Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЗУЛ 1 сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара гатун пуд вацралай къведай пуд вацран вахт. Гьа икI акъатна гад, атана зул. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гатун чими гьаваяр акъатна чаз зул жеда. X. Т. Зул. Хъсан хьана Лезгинстанда зул аваз... А. С. Хъсан хьана.

* зул гьарай нугъ., сущ. бахтсуз вахт, гьижрандин вахт.... зулун сифте йикъар алукъайла, чи хуьруьн чIурарайни къурухрай, булахрин рекьерайни дагъларин жигъиррай рушари перишандиз лугьудай «Зул гьарайдин» ванер къведай. Ш-Э. М. Зул гьарай.

□ Вучиз чи рушари зулуз «залум» лагьанай? Идан себеб ам я хьи, а вахтара чи халкь зул алукьзамазни суьруьярни нехирар гваз Азербайжандин къишлахрал куьч. жедай. Чи хуьре мехъерар анжах гатун варцара авун адет хьанвай. Эвленмиш хьайи гада са варзни тахьанмаз, свас хуьре туна, кIуьд вацран вахтунда адавай яргъаз къакъатдай. Бязи чубанар, ятахар туькIуьрна куьтягьайла, са шумуд йикъан вахтунда хуьруьз хкведай. Амма гзаф жегьилриз, иллаки кулакрин хипер хуьз батIраквал ийизвайбуруз, ихьтин мумкинвал жедачир. Ш-Э. М. Зул гьарай.

ЗУЛ 2 туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) чIук. Бадедихъ винел падракьун зуларалди чапдаказ нехишламишнавай са сандух авай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Балугъ чрадайла, ягьлавда михьнавай картуфдин зулар эцигайтIа, абуру балугъдихъ галай нагьакьан ни вичелди чIугвада. ЛГ. 2) тайин гьяркьуьвал авай чил. Рехъ 15 метрдин гьяркьуь ийида, юкъвайни пуд метрдин гьяркьуьвал аваз къацу зул цада. ЛГ, 2001, 22. II. Синонимар: кIус, чIук.

ЗУЛЖАЛАЛ араб, сущ.; -ди, -да Аллагьдин тIварарикай сад. Зи патахъай гъейрибуруз гайила, Вуч лугьуда бес куьне Зулжалалдиз? Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? Чин ачухин Гъуцар мугьман атайла, Ам Зулжалалди гайи са нямет я. Е. Э. Камаллу паб.

ЗУЛУЗ 1 зул существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ЗУЛ.

ЗУЛУЗ 2 нар. зулун вахтунда. Зулуз жив къвана... А. А. Пад хьайи рагъ. Цуькверан мехъер зулуз ийидайвал хьана. А. И. Самур, III.. Ваз чубан гадади зулуз Мугъандиз хъфидайла вуч лагьанай? А. Къ. Хукац-Ханум. Гьайванри зулуз туьлекда. 3. К. ТIебиат чирун.

ЗУЛУМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) истисмар, масадан зегьметдалди вич девлетлу ийидай гьал. Урусатдин кIеви зулум, Са къуз адаз жеда кьалум... Е. Э. 1877 лагьай йисан бунтариз. Зулум яргъал фидай затI туш, Са къуз эхирпехир жеда. X. Т. Кьуд йис. КукIварна зулум, мичIивал, Къурмишзавай чаз азад хуьр. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. 2) масадаз ийизвай къаст, гуж. Зи вилерикай, чан хва, а зулумдик, муьсуьбатдик кьейи паб гилани карагзава. А. Ф. Лянет.

* зулум(ар) авун гл., ни низ мусибат(ар), къаст(ар) авун. Виликдай халкьдин иви хъвайи, абурун зегьмет тIуьр, зулумар авур... и инсанриз, хуьре гьар са цIийи инсан, гьар са цIийи кар... такIан тир. А. Ф. Риза.

* зулум хьун гл., низ гзаф зарарлу, рикI тIардай кар, агьвалат хьун. Им заз еке зулум хьана: Къах тIуьна куьтягьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. Бязибуруз хьана зулум. С. С. Тенбекдикай дар хьайила.

ЗУЛУМАТ 1 араб, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зулум. Зулуматдиз, и гьижрандиз герек къвезван адалат тIвар? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Зулуматда бахтун уьмуьр аквард туш. Е. Э. Шеда зун. Етим Эмин, зулуматда хьижеч мад ваз цIийивал... Е. Э. Дуст.

ЗУЛУМАТ 2 нар. гзаф. ХъуьтIуьн зулумат мекьи йиф тир. Ф. Къачагъ кьабулай кесиб. Килигда куьн Шагъ дагълариз, Аквада квез ведредай хьиз Зулумат са марф къвай йифиз Битмиш жедай Хважадин хуьр. X. Къ. Хважадин хуьр.

ЗУЛУМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера истисмарвал.... абурун зулумвилер, дуьздал акъудунал, абур пислемишунал элячIна. М. М. Гь. ЧIехи шаир.

ЗУЛУМКАР 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зулум ийидайди, ийизвайди. Зулумкарди кана элдин жигерар. Девир фена, гаф атана вахтунда... А. С. Инкъилаб - им азиятдик квай кьатари са чпин гъиле гьукумат кьун туш, им зулумкаррин гьукумат, абурун къуватар ва такьатар терг авунни я. А. А. Пад хьайи рагъ. Яб це ва гъавурда акьукь: пачагьдихъ акьул тахьайла, жемят адан чина акъвазда, пачагь зулумкар хьайила, жемят гъиле яракь кьуниз мажбур жеда, пачагь зайифди хьайила, уьлкве чкIида. Куьн чкIимир, лезгияр. 3. Р. Веси. Са зулумкардиз, са гьукумдардиз Ада инсафай хьайиди туш гагь. А. Къ. Къучи Салман. [Зарлишан]. Вун буба туш, зулумкар я. Вун рикI авачир затI я. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: зулумчи, истисмарчи.

ЗУЛУМКАР 2 прил. зулумар ийидай.... еичиз ахварай чIехи Аллагьди зулумкар къизилбаш шиияр ва абурун гъилибанар негь ая, суьнуь жемятар зулумдикай хкуда лагьана, эмир ганва лугьуз хьанай. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер.

ЗУЛУМЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; - а, -ин, -рай, -мир; зулумламиш авун, зулумламиш тавун, зулумламиш тахвун, зулумламиш хъийимир зулум авун, зулум­дик кутун. Заз анай хъфин меслят къалурай Зиньята икьван фабрикар, заводар идараяр туна а зулумламишзавай кьуд цлан арада хьунухь давамарунин себеб вуч я?!. 3. Э. Зун гъавурдагакьазвач.

ЗУЛУМУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; зулум тавун, зулум тахвун, зулум хъийимир зулум авун, гзаф зарарлу, рикI тIардай кар авун Шумудни сад, дуьнья, ви Залум ава зулумиз. Е. Э. Дуьньядиз. "Вучиз ихьтин тегьерда Зулумзава и касдиз? Мегер сергьят амачни Куь акьулсуз кьисасдиз?" 3. Р., Б. С. Шарвили. Гьаясузвиливди пис Дишегьлийрал гьужумиз, ГъвечIи куьрпе аялрив ЭгечIнава зулумиз. X. Т. Душмандин фикир.

ЗУЛУМЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. масадаз зулум ийидай, ийизвай кас. Гила зулумчийри чун диною тадач. Къаст ийида. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Синоним: зулумкар.

ЗУЛУН 1 зул существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЗУЛ.

ЗУЛУН 2 прил. зулуз жедай. Мекьи гар аваз куьлуь чиг кьвазвай зулун югъ тир. А. Ф. Бубадин веси. Зулун гарун лепед ванер Ара атIуз къведа япуз, А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Зулун икьи ракъини чуьллериз нурар кьурна. 3. Э. Уртах цаз тадани. Чигалиди Вичи-вичин вилик кьур кьинер ЦIарудин ажугълу сес галукьайла, гару ягъай зулун пешер хьиз, кIвачерик аватна. Б. Гь. Заз эвера.

* зулун тум сущ. зулухъ цадай. Тадиз тешкилна кIанда зулун тумар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

ЗУЛУХЪ(ДИ) нар. зул алукьайла. Заз и зулумат зулухъди Ви гъам хьана лап буллухди, гьар дуьадилай кьулухъди Зи хийирдин дуьа хьуй ваз. А. Гь. Ибрагьимаз.

ЗУМРУД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) багьа минералрикай садан тIвар. Гьич шак авач, вилаятдин бахт я вун, 3умруд, мержанд дуьзмишнавай тахт я вун. Е. Э. Гьалимат. 2) (чIехи гьарфуналди - 3) дишегьлидин хас тIвар: Зумруд.

ЗУМУЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. 1) кIвалерин са мертебадай маса мертебадиз фидай чинебан рехъ, чка. КIарасдин гурари чикьрикьарна: дар зумулдай сифте шадвиляй мез эвиснавай Гьажи, ахпа Сайд хкаж хьана. Гь. Къ. Гьай такьай гьарай. 2) подвал. Чун частунив агакьна. Ахпа чун са казармадин зумулдиз авудна. А. Къ. Жуьгьенар.

3УН тIв-эв.; -а, -а рахазвай кас къалурдай гаф. Зун жуван хуьряй экъечIна Дербентдиз фейила, белки, цIипуд йисхьанвай гада тир жеди. С. С. Жувакай ихтилат. Ахъайдач за яд, гуьзел яр. С. С. Регъуьхбанни яр. Заз чир жед, вун ятIа къучагъ: Зун акурла, жемир къачагъ. С. С. Билбил. ЧIугваз тамир на зав и агь. С. С. Регъуьхбанни яр. Завди икьрар тир бинедай, Кьветре ериш, алагуьзли. С. С. Гадани руш. Илим кIелун я зи метлеб. С. С. Дидедиз. Инсан я зун, захь ава зи куьчени, Ам зи чилни, ам лап цавни - вири я. А. С. Лезги куьче.... зи къуллугъ кьилиз акъуддай Келбяли зи итим я эхир... Б. Гь. Заз эвера. Кьисметди чун къуншияр авуна. АкI хьайила, танишни хьана кIанда. Зи тIвар Жамал я. Гь. Къ. Лацу марал. Вунни, зи вах, дишегьли я,„ вазни а факъир ди­шегьлидин рикIикай хабар хьухь, зи гъил яхъ... А. Р. ПIинияр. Захъ уьмуьрда зун ва заз кIаниди хьана. 3. Р. Веси. «Зун! За!», - лугьуз тариф ийиз Ам вичикай рахадай, Ж. Тарифри алдатмишна. Расул Гьамзат, чуьнгуьр вахце Зав Сулейман бубадин. М. Б. Сулейманан чуьнгуьр. Хир тIундайди хьана закай йифен къаравулни. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша".

* за адаз ийидайди ийида! межд. писвал авурдаз гьелегьар кьунин ибара. [Гуьлхалум]. Гьа гуьнуькъара?! Лап хъсан, за адаз ийидайди ийида. Н. И. Гьакимрин папар.

* за лагьайвал [лагьайди] ийидатIа арал, 'зи теклиф ихьтинди я, амма ваз кIандайвал ая' манадин ибара. Гьа медсестравал адаз артухни я. За лагьайди ийидатIа, жуван кьилни артух тIармир... Ваз кIанзавайди фу тушни? Ам атIангье, - рахазвайда кьилин ишарадалди калер къалурна. Б. Гь. Заз эвера.

* заз вуч ава кIус са ни ятIани ийизвай, ийидай кар жуваз тафаватсуз, къайгъусуз тирди къалурдай ибара. - АкI хьайила, ви кьиливай Хьфидач зун, акъвазда. - Хъфимир ман, заз вуч ава, Вун я, ви ихтияр я. И. Гь. - Зун ви кьилив мус къведа, руш?

* зун-вун сущ., рах. са квез ятIани герек шейэр умумиламишна къалурзавай гаф. Кьве гъилини Югъди-йифди Сивиз зун-вун тухвана... Ж. Регъуь хьайи спелар. Ийир-тийир хьа­на амукьай чна, эхирки буржар кьуна, атайбурун вилик эрекь-чехир, "зун-вун " эцигна. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик || ЛГ, 1999, 25. II. Йикъарикай са юкъуз диде герек тир зун-вун къачуз базардиз фена. Ф. Шичан бике.

* заз чиз арал. зи фикирдалди, зи гьисабдалди. Акурла мягътел жеда вун, Лап шегьердиз ухшар ава. Хъсан межлис-мехъер жедай Чка я, заз чиз, Ахцегьар. X. Т. Ахцегьар.

* залай алат! межд. 'зун инжиклу ийимир, зав алакъа жемир' манадин ибара. " Ма квез хьурай и лекьни, анжах залай алат!", - яргъи гъилер цавара къугъуриз къапарай акъатна. А. И. Самур.

* зи чан ви рекье къурбанд я [хьуй]! рах., &, межд. хъсанвал авурдаз жуван патай разивал къалурдай гафар.

ЗУНЖУР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьукай, гьулдандикай раснавай гьалкъаяр авай цIил. Къапудал кутIун зунжурда аслан... Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. Пехъи хьанвай жаллатIри гатана азмурнавай жендек вагьшивилелди кьуна зунжурралди стундал тIарам кутIунайлани ада гьич ванни акъуднач. А. И. Самур.

* зунжурда тун гл., ни вуж-вуч агалун, зунжурдал кутIунна масанихъ фидай мумкинвал тежедай гьалда тун.

ЗУР 1 фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара къуват, гуж. Ви гъиле цIи зур хьана хьи. С. С. Тенбекдикай дар хьайила. Адахь мадни са гьунар, зур жеда, Вири элдиз игитвал машгьур жеда. X. Т. Гьавадин пагьливан. Залум, види де вуч зур я!? Вал ихтибар ийич, дуьнья. А. Гь. Дуьнья.

* зур гун гл., ни низ тадияр гун, пис гьалдиз гъун. Мелъуьнариз гуда на зур, КапIуниз вун хьайла гъазур... X. Къ Гьажи эфенди. Гъуьлуьн папа гудай заз зур. М. Р. Батракдин мани.

ЗУР 2 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара са затIунин пай. Зур киле кьел хьана артух. С. С. Дулма уьцIуь авур къаридиз. Зур йисуз хуьре, зур йисуз патал чкайра кIвалахзавай Сейфуллагьдивай хуьруьнвийри хабар кьада. С. М. ЦицIигъ-наме. Лезги календарда «кьаридин йикъар» лугьуз ирид югъ ава: кьуьгъверин эхиримжи пуд югьни зур ва яран пуд югъни зур. А. Къ. Къаридин йикъар.

ЗУРАКI нар. юкьвал кьван атана, тамам тахьана. Гафаривди и дуьнья рам авур Са шаирдин зуракI амай цIар я зун. С. К. Зун. Вучда вуна чуьнгуьр хана, Мани зуракI амукьайтIа. С. К. Пуд мани. Чир тахьанмаз гуьруьшдин дад, Вахт легьзе хьиз алатна фад. ЗуракI амаз рикIе мурад, Кузва хьи зун чIугваз гьайиф, ГьикI акъудин йиф. М. М. ГьикI акъудин йиф?

ЗУРАР сущ.; -и, -а кьурурнавай емишар. # ичерин~, чуьхверрин~. Шекер авачиз чайдив хъвадай бекмездал къавурмишнавай зурар гьана. А. И. Самур.

ЗУРБА фарс, прил. 1) чIехи размердин. Руфун -зурба, жен­дек я фил, Квайди я къуват и фекьи. С. С. Фекьи. 2) манадиз чIехи, еке. Гьикьван зурба я зинни ви тафават. Е. Э. Гьалимат. Гафар зурба, серфе ажуз, Ихътин мехеннат кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. И азадвал къачур зурба. С. С. Рушариз. Са патахъай къвез Деникин, Зурба хажалат хьана хьи. С. С. Гьуьрият. - Бахтлу хьуй, дуст! Виридалайни зурба бахт хизандин бахт я, лугьуда халкьди. Гь. Къ. Жегьилрин пIир. 3) чIехи тежриба авай. Зун зурба къалиянчи тир. А. Р. ПIапIрус гадарна.

* зурба хьун гл., вуж-вуч; чIехи хьун. Гьикьван куьк хьайитIани зурба, Хъваз жеч мурдал якIун шурва. С. С. Паташов вуч хьайла зурба, Эцигна келледал турба, Фагьумда на кIвални уба, Бугъ акьаз кьава, самовар. С. С. Само­вар.

ЗУРБАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зурба тир гьал. Алимдин фикирдалди, шаирдин зурбавал гьарамзада касдинни мурдар касдин суьретар чIугун я. А. А. Арифдар Сулейман. Юзбаши Семеда кIвалер эцигна куьтягьайла, абурун кьакьанвал, зурбавал, гуьрчегвал акурла, адан къунши Бутаян чанда фул гьатна. Я. Къ. Юристдин дафтардай.

ЗУРБАДА гьал зурба я. Ваз муьруьдар хьуй Къубада, Ви дережа вуч зурбада. X. Къ. Юсуф Буба.

ЗУРБАДАКАЗ нар. зурба яз. Синоним: зурбаз.

ЗУРБА3 нар. зурба яз. СтIал Сулейман вич зурбаз рахадай, Вичин пай икI гзаф пис туш жеди. С. С. Авачиз гъенехъди варар Агахьдай кьван зурбаз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Ам акьван зурбаз хъиткьинна хьи, ада гьасятда кьуд пад ишигълаван авуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Вич галачиз колхозчийри цIай хкадарна акурла, адаз зурбаз хъел атана. Я. Къ. Юристдин дафтардай. Синоним: зурбадаказ.

ЗУРЗ сущ., т б,; -уни; -уна фад-фад арадиз къвезвай гьерекат.

* зурз ягъун гл., квез фад-фад арадиз къвезвай гьерекатдик акатун, гьерекатди кьун. Алисултан теспача хьана... гъелериз зурз яна. А. А.

ЗУРЗУН гл., вуж-вуч 1) бедендик вич вичелай гьерекат акатун. Къекъверла зурзаз, - Гьакьван я таза... Е. Э. Ярдин тариф. 2) къурху, кичI акатун. Пудал кьван агакьна, - гана, Кьуд лугьуниз вич зурзана. Е. Э. Испик молла Велиметаз. Мегьамедрасулан сифет чIур хьана, Чинин якIар зурзаз эгечIна. А. И. Самур.

* чанда зурзун гьатун

* зурзун акатун [куткун] гл., ник; Гъуьлуьн и гьал акурла, абурукни зурзун акатна... А. И. Самур Вучиз Гуьлназ, вучиз на икI лугьузва? Магьамадан бедендик кткана зурзун. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Самурвийрик зурзун акатна: таниш тушир мисалрикай бажагьат хийир хкатда. Гь. Къ. Четин бахт. Султалидин сесиник зурзун акатна: адаз вичин ниятдикай дангувийриз хабар жез кичIезва. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

ЗУРЗУРУН гл., ни вуж-вуч 1) зурзадай гьалдиз гъун.... чпиз вучдатIа чиз амукьнач. Хъиле зурзурзавай Мегьамедрасул сусал тепилмиш хьана... А. И. Самур. 2) кичIерар гун.

ЗУРЛАМА прил. зарб ва къуват квай. И арада сада сабурсузвилелди къецелай рак гатана. Ири, зурлама камаралди кIвализ Нурмет атана. Зун акурла, рушан вилер алахьна. Къ. М. Птул руш.

ЗУРЛАМИШУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир зур гун.

ЗУЬРНЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сивяй уф туна тупIаралди гьерекатар авуналди макьамар ядай алат. Девришалидин гьаятда далдамдинни зуьрнедин ван гьатна. Я. Я. Агалай сандух. Зарбали варарай гьаятдиз гьахьунни, дал­дамдинни зуьрнедин ванер акъатна. Я. Къафаров. ВикIегь паб

ЗУЬРНЕЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зуьрнедай макьамар ядай пешекар. Зуьрнечидиз ава гьуьрмет, Акьуллуйри чIугваз хифет, А. Гь. Кесибди гайитIа акьул. Мел агъадихъай ярар язамазди, зуьрнечийри кимелай хкажай сегьеррилай башламиш хьана. Б. Гь. Заз эвера.

ЗУЬРНЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле зуьрне ядай пешекарвал. ТIагьиран суьгъбетдилай гуьгъуьниз зун зи хуьруьнвидин кайвани хьанвай, зуьрнечивилел рикI алай Мирзебаладин Зумриятаз мугьман хьана. С. Мурсалхандин харапIаяр.

* зуьрнечивал авун гл., ни зуьрне ядай пеше авун, пеше кьун.

Страницы: 1 2 3 4 5 6
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz