| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ФИТНЕЧИ туьрк, сущ., ктаб; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фитне ийидайди. Шак авач хьи, Дуьнья, вун фитнечи я ашкара. Е. Э. Дуьньядиз. Гьа са вахтунда, арсуз, фитнечи дишегьли гьалт тавурай лагь вуна итимдал, ахьтиндавай итим Аллагъди вичи хуьрай... О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Синоним: фитнекар. ФИТНЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера фитнечи тир гьал.... фитнечивилин къундармаяр са шумуд сеферда вични галаз ахтармишна. ЛГ 2005, 49. V. Синоним: фиткекарвал ФИТНЕЯРУН гл., аспектив, ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; фитнеяр авун, фитнеяр тавун, фитнеяр тахвун, фитнеяр хъийимир са никай-квекай чIуру фикирар, гафар чукIурун. Фитнеярна, закай гъибет лагьайла, Гуьнуькъара хьайи кас бес шедачни! Е. Э. Аман, яр. [Мегьамедбег] Лут-эфендидиз зи патай дуьа лагь ва тапшурмиш ая хьи, хъсан кагъаздал кхьена, неченикдиз тавакъу авурай: ибур хуьре фитнеярзавай, восстани авуна, халкь чаз ва Деникиназ акси тербиядалди зегьерламишзавайбур хьуниз килигна, вичини абуруз кьетIи серенжем авурай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ФИТI нугъ., сущ.; як недай гьашаратдин чилада амай, ахъа тахьанвай шараг. * фитI ягъун гл., квез як недай гьашаратдин чилада амай, ахъа тахьанвай шарагар акатун. Синоним: шутI ягъун. ФИТIИЛ || ФИТИЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нафтIадал экв гузвай лампада кудай хъуьтуьл парчадин зул. ☼ Орфографиядин вири йисара (1955-2001 й.) акъатай словарра фитиль къайдаламишнава. "Урус чIаланни лезги чIалан словарда" (1950-й) ва "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" (1966-й.) фитIил кхьенва. Литературный чIалан нугъатрин агьалийри фитIил ишлемишзава. ФИТIИНУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; фитIин тавун, фитIин тахвун, фитIин хъийимир къенез чIугун. Рушани, гьар сеферда гишин хьайила, физ яру калин крчар фитIиниз хьана. Руш югъ-къандавай гумрагь, гуьрчег жез хьана. Ф. Бибихатун. И арада Вагьаб патав гвайтIа, папIрусдин гумни вижевай фитIиниз жедай, амни инал хьанач. Абаса тембекдин ниэдихъ кьарихвал гьиссна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Цуру миже фитIиндайла, ачух жезвай къизилгуьлдин цуьк хьиз, адан пIузарар кIватI хьана гунбучIдиз элкъвезва. М. А. Гьарасатдин майдандал. ФИТIРЕ араб., куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра диндин истемишунралди гьар сада масадбуруз гудай затI. ФитIре, зеэр, закат гуда гьар йисуз, Чарадан малдиз темягьвал ийидач, МискIандиз физ капIда гьар жуьмядин къуз, Аллагь, пайгъамбар рикIелай гьич фидач. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ФИЦАКЬ(РА) || ФИРЦЯКЬ(РА ), (ФИРЦАКЬРА, КУЬРЦЯКЬРА нугъ.) нар. са шумуд югъ инлай вилик. Абуру эхир вахтара лап еке къелетар ийизва. И Нурмета фирцакьра колхоздин малар декьена са тIимил къакъатналда. А. Ф. Газет. - Ваз за вуч лугьун, зун фицякъра жуьмядин юкъуз мискIиндиз фенвай. А. И. Самур. А куьрцякъра квахьай зур гирвенка як сакIани адан рикIелай физвачир. З. Э. КУТВ-диз фена. Фицякьра за газетдай Ахцегърин тежрибадин станциядин крарикай чIехи са макъала кIелна. Б. Гь. Заз эвера. ☼ Орфографиядин словарра фицакь къайдаламишнава. Литературный чIалан нугъатрин агьалийри фицякъра ишлемишзава. ФИЦАКЬАН прил. са шумуд югъ инлай виликан. Амма фицакьан затI са тIимил хъсан хьанвачир. Т. А. Зун куь арада. ФИЧIи нугъ, прил. беневш. ФЛАКОН урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуьшедин ва я ракьун гъвечIи, яргъи-шуькIуь къаб. Бегова мад сефер кIуьд флакон "Париж: " атир гун тIалабна. А. А. Пад хьайи рагъ. ФЛАН араб твэв.; -да, –да, –бур -буру, -бура са вуж-вуч-вуч ятIани тайинардайла ишлемишдай гаф. - Сагъ хьуй, зун флан Хинкар пачагьдин руш я, и ви сикIре алдатмишна гьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Гадайри ва рушари са-са гъенел физ лугьудай гафар гилани чи рикIел алама: «Ви кIвалени мелер хьурай, ваз флан касдин мелек ша лугьузва». М. М. Мелер вучиз хъийизмач? Ахпа, абуру заз, фландавай, фландавай вучиз вахчузвач лугьуз бурж тухвай кьванбур вири къалурда. З. Э. Муькъвел гелер. ФЛОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьуьле, цава дяве ийидай яракьламишнавай къуват(ар). * гьавадин флот. ФЛЯГ(А) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жими затI (яд, нек) цадай, хъуьтуьл ва кьезил металлдикай раснавай кьелечI гъвечIи къаб. Квез йикъа гьар садаз са флягадавай, деведин цацар кваз рганвай, яд гуда. Гьам, мадара ийиз, хъухъ. А. Къ. Аскервал башламишай югъ ФОЛЬКЛОР урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) халкьдин мецин (сивин) яратмишунин эсер(ар). Лезги халкьдин тарихдин кьисметри зурба фольклор арадал гьана. А. С. Хуьруьг Тагьир. Фольклордин эсерар халкьдин уьмуьрдихъ ва тарихдихъ галаз кIевелай алакъалу я. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. 2) халкьдин адетар. Ина кьуьлзавай аялрикай виридалайни гъвечIидан 5, виридалайни чIехидан 16 йис я. 14 лезги аялди чи фольклор мукьувай чирзава. 28-декабрдиз чун и кардин шагьид хьана. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур ||. «Самур» газ., 2002, 25.I. ФОНАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нафт куналди куьчеда экв гудай алат. Яргъал къерехрай никIин, Аквазвай фонаррин эквер, Акьалт хьана тракторрин Гор-гордалди къати ванер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс.... Генжали, мад са шумуд жегьилни галаз, хуьруьнбурукай сада тунвай фонарь гваз, рекьел чукурна. А. И. Самур. Синоним: фанус. ФОНД рус, ктаб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) са куьн ятIани асул пай, авай кьадар. А ва я маса автордин чIалан фонд девлетлу хьун патал ада кьуьзуь ксарин суьгьбетриз гзаф интерес авун, яшайиш акунвайбрун арада гзаф хьун, жуьрба-жуьр пешекарвилерин инсанрихъ галаз алакъалу хьун герек я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. 2) тайин са метлебдиз тайинарнавай пулар. Жуьреба-жуьре фондарай халкьдивай тарашнавай пуларихъ чпихъ акьван дерин чирвилер авачир бязи авторри абурукай ктабар кхьизва ва жуьреба-жуьре "ахтармишунар" кьиле тухузва. ЛГ. 2004, 26. VII. 2004 - йисуз муниципальный тешкилатриз пулдалди куьмек гудай республикадин фондунай чкадин бюджетриз гузвай пуларин къадарриз килиг хъийин. ЛГ, 2004, 15. VII. Дагьустан Республикадин Гьукуматдин распоряжение. 2004 - йисан 30-март, № 81 -р. ФОРМА (ФУРМА рах.) урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) винел патан акун(ар). Герек акI авуна кIанда хьи,... ктIай хуьруьн эвездал хьсан шегьердин формадин цIийи хуьр расин, кIелиз чирин. А. Ф. Риза. Фагьумнамаз вичин фурма, Каракул хъицикь я бурма. С. С. Куьре эгьлийриз. [Мегьамедбег]. Абурун дестедин старшияр вужар тир, гъихьтин фурмайрин тимар тиртIа, суракь гьатначни ваз? Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 2) фольклордин ва я литературадин эсер туькIуьр хьунухь. Махар мана-метлебдин ва формадин рекьяй жуьреба-жуьре я. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Сулейманан азербайжан чIалал туькIуьрнавай шиирар чпин фврмадалди адан лезги шиирар хьтинбур я. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Сатира яшайишдин, инсанрин пис мурдар, эйбежер гьалар, сифетар дуьздал акъуддай ва абур тергун, пислемишун, абрун аксина женг чIугун патал, абрукай ягьанат авунин, абурал хъуьруьнин формада туькIуьрнавай произведенийриз лугьуда. М. М. Гь. ЧIехи шаир. 3) инсанрин тайин кIватIалдиз хас партал. Комсомолрал а вахтара чпиз хас формадин парталар, пионеррални цIийи кутугай чпин парталар ала... Зал комсомолдин формадин парталар ала, абур хьсан кьунва. Яру пайдахдал «ВЛКСМ». Къ. М. Экуь инсан. ГАИ-дин къуллугъчи Насруллагь, гзаф лацу чIулар галай цIийи формани алукIна, машин гуьзлемишиз рекьел акъвазнавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ФОРМАНТ урус, граммам., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIийи гафар ва я гафарин формаяр арадиз гъидай чIалан уьлчме (префикс, суффикс, инфикс, эхир). ЦIийи гафар арадиз гъидай формант тир -ан суффиксдин куьмекдалди Лезги чIала гьам существительнияр, гьамни прилагательнияр арадиз къведа. Месела: чепрекьан, накьан. "Самур" газ., 2005, 25.II. ФОТОАППАРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шикилар ядай аппарат. Мухбир лагьайтIа, садлагьана кIвачел къарагъ хъувуна ва вичин портфелдай фотоаппарат акъудна, Мурадхан халудин патав атана% Р. Гь. Зи ирид стха. ФОТОГРАФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра махсус аппаратдай шикилар ядайди. Фотографди Велид кьилин Шикил цлал алкIурнава... А. С. Жуваз душман жемир вун. Керекуьре Пуркурович, зав са тIимил пул гице, за исятда фотографдиз эверна куь кIвачин кьилел са шикил яз тан... Ф. Б. Филиал. ФРОНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дяве физвай майдан(ар). Фронт патал такьатар кIватIна кIанзавай. ЛГ. 2003, 25. ХII. ФРОНТОВИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дяве физвай рекьерин иштаракчи. Абуру, юкъуз тарсар гуз, йифериз фронтовикриз элжекар, гуьлуьтар хразвай. Р. Исаев. Хуьруьн тIвар вине кьуна ФУ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) гъуьруькай авур тини са кIалубдиз гьана тIуьн патал чранвай затI. Ирид фарин гъуьр сафунай яна. Ф. [Гегьвер] - Къе, мажал авачиз, са кьве таза фу кьванни вегьез хьанач, мугьманриз са кьве таза фу тахьайтIа, виже къведайд туш, гила-мад тини ишинна, хьрак фена, фу ийидай вахт амач. Кьунши СтIалан кIваляй хьайитIани са кьвед-пуд фу бурж гъана кIанда. ( ЭкъечIна фида). Гь. Гь. Адетдин къармахра. Ифей тIанур аквазва Ягълав хьиз яру, Къваларалла хъипи фар Бугъдадкай сару. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Амма чилел даим фан ни алаз хьуй... А. С. Вилик жерге. 2) хуьрек, тIуьн. Гъил кьуна гьалалвал хце Куьне гайи фан, кьарияр. Е. Э. Къарийриз. [Къурбан] -( Папахь чин элкьуьрна). Фурукь, я Фурукь, заз гзаф гишин хьанва, са тIимил кьван фу гъваш. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Килигзава ам дидедиз Паларкай фу чразвай. И. Гь. Шарвили. Фу гъана. Инал атайди адетдин. са акьван дамах гвачир пакаман тIуьн я. Итимдиз кьве кака, хат дуьдгъвер, са шумуд кIус ниси, кьве куруна аваз чимнавай фири нек. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 3) куьч. яшайишдин шартIар. Гьарда вичин фу вичи къазанмишзава. А. А. Пад хьайи рагъ. * фу атIун гл., ни нин кIвалахдивай, пешедивай авун. - Ваз математик жез кIанзаваз тахьуй? Гьарун стха, килиг, ада ви фу атIуда гьа! -лагьана Гьажиев Селима. А. А. Умуд. Гьай аман, ваз Сулейманан фу атIуз кIанзава жеда гьа. Б. А., З. Э., СтIал Сулейман. * фу - балкIандал, вич - пияда хьун гл., вуж гишила, недай фу авачиз хьун. Кьери хьанвай жемятдин фу шивдал хкаж хьанвай. З. Э. КУТВ-диз фена. Зун Мазали Али я, гьахъ рахада. Фу балкIандал хьурай, намерд - пияда. Са ягьсузни тамукьрай и Дуьньяда, Квахьдайвал чи нугъатдай тIвар намерддин. М. А. Намерддиз. * фу кьилиз акъатун гл., нин дуьз рекьелай алатун, чIуру амалар куткун. Ялцугъа Гьежемет яни, Велимет яни са нехирбан хьона. Сифтедай ада гьакъисагъвилелди малар хвена. Гуьгъуьнай ада гьиллебазвал ийиз башламишна. Лезгийри лагьайвал, незвай фу кьилиз акъатна. А. А. Етим Эмин. * фу [як] пайзавайбур сущ., вужар вилик-кьилик квайбур. Ефимов чанда хьел аваз кIвализ хтана. ЯтIани и дуьшуьшда докторди вичин хейлин метлебар дуьзарна. Абурукай сад мукьвара Брусилов, къази кьиле аваз, хуьруьн вилик-кьилик квайбур, хуьруьн фу пайзавайбур са межлисда кIватIун хиве кьун я. Къ. М. Кьашкьа духтур. Хипехъан Демир, куьгьне кавха ва фекьи-фахра як пайдайбур яз амазмай. З. Э. Муькъвел гелер. Атанвайбурукай гзафбур девлетлуяр, фекьияр, хуьрерин як пайзавай гьампаяр тир. А. И. Самур. Синоним: ампа, леле. * фу - хуьрерай, яд - хуьлерай мисал 'са къайгъуни авачиз яшамиш хьун' манадин мисал. * фу хъуьтуьларун гл., ни жуваз хийир жедай амалар авун, хийирдин гафар лугьун. Вун анжах ваз фу хъуьтуьларзавай амалдар сикI тир кьван. З. Э. Рекьер сад туш. Синонимар: дасмалчивал авун, ялтахвал авун. * фу чранва зар., рах., гьал. кIвалахар дуьз хьанва. Чигалини Часият, кинодиз тефена, гьанихъ акъвазнава. ЯтIа, чан хва, абурун фу чранва. Чун, чи хуьрек тIуьна, ксуда. Б. Гь. Заз эвера. * фу-яд сущ. недай шей. Цавдаран къайгъу за чIугвазвай. Гагь баде, гагьни чIехи буба адахъ гелкъвезвай. Фу-яд гузвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. На лугьуди, чун галачиз абурун рикIи фу-яд тухузмач, чун авачиз, и гьамиша чин хъуьрезвай дишегьлидиз хьиз, абурузни уьмуьр авач. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: рузи. * фу япарай тун тавун гл., ни акьулдиз зайиф тахьун. Акъваз. Завай ваз са хъсанвал ийиз хьанвач. Вуна йифиз алатай хипер зи гъилиз хкведайвал авуна. Зани фу япарай твазвач. Яни? Т. А. Зун куь арада. * фуни ниси, нисини фу сущ. сад вуч ятIани чкаяр дегишаруналди затIни жедач манадин ибара. ФУГЪАРА кил. ФАГЪАРА. ФУГЪАРАВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера язухвал, бендевал. Дуванбег, зи фугъаравилиз килиг... Е. Э. Дуванбегдиз. ФУКЪИРАН сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра затIни къазанмиш тийиз, чарадан гьисабдай яшамиш жедайди. Астафируллагь, гила ибуруз чпин кьейибурни чавай аквазва. Михьиз аси жезва. Гьа Бакудиз физ-хквезвай фукъиранри чи куфун атIузва... Б. Гь. Большевикдин руш. Бес а фукъиранрив алдатмишиз тадани? К., 1988, 2. ХI. ☼ М. М. Гьажиева фукъиран кхьизвай ( кил. М. Г. РЛС, ч. 158-чар) Синоним: муьфтехур. ФУКЪИРАНВАЛ сущ.; -или, -иле затIни къазанмиш тийиз, чарадан гьисабдай яшамиш жезвай гьал. Синоним: муьфтехурвал. ФУКЪИРАНВИЛЕЛДИ нар. затIни къазанмиш тийиз, чарадан гьисабдай яшамиш жезвай гьалда аваз. Синоним: муьфтехурвилелди. ФУЛ фарс, сущ.; -ди, -да беден тайин са тIалдикди зурзун. Чанда фул гьатна зурзун акатай Мегьамедрасул мад булахдин кьилел акъваз тавуна кIвализ катна. А. И. Самур. Ам [наркотик. - А. Г.] хкатнамазди, адан чанда фул, кIарабра тIал гьатда. ЛГ, 2004, 8. VII. Амма исятда Селиматан чанда фул авай. З. Э. Арифдиз ишара. Зи далудайгъуз къайи фул фена. А. Къ. Нехирбанни лекь. * фул акатун гл., ник беден тайин са тIалдикди зурзаз башламишун. ФУНДАМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) дараматдин кIан, хандакIда авай пай. КIвалин фундаментди кIвалин иесийрин уьмуьр яргъини ийида, куьруьни. Р. 2) бине. Фундамент авачир чирвилер фад квахьда. Р. ФУНДУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кьелечI хъире алай гъвечIи кIерецдин жуьре. Чпиз гъатай яр-емиш, кIерецни фундугъ... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ахпа чпин гьебейрин хилер кIерецрайни фундугърай ацIур хъувуна. Къ. Къайибханов. Далдамчийрин гьахъ. Синоним: шуьмягь. ФУР сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) элкъвей кIалуб аваз эгъуьннавай чил. Вирида дерин-дерин фур атIана. Вирида фура ирид чакв хапа цана. Вирида фуруз амукьай кIарабар гадарна. Ф. Ада валарихъ галкIиз-къакъатиз, фурариз аватиз-ахкъатиз гьерекатзава. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) гамунин нехиш. * фур атIайди фуруз аватда мисал 'масадаз писвал ийиз алахъзавайдаз вичиз пис жеда' манадин мисал. Гафар гуьрчег, амал чIуруз, Фур атIайд аватда фуруз. За фагьумна, бязибуруз И кар лап такIан хьана хьи. С. С. Амач лугьуз падишагь. * фур эгьуьнун гл., ни низ рекьидай рехъ жагъурун, рекьидай гьалдиз гъун. Гьамид, вуна заз фур эгъуьнна, я вуна и фур кIевир хъийида, я за вун гьа фура хутада: А. А. Пад хьайи рагъ. [Кере Пуркурович]. Чизва, ам заз фур эгъуьнзавайбурукай я. Ф. Б. Филиал. * фуру-фурар къугъун гл., вуж аялри чпи атIай гъвечIи-гъвечIи фурара тайин шартIаралди куьлуь къванер тваз кьиле тухудай къугъун. Аялар фуру-фурар къугъвадайла, рушарикай сада, илирзай нер рукварай хьанвай гъилив михьна хьиз, кIевиз лагьана... А. Гуьлмегьамедов. Ву-ув, тав вуч я? Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
