| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ХЪСАНДИЗ нар. хъсан тир гьалда. Малум я хьи, СтIал Сулейманаз азербайжан чIал хъсандиз чидай. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Гьар са касдиз вичин кар хъсандиз чир хьун герек тирди хьиз. маса кас и кардин гъавурдик кутаз чир хьунни лазим я. З. Э. КУТВ-диз фена. Садра школьникриз урус чIал хъсандиз чирун патал Надежда Михайловнади экскурсия тешкил авун кьетI авуна. А. А. Умуд. Синонимар: вижевайдаказ, вижевайдиз, иердаказ, иердиз, хъсанз, хъсандаказ. Антонимар: пис, писдаказ, писдиз. ХЪСАН3 нар. хъсан гьал хас яз. Синонимар: хъсандиз, хъсандаказ, вижевайдиз, вижевайдаказ, иердиз, иердаказ. Антонимар: пис, писдаказ, писдиз. * хъсанз акун [аваз хьун] гл., вуж-вуч хъсан тир гьал хас яз хьун. - Ваъ, ваъ, - хълагьна ада рикIивай. - Заз жув хъсанз аквазвач. А. Къ. Итимвилин ранг. Шаирдин гуьгьуьл кьун яз кьабулна, адан кефияр хъсанзавайла, за адаз «Жанавурдинни чакъалдин мах» хуралай кIелнай, - ам чаз мектебда лезги литературадик хрестоматиядай атайди тир. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. ХЪСАНЗАВА, ХЪСАНЗАВАЙ кил. ХЪСАНДА. ХЪУВУН гл., ни вуч; -ийида, -увуна; -ийиз, -ийизва; -ия, -ийин, -увурай, -ийимр 1) авун глаголдин гьерекат тикрар хъхьайди къалурдай форма. Кил. АВУН. 2) эвела авай (хьайи) гьалдиз хкун. # гуьлуьт ~, машин ~, перем ~. ХЪУКЪВАЙ прил 1) хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз акъатай. Зи кьур акъатнавай сиве авай мецикай хъукъвай шалам хьанвай. З. Э. Булахдал. Гьар чIавал са кIус хъукъвай фу, сурвилин ни галай нисидин гъвел, хатадай чилел аватна кьванни зазни гьат тавуна амукьзавачир. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) цIал кIеви гьалдиз гьайи. Кьасабчи къуншиди вичин гададиз хъукъвай, ргай як гуз ксурдай. Б. С. Пилидикай... ХЪУКЪВАЙБУР 1 прил.,; гзафв. кь. хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз акъатай. Картуфар ргайбурулай хъукьвайбур ширин жеда. Р. ХЪУКЪВАЙБУР 2 сущ.; гзафв. кь. хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз акъатай затIар. - Кайиди хъукъвайдан патав къведа, - лугьудай мисалдин ван хьаначни? ХЪУКЪВАЙДИ1 прил.,; текв. кь. хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз акъатай. Чидач; ам бажгъан хъукъвайди тирвиляй ятIа, я туш, чIутари адак хъиткъитIар кутазвайтIа. Мад авай зи кьил акъатнач. З. Э. КУТВ-диз фена. ХЪУКЪУН гл., вуч; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -угь, - ван, -урай, -вамир; хъукъун тавун, хъукъун тахвун, хъукъун хъийимир 1) хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз акъатун. Ли ракъиник эцигмир, - хъукъвада. Р. 2) цIун куьмекдалди ламувал хкудун. Къулан цIал як хъукъвана. Р. ХЪУКЪУРУН гл., каузатив; -да, -на; -из, -зава; а, - ин, -рай, -мир; хъукъур тавун, хъукъур тахвун, хъукъур хъийимир хъуьтуьл гьалдай кIеви гьалдиз гъун. Хамхъукъурда - бармак цIурурда. Р. ХЪУКЬАВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Хъукьар тIвар алай хуьряй тирди. ХЪУКЬАР кьукь существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КЬУКЬ. ХЪУКЬРА кьукь существительнидин теквилин кьадардин актив падеждин форма. Кил. КЬУКЬ. ХЪУКЬУКЬ хьукьун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ХЪУКЬУН. ХЪУКЬУН гл., вуж; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -укь, -кьван, -урай, -вамир шел акъвазарун. Фекьиди йифди къатадиз хьана. Чидач, ам бажгъан хъукъвайди тирвиляй ятIа, я туш, чIутари адак хъиткъитIар кутазвайтIа. З. Э. КУТВ-диз фена. - Аялдин шел гьинал кьван я - Зун гьасятда хъукьванай. М. Б. Чавуш. ХЪУКЬУРУН гл., каузатив, вуж; -да, -на; -из, - зава; -ур( а), рай, -мир са касди масадан шел акъвазарун. Сифте шезвай аял хъукьура, ахпа кIвалахдив эгечI. Р. ХЪУЛ сущ.; -ди. -да гьайванрин (кицIин) хамунин азар. * хъул акатун гл., ник бедендин хам квадай азар акатун: Зугьрабахуьруьн хперик хъул акатна, начагъ хьана... Желилан хперни гьа хперик квай. Адан хперик хъул квачир. Шейх Желил буба. ХЪУЛАШ $, в., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра яцIу жендек авай, ягьсуз дишегьли. ХЪУЛГЬУДАЙ нугъ. лугьун глаголдин гьерекат тикрар жезвайди къалурзавай форма. Кил. ЛУГЬУН. ХъУН гл.; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -ухъ, -урай, -ван, -вамир; хьун тавун, хьун тахвун, хъван хъийимир 1) ни-куь жими затI (яд, шурпа, нек ва мсб) туьтуьнай къенез ракъурун. Неъ ципицI, хъухъ чехир, мугьмандиз ина Акъудна рикIни гун лезги адет я. И. Ш. Кьудар. Аваз хьурай кварар кIвалера, кIандайда яд хъурай. С. К. Квар. -2) ни ички къенез ракъурун, ички ишлемишун. Герек хъвадайла - хъван! Недайла - нен! КIвалахдайла... Б. Гь, ТIварун стха. Мубаракиз къвезва кIвализ За саламни гун тавурбур. Чуьхуьх! -лугьуз алахънава Уьмуьрда гьич хъун тавурбур. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - И зегьримарни ваз за хъван тийизмайди чида, - ада вилералди суфрадал алай чехир авай бутылка къалурна. К. К. Шаирди лагьанай. - Гьахъ лагьайтIа за хъвана кIанзавайди туш. Хъвана лагьана закай масадаз зиянни хьайиди туш. Тахъванани чара авач: и дуьньяда тахъвайтIа, агъа Дуьньяда ам гудай кас жедайди туш. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: хъивегьун. * хъваз гьатун гл., вуж ички гзаф рикI алаз ишлемишун. * хъвайидн кьилиз акъатун гл., нин гзаф хъвана жувавай жув хуьз тахьун. Са кьадар вахт алатна, хъвайиди кьилиз акъатна будала хьайи гадаяр пацариз акъатна, вучиз ятIани. Къ. Къ. КIири Буба. ХъУНАР рах., сущ.: -ри. ~ра ички гзаф ишлемишай мярекат. Хъунар къадагъа авунвай вахтар тир, чинеба кIваляй эрекьар гузвайдини виридаз чизвай, Нуралидиз лагьайтIа, Махачкъаладай атай мугьманрин вилик эцигдай кьве шуьше ганачир. М. Б. ЦIийи мискIин. * хьунар авун гл., ни ички гзаф ишлемишай мярекатдин иштаракчивал авун. За са гаф~чIал лагьайтIа, зун гъуьлуь гатадай. Чпи муькуь кIвале тIуьнар-хъунар ийидай. З. Э. Кек галкIизва. - ГьикI вуч кIанзава? Куьне сагъ са ишикI ацIай хъунар авурла, чун килигиз ацукьдани? А. Исм. Алукьдай ахвар. ХъУНЧ сущ.; -ар, ~ари чилелай кьакьанвилихъ хкаж хьанвай чка. Дагълар арада хьунч хьиз бине хьана, лал ахвара къатканвай куьгъне хуьр. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Цвекрен хъунчни, хузран мугни чикIизваз Такваз, яргъа уьлкведивай барбатI тир, Я зун, я зав, я сад садав кикIизмач... А. Исм. Вад йисан сиягьат. ХЪУРКЪАР хъурхь существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ХЪУРХЪ. ХЪУРКЪУНИ хъурхъ существительнидин актив падеждин форма. Кил. ХЪУРХЪ. ХЪУРТ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара кIвалин, цурин чиркинар кIватIдай чка. Лукьманахъ пенкерар ништа шумуд хьанатIа. Куьгъне ва кьацIай пек хъуртак фидайвал, эхир ам са куфтIадал гьалтна. З. Э. Зулун пеш. - Эгер абурук [маларик. - А. Г.] шак авунвай азар акатнаваз хьайитIа, маса чара амайди туш, вири тергна, хъурта тун чарасуз я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * зирзибилдин хъурт. ХЪУРТАМИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра махарик квай, сурай экъечIиз инсанрин иви хъвадай мейит. Вахт кьуртамиш хьана залум. А. Ал. Къула жив. ХЪУРТI: * хъуртI авун нугъ., гл., ни кутуг тавур гьалдиз гъун. Бес Авадан кьуьзуь ва кесиб кас я лагьана, адан ажал инсафсузрив, мердимазаррив хъурт ийиз тадани? А. А. Пад хьайи рагъ. ХЪУРХЪ сущ.; -къуни, -кьуна; -ар, -къари, -къара 1) асунар ийидай хамунин кIус. Цаварни, хъурхъ алтаддай хьиз, кьалу экуьнив гьакI рагъуларнава. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) цIипинин сив кIевдай хъицикьдин кIус. Пуд лагьай сеферда чIехидан гъиле вичин гъуд кьван авай са цIиб гьатна. Ада къаб алцумзавай тегьерда кьвед-пудра агъуз-виниз авуна. Ахпа, хъурхъ галудна, матIари тIурар алай мегъуьн чка хьиз къалурзавай зурба нерихъ чIугуна: - Уь-уьф!. Ни къвезва... - Куьн ни къвезва? Б. Гь. Заз эвера. Ада уьзягъвилелди акъудна цIиб, "Ингье чи тухумдин рикI алай къафун", - лагьана, юлдашрин вилик эцигна. Хъурхъ алудайла, иеси вични тIимил мягьтел хьанвачир. А. Э. Шур. * чинал хъурхъ акьалжун. ХЪУРХЪУШ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра къазуннавай, чиркин партал. Кьилел чIар фенвай кьеркьешар, тандал хъуркъушар алай аялар, къарникъузар хьиз, аквазвай. З. Э. Муькъвел гелер. ХЪУРЦ сущ.; -ди. -да; -ар, -ари, -ара балкIан катунин тегьер. БалкIан чкадилай хъурцада гьатна, хуьруьз хъфена. Б. Гь. Заз эвера. * хъурц акъатун рах., гл., низ дердийра къекъуьникди гзаф галатун. ХЪУТКЬУН * хъуткьун хьун гл., вуж гадар хьун. Инал сифте яз директор учителдин чиниз килигна ва садлагьана ам кьулухъди хъуткьун хьана. А. А. Умуд. ХЪУТКЬУНАРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; хъуткьунар авун, хъуткьунар тавун, хъуткьунар тахвун, хъуткьунар хъийимир са вуч ятIани зарбдаказ жувалди ялун. Цавдара гагь-гагь кIвачер хъуткьунарзавай, ахпа мад кис хъижезвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Гьажимурада, далудиз каф акъатдади, кьуьл авуна, вичи гардандиз еб вегьена хъуткьунарайла, еб атIаналда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ХЪУТКЪУНУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай,. -мир; хъуткьун тавун, хъуткьун тахвун, хъуткьун хъийимир беден фад-фад хкаж жез акъваз хъийидай гьалда хьун. Велимет хъуткъунзава. Ни гьина рак ачухайтIани Велимет хъуткъунзава, адан рикIик теспача акатзава. М. В, Гьарасатдин майдандал. Хъуткъунна инихъ-анихъ килигай гададиз тепедилайгъуз чукур хъийизвай кьве кал акуна. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: зурзун. ХЪУТУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендал жедай квал квай гъвечIи хирер хьтин азар. Ругуд аялни хъутурри кьуртIани, аникай хабар кьадай фикирни касдихъ авачир. З. Э. Муькъвел гелер. А вахтунда аялар цIаяр атунин, хъутурар, гачалар, нитIер... акатунин азаррикди начагъ жедай. Ж. Гь. Аня дидедин мурад. * хъутур(ар) акатун гл. ник-квек бедендал квал квай гъвечIи хирер акъатун. * хъутур(ар) кваз хьун гл., ник-квек бедендал квал квай гъвечIи хирер кваз хьун. Сагъираз гьарай гана: «Хам чакъалдинди я, чакъалдин! Вични хъутур квай! У. Къемберов. Сел. ХЪУТIАЛ сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра гуьне. Къвез акуна вун заз, рушар хъфейла, Са патахъай хъутIал хуьряй, эй, гуьзел. Е. Э. Эй, гуьзел. - Ваз кIан хьайитIа, ибур кеф чIугвадай чкаяр я гьа, Чигали, лагьана нехирбанди вичин цийи юлдашдиз, шим квай хъутIалар куьтягь хьана, михьиз векьни цуьк тир сувал акъатайла. Б. Гь. Заз эвера. ХЪУХЪ хъун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ХъУН ХЪУЦIУР сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра малдин ва я лапагдин цIурурнавай пи кIеви хьайила (ягълу хьиз) ишлемишдай затI. Мухан гъуьруькай качIкачI хапIа авуна. Са кIус хъуцIурни кутуна аялриз гана. З. Э. Муькъвел гелер. Са шей къуншийри Дуьравай тIалабдай: амни цIегьрен хъуцIур тир. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: макь, пи. ХЪУЧ 1 нугъ., сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара инсан къециз фин патал раснавай чка. Синонимар: гьажетхана, захутI, туалет. ХЪУЧ 2 нугъ., сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара кIарасар кайила, амукьдай затI. НикIиз хъуч тухвана. Р. Синоним: руьхъ. ХЪУЧКЪУР кил. КЪУЖГЪУР. ХЪУЬКЪВе хъвехъ существительнидин теквилин кьадардин формадин чкадин I падеждин форма. Кил. ХЪВЕХЪ. ХЪУЬКЪВЕР хъвехъ существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ХЪВЕХЪ. ХЪУЬКЪУЬМ сущ; -ди, -да, -ар, -ри, -ра рапунихъ гъал акалун патал жедай тIвек авай чка. Хъукъуьмдай девеяр гьалдайбурни авайди я. Р. ХЪУЬЛУЬВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Хъуьлер тIвар алай хуьряй тирди. ХЪУЬРЕДАЙБУР 1 прил.,; гзафв. кь. шадвилин гьиссерикди хъвер ийидайбур. Чи гадаяр хъуьредайбур тушир. Р. ХЪУЬРЕДАЙБУР 2 сущ., гзафв. кь.; -у, -а 1) шадвилин гьиссерикди хъвер ийидай ксар. Авай къайдадиз акси хьайидал хъуьредайбур гзаф жеда. Р. 2) куьч. ягьанатдин ва маса чIуру гьиссер къалуруналди хъвер ийидайбур. Нече шумуд такIанбур а вахтунда Хъуьредайбур вални сад агъзур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. ХЪУЬРЕДАЙДИ 1 прил. шадвилин гьиссерикди хъвер ийидайди. Зи дуст гьамиша хъуьредайди тир. Р. ХЪУЬРЕДАЙДИ 2 сущ.; -а, -а шадвилин гьиссерикди хъвер ийидайди. Фад хъуьредайди фад шехьни ийида. Р. ХЪУЬРУЬН 1 гл., вуж нел-квел; -еда, -ена; -ез, -зава; -уьхъ, -ен, -уьрай, -емир; хъуьруьн тавун, хъуьруьн тахвун, хъуьруьн хъийимир 1) гьиссерин шадвал ва я ягьанат къалурун яз, чиниз, вилериз ва пIузарриз махсус кIалуб гун.. Экуьн кьиляй экъечIда вун, рагъ хьтин, Хъуьрез къвазда ви лацу чин, агъ хьтин. Е. Э. Гьалимат. РикI ваз аквач, - винелай ваз хъуьреди. Е. Э. Бахтсузвал. Амма, зи хва, чир хьухь, хъуьруьн Тар туш гьарнихъ чкIиз фидай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Йифен далдадик Хъуьрезва са кас ЧIугун тавур гьич Бубадихь яс. А. С. Светлана. 2) куьч., нел-квел ягьанатдин ва маса чIуру гьиссер къалуруналди хъвер авун. Гьатта сатирадин шииррани иширди намуслу зегъметдин тарифзава, намуссуз зегъметдин эхир-пехир жедайди лугьузва, саймаз гьалда чIугвазвай зегьметдал ам хъуьрезва. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. - Гъукуматни, бакьа хьиз, хъуьрез, рахшандар ийиз, инсанар виляй такваз ава, - квез шабашар гуда лугьуз, тагуз, - Гьажидини зарафатзачачир. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIел алачир командировка. * хъуьрез-хъуьрез нар. масадбур гьевеслу ийиз. Шаирдин Ван хьайиди я, поэма кIелнач, - жаваб Гана руша, хъуьрез-хъуьрез. А. Къ. мал цаваравай савдагар ва я рикIел алачир командировка. ХЪУЬРУЬН 2 сущ.; -и, -а; -ар, ~ри, -ра шадвилин гьиссерикди авур хъвер. * хъуьруьн авун гл. ни хъвер авун. - Гьегье гье, - чардахдиз вил яна, ялтах хъуьруьн авуна Агъарзади. А. Исм. Алукьдай ахвар. Синоним: хъуьруьн. * хъуьруьн акатун гл., ник шадвилин гьиссери хъвер ийидай гьалдиз гъун. Туьквенчи туруна гьатнавайди акур Гьажирамазанакни хъуьруьн акатна. А. И. Самур. Синоним: хъвер акатун. ХЪУЬРУЬНАРУН гл., ни нел-квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, тмир; хъуьруьнар авун, хъуьруьнар тавун, хъуьруьнар тахвун, хъуьруьнар хъийимир 1) ни хъверер авун.... жегьилри яваш-яваш чпиз хъуьруьнарзавай. А. Ф. Газет. Кудай ашкъидин ялавди Керем хьиз алугарзавай дустунал вучиз хъуьруьнардайди я? - лугьуз хкIур кьасариз хъуьруьнарзавай дустар таз тадиз кIвализ чукур хъийидай. А. И. Самур. 2) куьч., ни никай ягьанатарун. Мебелни чуьнуьхна, хъуьруьнарни закай авунва гьа! Р. Гь. Лацу цавун кIаник. ХЪУЬРУЬРУН гл.; -на, -да; -из, -зава; -уьхъ,-ен, -мир, -рай 1) ни вуж нел-квел шадвилин гьиссерикди хъвер гъун.. 2) куьч., нел-квел ягьанатдин ва маса чIуру гьиссер къалуруналди хъвер ийиз тун. Ийиз на заз ихьтин силис? Хъел кутамир вуна зак пис Хъуьруьрмир чал къуни-къунши. С. С. Гъуьлуьнни папан гьуьжет. - Зун кимел акъвазнавайла, са шуькIуь тIвал вугана ада зав. "Идакай за вучзава?" -жузурла, -"Фена вацIай кIизрияр яхъ жуваз" -лагьана. Ада зал вири хъуьруьрна. М. Б. За бананар недач. ХЪУЬРУЬШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са бязи набататрин, ничхиррин винел патал жедай герексуз кьелечI чар хьтин чкал, хам.... балугъдин винел алай хъуьруьшриз ухшар авай къумадин къатари, яни майкопдин къатари, къую эгъуьнун давамарунин мумкинвал арадай акъудда. Б. Гь. Вили вилер. Чаз кьведазни пахлаяр гьа хъуьруьшра амаз сала бегьем кьуруз хьанвайди чизвай. ЛГ, 2004, 17. II. ХЪУЬТУЬЛ 1) векъивал авачир, регьятдиз кьвечIил жедай. Риза межлисдилай кьулухъ кIвализ хтана. ЦIару хаймадал кIвачер кучудна ацукьна, папа хъсан хъуьтуьл къуьлуьн фу, ниси, нек ва чай-шекер гъана вилик эцигна. А. Ф. Риза. 2) куьч. масадан хатур хан тийидай. Цуьквер хуш хъуьтуьл къилихринди тир. А. И. Самур.... векь къалинди ва хъуьтуьлди тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: юмшагъ. Антоним: хъукъвай. * хъуьтуьл мез аваз хьун гл., низ хъуьтуьлдиз рахун. Вичихъни рикI тIар тийидай хъуьтуьл мез, дугъри къилих авай. А. А. Умуд. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
