| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧIИГъ сущ.; -он, -да; -ер. -ери, -ера чIигъ сесерин ван. РакIинин чIигъди зун ахварай авудна. Р. ЧIИГЪИЧIИГЪ сущ.; -ди, -да; ~аР, -ри, -ра чIигь-чIигъ сесер акъуддай, гатун гьашарат. Гьар са чIала са тайин кьадардин гафариз тIварар, гъабуруз хас тир лишанриз, гьерекатриз,. чпи ийизвай ва я чпив ийиз тазвай ванериз, инсандин гьайванрихъ, ничхиррихъ, шейэрихъ галаз авай рафтарвилериз килигна, ганва... месела: уф, ишт, шчу, чавш, дуду, далдам, чIигъичIигъ, тIампI-тIампI, тIекьрекъ, цIурун, кьур-кьур авун, гъур-гъурун ва мсб. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. ЧIигъичIигьрин ванери инсандин хиялриз туьмер гуда. М, Баламетов. Инаг Гуьлалан я || "Самур" газ., 2002, 25. IV. ЧIИГЪУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; -чIигъ авун, чIигъ тавун, чIигъ тахвун, чIигъ хъийимир гьа сесерин ван акъудун. Гьа и арада рикIини чIигъна са вуж ятIани кьурук атана. В. М. Гьарасатдин майдандал, «Вужа? Ша!» РакIари чIигъна. Таниш сес акъатна. Ж. Гь. Хтулдиз халича. Чна ихтилатардайла, заз ккалин рак чIигъ ийиз, тIимил кьван кьецI кутаз, кIев хъжез, акуна. А. Э. Кьегьал. ЧИДГЪЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIарасдин кьелечI хам, кIвенкI алай кIус. ЧIИЖ сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера вичяй вирт акъуддай, лув гана цавай фидай, вичик хуькуьрайла кIасдай гьашарат: Хуз хьиз гъуьлуьк кукIуй, ЧIиж хьиз кIвалик кукIуй, Ваз кIвал мубарак хьуй. Чан цIийи свас. Ф. Цуькведилай чIижре- вирт, Гъуьлягъдини зегьер кIватIда... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЧIижре лув гузва цуькведилай цуькведал. А. Ал. * чIижрен пухъ рах., зараф., сущ. вирт. Ам чIижрен пухъ яз акуна. Чара касди неч лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. ЧIИЖЕРХъАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIижерихъ гелкъведай пешекар. ЧIИЖЕРХъАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чIижерихъ гелкъведай пешекарвал. * чIижерхъанвал авун гл., ни чIижерихъ гелкъведай пешекардин мажбурнамаяр кьилиз акъудун. ЧIижерхъанвал хъсан тир, чIижери кIасдачиртIа. Р. ЧIИКЬ сущ.; чикьини, чикьина; чикьер, чикьери, чикъера 1) цуьл кутIундай самарин кIунчI. ЯцIу-яцIу ая чикьер Цуьл тIарам кутIун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. Вегьиз чилел яргъи чикьер, гьар патахъ акъудиз рекьер, Алахьиз вичелай гьекьер. Заз гьадан зегьмет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. 2) куьгь. мичIи чкада, мичIи вахтунда экуь хьун патал кудай мегъуьн тIвал. И къванцел инлай хъфей Асанан бубади кIвале чирагъдин эвезда, экв патал кудай чикьер гзаф гатадайд я. З. Э. Муькъвел гелер. ЧIИМЕЛ прил 1) циф, чиг, марф авай. ЧIимел йис тирвиляй чIурарани хъсан векь экъечIнавай. К, 1989, 4. ХII. Амай йикъарилай са куьнални тафаватлу тушир чIимел зулун югъ тир. А. Эсетов. Кьуьзуь кьун. ЧIИМЕЛВАЛ суш.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера циф, чиг, марф авай гьал. ЧIИМЧIИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъвечIи чIулав нуькI. Къукърумарна, гугрумарна цавари - Вири катна, чуьнуьх хьана акъвазна. Гьа алайнал къавалламай чIимчIирди Далу кIаник яна, кIвачер хкажна; "Аватзавай цавар кьада", - лугьуз. К. М. ЧIИРГЪИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъчарикай ргана гьазурнавай тIуьн. ЧIИРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дергесдин тум къулайдаказ кьаз хьун патал адан ' юкьвалай гьалднавай махсус алат. ЧIИРТI сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера чIиртI сесерин ван. Зулун эхирар тир. Рекьер-хулер чIиртI ийиз кIвачикай хкатдай жими кьар, качIкачI хапIа хьиз, аквазвай. З. Э. Муькъвел гелер. ЧIИРЧIИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIир-чIир сесерин ван. ЧIИХ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера меслятдалди къугъвазвайбурун арада садан (са терефдин) патай наразивал. * чIих авун гл., ни чIих арадал атун. Синоним: чIихун. ЧIИХНЕЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIих ийидайди. ЧIихнецдилай чIуфнац хъсан я. Р. ЧIИХУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чIих авун, чIих тавун, чIих тахвун, чIих хъийимир кьве касдин арада хьайи кар, авур меслят дуьзди ятIани, сад нарази хьун. Синоним: чIих авун. ЧIИЧI сущ.; чичIини, чичIина; чичIер, чичIери, чичIера шуькIуь куьруь санал алчуд хьанвай чIар(ар). Ада вичин михьиз рехи хьанвай яргъи чIарар алай кьилелай бармак хутIунна ва адан чIичIерик квай кьал-кьул хукудзавай. А. Ф. Газет. КIватIна лифре сун чичIер Хипер фейи цацарай. X. X. Лифни цегв. АлукIзавач бармакарни чIичI авай: КIукI ракъини алугариз кичI ава. М. Б. За вучда кьван. * чIичI алай (квай нугь.) дасмал сущ. са пата чIичI авай дасмал. - Яраб, стха, Къуба патай туьквенрай чIичI квай дасмалар жагьидач жал? - Мугьм. анвилиз хъфейла килигда ман, - жаваб гана вич айгьамдин гъавурда акьун тавур артистди. К. К. Шаирди лагьанай. * чичIедин халича сущ. къалин чIур хьиз, чина чIичI аваз хранвай сумаг, гам халича. Ругулар армияда авай кьуд хизанди, Чечнеда дяве гатIунайла, чичIедин халичаяр садакьа кьунва. Гьабурни мискIиндиз акъудзава. М. Б. ЦIийи мискIин. ЧIИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кефсуз тирла, сивяй нерай акъатдай сес(ер). 2) чиг квай, кьеж квай гьава. ЧIиш квай са юкъуз хуьруьз атай са касди кимел ацукьна ветегадал фидайбур кхьизвай ва аванс пул гузвай. З. Э. Муькъвел гелер. Югъ чIиш квай, циф авайди тир «Кард». Ш. Ш. Тапарар ийимир. * чIиш авун гл., ни наразивал кваз са вуч ятIани лугьун, лугьуз эгечIун. А чIавуз суьрсет амач лагьайтIа, вунани чин чIурда, чIиш ийида. З. Э. Муькъвел гелер. - Шегьерда? - хуш гана хузайинди чIиш авуна. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧIИШМИР: чIишмир-пIишмир сущ. вичив рахана, вичикай зарафат авуна такIан кас. ЧIУГВАЗ чIугун -глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЧIУГУН. ЧIУГУН гл.; -вада, -уна; -ваз, -вазва; -у, -ван, -урай, -вамир; чIугун тавун, чIугун тахвун, чIугун хъийимшр 1) рах., ни вуч гьинай гьиниз тухун, са чкадилай маса чкадиз гваз фин.... абуру ратIрал кIват хьайи кьван техил чпин кIвалериз чIугуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Къуьнел квар алай рушар акурла, гьейран жемир абурал, гадаяр. Гьаятриз яд чIугуникай фикир ая. С. К. Квар. 2) ни нелай-квелай са квелди ятIани тIарвал гун. ИкI лагьана са пуд пая ламран юрфарилай чIугурла, айвандик квай мугьман япар хкажна акъвазна. Ф. Далалубегьли. Синонимар: ягъун, гатун. 3) ни нив са затIунин заланвал-кьезилвал чирун (терезрал). Гьар гьи касди вичин рушакай хабар гайитIа, гьадаз вичив чIугур кьван къизиларни якъутар гуда лагьана пачагьди малумарна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Синоним: алцумун. 4) ни вуч пIузаррал фитIинна сивиз са куьн ятIани (пIапIрусдин, тембекдин, махоркадин) гум ракъурун. Ада пIапIрус чIугун хъувуначир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Са гум чIугун хъувуна, ада къатI гадарна, А. Къ. Нехирбанни лекь. 5) нугъ., ни-куь вуч сивяй са гьихьтин ятIани сесер акъудун. Вагьаб, явашдиз чIиш чIугваз, гьаятра къекъвезва, мал-къара ахтармишзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. ПемпIешан патав хтанвай. Адан сив къакъунзава ва ада, са къайгъуни авачиз, чIиш чIугвазва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ПемпIеша мад «ав» чIугун хъувунач. М. В. Гьарасатдин майдандал. ПемпIеша... РикIин дарихвал рекьидалди къув чIугван, и чуьллер гъамлу сузадив ацIурин. М. В. Гьарасатдин майдандал. Шириндиз цIур чIугваз, къужадиз тавазвилер ийизва. Абасан кIвачера аруш жезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. 6) къелемдалди ва я рангаралди са вуч ятIани (цIар, шикил) чарчел арадиз гъун. Эгер заз, вилер акьална, абурун шикилар чIугу лагьанайтIа, за са четинвални авачиз и кар ийидай. А. Къ. Нехирбанни лекь. И йикъара Къиргъизистандин парламентди чIалан гьакъиндай кьабулнавай цIийи закон, президентди къул чIугурдалай кьулухъ ам къуватда гьатда. ЛГ, 2004, 21 Л. * бягьс [женг! чIугун, гьам [дерт] чIугун, гьайиф(ар) чIугун, жавабдарвилиз чIугун, зегьмет чIугун, кеф(ер) чIугун, кьил чIугун, кьулухъ чIугун, ни чIугун, язух чIугун. ЧIУГУНА 1 чIугун глаголдик алатай вахтунин ва я деепричестидин форма. Кил. ЧIУГУН. ЧIУГУНА 2 нар. инихъ-анихъ килиг тавуна, гьерекат кваз. Юкьвалай камар алай цIару яц чи хуьре садахъни авайди туш. ЧIугуна ша. Гъавурда гьатнани?. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Магъамедсалегь чIугуна Шахмарданован кIвалихь фена. А. А. Лезгияр. Ам чIугуна Шалбузан УрартIула эцигнавай цIийи кIвалерихъ фена. К, 1988, 28, XI. Амма рахунрал пара рикI алачир, собранийра ксана жедай, дишегьлийрин лагълагърикай иллаки гьяз авачир Бекир чIугуна кIвализ хтана. Гь. М. Им къван, имни терез. ЧIУГЪВАЛ сущ.; -ди, -да; ~ар, -ри, -ра хвал. Марфадин ци чIугьвал атIанвай чкадилай кам вегьена элясна виликай аквазвай Арагъиз килигиз кIанзавайла, тфенг акъатна А. И. Самур. ЧIУК сущ.; -вади, -вада; -вар, -вари, -вара 1) гегьеншвилихъ экIя жедай затIунин (парчадин, чилин) чIук. Парча акъудна вичин вилик цуквал ацукьна сумкадиз тамашзавай къаридин метIел вегьена. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) затIунин паюнилай гъвечIи пай. # ичин ~, халидин ~. 3) кхьенвай эсердин кIус. Вири крар вичин вилералди акур командир Н. Денисован "Операция "ТIурфан" макъаладай са гъвечIи чIук къачун. ЛГ, 2004, 22.I. Журналистдин макъаладай чIехи са чIук къачуна ина кхьинай за багъишламишун тIалабзава. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Синонимар: кьас, кIус. тике. ЧIУЛ 1 сущ.; уни, -уна; -ар, -ари, -ара бедендал шалвар куьс тахьун патал кутIундай, хамуникай, епиникай раснавай яргъивал авай затI. - Пачагь, вун сагърай, - лагьана гадади, - зун ви итимри юкъва чIул, кьилел бармак алачиз ви патав гъана. Ф. Акьул ва бахт. ЦIийи валчагъ, кьула гимиш чIул гапур... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кьакьан шумал буй, спелар зурба, ЦIвелел хирен гел, чIулунал гапур. Черкесрин партал алукIна буба Физва шивцеллаз, гуз душмандиз кIур. А. С. Руш. ЧIУЛ 2 сущ.; уни, -уна; -ар, -ари, -ара дараматдин къав кьун патал цлалай цлал вегьедай кIеви дуьз кIарас. Чанда такьат авай Къазибега кьведа кьадай залан чIулар текдиз тухудай. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ЧIУЛАВ прил. 1) цIивиндин, бипIинрин ранг алай. # ~ чIарар, ~ вилер, ~ рацIамар; ~ костюм, ~ шал; ~ накьв, ~ ранг. ЧIулав зилфер, лацу хъуьхъвер... Акваз кIан я вун заз, гуьзел. Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. Ам Саруханан куьк кавалдиз, рехивал ктканвай чIулав чуру алай яру чиниз ва хци чIулав вилериз килигна. А. Ф. Риза Б. Исмаилова кIватIай малуматралди, рекъидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, кьакьан буй авай, са тIимил кьван винелди экъисай пер алай, чIулав чIарар алай ва яргъи спелар авай итим тир. Н. А. Етим Эмин. Шуткьу ва адан винелай алукIнавай яйлух, кьуру чандал алай ва гьадав кьурвал гьал кумачир, йис янавай хилеш, хилешдин кIаникай квай яргъи булушка - вири чIулавбур тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) куьч. пис гьиссер арадиз гъидай. Ихьтин четин кIвалах, пис дуланмиш хьунухь акурла, аялдин рикIе мадни чIулав хиялар къекъведай. А. Ф. Риза. * рикI чIулав хьун. * чIулав гъуьлягъ кьулак кутун гл., ни пис касдиз къулайвал гун, хъсанвал авун. Ша а фикир вегь на гъиляй, Эхир аватда вун виляй. Дуст я лугьуз чIулав гъуьлягь, Кьулак кутаз хуьн хъсан туш. С. С. Хъсан туш. * чIулав гьер тукIун гл., ни низ гзаф гьуьрметдин ва кIанивилин лишан яз атай мугьмандиз чIулав рангуннн гьер тукIун. - Къала, гьинва чIулав гьер? Гъваш, тукIукI мугьманрин вилик! А. Къ. Нехирбанни лекь, * чIулав лекь сущ. бедендин къене патан паярикай сад. ЧIулав лекьин ракдикди азарлу Эрих Хонеккер 1994 - йисуз кьена. ЛГ, 2004, 16. IX. Эгер чIулав лекь тIазваз хьайитIа, са стакан некIедиз кьве стакан пиво яна, йикъа пуд сеферда фу недалди вилик ишлемишда. ЛГ, 2003, 7. VII. * чIулав нафт сущ. михьи тавунвай нафт. * чIулав нуькI сущ. чIулав цIакулар алай, вичи макьамар адай нуькI. * чIулав сиягь сущ. пис крар авурбурун, тахсиркаррин сиягь. - АкI ятIа, абур зи чIулав сиягьда жедач... А. Фет. Вак хьтин. * чIулав турп сущ. чIулав рангадин турп. Ивидин гемоглобин тIимил тирла, ихьтин къаришмади куьмек гуда: са стакандавай газаррин, чугъундуррин ва чIулав турпунин миже вири сад-садак какадарна ва аниз 200 г. вирт, са лимондин миже алава хъувуна холодилъникда хуьда. Йикъа пуд сеферда фу недалди са сят амаз хуьрекдин са тIурунавайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VI 1. * чIулав хабар сущ. мукьвабурукай са вуж ятIани кечмиш хьуникай хабар. * чIулав халкь. куьгь., сущ. къуллугъчийриз, агьайриз кIвалахзавай зегьметчи халкь. ЧIулав халкьди нарагъат яз оратордихъ акална яб, Гъардан рикIе са кин аваз Заландаказ гана жаваб... А. Ф. Дяве. * чIулав хьун гл. чIулав тир гьалдиз атун. МичIи, чIулав хьанвай цава далбадал цIайлапанар хъиткьинна. Къ. М. Лезги къавахар. Шагъ-Буба халуди гъаятда накь межлис хьайивиляй цIай, авур чкайрилай руьхъ шуткун хъувуна чIулав хьанвай лекейри ва багъда итимар ацукьай чкадаллай алгъана михьиз чилик ккIанвай къацу векьи лугьузвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * агъдин са кьил лацу, са кьил чIулав жедач. * чIулав-чIулав прил. лап чIулав. Хкаж жез ацукьзавай элкъвей ацIай хурари, заз килигиз хьуьрезвай чIулав-чIулав вилери зун пертна, жув жувакай квадарна. З. Ш. ШайтIандин веледар. Синоним: чIуп чIулав. * чIулав югъ сущ. ясдин югъ, инсан(ар) кьейи югъ. Лезгидихъ тахьуй са югьни чIулав, Кфилди гьеле ван ийизмай кьван! Б. С. Чи хуьруьн юкьвал пIир алай чкадал, лугьунрай, дагъвийрин кьиле акъвазай ва а чIулав юкъуз кьейи мискIандин жегьил имам кучуднава. Т. Саидов. ВикIегь ШантIур. * чIулава гьатрай! $, межд. 'чIехи хажалат хьурай' манадин къаргъиш, * чIулава ягърай! $, межд. 'кьий, кьирай' манадин къаргъиш. ЧIУЛАВАР сущ., анжах гзафв. кь.; -ри, -ра чIулав рангуниз вегьенвай, гам храдайла, ишлемишдай гъалар. Зи чIулавар хъсанбур хьанач. Р. ЧIУЛАВАРУН ||ЧIУЛАВУН гл., ни-куь вуж-вуч; -на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чIулав( ар) авун, чIулав( ар) тавун, чIулав( ар) тахвун, чIулав( ар) хъийимир 1) чIулав гьалдиз гъун. Айвандик ацукьнавай Пери тадиз кIвачел акьалтна, кьилихъ галай, гумади чIулаварнавай, рагъул фите дуьзарна экъечIна. И. В. Чирхичир. Са юкъуз Касбуба цIару пекер алукIна, чинни чIулаварна, алишвериш авун патал базардиз фена. Ф. Муьштерияр кIватIун патал. 2) шадвал авачир гьалдиз гъун. Совет девирдин къурулушди - и кар саки вирибуруз малум я - а къурулуш са чпиз кIандайвал «хуьз» хьайи тапан гьакимри зи бубадин уьмуьр яваш-яваш чIулаварна. З. Къ. "Чуьнгуьрдин сим хьиз рикI дам атIайла..." * рикI чIулавун. ЧIУЛАВБУР 1 чIулав прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧIУЛАВ. ЧIУЛАВБУР 2 сущ., гзафв. кь.; -у, -а 1) чIулав тир ксар, затIар, къушар. Закай чIулавбурун арадиз аватай лацу пехъ хьана, вирида заз кIуфар ягъиз башламишна. А. М. Киф атIайди. 2) къенепатан гьиесерин агъурвал. ЧIУЛАВВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чIулав тир гьал. Мадни заз акI тир хьи, адан парталрин чIулаввили къаридин къенепатан экуьвални чимивал генами артухди, дулуди ва таъсирлуди яз къалурзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Вилера чIулаввал гьатна. М. В. Вацран ягъун. ЧIУЛАВДИ 1 чIулав прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ЧIУЛАВ. ЧIУЛАВДИ 2 сущ., текв. кь.; -а, -а чIулав тир кас, затI, къуш. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
