| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка чIУн сущ.; -у, -у; -ар, -ари, -ара 1) са тIимил яргъивилихъди фейи цIар (гумадин, цIун). Чина берекатлу яр жедай, заз а яр хьран цIун чIунар хьиз аквадай А. Къ. Нехирбанни лекь. Магьсуда, са папIрусдиз цIай яна, къалин гумар акъудна. Къезил шагьварди гумадин чIунар гьасятда кIвал тирвал чукIурна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) рангариз вегьин патал гамунин гъалар кIватIдай тегьер. Алимат галаз гъалар рангариз вегьез фейила, зи са чIун квахьна. Р. * чIун галаз нар. са тIимил яргъалди чIугуна. Тамадади ацIай карч ичIи авуна, ичIиди ацIуриз ЦIарудив вахгана, спелрилай гъил чIугуна, спелрикай хъуьрез-хъуьрез, гафар чIун галаз сивяй акъудиз-акъудиз, лагьана. А. Къ. Нехирбанни лекь. – Яда-а-а, чIун галаз сес акъажна Якьуб Яралиева, - вунани лагьана, чан Расим. А. Фет. Жамидиникай суьгьбетар. ЧIУП: * чIуп чIулав нар. лап чIулав. Жив квай марф къвазва. Чил-цав чуп-чIулав цифеди кьунва. З. Р. Гьажи Давуд. Генже къеледин кьилел яру эквери цIарцIар гана, ахпа кьеле чIуп-чIулав гумади кьуна. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: чIулав-чIулав. ЧIУР 1 : * чIур хьун гл 1) къайдадикай хкатун. Зи къени кар чIур хьайила, ХупI жедачни шад кьарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Гьа вахтунда чIур хьайиди Гьам тухвайдин кIвал хьана хьи. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Сенфиз Гьайваза Магьсудан машинда аваз физвайди лагьайла, Вагьабан кефшр чIур хьанай. М. В, Гьарасатдин майдандал. [Али]. На вуч лагьана? Ви кьил чIур хьанваз тахьуй гьа, Алибеган руш? Н. И. Гьакимрин папар. И чIалар къенин йикъакай, чи чIур жезвай уьлкведикай, чи квахьзавай алакъайрикай туш гьикI лугьуда? М. Ж. - Куьн чIур -жезва, гадаяр. Зун кIвалахал хъфена, - Буба Гьажикъулиева кьил къакъудна. А. Фет. Жамидиникай суьгьбетар. 2) кьил-кьилелай алатун. Акурла ви хур. Жеда хьи зун чIур. Е. Э. Ярдин тариф. [ХаназирикI.) Шеф мад чIур хьанва. Ф. Б. Филиал. * кIвал чIур хьун. * чIур жедай хесет сущ. жув-жувавай квахьдай гьал. ЧIУР 2 чIурун глаголдин рахунра ишлемишлай буйругъдин форма. Кил. ЧIУРУН. ЧIУР 3 сущ.; -у, -а; -ар, -ары; къацу векь-хъач авай чил (мал(ар) хуьдай). Келиш, пакамахъ физ чIура векь нез, яд хъваз. няниз Ругъвадин патав хьаткиз хьана. Ф. Тапан кьин кьур жанавур. ЧIурара авай малар, балкIанар, мекъивиляй векь нен тийиз, тум кисна, акъвазнавай. А. Ф. Бубадин веси. Къацу чIурал къазар ала, къацу векь нез, явшанар таз... А. Ал. Къацу чIурал... ЧIимел йис тирвиляй чIурарани хъсан векь экъечIнавай. К, 1989, 4. XII. Данаяр ва хипер хуьз зун чIура авай. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Синоним: уьруьш. ЧIУРА 1 чIур глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЧIУРУН. ЧIУРА 2 чIур существительнидин чкадин падеждин форма. Кш'ЧУР ЧIУРАЙДИ чурун глаголдикай арадиз атай нричастидин форма. Кил. ЧIУРУН. ЧIУРАН || ЧIУРУН прил. чуьлда арадиз атай, чуьлда вердиш хьайи; вагьши. #, ~ гьайван, ~ вак, ~ верч. Малум тирвал, гьеле чи асирбал къведалдини виш йисарин вилик дегь заманадин Индияда чIурун кIекер кIвалинбуруз, яшайишдив кьадайбуруз, элкъуьрна. ЛГ, 2004, 2. XII. ЧIУРДАЙДИ 1 чIурун глаголдикай арадиз атай причастидин форма. Кил. ЧIУРУН. ЧIУРДАЙДИ 2 сущ.; -а, -а 1) са вуч ятIани къайдадикай хкуддай кас. Адетар чIурдайда тарих чIурзава. Р. 2) кхьенвай затI чIурдай махсус хъуьтуьл резиндин кIус. Кхьинардайдаз чIурдайди чарасуз я. Р. Синоним: резинка. ЧIУРУ прил. 1) къелем тагана, вич-вичиз экъечIнавай. Селим кIелиз хъфена. Султанмурадни сифте сефер яз чIуру ичин, чуьхверин, хутун къелемрихъ къекъвез дагълариз фена. А. А. Умуд.. ЧIуру чуьхверин кIарасдикай ийизвай тIурни гъиле аваз Мискьи Мегьамедни атана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) куьч. дуьз тушир, гьахъсуз. Акъваз тавун вун зи къвалав Ажеб чIуру кар я гуьзел. Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. Лезги чилерив чIуру ниятривди эгечIнавайбуру чпин крар къени давам хьийизва. М. М. За нин бахт чуьнуьхна"? ЧIуру кар авурла, ада чун хъуьтуьл зарафатдалди гъавурда твадай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. 3) куьч. масадаз зиян гудай. Рушаз и луьтквечидин чIуру хиялар, чир хьана, им тамуз катна. Ф. Гьуьлуьн руш. Тухузвай таблигъат чIуруди тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 4) куьч. кфин тавур. Алимердена къе вичин чIуру цIегь тукIвазва. ЛГ, 1992, 31.III. * чIуру чIиж нугъ., сущ. хуз. Синоним: цвягъ. * чIуру иви сущ. бедендиз зиян тир иви. Са фаркь ава: Зилиди Хъвада анжах чIуру иви... А. Ал. Хъен галачир рикI. * чIуру ич(ер) сущ. тамара экъечIдай тара(ра)л жедай ич(ер). * чIуру машмаш сущ. куьлуь ва цурувал квай машмашрин сорт. * чIуру рекье гьатун гл., вуж адетрив кьан тийидай амалар авун. * чIуру рекье тун гл., вуж адетрив кьан тийидай амалар ийиз тун. * чIуру рекье хьун гл., вуж адетрив кьан тийидай амалар ийиз хьун. * чIуру хъчар сущ. инсанри, гьайванри нен тийидай хъчар. * чIуру хьун гл., вуж-вуч 1) къайдадикай хкатун. Бендедин рикI хьайитIа. дуьз. Гьич са кар чIуру жедайд туш. С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. 2) бугъаз тахьун. Кал чIуру хьайила, суфрани чIуру жеда. ЧIУРУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чIуру тир гьал. - Зи агъа, - Касбубади Ягьудан чинин чIурувал кьатIана ва вичин ванциз хъуьтуьлвал гана. М. В. Гьарасатдин майдандал. * чIурувал авун гл., ни адетрив кьан тийидай, масадбуруз зарарлу крар, амалар авун. И вахтара Юсуф хандин гадайри, адан гъилибанри чпин гъиляй кьведай кьван чIурувилер ийизвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЧIУРУДАКАЗ нар. 1) къайдадик квачиз. 2) дуьз тушиз. Синонимар: чIуруз, чIурукIа. ЧIУРУДИ 1 прил. лайихсуз амалар акъатдайди. Мусурмандин хийир такIан, гьа мусурман чIуруд я хьи... Е. Э. Дуьньядиз. ЧIУРУДИ 2 прил. бугъаз туширди. И кал чIуруди я. Р. ЧIУРУ3 1 чIур существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ЧIУР. ЧIУРУ3 2 нар. чIуру яз. Гьар негъенихъ кимерал къвез. На зун чIуруз вердишарна. Ф. Ина бязи малуматар ачухардайлани чIуруз къалурунриз рехъ гузва. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Вичиз хьайи дерт кьезилариз алахъай Уьзденан кефи экуьнин кьиляй чIуруз акур, уьмуьрдин юлдаш ва диде пара алахъна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: чIурудаказ, чIурукIа. ЧIУРУКIА нар. адет, къайда тушир гьалда. Буругъда ачар акьуна адан кьил зурзазвай хесет икI чIурукIа элкъуьруни фяледин рикI атIана. А. И. Самур. А вахтунда и ксариз «кIватIалар» лагьана абурун тIварар чIурукIа акъудна, яни абуруз къуллугъар кIанзава, абуру халкьарин арада мидявал твазва, абур миллетчияр я лагьана рехнеяр кутуна. М. М, Лацу лекеяр. Дидед чIалал рахадайла, аялриз урус чIалай атай гафар дегишарна, чIурукIа лугьузвай дуьшуьшарни кими туш. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Синоним: чIурудаказ, чIуруз. ЧIУРУН чIур существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЧIУР. ЧIУРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чIур авун, чIур тавун, чIур тахвун, чIур хъийимир 1) ни вуч эцигнавай дарамат къайдадикай хкудун. Эвел фасикI яхулару чIурна къеле, еке пару. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Синоним: чукIурун. 2) ни вуч дуьз къайдадикай хкудун. Айиб вид туш, зи кар чIурайди ава... Е. Э. Гуьзел яр. Хцини чIурнач дагъларин адет, Мугьман ятIани къирмишна душман. А. С. Дагъларин адетар. Гележег чIурун патал, миллетрин алатна фенвай рехъ, абурун тарих чукIурун бес я. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) кхьенвайди дуьз туширди яз къейд авун. Синоним: цIар чIугун. 4) бугъаз тирда аял, шараг вичин къеняй вахтунилай фад акъудун. Гезентиди, гъуьлуьз фидалди, пуд аял чIурна. Р. Синоним: вегьин, ЧIУРУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вахтуналди ишлемиш тийизвай чил, векь. ЧIурух тадайдаз чIуран чил аваз кIанда. Р. ЧIУРУХъАН 1 прил. ишлемиш тийизвай, ишлемиш тавунвай. Трактордин макъари къазуниз пад элкъуьрзавай чIурухьан чIулав накьвари ракьиник къванцин цIивинди хьиз цIарцIар гузвай. З. Э. Муькъвел гелер. Дагъларин кIане эцигайла ГЭС, Хкаж хьийила бушлухра шегьер, ЦIийи заводдин галукьайла сес, ЧIурухьан чили гайила бегьер... А. С. Партия рикIе аваз. ЧIУРУХъАН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра цун тавуна амай, тунвай чилин мезре. # хуьруьн ~, республикадин ~; ~ цун, ~ михьун. Гьар са бригадада вад-ругуд жуьт яцар вердишарайтIа, чIурухьанра авай чилерай техилдин ва алафдин кьакьан бегьерар къачудай мумкинвилер жеда. К, 1989, 16. VIII. Рекьемрай яргъал йисара чIурухьандиз элкъвенвай чилел зегъметчи хизанди чан гъанвайди аквазва. "Самурдин сес" газ.. 2004, 2. Х. ЧIУРФ сущ.; -ра, -ра, -ар, ари. -ара нерин хилерин къене пад. Шегьердин къерехдай юкьваз акъатайла, инсандин нерин чIурфар гьик1 кудатIа, вили хьана руг акахьнавай гум гьикI акъваздатIа, куьне фикир гана жеди. ЛГ, 2003, 13. ХI. ЧIУТ сущ.: -ра, -ра, -ар, ари. -ара инсандин беден гьиссдай куьлуь гьашарат. Фекьиди йифди кьатадиз хьана. Чидач, ам бажгъан хъукъвайди тирвиляй ятIа, я туш, чутари адак хъиткъитIар кутазвайтIа. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧIУТРАН прил. чIутраз талукь. * чIутра(н) цуьк(вер) сущ. лацу куьлуь цуьквер жедай кьакьан тан авай набатат. Вакай шиир кхьизвайла, за кисна, ЧIутран цуьквед вичин кьил зав эгисна. А. С. Вакай шиир... Бубуярни чIутран цуьквер Куь тай куьз я... И. Гъ. Цуьквер. Хуквадик тIал квайла, ихьтин къаришма гьазурда: хуьрекдин са тIурунавай кьурурнавай чIутран цуькверал ( ромашка), шивитрал са стакандавай ргазвай яд илична, зур сятда тада. Ахпа ам куьзна, йикъан вахтунда тимил-тимил хьвада. ЛГ, 2004, 15. VII. * чIут гъиле гьатай буьркьуьди хьиз нар., вуч авун вичи зурба кIвалах авурди хьиз хьана шад яз. Амма Алибековади, чIут гъиле гъатай буьркьуьда хьиз, лагълагъ авунар акъвазарнавачир. З. Э. Гьуьлуьн лепеяр. * чIутраз килигна кавал куз жедач мисал 'куьлуь регьятвилиз килигна, багьа затI кадариз жедач' манадин мисал. ЧIУТХВАР сущ.; -ди, -да, -ар, ри. -ра дараматдин къавал кьвайи марфадин яд цлаз тефин патал раснавай махсус турба, турбадин кIус. Ибуру са кIама регъуьн хандакIар эгъуьнна, анберар, чIутхварар туькIуьрна, цлар чIугуна... Ф. Ядни герек жедай кьван. Турба чIутхваррай, шуршур, гургурдин ван ацалтна, каф алай михьи цин хуьлер, кIамар авахьзава... К, 1988, 7. XII. ЧIУФ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIуф сесерин ван. Мугьмандин чIуфди къуншиярни кваз ахварай авудзавай. Р. * чIуф авун гл., ни 1) чIуф сесерин ван акъудун. 2) дериндай заландиз ва наразивилин гьисс кваз нефес къачун. Ада, рахун-луькIуьн квачиз, чIуф ийизвай. З. Э. Мехъер кьуьл туш. - Усмана чIуф авуна. - Вуна чIуф ийизва хьи, Усман? Ви дерт заз лагь! С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЧIУФНАЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нефес чIугвадайла, чIуф ийидайди. ЧIихнецалай чуфнац хъсан я. Р. ЧIУХ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара 1 } нек, хапIа, пек кайила, амукьдай чIулав затI.... пекиникай чIух авуна, иви авахьзавай гъил кутIунна. А. Исм. Вацран мичIер. 2) шурпадиз ягъун патал ягълавда кудайвал чранвай махсус затI. Синоним: тагъ. * чIух хьун гл. 1) са затI кайи чкадал алкIана чIулав затI арадиз атун. 2) тадиз, масадбуруз таквадайвал масанихъ фин. ЧIУХГУН чIугун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. ЧIУГУН. ЧIУХЛУМПI сущ; -ди, -да: -ар, -ри, -ра яру рангадин туькьуьл тIям авай элкъвей куьлуь емиш. [Зуьгьре]. Чпиз са кьве кицик, чIухлумпI гьатдатIа лагьана, тамуз фейи аялрал пехъи кицIер гьалдарна. Б. Гь. Большевикдин руш. ЧIУХЛУХАР сущ.; -ри, -ра тум, макьар цIурурайла, амукьдай хъукъвай кIусар. Синоним: къавурар. ЧIУХУН разг., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; чIух ая, -ин, -рай, -мир; чIух авун, чIух тавун, чIух тахвун, чIух хъийимир 1) са шей кайи чкадал алкIана аламукьдай чIулав затI авун. 2} куьч. тадиз катун. ЧIУЬГЪ (ЦIУГЪВ нугъ.) сущ.; -ре, -ре; -вер, -вери, - вера чIулав гъвечIи нуькI. ЧIУЬДРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гзаф рекьера (медицинада, тIуьн-хъуна ва мсб) ишлемишдай, вичихъ хъсан ни галай чилин набатат. Миграгъвийриз чIуьдрийрин камбар гзаф кIанда. Р. Синоним: пурни. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
