Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЗАЛАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) залан гьал. Са буханка 25 кепекдай тир, вичихъни тайин тир за­латал авай ЛГ, 2000, 2. III. Зи заланвал килойралди къе ви­ридаз малум я, Са вахт къведа, белки, ихьтин, алцумда зун каратрал. М. Б. Аквазвач жал цавариз? Жегьил тирла 64 авай, 64 килограмм бедендин заланвал къени, 64 йис хьайилани, гьа заланвал яз ама. ЛГ, 2002, 24.I.. 2) куьч. четинвал. Са заланвални гъанач за ви винел... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Къайгъусуз яз килигзавай инсанрин Лалвилин бед заланвилик датIана Агаж хьанва зун... А. Къ. Гадарнавай кIвалин сонет. Антоним: кьезилвал.

ЗАЛАНВИЛЕЛДИ нар. заланвал хас яз. Алатна заланвилелди кьуд-вад сар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синонимар: заландаказ, заландиз. Антоним: кьезилдаказ, кьезилдиз.

ЗАЛАНДАКАЗ нар. заланвал кваз. Синонимар: заланвилелди, заландиз. Антоним: кьезилдаказ, кье­зилдиз.

ЗАЛАНДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура залан тирди. Антоним: кьезилди.

ЗАЛАНДИЗ нар. 1) залан яз. Адаз пар заландиз акуна. Р. 2) хуш тушиз, хуш авачиз. Вилер хкажна ам анжах пашманвилелди Давудаз килигна ва, заландиз ухьт аладарна, куьчедиз экъечIна... А. Р. Къараткенар. 3) четиндиз. И патахъай килигайла, кIвалер сад-садав игисна са жергеда эцигнавай хуьр гуьнедай виниз заландиз экъечIзавай поезддиз ухшар аваз аквадай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 4) дережа виняй яз. Аялар чIехибуралай заландиз азарлу жеда. ЛГ, 2001, 22. ХI. Синонимар: заландаказ, заланз, заланвилел­ди. Антоним: кьезилдиз, кьезилдаказ.

3АЛАН3 нар. 1) залан яз. ТIалабайтIа Абдулбари халуди, Кьуьлер чидач, къуьл авун заз азаб я, КIвачер заланз, ракьунбур хьиз, тухуда. Гь. Гьемзетов. Абдулбари халу..2) куьч. сагъсуз (бедендин паярикай рахадайла). Къарагъаила, кьил заланз авай, кефи чIуру тир. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: заландаказ, заландиз, заланвилелди. Антоним: кьезилдиз, кьезилдаказ.

ЗАЛЗАЛА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чил(ер) зурзун. 1966 - йисуз чи патара залзала хьана. К, 1982, 29. XII. Египетда хьайи залзаладин нетижада 524 кас телеф, агъзурдалай гзафбурал хирер хьана. ЛГ, 1992, 20. X. 1913 - йисан 12 - мартдиз Куьреда ва Дербентда залзаладик 36 хуьр чкIана ЛГ, 2000, 11. V. Мукьвал тир вахтара чи республикадин территорияда гужлу залзалаяр ( 4,55 баллдилай гзаф къуватавай) хьун гуьзлемишзавач. ЛГ, 2001, 22. II.

ЗАЛПАНД сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIандал акьахнавайда ам вичиз табиярун патал са кьил балкIандин сиве муькуь кьил вичин гъиле кьадай чIул. Залпанддин кьил вуна чилел Вегьемир, алчуда гъилел... С. С. БалкIанар гзаф дегишарайди эхир залпанддин иеси жеда. Мисал. Синоним: кьенерар.

ЗАЛУК урус, -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нивай ятIани буржуна къачурди вахкудайди хиве кьурдан лишан яз турдан ва я маса шартIуналди къачузвайдан эвез. # ~да вугун, ~да эцигун.

ЗАЛУКВАЛ цI., сущ.; -или, -иле залук тир гьал. Энвер Эдгьемовични 1996 - йисан гатуз Масхадован итимри залуквиле кьуна. г М. Ж. Цава кьуна кIаниди.

ЗАЛУМ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; зулум ийидайди. Залумдин нефс хупI екеда... Е. Э. Гьарай, эллер. Гьич са дерт жеч ихьтин залум. С. С. Тембекдикай дар хьайила. ВацI элекьзавачир. Я бес я лагьай чIални и залумдиз чизвачир. Акатай вуч хьайитIани тухузвай. 3. Э. ВацIал кьеб. А заманадин инсанрик тахсир квачир, тахсиркарар залумар тир. Абуру кесиб халкьар мичIивиле туна тарашзавай, абур халкьдин лап мурдар душманар я. А. Ф. Лянет. Гьар гьалда, ибур къачагъвилин юлдашар хьтин залумрив рахадай гафар туш. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай...

* залумдин хва обр. жуван тай-туьшдив рахадайла, зарафатни векъивал кваз, ишлемишдай ибара. Гила лагь кван, я залумдин хва, куьчедай фидайла жуван вилик патаз кьванни килигдай адет тушни? Ф. Б. Филиал.

ЗАЛУМ 2 прил. зулум ийидай хесет, лишан квай. - Жемятар, гила заз ихтияр не, а инсан туькьуьндай залум девлерихъ галаз за дяве ийида, - лагьана Магьамада. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Авур кIвалах чир тежедай Гьалтнавай зун залум папал. М. Р. Батракдин мани. Адалай гуьгъуьниз са акьван вахтни тефенмаз и ажуз хьанвай ханлухдал иви хъвадай залум Надира гьужум хъувун лазим тир... А. Бутаев. Гьажи-Давуд ва лезгийрин азад женгер.

ЗАЛУМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сада масадаз къастуналди ийидай уьмуьрдин, яшайишдин къулайсузвал, четинвал. # ~ акун, ~ авун, ~ эхун.

ЗАЛУМВИЛЕЛДИ нар. залумвал хас яз. # ~ эгечIун, ~ рафтарвилер авун.

ЗАМАЗКА урус, сущ.; -ди, -да пенжердин вилера гуьзгуьяр турла адаз ядай икьи кьар хьтин затI. # -ягъун, ~ кьурун.

ЗАМАН || ЗАМАНА араб, сущ.; -ди, -да; -ар || -яр, -ри || -айри, -ра || -йра 1) вахт, бере. Маншаллагь ви бегьердин Ажеб заман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. Замана кхьинчIурун авачирди тир. Вири хуьре кIел-кхьин чидайбур садкьве кас авай, абур фекьини кавха тир. С. С. Жувакай ихтилат. «Данарбандикай итим хьайи замана я ман»! - лугьуз, явашдиз къваларал алайбура кьуьнт эцядай. А. Ф. Риза. Девирар, заманаяр алатна фена. Булах булах яз амукьна. Б. Гь. Заз эвера. 2) девир. ХарапIа хьуй ихьтин заман. Е. Э. Дилбераз. Гила ГьикIда, эй мусурман, Эвел заман гьинава? Е. Э. Гьинава? Замандин гьал тийижиз вун куьз бейхабар хьана хьи? Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Фена икI шумуд замана. С. С. Судуяр. Мер фагьум ая вуна, Сулейманак кутаз багьна. Къвез физава и замана Гьарда вичиз вич тийижиз. С. С. Шумудакай рахан. - Килиг, килиг, ибурун тангъах аку, алай гьал аку. Ибурукайни газет кIелдайбур хьанвай замана я ман! А. Ф. Лянет. * дегь заман, и заманда, къадим заман, са заманда, эвел заман.

ЗАМЗАМ || ЗЕМЗЕМ араб, сущ.; -ди, да 1) диндин лугьунрай, инсандин беден сагъардай, уьмуьр яргъи ийидай, виликай хуьдай яд; 2) куьч., зараф. ички. Булахдин земземар ава. Хъвадачни? А. А. Пад хьайи рагъ.

* Земзем булах араб, сущ.; мусурман диндин лугьунралди, вири гунагьрикай, азаррикай азад ийидай яд къвезвай булах. Ам деведин цанар квай ргай яд тир. Гадайри гьарда, вичия нубат атайла, адан кIуфукай яргъалди сив хкуд тийизвайди акурла, ам анжах Земзем булахдив гекъигиз жедай. А. Къ. Жуьгьенар.

ЗАМЕСТИТЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са тайин къуллугъдин кьил гвайдан куьмекчи, кьвед лагьай кас. Ракъият Сайидагьмедовадин уьмуьрдин юлдаш Камил Гьабибуллаевич Минстройда отделдин началъникдин заместитель я. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди.

ЗАМЕСТИТЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера заместителдин къуллугъчивал. Заместителвилени Тайинна за иранвах, Кьве рушазни ганва за Лап вижевай кIвалах. Ж. Шикаят.

ЗАМИН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нин-куьн ятIани эвез. Гьукуматдин мягькем замин Тир са дирек Герейханов. С. С. Герейханов. Сагълам сарар сагъламвилин замин я. ЛГ, 1994,1. IV.

ЗАНГ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIвачин метIелай агъуз пай. Гьар пакамахъ ийиз юрта, Хъуртукай зангар аквада. С. С. Бязи тарта. "Цивилизация акунвай лезгидин" тIиш, чин, гъилер, шалвардинни гуьлуьтрин арадай аквазвай зангар, агьургъан акъатай хьиз, тIуртIур тир. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса.

ЗАНГАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра метIел кьван яргъивал авай, чими хьун патал алукIдай къапар.

ЗАНГЪАР || ЗАНГЪУР сущ.; гьерекатдик квай улакьдин ван. Зангъарзунгъур ацалтна арабаяр гьалдай. Р.

ЗАНЖИ туьрк, т-б, О, сущ -ди, -да; -яр, -йри, -йра негр.

ЗАОЧНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра муаллимрин куьмек галачиз жува-жуваз чирвал къачузвай студент. Муаллим заочникрин лекцияда ава. Р. А. Ляметов. Зи пешедиз рехъ ачухай устад || ЛГ, 2001,15. II.

ЗАОЧНИКВАЛ сущ.; -или, -иле заочник тир гьал.

ЗАОЧНО урус, нар. муаллимрин куьмек галачиз жуважуваз чирвал къачудай жуьреда. Унивеситетдиз заочно гьахьиз кIанзава. Гь. Къ. Жегьилрин пIир. 1991 - йисуз заочно ДГУ-дин филфак акьалтIарна. ЛГ, 2002, 30. V. Синоним: заочнодаказ.

ЗАОЧНОДАКАЗ || ЗАОЧНИДАКАЗ цI, нар. муаллимрин куьмек галачиз жува-жуваз чирвал къачудай жуьреда. Сабир заочнодаказ институтдиз гъахьна. 3. Гь. Лезгийрин риваят. 1963-1969 йисара за Ахцегьа заочнидиказ юкьван мектеб акьалтIар хъувуна. ЛГ. 1997, 18. V. - Зун Бахцугъай я. ЦIи заочнидаказ Рязандин куьнуьчийрин школадиз гьахьна. А. Эсетов. Тек са йис.... ада институт заочнидаказ акь­алтIарна. ЛГ, 2001, 26. VII. Синоним: заочно, кIвалахдивай кьерех тахьана..

ЗАОЧНЫЙ урус, прил. гьукуматдин программайрай жуважуваз чирвилер къачудай. # ~ институт, ~ университет, ~ факультет, ~ сессия. Райкомдин сад лагьай секретарь Магьачкьалада заочный сессияда ава. И. Тагьиров. Кутумдин тариф.

ЗАПАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра диндин къалурунаралди, гьал-гьакъикъат са гьи патахъ ятIани дегишарун, элкъуьрун патал (сагъ инсан начагъарун патал, начагъди сагъарун патал) фекьи-фахради кхьенвай, кхьидай чар. Атайла са хендедай паб, Рипе къуьлуьхъ кхьиз запаб, Къазанмиша гьахьтин суваб. С. С. Фекьийриз. Дегьзаманайрин чувудри чпин ракIарин гуьрцелдилай дуьаяр авай запаб куьрсдай кьван. Гъада и кIвализ хата-бала, чинерар, иблисар ахъайдачир кьван. Р. Гь. Чун чаз килигайла. Синоним: питик, гьакал.

* запаб(ар) авун гл. ни низ запабар кхьин. Вун зал ашукь хьун патал Авунва за запабар. А. С. Чинардин хел.

ЗАПАБУН рах., гл., -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; запаб авун, запаб тавун, запаб тахвун, запаб хъийимир диндин къалурунаралди, гьалгьакъикъат са гьи патахъ ятIани дегишарун, элкъуьрун патал (сагъ инсан начагъарун па­тал, начагъди сагъарун патал) фекьи-фахрадив чар кхьиз тун.... фена са фахра къаридив запабарна аялдин бахт агализ тада. Ф. Б. Филиал.

ЗАПАС урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра гележегда герек атайла ишлемишун патал тайинарзавайди. Чна техилдин запасар тазвачир. Р. Запасда авайофицерриз армиядиз эвер хъийизва. Р.

ЗАПУН 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са затI цяй чуьхуьдайла, адай чирк акъудун патал химиядин элементар сад-садак акадарна гьазурдай затI. Эгер ишлемишайдалай кьулухъ гьар сеферда нажахдин мурцаз парафин, мум, я тахьайтIа кьурай запун ягъайтIа, ам яргъалди хциз амукьда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. * гъилер чуьхуьдай ~, къазан ~. михьи ~, парталар чуьхуьдай ~.

* запун ягъун гл., ни квез са вуч ятIани цIалцIам хьун патал, михьи авун патал запун кьежирна ва я жими авуна ишлемишун, запун кутун. # чурудиз ~ ягъун; арабадин будуниз ~ ягъун.

* запундин карч сущ. жими авунвай запун цана хуьдай карч. Гьар са арабадихь запундин карч жедайди тир. Р.

* запундин къаб сущ. запун твадай къаб. ~ михьун, ~ къачун. Гъилер чуьхвейла, кьежей запун къапуна тур. Р.

ЗАПУН 2 прил.,; нугъ. пис, чIуру, вижесуз.

ЗАР 1 фарс, сущ.; -ди, -да 1) къизилдикай атIанвай пул. Гуьзел, за ви тариф ийин, Вун къизилдин зар я, гуьзел. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. 2) къизил. Пачагьди лагъана: «Вач, лагь хьи, зар литер ийидай пеше квайди я». Ф. Гьажи. Кесиб кас Гьуьруьпери, я вун тават; Лайих я ваз зардин халат. Е. Э. Ярдиз. Зардин камар кутугда вал. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. 3) къизилверекьдин чар. Суна за ваз суьгьбет ийин: Къенфетдаллай зар я суна. Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. 4) къизилдин ранг алай. Магьидин регъ алаз метIел Зардин кифер хразава. Е. Э. Эй, зи гуьзел. 5) куьч. къизилдин партал, парча. На алукIна харани зар. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Хара, диба, алукIна зар. Е. Э. Ялгъуз. Ярди атлас, зар храда... Е. Э. Ханум. 5) (чIехи гьарфуналди - З) дишегьлидин хас тIвар: Зар.

* зар-зиба фарс, сущ. зар квай, гуьрчег парчадин партал. За ваз лагьай тегьердин зар-зиба гъваш. Е. Э. Къавумдиз. Вун жагъайдаз гьич ви кьадар чизавач, Зарзибада гьамиша вун хуьзавач. Е. Э. Туькезбан. Адахъ авачир зар-зиба, келегъа. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кьилелай кIвачелди либас: Зар, диба, махпурдин атIлас, Ви къаматдиз хупI ава хас, Ажеб вид дамах я, Тайгъун. А. Гь. Тайгъун.

ЗАР 2 сущ -ди, -да; -ар, -ри, -ра нардрал къугъвадайла, тIама гьи кIвале эцигдатIа тайинарун патал, вегьедай затI. # кIарасдин ~ар, кIарабдин ~ар; ~ вегьин.

ЗАРАР 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зиян. Я хийир чидач, я зарар... С. С. Куьре эгьлийриз. Ваз гьеле жуван хийирни зарар чир хьанвач... А. Сайд. Нариманаз вич гьахъ я лагь. ЦицIигъвийрин масадаз зарар авачир хъуьруьнри, акьуллу зарафатри хуьруьн ким гьамиша безетмишзавайди тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: хийир.

* зарар авач арал. са ийизвай ва я хьайи кардал разивал къалурдай ибара. - Зарар авач, - жаваб гана чIехи стхайри.. Ф. Гьуьлуьн шив. Зарар авач, бажарагъсузар, литература туна, алвер ийиз эгечIайла ва я маса крарал машгъул хьайила, белки, гьа рекьера абуруз хъсан жен. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама.

* зарар гун гл., ни низ-квез зиян жедай гьалдиз гъун. Ахвар гала? Чидач ман, гадаярни ахварал фейитIа, балкIандиз зарар гудатIа? А. Ф. Лянет. Гьинавачир дарманар, ирмицIитармирмицIитIар яда лугьуз хийирдилай за­рар гзаф гузва. Б. Гь. Заз эвера.

ЗАРАР 2 зар существительнидин гзафвилин кьадардин фор­ма. Кил. ЗАР2 .

ЗАРАРЛУ цI., прил. 1) зарар тир; 2) хийир авачир. Синонимар: зарар квай, зиянлу, зиян квай, зиян гудай, чIуру. Антонимар: зарарсуз. хийирлу, хийир гудай.

ЗАРАРЛУВАЛ цI., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери зарарлу тир гьал.

ЗАРАРСУЗ цI., прил. зарар авачир, зарар тушир. Синоним: зарарлу.

ЗАРАФАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хъвер, шадвал паталди ийидай ихтилат, гаф-чIал. - Де абур хьана. За­рафат садра жедай затI я. 3. Э. Вил пата авайди. -Я Гьамид! Ву, я стха, вуна вуч лугьузва? Ахьтин зарафатар акъвазара, я кас. - Шусни зарафат туш! 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Сулейман вич зарафат, хъуьруьн кIандай кас хьуниз килигна, ам юлдашрин арада, межлиера жедай... А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. Зарафат, хъуьруьн кваз, къаб алаз рахун, хци жаваб гун цицIигъвийриз ата-бубайрилай атанвай къадим адет я. Аквадай гьаларай, чи бубайри хъуьруьнар, зарафатар Эвелни-эвел чIуру кIвалахар акъатдай, чIуру хесетар квай йнсандикай ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) кас агъузардай, адал хъуьруьнардай ихти­лат.

* <а> зарафат авач кIус 'вуна лагьайвал жедач, акI жедач гьа! манадин ибара. - А зарафатар авач. И нек кьванни агалдара. ТахьайтIа, за вун ахъайдач. Зи гьуьрметдай кьванни хъухъ. 3. Э. Мехъер кьуьл туш.

* зарафат туш кIус 'регьят кар туш' манадин ибара. Зарафат туш, еке казармада ада раж кутур кьуд-вад кас хуьруьнбуру ам хейлин вахтунда хвена. 3. Э. Уртах цаз тадани. Чанда аман амай кьван гагъда ада ам гъиляй акъуддайвал тушир. Пуд манат я гьа, зарафат туш. 3. Э. Пуд манат.

* зарафат(ар) авун □ зарафат(ар) ун гл. 1) ни хъвер паталди ихтилат, гаф-чIал лугьун. Папа айгьамдин хъвер авуна, гуя адан гьиссерик хкIазвай затIни авач. Ада гуя анжах зарафат ийизва. 3. Э. Пата вил авайди. ЦицIигъа авай хъуьруьнар, зарафатар ийидай устIарар я болгаррин Габрово шегьердин, я лакрин Куркли лугьудай хуьруьн зарафатчийрилай са кIусни усал туш. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. - Хехехе, -хъуьрена лотореядин билетар гвайди, декIени гьахьтин зарафат закайни авунайтIа. Б. Гь. Закай зарафатармир. 2) ни никай са кас агъузардай ихтилат авун. Куьз ийида на зарафат Къуьнелай элкъвез килигиз. Е. Э. Ярди.

* зарафатдиз (зарафатриз) вегьин гл., ни вуж хъуьруьн къведайвал са нин ятIани кимивилер къалурун, лугьун. Масан, адан кайвани Беневша Секинатаз са синелай хьиз килигиз хьана, кIвале авай хтулрини адал хъуьруьнар ийиз, ам зарафатриз вегьена. Н. Алирзаев. "Ракьужат".

Страницы: 1 2 3 4 5 6
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz