| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ФАШИЗМ урус, сущ.; -ди, -да са миллет масадбуруз акси ийидай, чувудриз акси тир кьайдадал бинеламишнавай политикадин къурулуш. Куьгьне девирдин вагьшивилери ивадал звал гъайи шаирди сифте вичин дерди-баладикай шикаят ийиз, яшайишдал наразивал къалурна, ахпа кулакринни фялейрин кьамал лаш илигна, гуьгъуьнлайни фашизмдин жаллатIриз цIай гана. А. С. Хуьруьг Тагьвр. ФАШИСТ уруе,. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра самиллет масадбуруз акси ийидай, чувудриз акси тир къайдадал бинеламишнавай политикадин къурулущдак къуллугъчи. 1941 - йисан гатуз фашистрин Германиядихь галаз башлашишай Ватандит ЧIехи дяведи цицIигъвийрин яшайишдиз, майишатдиз тежер кьадар еке зиян гана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ина аэродромни фашистри Советрин Союздал вегьедалди са варз вилик эцигнай... ЛГ, 2004, 26. VII. - АкI ятIа, а вирус лугьудайди халис фашист я ман? - хиялри тухванваз лугьузва Абасаг терг авун чарасуз тирди лагьайдини рикIелай фена. М. В. Гьарасатдин майдандал. ФЕВРАЛЬ урус,. сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра январдилай гуьгъуьнин мартдилай виликан варз. Вузра февралдгт сифте кьиле, школайра январдин сифте кьиле каникулар жеда. Р. ФЕЙЖАН араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра гъили кьадай тум галай, сив ачух, яд, чай цадай къаб. - Хъухъ, - гьарайна ада, - кьегьал жаванар, И яргъал рехъ элкьуьра квез деминиз. Вичини кьаз хкажзавай фейжанар, Акъатзавай гьар ссферда кефиниз. М. Б. Веси. Ацукьнава чун вири са къажгъандив, Пай авунва чаз къапарни фейжандин. П. Ф. Рубаияр. Хци хкай базардай Пай кIандачни дидедиз? Суса цайи са фейжан Чай кIандачни дидедиз? Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. ФЕЙИ 1 фин глаголдин причастидин форма. Кил. ФИН. ФЕЙИ 2 прил. алатай, гьакъикъатда амачир. Гъил ченедик кутуна ацукънавай адан вилерикай, кинодин экрандай хьиз, вичин фейи уьмуьр карагзава. А. М. Киф атIайди. Синоним: алатай. * вичелайни фейи. ФЕКъИР кил. ФАГЪИР. ФЕКЬИ суш.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мискIиндин къуллугъчи. Фекьиди ийизва мурмур: - Гъуцар рикIел гъваш. Амма лукI жедай туш Марин -Муьгьуьббатдин сим. А. С. Саяда лугьузва мани. Вичиз талукь келимайрин ван хьайи фекьи, шадвиляй кичI акатай хундуз хьиз, хъуткьунна, гъарай акъатна, рахана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * фекьи-фахра рах., сущ. динэгьли къуллугъчияр. Гила хабар нивай гун. Хабар мад руш квахьнавай Хинкар пачагьдивай. Мад ада вичин фекьи-фахрадиз, назир-везирдиз эвер гана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. - Хъсан алукIун-хутIун алалда, - лугьуз, ихтилатар ийидайла, кулакар, фекьи-фахраяр абурал хъуьредай. А. Ф. Риза. * фекьидинди дуьа кIелун я мисал кардин нетижа адав гвайди туш' манадин мисал. Бес! Вуна гьикI фикирзава? Фекьидинди дуьа кIелун я. Т. А. Зун куь арада. ФЕКЬИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера фекьидин пешекарвал. * фекьивал авун гл., ни фекьидин къуллугъ кьиле тухун. Уружа эхиримжи вахтара фекьивални ийизвай. С. М. ЦицIигъ-наме. Гьа икI, бубади са кьве вацра кьван фекьивал авуна. Ахпа Хуьруьгрин жемятди халисан, имамни акуна. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. Синоним: фекьивалун. ФЕКЬиВАЛУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; фекьивал авун, фекьивал тавун, фекьивал тахвун, фекьивал хъийимир фекьидин пеше кьилиз акъудун. «Чи хуьруьн фекьи рагьметдиз фейила, хуьре фекьивализ кIандай садни хьанач, халудин. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: фекьивал авун. ФЕЛеК араб, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Худа. Вун Фелекди ширинна заз... Е. Э. Бахтавар. Айиб вид туш, зи кар чIурай кас ава, - Нубатлу гьам я Фелекди кудайди. Е. Э. Гуьзел яр. Вакай са чара, я фелек! - лагьана буршижув балкIандин едег кьуна вацIа гьахьна. З. Э. КУТВ-диз фена. Синонимар: Аллагь, Халикь, Гъуцар. ФЕЛЬЕТОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра политикадин, илимдин ва я майишатдин рекьяй са месэла авай чIуру гьалдикай кхьенвай макъала. Азербайджандин шаир Мирзе Аликбер Сабир фельетонар кхьидай устIар тир. И. В. Чирхчир. Зи хайи халу Багьадина, Къардашан хци, шиирар, фельетонар яратмишдай. Гь. Къ. Мерд Алидин мани. ФЕЛЬЕТОНИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра фельетонар кхьидайди. ФЕНА, ФеНАЙ, ФеНАЧ фин глаголдин формаяр. Кил. ФИН. ФЕНД фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера чIуру къаст. Мельуьнриз хупI фендер ава.., Е. Э. Фитнекар къарийриз. - Яраб, гьайван, гъвечIи чанда, Вахь ахьтин фендер аватIа? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * фенд(ер) акъудун (кьун, къурмишун) гл., ни низ чIуру къастар арадиз гъун, садаз акси крар ийидай ниятар туькIуьрун. Пис касди заз кьуна фендер. Е. Э. Алагуьзли севдуьгуьм яр. Гъуьрчехъанривай мад вичиз фенд къурмишиз тежедайдак умуд квай ам кьвалан кIаняй кьил хкажна гзаф такабурдиз килигзавай. Ф. Кьве мирг. Хейлин вахт алатна ван-сес амукь тавурла, душманди маса фенд къурмишнавайди ада кьатIана. А. И. Самур. Адани и кардикай кьве патазни хийир жедайвал фенд акъудна. З. Р. Гьажи Давуд. ФЕНДИГАР 1 фарс, прил. 1) амалар чидай. Амма фендигар дишегьли акьван кIевиз векилдин вилик шехьна хьи, субут ийидай са делил авачтIани, векил гиманлу хьана. А. А. Лезгияр. 2) масад алдатмишдай. Гьич са векьни авай ви яйлахра, Вугудач за фендигар душмандив... А. С. Вилик жерге. Кьуьзуь къари тек сад я вун. Лап фендигар фасад я вун! Гила ахлад, азад я вун, Хъфизмазди, дили хьуй вун! С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: кьве чин алай, ламатI, лугу. ФЕНДИГАР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) амалар чидайди. Сурхай бажарагълу сардар хьиз, девирдин крарай кьил акъудиз алакьзавай фендигарни хьана. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: амалдар. 2) масад алцурардайди, алдатмишдайди. Адан къаст гьар гьилледалди и бейхабар дуьшуьш хьанвай, вичин фикирдалди, чарадан пул, чарада гузвай эрекь кIанзавай фендигарар чпелай алудун тир. М. Садикь. Дуст. Эхирни, фендигардин фикир Бубадал акъвазна ва адаз Даниял кьиникь Бубадал вегьин хъсан акуна. С. Гь. КIири Буба. Синонимар: ламатI, луту, фендигар. ФЕНДИГАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) алцурарун, тапарар авун. Фендигарвал уьмуьрдин пайдах хьанва... М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. 2) амалдарвал. Я жанавур.. Эгер ваз гьакьван гишинзаватIа, зи ютурдилай кьулухъай са мадара ая жуваз, - лагьана адан фендигарвал чир хьайи деведи. Къ. Къайибханов. АнтIилан кьин. Душмандин и фендигарвили Надир хандин ивидал звал гъана. З. Р. Гьажи Давуд. Гуьгъуьнлай гьа патарай атай са савдагарди Надир-шагьдиз гьа хуьруьн агьалийрин фендигарвиликай ихтилат авунай. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: ламатIвал, лутувал. ФЕНДИГАРВИЛЕЛДИ нар. фендигарвал хас яз. - Ажеб хъсан адет тушни? - лагьана Риза-Кьули мирзеди. Белли, гзаф фендигарвилелди кутунвай адет я. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: ламатIвилелди, лутувилелди, амалдарвилелди. ФЕР 1 йиф существительнидин рахунра ишлемишдай гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЙИФ. ФЕР 2 фарс, сущ.; -ци, -це; -ер, -ери. -ера 1) са затIунай акъатай хъиткьер. Столдин чинай фер атана. Р. 2) акьализ ахъайда затIунин паярин ара. РикIинив фер туртIа, чарадан кац къведа. Р. Синоним: свар. * фер гун гл., куь сагъ затIунай хъиткьер акъатун. Муькъуьн са патан цал гьа хандакIдилай ханва ва лап вини кьилиз кьван фер ганва. ЛГ, 2004, 8. VII. ФЕРЕ сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра верч жедай са йисан цицIиб. Бейдуллагьди вичин цицIибдин хайи кIвач дарман яна кутIунна. Ам сагъ хъхьанатIани, цицIибдикай хьайи фереди пис кьецIи ийизвай. С. М. ЦицIигъ-наме. Фере кIекрез ягъайла сифте уь-уь, АкI жеда, лап чил пад авур хьиз вичи. О. Гьуьсейнов. Бубадин насигьат. ФЕРЕНГ, ФИРЕНГ фарс, куьгь., прил. Франциядиз, Европадиз хас. Пични хара я, Фиренг чешне я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Вал гьалтайди, амал чидай вуч фиренг устIар хьана хьи... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. ФЕРЗ араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера мусурман диндин рекьяй гьар са касдиз важиби кар, кIвалах, гьерекат. За ийир сад минет ава: Гьам ферз, гьам суьннет ава, гьар гуьзелдин адет ава, - Даим жеч хьи датIана ялгъуз.. Е. Э. Ялгъуз. Заз чир авун ви метлебар рикIевай гьар са чIавуз вал ферз я ви хивевай... Е. Э. Ярдиз. Тарихди рикI хайи халкьди Вич цIийиз халкь хъувун ферз я. Цаву нуьсрет гайи халкьдиз Чилерал бахт жагъун ферз я. А. Къ. Шикилрин кIвал. * ферз ада авун дин, гл., ни ферз кьилиз акъудун. [Амахан]. ~ Дуьз я, Эфенди. Чал алай ферз ада ийиз, чун гьар гьи вахтунда хьийитIани гьазур я. Гь. Гь. Колхоз. Ферзер ада ийиз чирдай Афи гьалал хушвилелди гуда за ваз, азиз хва. Х. Къ. Хцин сефер. Сулейманалай вилик хьайи шаирри, месела, Етим Эмина ва Сулейманахъ галаз са девирда хьайи шаиррини, месела, Ахцегъ Гьажиди, Хпеж Къурбана ва масабуру, шумудни са шиирдалди Аллагьдин, пайгъамбаррин тарифар авуна, жегьеннемралди кичIарар гуз ва женнетралди, гьуьриперийралди шакьлу ийиз, диндин ферзер ада авуниз эвер гуз хьана. М. М. Гь. Халкьдин шаир. ФЕРЗЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера шахматрин фигура. ФЕРИКЪАТ кил. ФАРАКЪАТ. ФЕРЛИ || ФЕРЛУ туьрк, прил. 1) гьар са кардиз фикир гудай. Адан папаз, хендеда хьуналди, ферлу итимар гьат техйиз, кичIезвани? Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Халкь патал я, гьазур я зун Ийиз ферлу кIвалахар. М. Салахъ. Зи халкь - зи девлет. 2) хъуьтуьл хесетрин. Синоним: акьуллу. Антонимар: ферсуз, акьулсуз. ФЕРЛИВАЛ || ФЕРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера ферли тир гьал. Анжах чинай чир жеда ваз ферлувал Винел патай метлеб квачир гафунин. А. С. Лезги чIалан аламатар чIехи я. Адетдин шартIара мегер викIегьвал, ферлувал, адалатлувал, къанажагълувал къалурун тIимил важиблу месэлаяр яни? М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... Антоним: ферсузвал. ФЕРМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьайванар хуьзвай чка. Ярагърин колхозда районда виридалайни тIвар-ван авай верчерин ферма ава. И. В. Чирхчир.Агъадхъай вацра нур гузвай яру. Ферма галайнихъ зверна абуру. А. Мут. ВикIегь Расул. Вердидин векьяй хьанвай еке маркв фермадин патав хканва. З. Э. Муькъвел гелер. ФЕРМЕР сущ.; -ди, -да'; -ар, -ри, -ра хуьруьн майишатда масадбурни желбна кIвалах идара авуналди гелир хкажзавайди. Сад я къе рэкет, муькуьдни фермер... М. Ж. Чунни икI рекьич, ИкI, алатай йисуз фермерди Багъдай ирид тонн ичер вахчуна. ЛГ, 2004, 16. ХII. ФЕРМЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьайванар кутуналди, хуьналди дуланажагъ хкаждай пешекарвал. ФЕРМЕРВИЛИН прил. фермервилиз талукь. Йисалай-суз гьайванрин кьадар артухарзавай абуруз бес кьадар алаф гьазурзавай, райондин экономикадик аквадай хьтин пай кутазвай кооперативар, лежбервилинни фермервилин майишатарни артух жезва. ЛГ, 2004, 15. VII. Алай вахтундани чи агъсакъал фермервилин майишатдин руководитель я.. ЛГ, 2005, 14. VII. ФЕРСУЗ туьрк, прил ийидай крарин эхирдиз, нетижадиз фикир тагудай, вафалувал авачир. Са варз идалай вилик гьа и эмиррин куьмекдалди Надира яргъал девирда Ирандиз шагъвал авур сефевийрин эхиримжи бажарагъсуз ва ферсуз шагь Тегьмасиб тахтунилай вегьена, ам Сабзавар къеледа дустагъна ва гьана адан вилер акъудиз тунай. З. Р. Гьажи Давуд. Эхь, за, Диде-чили ферсуз лезгидиз Лезги тIварни гьарам хьурай лугьузва!» К. М. Ахварайни. Вуна лагь, гьалт тавурай итимдал ферсуз, кфир дишегьли. Акьулсуз, фитнечи дишегьлиди хайи хва-руш буба дидедал, стха стхадал элкъуьрда, гьич са карни арадал алачиз, итимдин кIвал чIурда. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Антоним: ферлу. ФЕРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ийидай крарин эхирдиз, нетижадиз фикир тагудай гьал, вафасузвал. Антоним: ферлувал. ФЕРЯД сущ, куьгь., инал: аксивал авун, акси хьун. Душмандин зарбайриз эслягь феряд тийиз Уьмуьрдин чIехи пай дустагъра ктIанай. А. Ф. Инкъилабчидин кьиникь. Чилер-цаварни феряддал атана, Вагь! Гунагьсуз кьве къагьриман кана!. А. Ф. Саккони Ванцетти. ФЕРЯДУН гл., ктаб., куьгь., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; феряд авун, феряд тавун, феряд тахвун, феряд хъийимир аксивал авун. Килиг вун, вуч лугьузватIа а касди, ЦIай кьуна куз ( а)вай рикIяй гьарагъиз, Лепе ягъиз цавара къати ванци, Аман, стха,... стха лугьуз, ферядиз. А. Ф. Саккони Ванцетти. ФЕС туьрк, сущ.; -ди, -да; ~ар, -ри, -ра кьилел алукIдай, вичихъ курквачI галай пуд пипIен затI Вун квекай рахазва, Агьакшид хва? - жузуна нез-хъваз ацукьнавай вахтундани, гьич нянизни литин фес хтIун тийидай Къембера. А. А. Лезгияр. Сада пелез чIугвазва фес, Садан гиниз аватна кур. П. Ф. Гар. Садни авач начагъдиз, - Туна хъуьтуьл, секин мес, ЭкъечIнава кьучагъ хьиз, Кьилел алаз литин фес. А. Ал. ЦIийи йис. ФЕСЛИ туьрк, прил. вахт тир, сезон тир.... гатфарин лап фесли вахтунда хуьруьн агьалийриз ийидай кIвалах авач. ЛГ, 1992, 5. V. Къе гатун фесли вахтунда са хали 100 манатриз акъатнава. ЛГ, 1992, 5. IХ. ФЕСТИВАЛЬ урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра искусстводин рекьяй агалкьунар къалурдай шадвилин мярекат. И фестивалдин метлебдикай конкурсдин жюридин председатель; РФ-дин искусствойрин лайихлу деятель Мегъамед Гьуьсейнова хъсандиз лагьанва: "Эхь, нубатдин фестиваль-конкурсни суваринди я...» М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... ФЕЧI нугъ., прил. экуь вили. ФИД сущ.; -теди, -теда; -тер, -тери, -тера гьайванди вичиз герек амачир руфунай акъуддай затI.... вичин яц тадиз фитерикай михьи ийиз алахъна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Хуьруьн къваларив гужлу, фид квай салар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Хайи кIвал... Гьамиша фитединни накьвадин ни къведай масан кьеб! Р. Гь. Зи ирид стха. Гилани фид кIулалди акъудзава. К, 1989, 4. XII. ФИДА, ФИДАЙ, ФИДАЙЛА, ФИДАЙВАЛ фин глаголдин формаяр. Кил. ФИН. ФИЗ, ФИЗВА, ФИЗВАЙ, ФИЗВАЙЛА, ФИЗВАЙВАЛ фин глаголдин формаяр. Кил. ФИН. ФИЗИК урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра физикадин илимдай пешекар. ФИЗИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьакъикъатда авай затIарин жуьрейрин гьерекатдикай, хесетрикай, кьетIенвилерикай илим.... гьар классда гьафтеда садра алава яз диктантар тухун ва мумкин тир кьван абурун текстер математикадин, физикадин, историядин, ботаникадин ва маса предметрай къачун... теклиф авуна. А. А. Умуд. Геологиядин ва физикадин жигъетдай регион аламатдин жуьреда... екеди я. ЛГ, 2004, 15. VII; ФИЗКУЛЬТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бедендин сагъламвал хуьнин меденият. Спортзалда, спортдин майдандал физкулътурадин тарсар бегьерлувилелди кьиле тухудай вири тадаракар ава. ЛГ, 2004, 15: VII. ФИЗКУЛЬТУРНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин сагъламвал хуьнин медениятдин серенжемар кьиле тухудайди. 14 август физкулътурникрин суварин югъ я. ЛГ, 2004, 12. VIII. ФИЙИВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Фияр тIвар алай хуьряй тирди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
