьуьрметлувал. ХАТУРСУЗВИЛЕЛДИ нар. хатурсузвал хас яз. Къуншидив хатурсузвилелди эгечIдалди, уьмуьрлух. кас авачир са тама яшамиш хьун хъсан яз гьисабзава бубайри. Синоним: гьуьрметсузввилелди. Антонимар: хатурлувилелди, гьуьрметлувилелди. ХАТУРУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; хатур авун, хатур тавун, хатур тахвун, хатур хъийимир са низ ятIани гьуьрметдин лишан яз хъсанвал (хъсанвилер) авун. ХАТI араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) кхьинрин къайда, тегьер. Абурун къаншарда авай куьгьне кIвалин ракIарал алкIурнавай лацу чарчел гъилин хатIаралди кхьенвай «ЦIийи рехъ» колхоздин правление З. Э. Муькъвел гелер. 1614 - йисуз Кьуьчхуьр Мегьарам Эфендиди гзаф иер хатIаралди 500 чарчикай ибарат тир Къуръандин баянар гудай гафарган туькIуьрнай. "Самур" газ., 2004, 28., VII. 2) са пеше кьилиз тухузвайдаз хас тир хсуси алакьунар, гьерекатар. Ибадуллагьди мухбирвилин рекье мягькем камар къачузва: адан къелем хци, хатIни тайинди хьанва. К, 1983, 4. V. Тамилади икьван чIавалди лагьай, гилани лугьузвай са касни тикрарзавач. Адан хатI, мани лугьунин тегьер, вич кьиле тухунин къайда, анжах са вичиз хасбур я. М. Ж. Тамила Хидировадин концерт. ХАХА сущ,; -ди. -да; -яр, -йри, -йра къуллугъдал алай, вичи вичин къуват гьиссзавай кас. Гь. Алиеваз хъел къвезвай ксарикай сад са шумуд йисара КцIарин райкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахай Мислим Муртузаев тир. Республикадин хахадиз лезги халкьдин гьуьрмет къазанмишнавай и кас аквадай вилер авачир. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Куьн икI вучиз алахънава, Зун зинданда тваз, хахаяр? ТакIандаз фин вуч зулум я?! Зун кIанидаз це, залумар! Гь. Къ. Къилинж Къемер. ХАХАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хаха тир гьал. Зиди цавун агъавал я Дузлахдин къай пелеваз. ТипIер вилик хахавал я Ирид цавун гьуьндуьр акваз. А. Ал. Жанлу мани. ХАХУЛ(АР) сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) Украинадин чкадин миллет, абурукай сад. 2) кухар галай кIвачин къапар. Дугъриданни, Хелеф халудин кIвачел хахулар алачир, ам гьа сун гуьлуьтар алаз атанвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ХАШ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) металлдикай раснавай гъвечIи, са тайин маналу шикил. [ХаназирикI]. И костюмрал Халкьдин Собранидин депутатвилин хаш алкIурдай югъ акурай! Ф. Б. Филиал. 2) Исус (Иса) пайгьамбардин динэгьли тирди къалурдай лишан. Мад вучда кьван, кIанивили къванни хъиткьинарда лугьуда. Абаса вичин гардандиз хаш вегьена. Гьа икI ам урус Абас хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. Сад хушунин, сад хашунин пад жеда. И. Гь. Рубаияр. 3) кIвалерин пипIера чил храдай пепе. * хаш чIугун гл. хашпара динди кьин кьунин жуьре: гъил хурудин кIанел, эрчIи, чапла патарал ва пелел эцигиз вахчун. ХАШАВ фарс, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра 1) балкIан михьдай еке регъ хьтин алат. МукIратIди кьунвай адан рехи чуру балкIан михьдай хашавдиз ухшар тир. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) хинжалдин къакъарин кьил. ХАШЛАВ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мекьивилелай, къайивилелай жими затIарин винел кьадай перде. ХАШПАРА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хашуниз икрамзавайбурун дин. Дагъустанда пуд чехи диндиз ( ислам, хашпара ва иудей) ибадат ийизвай инсанар яшамиш жезва. Гь. Къ. Чаз гьихьтин тербия герек я? 2) хашуниз икрамзавайбурун дин гвай кас. Хашпарайрихъ инжил, чувудрухъ Талмуд, мусурманрихъ Къуръан ава. ЛГ, 1992, 25. IV. Мейит ала КIирийрин кимел. АлтIушнава жемятар вири. Я саданни нагъв алач вилел, Я саданни хъвер алач сивел... Бес кьейиди хашпара тирни? М. Б. Мейитдин женг. ХАШПАРА прил. хашуниз икрамзавайбурун диндин, дин гвай. Аквадай гьаларай, Урусат пачагъдиз гъич садазни муьтIуьгъ тахьай, дагъвияр. туп-тфенгдалди, мекьи Сибирдалди мусурман къанунрикай, хашпара законрикай кичI гуз вердишриз кIанзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ХАШПАРАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера хашпара тир гьал. ХАШПЕРЕС 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри,. -ра гзаф хашариз, гзаф аллагьриз икрамдай, къуллугъдай диндин терефдар кас. - ЧIехи туьрк миллетди вичин диндин стхайриз хашпересрив гужар ийиз тадайди туш, - лагьана пашади жемятдиз вил яна. А. И. Самур. Аскер вич хашперес тир... А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. ХАШПЕРЕС 2 прил. Чаз~ лугьудай; «Урусри... Элкъуьрда куь мискIинарни тевлейриз, И дуьньяда хашперес дин тун патал». А. С. Дидедин кьисас. ХАШПЕРЕСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хашперес тир гьал. Хашпересвал хьиз кьабулиз инсанвал Гъизва, Шамил, жанабийри гиман вал; И. Гь. Рубаияр. ХАЯ 1 хун глаголдин формайрикай сад. Кил. ХУН. ХАЯ 2 нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсандиз вич дуьньядиз акъудай дишегьли. Синоним: диде. ХВА сущ.; хци, хце; рухваяр, рухвайри, рухвайра 1) диде-бубадиз чпин эркек аял. Къул ацIай рухваяр хьуй, Рак ацIай шаламар хьуй, Хадайбур рухваяр хьуй, Храдайбур гамар хьуй. Ф. Буба хциз муьгътеж тахьуй, стхаяр. Е. Э. Стхаяр. [Къурбан]. -Башуьсте, гьич са вядедани Келбиханан хцелай элкъуьрдай руш жеч чахъ. Гзаф хъсан. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Тифлисдин гимназияда кIелай лезгийрикай сад Рза Саидан хва Шихсаид я. "Самур" газ., 2002, 19. Ш. Я паб,.., им чIехи мурад тушни, жуваз хва хьана, хва чIехи хьана, адан мехъер, межлис акун. А. Муграгъви. Адалатдин арха. Зейнидинани адан уьмуьрдин юлдаш Жегьрибана чпин кьуд аял - пуд рушни са хва - тербияламишзава... ЛГ, 2004, 13.1V. 2) эркек инсанриз абурун крарин винизвал къалурун патал гьуьрметдин лишан яз лугьудай гаф.... дяведин йисара республикадин Верховный суддин председателвиле кIвалахай тарихдин илимрин доктор, зи хуьруьнви Алисултан Къулиев хьтин кьегьал рухвайриз кьур гьахъсузвилер гилани чи рикIелай алатзавач. М. М. Лацу лекеяр. 3) яшариз чIехиди гъвечIидав рахадайла жуван къаюмвал къалурун патал ишлемишдай гаф. - Чан хва Сафар, На кIелнава илимар, Халудиз ви гьар гафуна Камаллувал аквазва. Амма къе на Зи рикI тIарна, тIарна рикI. М. Б. Муьгъ. * амлед(ин) хва, бубад хва, залумд(ин) хва, чан хва, халад хва, халуд хва. * хва кьей <кас> [кьейиди] обр. нив рахазватIа, адакай жув нарази тирди къалурдай ибара. Я хва кьей кас, на ви тариф Бес я, мад гьикьван ийида. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Садра къуншиди къачуна са лам, Вич гзаф темпел, буйдиз тарам тир. Амма ар ядай - я хва кьей авам! - Чил кьве паддайвал кIевиз, хуррамдиз А. А. Садра къуншиди... - Чин чIур тавуна бес за вуч ийида, хизан сагъ хьайиди ( вичин туьнтвиляй адаз «хва кьей кас» лугьуз кIанзавай, амма жуьрэт ийиз хьанач). Къ. Къ. КIири Буба. Антоним: хизан сагъ хьайиди [хьайи кас]. * хва кьейдан прил. никай-квекай рахазватIа, адан зурбавал къалурдай ибара. Хва кьейдан кичIевал, вун вуч залум затI я. Къ. Къ. КIири Буба. Хва кьейдан уьмуьр, вун гьикI туькIуьр хьана! Вучиз гьардаз вичин чан ширин я. Къ. Къ. КIири Буба. * хва-стха сущ. са хизандин мукьвавал авайбур. Гьакъикъатда чи ата бубаяр санлай чара хьайи хва-стхаяр тир. Б. Гь. Заз эвера. Самурдани, Къубадани, Куьреда Авазва чахъ хва-стхадин ерияр. С. Шарвилидин невеяр. Синоним: мирес-варис. * хва текьей(ди) рах., обр. жуван таярихъ галаз рахадайла, ишлемишдай ибара. Вагь, хва текьейди, -лагьана гъвечIи стхади, - ам вуч затI ятIани, мад залай зурбади туш хьи, ам за акъудда. Ф. - Вун гзаф фикиррик акатнавай хьтинди я, хва текьейди, - зарафат кваз рахана отделдин зеведиш. Я. Я. Са фурун вакIар. - ЧIун галаз акъаж тавуртIани жеда, хва текьей... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Пагь, хва текьейбур, гужлу жинс мух хьиз хъуьтуьлардай гьайбат ганвачни квез! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: хва текьейдан хва. * хва текьейдан хва рах., обр. зарафат, ягьанат кваз жуван таярихъ галаз рахадайла, ишлемишдай ибара. Я хва текьейдан хва, гьар акурла вун зал, гьалар гьикI я, лугьуз гьавалат вучиз жезва? Амайбуруз хабар туштани, ваз рагъ алай югъ хьиз, чизва эхир, ви вах лугьудай гурбагурдихъ галаз кьил акъудзавай итимдин гьал гьихьтинди ятIа. А. Э. Иншаллагь. Синоним: хва текьейди. ХВАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хва тир гьал. Вичихъ сивин авачиз, ада стхадин аял Нажмудин хвавиле кьабулна тербияламишзавай. ЛГ, 2004,22.I. ХВАЖАМЖАМ шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цавун тагъдал марфадин стIаларни ракъинин нур акахьна, арадиз къведай гьар жуьредин рангарин шикил. Хважамжам хьиз, куда рагар: Гагь хъипи, гагь вили жеда. Какахьда ал, туракь рангар, Гагь шуьтруь, гагь аби жеда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Килигзава цавай лекь Хважамжамриз дамах гваз, УстIар вичи эцигай Муькъвериз хьиз успагьи. А. Ал. Лекьрен гвен. Синоним: яргъируш. ХВАЙДИ обр., нугъ. жуван тай касдив рахадайла, яркIи нугъатда эркекри ишлемишдай гаф. Йоъ! Я хвайди, бес недачни! Цавай аватна, тум галатна, сиве гьатдач гьа! Зун иниз са кьас фуаз чара ийиз атанвайди я. З. Э., Б. Айдаев. Къазимегьамед. ХВАЛ сущ.; -ула, -ула; -улар, -улари, -улара 1) яд фин патал са тIимил дериндиз эгъуьннавай чил. Халкь лукIариз элкъуьриз алахънавай. Са шумуд юкъуз къати женгер хьана, хуларай ивидин селлер физвай З. Гь. Лезгийрин риваят. Салан кIаникай авахьзавай хула вижевай яд авай хьтинди я, М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) никIе цан цанвай, цан тухванвай цIар. Гьелбетда, хуьр шегьер туш. Ина яшамиш хьун патал кьурай векьерин, цанин хулан атир кIан хьун лазим я. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) дишегьлийрин гьяркьуь перемдин зул(ар). Гьар акурла, гуьгьуьл шаддай Булушкадин хуьлериз кьий. Ф. ХВАЛАРБАН сущ. -ди, -да, -ар, -ри, -ра бахчайриз никIериз яд гудайди. Хвал такур хваларбанди кака хайи вечрен къакъра яда. Р. ХВАЛАРБАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бахчайриз, никIериз яд гудай пешекарвал. Хваларбанвал хъсан я, хуьре хвалар аваз хьайитIа. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
