Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЗЕГЬМЕТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) яшайиш, дуланажагъ идара ийидай шейэр гьасилдай къуват. Зегьмет кьезил, къачу менфят гзаф. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьре.... бязибуруз мад чпин зегьметар бада физ кичIезва... Б. Гь. Заз эвера. Школадани чаз зегьмет кIан хьуникай, халкьдин девлет артухаруникай, намуслувилшай тербия гузва, амма вуна... А. Сайд. «Нариманаз вич гьахъ я лагь». Инсандиз сифтени-сифте акьуллу кьил хьана кIанда, зегьметдал рикI хьана кIанда, тахьайтМ адан гатфарикай кьуьд жеда. А. Р. Къараткенар. Дериндай, дуст, фикира: Анжах зегьмет уьмуьр я, Зегьметдалди туькIуьрай Уьмуьр бахтлу девир я. И. Асл. Кьудар. Зазадик тади акатна, вичин зегьметдалди уьмуьрда. И. Къ. Заза. 2) четинвилер, дарвилер. ХъуьтIуьн зегьмет амач, ваз хабар авач. Е. Э. Билбил. И зегьметдин къеке кьве стхади варзни зуралай виниз кIвалахна. Вири зегьметриз дурум гана. А. Ф. Бубадин веси. Алимегьамеда вичин кьилел атай къазаяр, акур крар, вичиз хьайи зегьме­тар, дарвилер ахъайна. А. Ф. Лянет. 3) куьч. харж авур къуватдин нетижа. Виликдай халкьдин иви хъвайи, абурун зегь­мет тIуьр, зулумар авур, хуьруьн къене агъавал авур кулакрикай, фекьийрикай, алишверишчийрикай ва кавхайрикай. амукьнавай и инсанриз... данарбандикай инсан хьунухьни такIан тир. А. Ф. Риза.

* зегьмет чIугвамир1 зегьмет чIугун мягькем ибарадин къадагьавилин форма. Кил. зегьмет чIугун.

* зегьмет чIугвамир!2 межд. нив рахазватIа, гьадаз гьуьрметдин лишан яз 'ийизвай кар кьилиз акъудмир' мана авай теклифдин ибара. - Чан диде, зегьмет чIугвамир. Чун тIуьна, хъвана атанвайбуря я, лагьана Сувара ам акъвазарна. А. И. Самур.

* зегьмет чIугун [къачун] гл., ни яшайиш, дуланажагъ идара ийидай шейэр гьасилдай къуват харжун. Виридалайни важиб тирди кIвалах авун, зегьмет чIугун, ашкъидалди ва къуватдивди яракьламиш хьун, колхоз мягькем авун я. А. Ф. Риза. Гьар са хъсанвал хьун патал зегьмет чIугуна кIанда, женг чIугуна кIанда. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI.... вири уьмуьрда, чанда такьат, гъилера къуват амай кьван гагьди вичи галатун тийижиз зегьмет чIугурди, Ватандин ЧIехи дяведин йисара вичи итимрин ери кьуна югъ-йиф тийижиз кIвалахайди къалурнавай. Я. Я. Агалай сандух. Дагълух хуьре гьикьван зегьмет чIугуртIани, цицIигъвийривай па­тал тефена кьил хуьз жезвачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Хизанди адал зегьметарни чIугур тир гьа... 3. Гь. Бу­бадин кIвал. Акьван зегьмет къачуна зун хкай ви тIвар чир тахьана хъфенайтIа, заз ни багъишдай. Н. М. Эбеди яшай­иш. О Чун санал яшамиш хьайи уьмуьрда за вал чIугур зегь­метар ваз гьалал хьуй, чан итим, - лагьана къариди, А. Ф. Бубадин веси. -Ахпа жуван дерди ая... ТахьайтIа вуна чIугур кьван зегьметар вири гьакI бада фида. Б. Гь. Заз эвера. Гьабурални гьардал гьалтзавайди цикIендин са пад я, гьамни абуру чIугур зегьметдай. А. Къ. Хукац-Ханум. Бес бубади чIугур кьван зегьмет... 3. Гь. Бубадин кIвал.

* зегьметдин ветеран урус [ветеран труда], сущ. 25 йисалай виниз кIвалах авур ва вичиз гьукуматдин патай наградаяр авайдаз гудай гьуьрметдин тIвар. Зегьметдин вете­ран Алаудинани адан уьмуьрдин юлдаш... Нажабата чпин 10 веледни зегьметдал рикI алайбур яз чIехи авуна. ЛГ, 2000, 29. VI. Гзаф чалкечир девир атанва: са куьнихъайни игьтият авачиз, я чпиз советрин властди гайи чирвилерихъай, я яргъал вахтара партиядин кьиле акъвазна авур кIвалахрикай, я дяведа чанар къурбанд авурбурукай, я дяведин я зегь­метдин чан аламай ветеранрикай регъуьни тахьана, лацудаз чIулавди, чIулавдаз лацуди лугьузва. ЛГ, 1997, 26. VI.

* Зегьметдин Герой [Игит] урус [герой труда], сущ., куьгь.; советрин девирда яшайиш, дуланажагъ идара ийидай шейэр гьасилдай къуват харж авунин карда еке агалкьунар авайдаз гудай тIвар. Зегьметдин Герой Гуьлбагъар, Уьтквем стхайрин я игит вахар. Ш-Э. М. Дагъларин рушар. Заз зегьмет­дин Игитдин тIвар гайила, Кьунай, зи руш, вун кьепIинин тангари... А. С. Лянет.

* зегьметдин закон урус [закон о труде], сущ. тайин са уьлкведа зегьмет чIугунин къайдаяр кхьенвай, къалурнавай къанун. Вахт-вахтунда мажибар ва маса пулар агакь тавуни санлай общество тартибдикай хкудзава. Зегьметдин закон чурунин вилик пад кьунин карда Къизилюрт, Къизляр, Докъузпара, Кировский Махачкъала шегьердин районрин ва Буйнакск шегьердин прокурорри кIвалахда иллаки активвал къалурзава.. И. Яралиев. Агьалийрин ихтиярар ва азадвал хуьн|| ЛГ, 2000,1. VI.

* зегьметдин книжка сущ. кIвалахзавайди, кьулугъдал алайди вуч къуллугърал хьанатIа къейд авунвай, ийидай гъвечIи ктаб. Гьа икI, адан зегьметдин книжкада авайди 1954 - йисуз муаллимвилин кIвалахал къабулна лагьай тек са кхьин я. ЛГ, 2003, 1.V.

зегьметдин кIвенкIвечи урус [передовик труда], куьгь., сущ.; яшайиш, дуланажагъ идара ийидай шейэр гьа­силдай къуват харж ийизвайбурун вилик жергейра авайди. 1938 - йисуз цицIигъви Агьмедов Сиражудина, зегьметдин кIвенкIвечи я лагьана, халкьдин майишатдин выставкада иштаракна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. И йисарин колхоздин кIвенкIвечи зегьметчийрикай чубан Абасов Регьим, нехирбан Къадиров Магьамад, дояркаяр тир Рзакъулиев ФатIимат, Муслимова Тейли, Тегьмезова Умуят къалуриз жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* зегьметдин тарс урус [урок труда], сущ. юкьван школада кIелзавай тарсарикай садан тIвар. Чаз а зегьметдин тарсар гузвай учителди вири кIвалахар чира лагъанвайди я, чан Арчан халу... А. Сайд. Хайи гичин.... Мегьамедов Асрет - гъвечIи классринни зегьметдин тарсарин муаллим: С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* зегьметдин фронт урус [трудовой фронт], сущ. дяведин далу пата гъалибвал къазанмишун патал чIугвазвай зегьмет Нина Иосифовнади рикIел хкизвайвал, дяведин кьизгьин йисара ада Огни шегьердин сергьятда зегьметдин фронтда активвилелди иштаракна... ЛГ, 2000, 20. VII.

* зегьметдин югъ урус [трудодень], куьгь., сущ. колхоздин майишатда са юкъуз чIугвадай зегьмет алцумдай уьлчме. Гад саламатдаказ кIватI хъувунва. Зегьметдин югъ туп хьиз ацIайд хьанва. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Колхоздин членди патав акъвазна чехирчидал, кьери яз леке тавун па­тал, гуьзчивал тухузвай ва и гуьзчивиляй адаз зегьметдин йикъар къвезвай. И. Гь. Кьит пеше.

ЗЕГЬМЕТКЕШ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зегьметдал рикI алайди, вичин зегьметдал кьил хуьзвайди. Зегьметкешди чIугур зегьмет - тIуьр затI чпиз агъу хьана. С. С. Эхир чпиз регъуь хьана. Рехъ тагурди зегъметкешриз фекьи тир. Х. Т. Гъуьгъвезрин хуьр.

ЗЕГЬМЕТКЕШ 2 прил. зегьмет чIугвадай, зегьмет чIугунал рикI алай. За квез и жаваб зегьметкеш колхозчидин аял яз, колхоздин, совхоздин дад лап хъсандиз чизвайвиляй кхьизвайди Я. Ш. Шабатов. Гила зи нубат я || ЛГ. 1999, 9. IХ. Даш гзаф зегьметкеш инсан тир ва хизандиз дарвал ада къалурнач. ЛГ, 1997. 18.1 V. Абдул мад са шумуд юкъуз дустагъда хвена. Эхирни чепивийри Абдул михьи инсан я лагьана, ам Инкъилабдиз акси инсан ваъ, адан терефдал алай зегьмет­кеш, кесиб хизандай акъатнавай са бенде я лагьана дустагъдай ахьайиз туна. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир.

ЗЕГЬМЕТКЕШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зегьметкеш тир гьал. Лезгийриз хас тир зегьметкешвили, ислягьвилихъ ялуни абурун гележегдин хушбахтвилин бине тешкилда. ЛГ, 2002, 14. XI.

ЗЕГЬМЕТСУЗ нар. зегьмет чIугун тавуна. И дуьньядал гъич хьайд яни, Зегьметсуз са емишдин тар! А. Ф. Эм-Тэ-Эс.

ЗЕГЬМЕТЧИ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. зегьмет чIугуналди вичин уьмуьр идара ийидайди. Зегьметчияр вири идай кийисар... X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр Зегьметчийриз хьана межлис. С. С. Чи властдин къеле. Шаирди лезги чилин гуьрчегвилиэ, чи Ватандин берекатлувилиз бахшнавай шиирар манийриз элкъвена зегьметчийрин гегьенш къатарин сивера гьатна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Зегьметчи дуьз рекьевай Чи уьмуьрдин дамах я. И. Ш. Кьудар.

ЗЕГЬМЕТЧИ 2 прил. зегьмет чIугвадай, зегьметдал рикI алай. Цана ацIурда и чуьллер, Хушбахт жедайвал чи уьлкве, Чи азад зегьметчи эллер... А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Чи халкь зегь­метчи халкь я. ЛГ, 1992, 27.II. Виринра зегьметчи халкьди дарвал, кьитвал гьиссзава. ЛГ, 1992, 31. III. Шумуд йикъар акъуднай на, Мукал аваз гъилера. Ви гьахъ-гьисаб, зегьмет­чи паб, Чан гъидай хьиз чилерал. Г. Шугаев. Къадир халу. Зегьметчи ветеранди насигьатчивилин кIвалахни тухузва. ЛГ, 2000, 29. VI.

ЗЕГЬРИМАР 1 фарс, прил. 'пуч хьайи' манадин гаф. А зегьримар ичер тIуьначиртIа, жедачирни? Р. Синоним: зегьримар хьайи.

ЗЕГЬРИМАР! 2 межд.; низ талукьарнаватIа, адаз лугьузвай 'вун кьий!' манадин гаф.

* зегьримар хьайи <зегьримар> прил. 'пуч хьайи -Тамадаева зегьримар хьайи пIинияр тIалабдалди, папан пальтодин хев ийидай бухари хъицикь тIалабнайтIа хъсан тир, - ван акъатна лагьана Ильяс вичин кабинетдай экъечIна. А. Р. ПIинияр. Синоним: зегьримар хьайи.

ЗЕК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дустагънавайди. ГьикI ятIани Москвада ашханада ацукьнавайла, тванвай зи кьил акуна, са шумудра, заз чап-чап килигиз, зун зекдай гьисабнай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

ЗЕЛИЛ араб, ктаб, прил.; 1) язух, зайиф, факъир. Нагагь такабур хьайитIа вун авай фанада, Вун Аллагьдин патав зелил язава. Е. Э. Ярдиз. И кардин делил, ЛукI ийиз зелил, рикIни яз пехил, Дугъри мез ава. Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. 2) чуьнуьх хьанвай, куьлгедик квай, таквадай. Жасад темпел, инсаф рикIел гъиз течиз, Акьул зелил, фагьум тIимил, фитне йиз. Е. Э. Нефсиниз. Адан хиве зелил якIарин, спелар кьери чин биришри кьунвай, датIана нери шемкь ийизвай итим ацукьнава, метIерални вини кIвачиз акъуднавай ружа ала. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван.

ЗЕМЗЕМ кил. ЗАМЗАМ.

ЗЕМЕКI сущ., нугъ. цIуьрнуьгь [М. М. Гаджиев 1997: 130].

ЗЕНГ фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) яргъалди векъидаказ з-з-з-з-з сесерин ван авуналди вахтуникай, атайдакай хабар гудай алат. Парчадиз гьар ренг, Пурариз уьзенг, гьар мектебдиз зенг, Гъуьрчехъандиз тфенг ХупIярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Гьа и арада станциядал алай зенгини ван авуна, поезддин начальникди сиристав яна А. Р. ПIинияр.

* зенг авун гл., ни низ; телефондай алакъаламиш хьун.... са вацралай заз зенг ая, - меслятна Керкиева. Са вацралай зенг хъувурла, чиновникди Наибоваз вичин патав атун теклифна. М. Алимурадов. Девирдин шикилар. Секрертарди атана, Шабаназ зенг авуна... Ж. Буйругърал рикI алайди.... Абур агакьайла, сад лагьай секретарди, жедатIа тадиз са 45 мад ракъура лагьана, зенг авуна. И. Тагьиров. Кутумдин тариф. Белиждал поездай эвичIна, Миграгъиз, хуьруьн Советдиз зенг авуна... А. Къ. Дидедин патав. Синоним: зенгун.

* зенг ягъун 1 гл., зенгини ван авун. Адаз мадни са вуч ятIани лугьуз кIанзавай, амма гьа и арада телефондай зенг яна. Я. Я. Агалай сандух. Пакамахъ фад телефонди зенг яна. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман - Сержан-Ханум...

* зенг ягъун 2 гл., ни тарс куьтягь хьуникай ва тарс башламиш хьуникай зенгиналди хабар гун. Зенг ягъайла, муьжуьд лагьай классдиз зун зи уьмуьрда лап четин экзамендиз хьиз фена. А. Р. Вертолёт Мегьамед.

ЗЕНГУН рах., гл.; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; зенг тавун, зенг тахвун, зенг хъийимир телефондай алакъаламиш хьун. На зенгайла, зун хьана шад. Ж. Са чIехида авур амал.

ЗЕНД фарс, ктаб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера фикир. Сулейман диндиз акси тир лугьунни эсиллагь дуьз зендер туш. Ф. Н. Шаирдин гьакъикъат.

ЗЕРБАФ кил ЗАРБАФ.

ЗЕРИФ араб, прил. назик. Заз са зериф ван атана. А. Къ. Хукац-Ханум.

ЗЕРИФДАКАЗ нар. зериф яз. Гъуьлуьн тIвар Верди я. КIвале и касдал пуд... тIвар ала. Папа адаз хъвер квайла, зерифдиказ... «Диши... чан!» - лугьуз эверда. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар.

ЗЕРРЕ араб, кIус кIусни, эсиллагь. Эй, Ребби, зи гуьгьуьл шад я: Зерре заз гъам, хифет авач. Е. Э. Чуьхвер. Инсанвилин зерре лишан вак квайд туш. Е. Э. Нефсиниз. Зерре япариз тежедай лагьай ван. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. Вафасуз арха паталди Зерре намус, гъам хъсан туш. С. С. Михеннат. Къаравулди жаваб гузва Зерре дегиш тахьана: «А ванериз гумир на яб, Зазни къвезва датIана. Ж. «Зазни къвезва датIана Тухузва вуна къайгъусуз уьмуьр, Квадар тавуна секинвал зерре. Ш. Къ. Тухузва вуна. Синонимар: тварни, стIу.

ЗЕРХЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. вацIукай хкатиз, адак какахь хъийизвай хел. Зерхелар ви хьанва вили, Дамарар хьиз кIаник кьелеч муркIадин. А. А. Шагьирд.

ЗЕЭР араб, дин, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра закат. Фекьид гьала къачузва закат, зеэр. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

ЗИ зун тIварцIиэвездин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЗУН.

ЗИБИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра герек амачир затI(ар). Къе КцIара эцигзавай шумудни са *зуракI дарамат, лекъвенар авай куьчеяр, зибилрив ацIанвай хуьлер акурла зи рикIел халкьдин адет хквезва... М. М. Мелер вучиз хъийизмач?

ЗИБиЛЛАМИШУН гл -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; зибилламиш тавун, зибилламиш, тахвун, зибилламиш. хъийимир 1) михьи, къайда авай чкада куьлуь-шуьлуьяр кIватIун. 2) куьч. къайдалувал чIурун.... чIала куьгьне хьайи, ишлемишуникай хкатай гафаралди художественный произведенидин чIал зибилламиш тавун... лазим я. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... са бязи месэлаяр.

ЗИГИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвачин дабандин вини патахъай кьве патахъайни экъис хьанвай кIараб. Синоним: кIегьеб. 2) балкIандин закIам. 3) тIур (тарцин). Тух хьун патал хазра муьтквер тарцин 28 зигилдай ва я шамагъажрин 380 зигилдай хвехвер неда. 3. К. ТIебиат чирун.

ЗИГРИНГАРУН гл., аспект. || ЗИГРИНГУН -да, -на; -из, -зава; зигрингар авун || зигиринг авун, зигрингар тавун || зигринг тавун, зигрингар тахвун || зигринг тахвун, зигрингар хъийимир || зигринг хъийимир зигринг сесер акъатун, зиг­ринг сесер акъудун. КIвенкIве авай деведин гардандикай куьрс хьанвай керкеданди гьар Кьвед-пуд къадамдилай кагьулдаказ зигрингарзава. Къ. Гь. Къилинж Къемер.

ЗИГЬИН араб, сущ.; -ди, -да; -ан, -ри, -ра дерин фикир, фагьум ийидай алакьун. Гъалиб я зал кьисмет-кьадар Зигьин квахьай инсандин Зун лукI хьанва завай зигьин Къакъудзавай жаллатIрин. А. Къ. Манкъурт. Зигьиндиз вун артухди тир... И. Гь. Шаирдин сурал.

ЗИГЬИНЛУ цI., прил. зигьин авай. Антоним: зигьинсуз.

ЗИГЬИНЛУБУР 1 зигьинлу прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Вагьабоврин хтуларни халуйрал атайбур я, яни гьабуруз ухшар, марифат авайбур я: уьтквембур, жумартбур, зигьинлубур. ЛГ, 2001, 10.I. Антоним: зигьинсузбур.

ЗИГЬИНЛУБУР 2 сущ.; -а, -а; зигьинлубур прилагательникай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин фор­ма; зигьин авайбур. Компьютердал кIвалахиз зигьинлубуруз фад чир жеда. Р. Антоним: зигьинсузбур.

ЗИГЬИНЛУДИ 1 прил.; зигьинлу прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Зи хтул зигьинлуди я.

ЗИГЬИНЛУДИ 2 сущ.; - а, -а; зигьинлуди прилагательни­дикай арадиз атанвай существительное; зигьин авайди, акьуллуди. Антоним: зигьинсузди.

ЗИГЬИНСУЗ 1 прил. зигьин авачир. Антоним: зигь­инлу.

ЗИГЬИНСУЗ 2 сущ.; -ар, -ри; прилагательнидикай хьанвай существимтельное; зигьин авачирди. Ваъ. Жезвач кат. Куьз лагьайтIа, Азадвилив зигьинсуз КутIуннава гуж авайда Къе зикIвачгъил эркинсуз. А. Къ. Манкъурт

Страницы: 1 2 3 4 5 6
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz