| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧIАР сущ.; -чIи, -чIе; -ар, -ари, -ара инсандин, гьайвандин хамунай экъечIзавай шуькIуь гьал хьтин затI. # бурма ~ар, векъи -ар, расу ~ар, рехи -ар, чIулав ~ар, Пехилзава тIавус гъекьекъ чIарарал. - Е. Э. Гьалимат. Б. Исмаилова кIватIай малуматралди рекьидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, кьакьан буй авай, са тIимил кьван винелди экъисай нер алай, чIулав чIарар алай ва яргъи спелар авай итим тир. Н. А, Етим Эмин. * вакIай чIар акъудун. * чIар акьалтун гл., нел агьвал хъсан хьун. * чIар алай прил. гзаф чIарар алай. Синоним: чIарчIи кьур. * чIар алай югъ сущ. серин югъ. * чIар вегьин гл., куь чIар алачир гьалдиз атун. * чIар кун гл., ни тади куьмекдиз эверун. Яр лагьайтIа, акъвазнава вил алаз, Са чIар кана, хабардалди та вуна. И. Гь. ЭцитIнава яр паталди. [Асали]. - Чи виридан вил анжах Къазимегъамедал ала. Гьада са чIар кун я кIанзавайди. Б. А., З. Э. Къазимегьамед, Секне чIул хьиз ярх хьана РакIарив гвай рухунал. На лугьуди, чIар кана Вири магьле кIватI хьана. А. Ал. Мирдамир. ☼ И мягькем ибара четинвиле гьатай инсанди вичин чIар кайила, куьмек агакьзавай герояр квай лезгийрин махунин бинедал алаз арадиз атанвайдя хьун мумкин я. * чIар татун гл., нел дуланажагъ хъсан тахьун. -Ам чи буьркьуь уррайри арадал гъанвай философия я, лазимсуз философия. Чи гьакимрин къайдаяр пак къанунар хьиз кьабулзавайвиляй чун гьа икI чIар текъвез ава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * чIарар цаз-цаз хьун кил. кичIевилин, къурхувилин лишан яз чIарар цаз-цаз хьун. Гатаз далдамар, хамир куь кIарар, Ван хьайи Халкьдин жезва цаз чIарар, Мус куьтягь жеда алчах хабарар? Девирдин кьисмет авахьна Физва. С. А. Садаз - хазина, муькуьдаз - тIал-квал... * чIарар чухун гл., ни шехьдайла, гъамунин, хажалатдин деринвал къалурун патал жува жуван гъилералди кьилин чIарар кьаз ялун. Хемис йикъалди адаз вич кьена кIандай. Ам шехьдай, вичин чIарар чухвадай. Гаф акъатзамачир ачухдиз сивяй, Рахайлани залан-залан рахадай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар, * чIарар яргъи, акьул куьруь прил. чIарар хъсанбур аватIани, акьулдиз пайгар тушир. ЧIарар яргъи, акьул куьруь дишегьлидиз яратмиш хьанвайди гьа кIвалин, кIвалин кIвалахар я. З. Э. КУТВ-диз фена. * чIарчIелай ракъурун [дагурун] гл. вуж тадияр гун, жаза гун, векъивилелди рафтар хьун. -Ахьтинбурун гуьгъуьна твамир на ам, хуьруьнви, ам хийир авай кар туш. ~ Ваъ, я стха, валлагь, за ам, ахьтин кар аваз хьана хьайитIа, чIарчIелай ракъурда. А. Ф. Газет. * чIарчIи кьур прил. 1 ) гзаф чIар алай. 2) чIарар алкIанвай. Синоним: чIар алай. * чIарчIин гьайванар нугъ., сущ. лапагар. * чIар-чIар нар. тIимил-тIимил. Эвелан гургур булахдай гила чIар-чIар яд кьвезвай. Р. ЧIАРНИ нар. кIусни, эсиллагь (са вуч ятIани тавун). Са гзаф алгъана, гагь тум кьаз ялна, гагьни япар кьаз ялна, гагь къвалалай лашар вегьена, амма ламравай гьич чIарни юзаз жезвачир. Ф. Далалубегьли. Ам алай чкадилай чIарни юзазвачир, адаз ахьтин кьияматдин тамаша гьич садрани акурди тушир. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Синонимар: кIусни, эсиллагь, ЧIАТI сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара ) гьажибугъдадин ва я цуькIуьн гъуьруькай чранвай яцIу фу. Са куруна авай хъчарал абур галкIун патал са капашдавай гъуьр алахна, ийидай са хара чIатIар -текьин патал чараяр... З. Ф. РикIелай фадач. 2) гьажибугъдадин гъуьруькай чиниз чичIекар, чIемин кIанер яна чрадай махсус фу. ЧIатIунихъ зи вил гала. Р. ЧIАФ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара дагъдилай агъада авай чка(яр), векь къалин чка(яр). Къарагъа, фин чун Шагъ дагъдин чIафариз. Яб гун гьана цуькверин хуш гафариз. И. Ш. Кьудар. Дерлек кьуншиди гьар юкъуз вичин гададин чIарар твадай. Адав сача, кIвале, чIафа, тама кIвалахиз гудай. Б. С. Пилидикай... Кьуьд аранда акъудай хипехъанриз гатфарихъ суван чIафариз, гьакIни чпин папарин-аялррин патав хтун асул сувар жедай. Ф. Б. Миф. * чIаф векь сущ. ширин михьи векь. ЧIАХАР сущ.; -ар, -ри. -ра махсус регъверик куьлуь авунвай, хархар авунвай нехв, кьуьл. # къуьлуьн ~, нехуьн ~; куьлуь ~, ири ~; ~ ругун, -михьун. ЧIАХАРИН прил. чIахар кваз гьазурнавай. Къаюман жавабар чIахарин ашдик тагъ авур чIем хьиз кужумиз хьана... З. Э. КУТВ-диз фена. Ахьтин йифер жедай хьи, кIусни нафт амачиз, аялриз авай са тике кIахун фуни чIахарин хапIа югъ аламаз гана, къаткурдай. З. Ф. РикIелай фидач. ЧIАХАЧIАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанрин, гьайванрин беденда кIарабар чеб-чпихъ галаз алакъаламишзавай кIеви як. ЧIАХМА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра зулухъ жедай хъсан дадлу ва сиве фад цIрадай ири чуьхверрин сортунин тIвар. ЧIахмаяр, пешер аламачир чуьхвер таран кьецIил хилерин цуьрцерикай халичадин кIетIер хьиз, галтад жезвай. К, 1989, 17. II. ЧIАХРАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чIахрах сесерин ван. ЧIАЧIАМ: * чIачIам бармак сущ. гуьрчег ва дамах гвай бармак. Юзун акатнавай цифери цавун чинал аламатдин шикилар чIугвазва. Абурукай гагь дагъвидин такабур кьилел алай чIачIам бармак жезва. Ж. Гь. ЦIийи манидин суракьда. ЧIВАРАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра набататдин чилик квай кьатI. ЧIварах кьуразвай келемдин Тум цIийиз кутаз жедайд туш. А. Мут. Жедайд туш. Синоним: дувул. ЧIВЕКЬ нугъ., кар. 1) лап. Вуна вуч чIвекь кьецIил яз, жендек къалурзава? А. А. Пад хьайи рагъ. Са гьафте идалай вилик... ви бубади, хъвана луьхъ яз, лап гьа чIвехъ тегьерда, вири жемятдин вилик далдамчийрив "Ленин чан " макьам ягъиз туна, вири жемят хъуьрез гьа манидал кьуьл авуна. Ж. Гь. Юргъадилай гуьгъуьниз. 2) жуваз жувакай хабар амачир тегьерда. Синонимар: кьеп, цIеп. ЧIЕМ сущ.; -и||-еди, -е.-еда; -ер, -ери, -ера тIуьн патал некIедикай, са бязи набататрикай хкуддай, це цIран тийидай затI.... ана неинки сар твадай, чIемер хкуддай, гьакI багъларинни бахчайрин емишар кIватI хъийидай, мурабаяр, чехирар гьазурдай майишатарни жеда. Гь. М. Им къван, имни терез. Вири жагъана: як аламай кIарабни, чIемин тIям галай фан кIусни... Руфун тух яз хъфена зун, гьа жуваз гьатай будкадин кIаник архайиндиз ксана. А. Исм. Эхиримжи къув. Ада гьа куруниз цIурурнавай чими чIем ичIирдай, чIемедик кап ганвай баят фу какадардай. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. БалкIандин кьулухъ кIвач гъуруш хьанвай накьвадай, чIемедай хьиз фена, шахарин кьелечI чкадал ацалтайди агьухъди сух хьана... А. Къ. Нехирбанни лекь. - Синонимар: дуьдгъвер, гъери, ягълу, * чIемеда ава [гьатнава] зараф., гьал. гьал-агьвалат хъсанзава' манадин ибара. Ви рикIелай алатнани, за ви хзандиз, мукьвабуруз авур кьван хъсанвилер? Вири гила чIемеда гьатнава. Белки абур ви бубади авурди ятIа? И. Н. Гьакимрин папар. * чIемни фу хьиз нар. сад-садав кьуна. Чун кьвед санал чIемни фу хьиз яшамиш жгзва.... Б. С. Хизан. ЧIЕМЕРУК сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра хьел ядай яракь, алат. Лисама са шумуд чIемерукни хьел раснавай, адак зурба лишанни квай. А. А. Пад хьайи рагъ. ЧIемерук гвай чIулав кьушун Пайда хьана синерихъай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Мягькемарна чпин рицIни чIемерук, Ахтармишна къалпдиз гьалтдай терефар Ахпа рекье гьатнай, туна чиле руг. Х. Х. Масан баде, ЧIЕРЕ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалин къавун къерех. Элкъвена кьуна кьакьан кIвалер чIере, Тамашзавай вишералди вилери. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Багъдин къерехдал алай са кIвалер. Адан чIерейрал ацукьна лифер... А. Мут. Перидин ахвар. На лугьуди, зун Ялцугъа авазва, Ацукьнава кьакьан къавун чIаредал. М. Б. Эминан сурал. ЧIЕРе 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вичел ципицIрин кулар жедай набататдин тан. ЧIере гъикьван гзаф яргъи хьайитIа, Гьакьван гзаф дад чIур жеда къередин. И. Гь. Рубаияр. Зегьметдин юлдашри адаз ципицI чIередин устад лугьузва. К., 1989, 1. Н. Синоним: тегьенг. ЧIЕРЯ: * чIеря-пIеря сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьар жуьредин къайдасуз шуькIуь сесер, рахунар. Аялрин багъдин гьаятда гьамиша чIеря-пIеря жеда. Р. ЧIЕХИ прил. 1) гзаф яшар хьанвай, аялвиляй акъатнавай. ХупI тIвар ава чи халкьарин арада, АлукIнава гъвечIи, чIехи - гьар сада. Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. 2) кьадардиз ва еридиз еке. ХупI чIехи бунтар хьана. Е. Э. Гьинава? ЧIехи жемят авай и хуьре подписчикарни гзаф я. К, 1989, 1.II. ЧIехи кIел-кхьин чидачиртIани, дидедихъ лап хъсан зигьин, кьатIунар, девлетлу "хурун дафтар" авай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. 3) са диде-бубадин аялрин арада гзаф яшар авай. Чил къачузвай чIехи гададихъ галаз анал зунни фенвай. X. Кьасумов. Будуцриз рехъ гайила... 4) тежрибалу, кесерлу. Лугьумир кьван, Юдинани чIехи камалэгьли Лев Толстоян арада хуш рафтарвал ва дуствал аваз гзаф йисар тир. К, 1988, 22. XI. * чIехи авун гл. 1) гъвечIи затIунин размерар еке авун. [НацIамур]. Керекуьре Пуркурович, зав са тIимил пул гице, за, исятда фотографдиз эверна, куь кIвачин кьилел са шикил яз тан, ам чIехи авуна, рамкада туна чи институтдин кьуза патай куддайвал. Ф. Б. Филиал. 2) къулайвал авуна, тIимил яшара авайди гзаф яшар авай ва сагълам гьалдиз гъун. Зун хвена чIехи авур, заз фу гайи, зун пешедин иеси авур буба са раб хъияна секин хъия тIун, гьадазни регьят хъижедай, вунни архайин хъижедай лагьайбурни хьана. Н. М. Буба. Аллагьди хуьй, армияда къуллугъдай хва хьанва. Антер бадеди хвена чIехи авуна ам, цегьрен нек гуз... А. Къ. Нехирбанни лекь. * чIехи буба сущ. аялдиз вичин бубадин ва я дидедин буба. ЧIехи бубад илифар Авунва, зи хва, Гзаф хьанва теклифар -КIватIнава арха. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Зи чIехи буба Абдул-Гъани аскIан буйдин, ацIай беден авай, хъуькъверин кIуфарик са жизви яру тав квай, ихтилатрал рикI алай итим тир. З. Р, ЧIехи бубадин тIуьнар. Хуьре заз мад садални шаламар алаз акурди тушир, вучиз лагьайтIа и. кIвачин къапар алукIун адет яз амачир, гьатта чи чIехи бубадин шаламарни къайи кIвалин пипIе агаж хьанвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: ата-буба. * чIехи бубавал сущ. аялдиз вичин бубадин ва я дидедин буба тир гьал. ЧIехи бубавал еке бахт я. Р, * чIехи бубайрив прил. чIехи бубайриз хас, чIехи бубайриз талукь. ЧIехи бубайри лугьудай: намус вридалайни чIехи я. Р. Синоним: ата-бубайрин. * чIехи гьарф сущ., граммат. хас тIварцIин, гьар са предложенидин сифте гафуна кхьидай гьарф. Зи кьуншидин тIвар Камал я, амма адаз камал авач. Р. Синоним: кьилин гьарф. * чIехи кас сущ. къуллугъдиз вине авай кас.... чIехи ксари къул чIугур тел ада вичив хвена, абур вад-ругуд хьайила, вич пичханадиз къвез Бегдин тIварцIел Рагълах шегьердиз рахкурна. А. А. Пад хьайи рагъ. ЧIехи ксар чIехи мурад рикIеваз фида, фида анжах дуьм-дуьз рекьеваз. А. Ал. Гъуьрчехъан. Синоним: чIехиди. * чIехи ратари гъвечIи ратар тIуьн гл., нин гзаф гишин тир гьисс акатун. – Хьанвачни-е ви гьуьндуьшка, -эхиз хъхьанач Агьмедавай, - чан акъудмир ман! ЧIехи ратари гъвечIибур нез эгечIнава. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. * чIехи рикI авай прил.,; вуж мергьяматлу, акьалтIай намуслу. Заз чиз, Сейфедин, абур исятда фермадал агакь хъувунва. Валлагь, гзаф чIехи рикI авай инсан я. Б. Гь. Гъетер. * чIехи тIуб сущ. гъилин, кIвачин тупIар башламиш жезвай куьруь, амма яцIу тIуб. - Эгь! - лагьана, солдатди чIехи тIуб акIурна пеле... А. Ф. Дяве. * чIехи хьун гл., вуч кьадардиз ва еридиз гзаф хьун. ЧIехи хьана няниз суьруь... Ф. ЧIЕХИБУР 1 чIехи прилагательнидин гзафвилин кьадар. ЧIЕХИБУР 2 сущ.; -у, -а чIехи прилагательнидикай хьанвай существительное. - Лекь кьин гунагь я... тухумдин куьк хкатда, лугьуда. Ни кьейитIа, гьадан... - са Мус ятIани чIехибурун гафарай ван хьайиди лагьана за. А. Къ. Нехирбанни лекь. - Ваз зи Алпанахъ гьихьтин далу аватIа чидани? Районда авайбур анихъ амукьрай, меркезда авай чIехибурни адан дустар я, са къапунай незвай амадагар я. Г. Ханов. КIепербан, Заз чIехибурун гафарай вацIуз яргъалди килиг тавуна кIандайди чизвай, вучиз лагьайтIа килигай кас, игьтият квадарна, ци вил тухвана, вацIуз аватун мумкан я. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧIЕХИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер. -илери, -илера 1) яшариз килигна чIехиди тир гьал. Гьайваз адаз вичин чIехивал къалуруниз мажбур хьанай; Заз вин гафар шит хьанва. Вуна къелет ийидач. Вун чи меслятдал рази жеда. Паб тагъана яшаммш жедайди туш, -атIуз-атIуз лугьузва Гьайваза вичин стхадин чинилай вилер алуд тийиз. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) са затIунин размер чIехиди тир гьал. Салан чIехивал никIинди тир. Р. 3) куьч. къуллугъдин винизвал. КIвалин чIехивал папав вугузни заз кIанзавач, я ам масакIа разини жезвач. Эхир, зани папа и гьуьжет референдумдалди гъялдай меслят хьана. Н. Шихнабиев. Референдум. 4) камаллувилин гьуьндуьрвал. Я сад Аллагь, шукур хьуй ви чIехивилиз. И. Гь. Рубаияр. Дагъдин кьакьанвал яргъа мензилдай чир жеда лагьайвал, шейхерин шейх Мегьамедан чIехивал, адан камаллувал мусурман уьлквейрин векилри къимет гайила чир хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. гьуьрметдиз лайихлу агалкьунрин вини дережа. Синоним: гьайбатлувал. * чIехивал авун гл., ни 1) сад масадахъ галаз ам вичиз табий тир гьалда туна алакъаламиш хьун. Эгь, - лугьудай Магьмуда вичин кьезил гъил, хъвалахъ хьиз, метIел гьалчна, - и девир гъахътинди я, далу галайбуру, жибинар дулу тирбуру амайбуруз чIехивални ийизва, абурун гьисабдай чпин крар мадни виликни тухузва. А. Исм. Алукьдай ахвар. 2) жув чIехиди тир гьал кьун. ЧIехида чIехивал авун кIанда. Р. ЧIЕХИДАКАЗ нар. гзаф лишанлудаказ. Гьажибег Гьажибегова Дагъустандин вири чIаларал кхьизвай цIийи къуватар арадал атунизни чIехидаказ таъсирна. ЛГ, 2004, 26.II. Синоним: чIехиз. ЧIЕХИДИ 1 прил. чIехи тир. -Дах, ЧIехи-вацIуз чIехиди вучиз лугьузвайди я? А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧIЕХИДИ 2 сущ.; -а, -а 1) яшар гзаф хьанвайди. ЧIехиди гада тир, гъвечIидини руш. А. М. Самур. ЧIехидан гафуниз килиг тавурди чIехи баладик акатда лугьудайвал, зунни гила чIехи баладик акатнава. Н. А. Гуьлназ. ЧIехидан, яшдиз чIехидан гафуниз гаф хълагьун заз кутугнавачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) рах. къуллугъ виниз тирди, къуллугъчи. - Ам виже къведай кар туш, чIехиди, -гьа вичин къайдада кагьулдаказ рахазва ветврач. М. В. Гьарасатдин майдандал. [НацIамур]. Ша, чIехид! ИкI ша! Куь секретарша гьа инрал жезвайди я. Ада кьве чкада кIвалахзвайди и чIавалди квекай чуьнуьхна. Ф. Б. Филиал. Валлагь, чIехиди, залай и кар сакIани алакьзавач, - лагьана итимди... Самур" газ., 2003, 26.1V. ЧIЕХИ3 нар. чIехи яз. Филдилай вич кьуна чIехиз, Тежер пурар кIулал эхиз, Рахадай гафар нашиз, Акьул икI дерин жеда кьван. С. С. Жеда кьван. Синоним: чIехидаказ. ЧIИБ сущ.; -пIини, -пIина; -пIер, -пIери, -пIера кIанчIал тупIалай гъвечIи тупIалди ахъа авунвай тупIарин яргъивал. Кьулак ква са зурба тур, Алцумна - къад чIибни зур! Ф. Шарвилидкай риваят. * чIиб алай <кьван> нар. тIимил кьван. -Тумунал цак алай мал, чIиб алай мулк захъ авач. З. Э. КУТВ-диз фена. * чIиб-юкI ягъун рах., гл., ни дуьзвал чирун патал фикир(ар) авун. Магъамедсалегъни вичин кьилив къведайди, ада гьахъ-гьисаб тIалабдайдини адаз, рагъ алай югъ хьиз, чизвай. Пад-къерехдиз чIиб-юкI яна, жавабна гьазурнавай. А. А. Лезгияр. ЧIИВЧIИВ||ЧIИВЧIИРИВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIив-чIив сесерин ван. Пехъре къвя-къвя, ЦицIибди цIив-цIив, нуькIре чIив-чIарив. Авамвилин, айибдин Агудзавач хъен чпив. И. Гь. Хидиран тарс. ЧIИВЧIИВУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; чIивчIив авун, чIивчIив тавун, чIивчIив тахвун, чIивчIив хъийимир чIивчIив сесерин ванер акъудун. Шаирдин багъ кIевнава мад цуькверив, Гьайиф ина иесидин Хъвер амач, ЧIивчIивзава пионеррини нуькIери, Алхиш ама, яд ксарин шер амач. А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
