| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ФИКИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хиял. Жуван фикир жуван кьиле хьанач таз... Е. Э. Зун атана. Садбру ам [Етим Эмин. - А. Г.] ва адан бубаяр Ахцегь райондин Ялцугърин хуьряй хьунухь къалуриз, масабуру ам Къубадин лезгийрикай я лугьуз, пуд лугьудайбуруни амни, хиналугъ Эмин лугьудай ашукь акадриз, чеб субут тежер бинесуз фикирар арадал акъудзава. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). «Идаз фитне авур кас авани?» - лагьай фикир гьатна адан рикIе. З. Э. Муькъвел гелер. * фикир авун гл., ни никай-квекай 1) гьакъикъатдин гьалар сад-садав гекъигна, са гьихьтин ятIани къейд авун. «За вуч ийин, вуч тийин», -лугьуз, фикирар ийиз амукьна има. Ф. ЦIицIали. Фикир ийиз килиг чилиз, Акьул жем ая ви кьилиз... С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. 2) гъамлу хьун. Фикир мийир, гуьзел суна, Эмин шад я вун акунал. Е. Э. Эмин гада. 3) са тайин кар тамамарун, кьилиз гъун. Къуьнел квар алай рушар акурла, гьейран жемир абурал, гадаяр. Гьаятриз яд чIугуникай фикир ая. С. К. Квар. * фикир [гьам] чIугун гл., ни гъамлу гьалда гьатун. Женнет либас алукIнавай булахдал Амукьна зун чIугваз фикир, гуьзел яр. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Синоним: фикирун. * фикир гун гл., ни 1) ни низ-квез са вуж-вуч ятIани авай гьал чирдай алахъунар авун. Сулейманаз тийижир фарс чIалакай акьван рахадалди, абуру шаирдиз лап тIимил хьайитIани чидай урус чIалаз фикир ганайтIа, дуьз жедай... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Са кардиз мад фикир гун. Са чIалай маса чIалаз гафар кьведайла, абурун мана гафар кьабулзавай чIала я дегиш тахьана амукьзава, я са жизви дегиш хьана. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. 2) фагьумун. Фикир гайла, и дуьньядин гьисабар заз хиял хьиз я... Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Гила, фикир гайила, бес Селминаз куьн пешедин иеси хьуй?! Велимет фикирлу хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. * фикирди тухун гл. вуж са никай-квекай ятIани хиялар ийиз масадбур акван тийидай гьалда хьун. Гьажирамазана садлагъана жаваб ганач. Ам хейлин гагьди фикирри тухвайди хьиз акъвазда. - Я хуьруьнви, зунни фадлай и карди фикирди тухванва, вучдатIани чин тийиз ама. А. И. Самур. * фикирдик акатун гл., вуж гъамлу хьун. Са шумуд йикъалай юргъун хьана фикирдик акатнавай Мегьамедрасул хуьруьз хтана. А. И. Самур. КIелиз-кхьиз течир вичи гьикI кIвалахдатIа лугьуз, Али фикирдик акатна. А. И. Самур. Дуьздаказ лагьана кIанда хьи, и колхоз хьтин чIехи майишатдиз регьбервал гуз алакьдатIа лугьуз, фикирдик акатнай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * фикирдик кваз хьун гл. фикир ийизвай гьалда хьун.... зи фикирдалди, Ахцегь райондин руководстводи ихьтин надир устIардиз вичин рикIиз кIанивал кIвалахдай мумкинвилер, тайиндиз лагьайтIа, вичин фикирдик квайвал, Ахцегьа чекмеяр цвадай махсус фирма кардик кутадай вири шартIар яратмишнайтIа, хъсан тир. ЛГ, 2004, 15. VII. ФИКИРЛУ туьрк, прил. фикирар авай, фикирри кьунвай. Антоним: фикирсуз. * фикирлу авун гл., ни-куь вуж фикирар авай гьалдиз гъун.... ада агакьарай хабарди ам фикирлу авунай... М. В. Гьарасатдин майдандал. * фикирлу хьун гл., вуж фикирар авай гьалда гьатун. А мурдар вакIан як икьван ширин жедани? - Мейрихан фикирлу хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Гила, фикир гайила, бес Селминаз куьн пешедин иеси хьуй?! Велимет фикирлу хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. ФИКИРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле фикирар авай гьал. Антоним: фикирсузвал. ФИКИРЛУВИЛЕЛДИ нар. 1) фикирар авай гьал хас яз; 2) дикъетдивди; 3) къайгъу(яр) аваз. Синоним: . фикирлудаказ. Антоним: фикирсуздаказ. ФИКИРЛУДАКАЗ нар. фикир(ар) авай гьал хас яз. Садра Аниятан дидеди, и дуьнья акунвай рехи дишегьлиди, фикилудаказ лагьана.... С. К. Йифен ихтилат. Синоним: фикирлувилелди. Антоним: фикирсуздаказ. ФИКИРСУЗ прил. фикир(ар) авачир. Антоним: фикирлу. ФИКИРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле фикир(ар) авачир гьал. Антоним: фикирлувал. ФИКИРСУЗВИЛЕЛДИ нар. 1) фикирар авачир гьал хас яз; 2) дикъетсуз яз; 3) къайгъу(яр) авачиз. Синонимар: къайгъударсузвилелди, фикирсуздаказ. Антонимар: къайгъударвилелди, фикирлувилелди, фикирлудаказ. ФИКИРСУЗДАКАЗ нар. фикир(ар) авачиз. Синонимар: къайгъусузвилелди, фикирсузвилелди. Антонимар: къайгъударвилелди, фикирлувилелди, фикирлудаказ. ФИКИРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; фикир авун, фикир тавун, фикир тахвун, фикир хъийимир 1) гьакъикъатдин гьалар сад-садав гекъигна, са гьихьтин ятIани къейд авун. Фикирна за: яраб ам зи яр я жал? Е. Э. Заз булахдал яр акуна. 2) къейд авун. Экв акурла, адан кьили фикирна хьи, вичин крар туькIуьзва. Акьван пул рушаз вичин яшинда акурди туш. А. А. Пад хьайи рагъ. За фадлай фикирзавайди тир и чи фикир ваз лугьун патал. А. Муграгъви. Ажалдин хура. Синоним: хиялун. ФИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера пар ялдай яргъи хуртIум галай, кьакьан буйдин, гужлу гьайван. Филдилай вич кьуна чIехиз, Тежер пурар кIулал эхиз, Рахадай гафар нашиз, Акьул икI дерин жеда кьван. С. С. - За куь пачагъдиз са фил савкьат яз ракъурда. З. Р. Гьажи Давуд. ФИЛИВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Филер тIвар алай хуьруьнви. ФИН 1 сущ,; -и, -е; -ер, -ери, -ера недай хъчар экъечIун патал цадай куьлуь тварар. Синоним: тум. ФИН 2 гл.; -ида, -ена; -из, -изва; аладвач, -ин, -ирай, -имир; фин тавун, фин тахвун, фин хъийимир 1) вуж-вуч виликди гьерекат авун. Рушани, гьар сеферда гишин хьайила, физ яру калин крчар фитIиниз хьана. Руш югъ-къандавай гумрагь, гуьрчег жез хьана. Ф. Бибихатун. Ибур фенмаз, Малла Несредина ибурун гинибашар кIватIна, цуз вегьена. Ф. Малла Несреддинан кIел. Гуьзел сердиз фена ялгъуз. Е. Э. Ялгъуз. Цел фир рекье кьуд-вадра вун ацукьна. Е. Э. Тумакь яц. Вак квай тахсир - цана тефиз ацукьун... Е. Э. Тумакь яц. Гьич тефейдаз сиягьатдиз Сефердин къадри вуч чир хьуй? Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Гила гьикIда, фирла тамуз, Низ минетда мад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. [Пейкер] - Чун хъфида, килиг гьа, няниз татана тамир, чун чи кIвале ваз килигиз акъвазда. Геж тавуна ша, чун санал фидайвал. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Хатасузвал таъминарунин мураддалди Иракдин чилелай фин тавун чарасуз я. ЛГ, 2003, 13. XI. 2) вуж низ гъуьлуьз паб хьун. Зун тергна, яр, вун гъейридаз фена хьи. Е. Э. КIани яр. Ваъ, фидач зун акатай са кьачагъдиз!. А. С. Къад чинардин хел. 3) вуж квев малариз чуьлда тIуьн гун, къуллугъ авун. ГъвечIи аял яз, ам келеривни, лапагрин суьруьдивни фидай. К., 1988, 11. ХII. * акьул фин, вач-хъша, вилик фин, вягьтедай фин, гьалдай фин, зегьле фин, кьиле фин, рикIелай фин, хиялдиз фин, шак фин. * фир-тефир чка сал [дар] авун гл., ни низ залан гьиссерив кьаз тун. * фир-тефир чка сал [дар] хьун низ залан гьиссери кьун. Фир-тефир чка дар хьанвай Мирим бегди фикирзава. Гь. Къ. Четин бахт. * фин-хтун гл., вуж Кьилди къачуртIа, герек шейэр къачун патал мукьвал-мукьвал Дербентдиз, Хасавюртпиз физ-хквезва. ЛГ'., 2003, 13. ХI. ФИН3 сущ.; -и, -е; -ер, -ери. -ера канабдин кьиле жедай, вичик ягълу квай твар. Куь гьахъ вахчу мад сефер фин цайила... Е. Э. Цилингар. - Духтуррин чIалаз яб гана, ада, фин квай ширин калар хьиз, капашдалди гьинавай харар-дарманар нез хьана. Б. Гь. Заз эвера.... шуьшедин балонра туна къуьл ава, чIем ава, вирт ава, фин ава, шекер, тенбек, кьел... П. Ф. Жуван руг. ФИНАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са рекьяй акъажунар авурбурукай гъалиб хьайиди тайинардай эхиримжи пай. Д. Гьабибовади, М. Яниковади ( А. Джетередин школа) ва С. Маллаевади, Г.: Алижановади ( Ж. Жамалован тIварунихъ галай Дагьустандин художественный училище) сентябрдиз Москвада кьиле фидай конкуредин финалда иштаракда. ЛГ, 2004, 15. VII. ФИНАНСЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, зава; -а, -ин, -рай, -мир; финансламиш авун, финансламиш тавун, финансламиш тахвун, финансламиш хъийимир тайин са кIвалах, кар кьилиз акъудун патал пул ахъаюн, пул гун. - Программа уьмуьрдиз кечирмишун патал финансламишунин вири чешмейрай 2 миллиардни 288 миллион манатдин такьатар чара авуна. ЛГ, 21.02.2004. ФИНАНСАР сущ.; -ри, -ра пулунин такьат(ар). Чахъ пешекарвилин ва герек вири парталралди, финансралди, транспортдалди таъминарнавай кьуьлердай ансамбль хьана кIанда. ЛГ, 2005, 7.1 V. ФИНДИКЬ: * финдикьни акъуд тавун гл., ни са гафни лугьун тавун. Асвараз вуч ятIани лугьуз кIан хьана, анжах Минарата адав финдикьни акъудиз тунач. С. К. Негь. ФИНИФ сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра са тайин мураддалди гьерекат авун. Рекьяй финиф къадагъа тир, КIантIа къифле, кIантIа ялгъуз, Ф. Шарвилидикай риваят. Элкъуьрна балкIан кьулухьди гьал хъувуна за, белки рехъ какахьнавай чкадал агакь хъувуна, муькуь патахъди финиф мумкин жен. А. Ф. Лянет. Адан къаст хуьре нихъ вуч хъсан партал аватIа, къачуз райондин смотрдиз финиф тир. А. А. Умуд. Уьмуьрдин рехъ текдиз финиф залан я, Тапан дустар гьарма сад са илан я. С. Яман юкъуз чир жеда. ФИР * фир(фидай)-тефир (тефидай) <чка> сал [дар] хьун гл., нин || низ авай гьалдай экъечIдай рехъ жагъуриз тун тавун (жагъун тавун). - Пачагь, вун сагърай, ви къуллугъчийрилай чун рази я. Дегьекар, налогар чна вахт-вахтунда гуэва, анжах Мастанан гъиляй чаз фидай-тефидай чка дар хьанва. Ф. Къифле-къифле хьана, цавуз хкаж хьайи туьтуькъушри вегьей къванери душмандин кьушундиз фир-тефир тIвек дарна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. - КIвачел къарагъа, фекьи, -лагьана, судьяди фекьи къарагъарна. -Гила кьванни дуьз лагь, тахьайтIа ваз лап кIеви жаза гуда. На и фитне вучиз турди я? Фир-тефир чка сал хьайи фекьи вири хиве кьуниз мажбур хьана. Къ. Къ. Фекьидин фитне. И декьикьада адан рикIелай вири дуьнья алатнавай; адаз аквазвайди анжах, кIуфук регъуьвал квай, фир-тефир чка дар хьанвай Зелфи тир. А. А. Умуд. Ахпа моряк рахана: -Эхь, халаяр Ухшар ава Каспи гьуьлуьн лепейриз - Юмшагъ акваз гъида кьилел балаяр, Фидай чка сал ийида луьтквейриз... А. С. Дишегьли. Малигьат алай чкадилай юзаначтIани, амай рушар туьнтдиз зал акI тепилмиш хьана хьи, абуру заз фир-тефир сал авуна, абуру заз талгьай гаф хьанач. Я. Я. Нурар ва хъенар. Зуьрнедин ван мукьув жердавай Къадиразни Велиханаз кицIерни галаз фир-тефир чка дар хьана. Э. Бабиров. Йифен чинерар. Синоним: кьифрен тIеквенда тун. ФИРАГЬ || ФИРЯГЬ фарс, прил. са нин-куьн ятIани юкьвалай гьар патахъ гегьеншвал авай. Куьчеярни хъсандиз гьяркьуьзвай. Чиргъ вегьена туькIуьрнавайтIани, ара-ара фирягь лекъверни гьалтзавай, анрай мукъаятдиз къекъвена кIанзавай. Я. Я. Са фурун вакIар. Казармайра бегьем секин хьанвачцр, ДакIаррин гуьзгуьяр тIимил ханвачир, Перемарни гьар патахъ къазуннавай, Фирягь хурар ивидалди асуннавай, пенжекIдин хел галамачир... Х. Т. Дагъустандин баркаллу рухваяр. ☼ 1964 - йисалди фирагь кхьин орфографиядин къанун яз кьабулнавай. Са хузаиндихъ кьакьан буй, фирягь къуьнер, мягькем беден авай Къадирни Велихан лугьудай чубанар хьана. Э. Бабиров. Йифен чинерар.. Синонимар: генг, гегьенш, гьяркьуь, шегьре. Антонимар: гуьтIуь, дар. ФИРАГЬВАЛ || ФИРЯГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) гьяркьуьвал. Рехъ ханва. Адан гелер, тIамайрин тахтадал хьиз, сад вине, сад агъада аквазва. Юзанвай чкадин фирагьвал, гзаф ятIа, са виш метр я. Гь. М. Хаяр. 2) куьч. гьиссерин шадвал, ачухвал. Гьар са пата шадвал, фирягьвал авай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синонимар: генгвал, гегьеншвал, гьяркьуьвал. Антонимар: гуьтIуьвал, дарвал. ФИРАГЬДИЗ || ФИРЯГЬДИЗ нар. гьяркьуьз. Гуьзелханан варар фирягъдиз ахъазвай. П. Ф. Жуван руг. Халикьоврин кIвалерни фирягъдиз, чIехи хизан фикирда кьуна эцигнава. ЛГ, 2004, 28.II. Синонимар: генгдиз, гегьеншдиз. Антонимар: гуьтIуьз, дардиз. ФИРДАВАЙ нар. гьикьван фейитIани. Фирдавай багълар жезвачир куьтягь. Гуьрчегвилел лап физвай чи темягь. А. Мут. ЦIийи багъ. ФИРИ 1 . * фири нек прил. чIем хкуд тавунвай нек. Дере ракъинин ишигъди экуь авунвай, гьавиляй а чка фири некIедай чуьхвенвайди хьиз аквадай. А. А. Умуд. Фу гъана. Инал атайди адетдин, са акьван дамах гвачир пакаман тIуьн я. Итимдиз кьве кака, хат дуьдгъвер, са шумуд кIус ниси, кьве куруна аваз чимнавай фири нек. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Адаз вичин сивера фири никIедин дад амай хьиз тир, гьатта цуькIуьнни кваз шириндиз туькьуьнзава. М. А. Гьарасатдин майдандал. * фири некIеди кайида цуру некIедизни уф гуда мисал герек авачирлани игьтият хуьда, хуьзва манадин мисал. Гила, фири некIеди кайида цуру некIедизни уф гуда лугьурвал, бязибуруз мад чпин зегьметар бада физ кичIезва... Б. Гь. Заз эвера. ФИРИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра балкIандин гардандал япар галай патахъай жедай яргъи чIарар. - Хъфена тадиз къада за сиягь И тамавай кьван гьайванрин вири. Ахпа саралай ийиз гьар сиягь, ЯцIу ийида за жуван фири. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ФИРИНГ кил. ФЕРЕНГ ФИРЛА нугъ фин глаголдикай хьанвай деепричастие тир форма. Кил ФИН. ФИРМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин са рекьяй гунин-къачунин кIвалах кьиле тухудай идара. Алай вахтунда Абдулмежида Москвада са фирмада кIвалахзава. Х. Ш. Камаллу, марифатлу, адалатлу... ФИРСеТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кутугай вахт, легьзе. Вини мягьледай тир туьквенчиди ихтилатдик акахьун патал фирсет ахтармишзавай. А. И. Самур. Чигали яцI квай жендекдин, лацу якIарин кас я. Акурла, хъсан таъсир ийидай, хуш акунар авайди я. Вичел желбдай, фирсет акатнамазди атIудай, гзаф, къуват авайдн я. А. И. Къиргъин. Синоним: момент. ФИРТI * фиртI авун гл., ни ра гл., ни авахьзавай нер нефесдихъ галаз къенез чгугвадайла, шуькIуь сес(ер) акъудун. - Бес чна вучда, - суалдиз суалдалди жаваб гана ругуд йис хьанвай Муслима, фиртI ийиз нер чIугунивди. 33. Муькъвел гелер. ФИРЦЯКЬРА кил. ФИЦАКЬРА. ФИРЧиН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьеле чурун тавунвай фу, афар сачунал ва я хьраз вегьедай махсус кьелечI кьул. ЧIехи бубади бадедиз цIийи фирчин багъишна. Р. ФИРЯГЬ кил. ФИРАГЬ. ФИТе сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлидин чIарар кIевун патал кьилел алукIдай, вегьедай парча.... сада сив, чанта хьиз, ашдив ацIурдай, садбуру къапара амукьай аш гинерик ва фитедин патарик кутадай. А. Ф. Бубадин веси. - Кьилихъ фите галай дишегьлиди зи гаф кьабул тийин! Гьм... гила за ви дуван маса рекьелди ийида, - лагьана, гьелягь кьуна, ам Халисатан геле гьатна. З. Э. Муькъвел гелер. ФИТИЛЬ кил. ФИТИЛ. ФИТНЕ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадаз зарар гудай, тахьай ва я авачир ихтилат, гаф. Стхадин паб абурсузвилелди буьгьтенрикни фитнейрик кутур хинен кIвач, са юкъуз балкIандилай аватна, хана. Ф. Буьркьуь темягь. Пеше даим - мекин, фитне, дяве, кьал... Е. Э. Нефсиниз. Гьар са кимел фитне, чуьруьк, ЦIай акатна шумуд хуьруьк. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * фитне авун гл., ни масадаз зарар гудай, тахьай ва я авачир ихтилат(ар), гаф(ар) арадиз гъун. Фитне ийиз зендер яда... Е. Э. Фитнекар къарийриз. - Яб це, НяметI Вун вуч фитне ийиз алахънаватIа, заз лап хъсандиз чида. А. А. Умуд. «Идаз фитне авур кас авани»? - лагьай фикир гьатна адан рикIе. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: фитне тун. * фитне тун гл., ни масадаз зарар гудай, тахьай ва я авачир ихтилат(ар), гаф(ар) чукIурун. Синоним: фитне авун. ФИТНЕКАР фарс, сущ., ктаб; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фитне ийидайди. Фитнекардин мез лал хьана дарда хьурай... М. Ж. Зи къаргъиш - зи алхиш. Синоним: фитнечи. ФИТНЕКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера фитнекар тир гьал. Синоним: фитнечивал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
