| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЖУМ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара вич хъипи рангунин, ширинвални цурувал акахьнавай тIямдин тарцин емиш. Зи тIвар, кIан хъайтIа квез, я жум. Сад я ичин тумни зи тум, Зи тIям халкьдиз я малум, Виридалай зун хъсан я. А. М. Гьим хъсан я. ЖУМАРТ фарс, прил.; 1) жуваз авай затI, гьайиф татана, масадаз, герек тирдаз гуз алакьдай. Дустунин кIвале исятда зун патал авай еке девлет ачух чинни жумарт рикI я. Къ. М. Вун хьтин жумарт касди зун хътин кесиб яна, вичин тIвар, ватан русвагь авун фикирдизни гъиз жедай кар туш. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир || ЛГ, 2001, 4.I. 2) (чIехи гьарфуналди - Ж) - эркекдин хас тIвар: Жумарт. Жумарт лугьуз дагълара Са кас хьана вижевай, А. С. РикI ва жибинн. ЖУМАРТБУР 1 жумарт прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Чи хуьруьнбур жумартбур я. ЖУМАРТБУР 2 жумартбур прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин число. Жумартбуруз аферин. Р. Вагьабоврин хтуларни халуйрал атайбур я, яни гьабуруз ухшар, марифат авайбур я: уьтквембур, жумартбур, зигьинлубур. ЛГ, 2001, 10.I. ЖУМАРТВАЛ сущ.; -или, -иле 1) гъилин ачухвал, жумарт тир гьал. Хпуькьвийрин рикIин михьивал, гъилин жумартвал, мецин ширинвал анжах абурухъ галаз ацукьун-къарагъун хьайи дагъвийриз хъсандиз чида. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. Куь жумартвал, къудратлувал вине кьаз, Хатадайни хиве кьуна ажузвал, Дагъви лагьай тIварцIел даим дамахна, Алчахвал яз гьисабна ажузвал. Ш. Т. Хайи дагълар. Гуьлмегьамедан тарсар ва насигьатар, Шихрагьиманни Шихмегьамедан духтурвилин меслятар, Гьажимурадан жумартвилер ва маса хъсан кIвалахар садрани алатдач рикIелай... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) куьч. менфятлувал. Лагъана кIанда хьи, Хуьруьг Тагьира вичин эсерра тIебиатдин жумартвални гуьрчегвал иллаки къешенгдиз ва жанлудаказ къалурнава. А. С. Хуьруьг Тагьир. ЖУМАРТВИЛЕЛДИ нар. жумартвал хас яз. кIвалиниесиди хуьруьк атайбуруз жумартвилелди емишар гудай, картуфар, къахунин як авай цикIенар чрадай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЖУМАРТДАКАЗ нар. жумартвал кваз. Синоним: жумартдиз. ЖУМАРТДИ жумарт прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Зи стха жумартди я. ЖУМАРТДИ сущ.; -а, -а; жумартди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; жумарт кас. Жумартдаз девлетмал ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч арашугъ я. Жумартдаз малар, Кесибдаз салар ХупI ярашугъ я. А. Гь. ХупI ярашугъ я. ЖУМАРТДИЗ нар. жумарт яз. Эцигнавач къав, квач дакIар, рикIин, Авач жумартдиз пул гудай ксар. А. Къ. Къучи Салман. Ракъини вичин ифей нурар жумартдиз чилел ракъурзава. Я. Я. Агалай сандух. Синоним: жумартдаказ. ЖУМАРТЛУ прил. жумарт тир. ЖУМАРТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери жумартлу тир гьал. И цIарар кхьизвай кас Мегьамед-Гъалибаз буржлубурукай сад я. Ада зун инлай кьулухъни вичин жумартлувиликай магърум тийидайдахъ зун кIевелай инанмиш я. Р. И. Гьайдаров. Тамуз ван хьуй лугьуз тарциз якIв яда|| ЛГ, 1999, 19. VIII. ЖУМЛА араб, куьгь., прил.; 1) вири. Жумла алем эфенди хьуй. Е. Э. Дуьньядиз. Жумла махлукьатдин пейкар ханумрин мугьман я зун къе. Е. Э. Хьана. Жумла алем халкь авур устад я хьи. Е. Э. Вун я хьи. 2) граммат., куьгь. предложение. АкьалтIай фикир лугьузвай са гафуниз ва я са шумуд гафуниз жумла лугьуда. Гь. Гь. Грамматика. ЖУНА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парчайрин кьезил ва кьери са жуьре. Къирд жуна гвачиз вун хъфиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. Къаридал яргъи чIулав парталар алай, кьилик чIулав жунадин чалма кутIуннавай... А. Ф. Бубадин веси. Жунайрив кутIуннавай адан кьуьнтебдал иви хъиткъиннавай. 3. Гь. Залан кам. Ахпа Зазади угърияр чпин сала авай гъажетханадин патав тухвана, шифердин кIаникай хкудна са жунадик кутунвай затI абурув вугана. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. ЖУНГА || ЖУНГАВ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр|| -ар, -йри||ри, -йра||ра хеси тавунвай еке крчарин эркек мал. Цел фир рекье кьуд-вадра вун ацукьна, Галай гачал жунгав хъуьрез, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. Ам лап жунгадин карч хьтин кIевиди тир. Ф. Лукьманал Гьаким. - Чан гьайван, захъни чпин рикI авайди жанавурриз чир хьана, абуру вак кянач, -лагъана, Гьажимурада жунгав кIвализ хкана. С. М. ЦицIигъ-наме. * жунгавар галай кал хьиз нар. гзафбур гуьгъуьна аваз, кат-галтугиз, гьарай кьилеллаз. Вун хтуникай кIели хьанвай хьтинди я Зун иниз кьведайла, ударник "Спелбег, жунгавар галай кал хьиз, гезмеяр галаз атанва. Тадиз чуьнуьх хьухь. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. * жунгавдин къафун сущ. ягълу квачир къафун (ниси, шур). Куьн жунгавдин къафундал ацукьнаваз тахьуй гьа! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * бугь ядай жунгав хьиз; ядай жунгав хьиз; яц хкатдай жунгав туш. ЖУНГАВВАЛ векъи, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадаз гужуналди манийвал. ЖУНУВАЛ [жуну араб] сущ. ахмакьвал, диливал. ЖУРНАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) школада, вузда кIелзавайбурун алахъунар къейд ийидай ктаб. 2) са гьихьтин ятIани документ яз кьабулдай кьейдер кхьидай ктаб. - Ингье зи вилик зи азарлуйри чпи кхьенвай келимаяр авай журнал ква. Ж. Гьасанова. "Магистрдин гъед" Бажи. "Йикъан сятдин садаз чун Низовой пристандилай Дедили хуьруьз рекье гьатна, - хьизва вичин рекьин журналда Иранда А. Волынскийдин посолдин иштаракчи А. Лопухина. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. 3) илимдин ва художественный эсерар чапдай орган. Са гьафтеда ада йисди гъил элкъуьриз хьайи поэма куьтягьна ва ам журналдиз рекье туна. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Сержан-Ханумакай гзафра газетра, журналра кхъенва. Гь. Гьамзатов. Гьаким Лукьман - Сержан-Ханум. ЖУРНАЛИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьам ватанда, гьам къеце патан уьлквейра жезвай крарикай газетра, журналра кхьиналди хабар гудай ва а хабаррикай вичин фикир лугьудай пешекар. Эгер словарь1 авачиртIа, чи яратмишдай илгьамдарар, муаллимар, журналистар, лезгидалди дуьз рахаз кIандай гьар са элугъли гьикьван четинвилера гьатдай?! Ч. К. Мармардикай гуьмбет. Малум хьайивал, журналистрин... и умуми проект авторитетлу... ксари кьилиз акъудда. ЛГ, 2002, 1. VIII. ЖУРНАЛИСТВАЛ сущ.; -или, -им; -илер. илери, -илера журналист пешекарвал. Вуч пеше я журналиствал? ЛГ, 1996, 12.I. ЖУРНАЛИСТИКА урус, сущ.; -ди, -да литературада, журналра ийидай кIвалах.... бадеяр зи сифте гьикаяйрин, эдебиятдиз, журналистикадиз къачузвай сифте камарин шагьидар хьана. Ж. Гьасанова. Дидедин кьарай авачир рикI. ЖУФТ фарс, прил.; 1) фер авачиз, кIевиз акьалнавай (рак, пенжер). УстIарди хъсан жуфт ракIарар расда. Р. 2) граммат., прил. чIалан ачух тушир сесерин лишан. Лезги чIала вансуз жуфт фонемаяр асул гьисабдалди кьве къаншарвилин бинедал группайриз пай жезва. Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалан фонетика. ЖУФТАРУН || ЖУФТУН гл., ни вуч; да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; жуфт авун, жуфт тавун, жуфт тахвун, жуфт хъийимир свар амачиз, кIевидаказ акьалун. Жуфтна агалда за кIвалж ракIар... Ш. Ю. Зи кесибвилиз ава къе къимет. Дугъриданни, къванцикай эцигнавай стандартный ятахар виликамаз ремонтна, рак-дакIар жуфтарна. 3. Э. ЖУФТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жуфт тир гьал. ЖУФТДАКАЗ нар. жуфтвал хас яз. Синоним: жуфтдиз. ЖУфТДИЗ. нар. жуфт яз, кьве затI сад-садав лап агатна. - Рак жуфтдиз акьална. Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. Синоним: жуфтдаказ. ЖУЬГЬЕН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIай квай яру цкIлам. КIаник тIимил-шимил жуьгьен кумаз эцигна акъугънавай чхайри гьасятда цIай кьуна. Б. Гь. Заз эвера.... сим винелдн чIугуна. Адахь галаз жуьгьенрикай яру хьанвай кварквацI хкатна. Б. Гь. Заз эвера. -Им чи пуд лагьай юлдашдин пай я, лагъана сагьибди, - юкь агъузна кIвалакI руьХъвер ик кутуна, винелай гум кумачир жуьгъенар вегьена.. Б. Гь. Заз эвера. ЖУЬЖЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цицIибвиляй акъатна гьеле верч тахьанвай кIвалин къуш. Жуьжейриз твар вегь! Р. ЖУЬМЯ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гьафтедин йикъарикай хемисдилай гуьгъуьнин, кишдилай виликан югъ. И жуьмядиз чаз мугьманар къведа. Р. 19декабрдин жуьмядин югъ тир. И. В. Чирхичир. Алмас. 2) куьгь. Гьафте. Са жуьмядин йикъар: агьед, иснейи, саласа, гьерба, хемис, жуьмя, киш. Куьре чIалан илифарни... кIелдай жуз. * жуьмя мискIин сущ. жуьмя юкъуз са чкадин (хуьруьн, шегьердин) вири жемятди капI ийидай мискIин. Зун аял тир вахтунда чи жуьмя мискIинда еке Къуръан авай. - ЛГ, 1992, 21. I. Жуьмя мискIиндин вилик квай чIехи ким, базардин юкъуз хьиз, инсанрай ацIузва. Гь. Къ. Четин бахт. * жуьмядал фин гл., вуж, нин сад кечмиш хьайидалай кьулухъ къвезвай жуьмядин юкъуз адаз дуьа ийиз кIвале амай мукьва-кьилийрин патав фин. * жуьмяяр авун гл., низ сад кьейила, сифтегьан жуьмядин юкъуз адан руьгьдиз бахшна тIуьн гун. ЖУЬРЕ фарс, нар. тегьер, саягъ. Гьа са гьарф са гафуна са жуьре, маса гафуна маса жуьре кIелун мумкин я. М. М. Гь. Лезги грамматика. - Мел шин чна халкьдин жуьре. низ гьар сада це куьмек жери. Б. С. Алидин жуьре. * са жуьреда. ЖУЬР(Е) фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къайда. Фагьумна за гьар жуьре гьал, - гила дуьньяд эхир хьанва. Е. Э. Гьинава. Мусадин итимар мад гьавалат хьана. Гьар жуьредалди Жафер рекьяй акъудна, ник гуз туна. А. Ф. Бубадин веси. Ингье къени Дагъларин сагьибди векьерни техилар юкьван жуьре я лагьайла, адаз хуш жезва... В. Гь. Заз эвера. ЦIару маса жуьре я. Б. Гь. Заз эвера. Гьа ихьтин жуьредин фикиррик акатна къужахда бицIек Маликни аваз, Гьалимат ахвариз фена. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 2) куьч., векъи суфат, суй. Жуьре кьий вичин! Р. ЖУЬРЕБА нар. тегьерда. А жуьреба завай жедач. Р. * жуьреба-жуьре прил. гьар жуьредин. И йисара Сулейман гзаф чкайра кьекьвена, жуьреба-жуьре миллетрин фялейрин арада хьана... М. М. Гь. ЧIехи шаир. Адаз гьар патай жуьреба-жуьре крар ва затIар аквадай. А. Ф. Газет. Жуьрба-жуьре имаратар Ава, духтурхана хьтин. Къанни цIикьвед колхоз гала Вичихъ, Тамам дерья хьтин. X. Т. Ахцегьар. Дуьз лагьайтIа, ам са пуд кьуд юкъуз хуьрера къекъвенай, жуьреба-жуьре итимрин суфатриз килигна... А. А. Пад хьайи рагъ. ИкI хьайила, литературадани абур жуьрба-жуьре терефрихъай къалурун лазим я. А. А. Лезгийрин литература Виликдай дустар тир инсанар гила сад-садаз акси экъечIзавай, гьар са касдин рикIе жуьреба-жуьре хиялар гьатзавай, гзаф инсанар, пакадин югъ алукьайла, са тике фу гьинай ва гьикI жагъурдатIа лугьудай хиялри бизарзавай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. * жуьреба-жуьревал (жуьрвал) сущ. сад туширвал. Ачух тушир фонемайрин чара ва жуьреба-жуьревилер арадал гъизвай къаншарвилер маса тегьердинбур я. Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалан фонетика. Ада йифериз кузвай гуьзел лампайрин экверин жуьреба-жуьревилелни гьейранвална. А. Фетягь. ТIеквен. Тикрар хъийиз хьанайтIа, уьмуьрдин жуьреба-жуьревал квахьдай, дуьньядикай инсанрин рикI хкIадай... Б. Гь. Заз эвера. Пачагьдин администрациядин векилар..., чIаларин жуьреба-жуьрвал ва са жерге маса шартIар гьисаба кьун тавуна, анжах колониячивилин политиадин интересар фикирда аваз реформа тухунив эгечIна. Ж, 2002, 14. XI. ЖУЬРЭТ араб, сущ.; -ди, -да алакьун, викIегьвал. Илгьам кIанда - багъларилай лув гудай Жуьрэт кIанда - дагъларилай лув гудай. Гь. Я. Лекьрен мани. * жуьрэт авун (жуьрэтун) гл., ни викIегьвал авун. Чилел эвичIдай жуьрэтни за ийизва. М. Ш. Лап студент тир яшарилай эгечIна за са ктабдикай фикирзава. А ктаб зи рикIе ава, ам зи руьгьда къекъвезва. Анжах са жуьредани жуьрэт авуна адав эгечIиз жезвач. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. Дуьз лагьайтIа, за са шумуд тIвар гьазурнавай, амма завай жуьрэт авуна абур кIевиз лугьуз жезвачир. А. Р. Вертолёт Мегьамед. ЖУЬРЭТЛУ туьрк, прил. викIегь, алакьунар авай, жуьрэт авай. - Пагь! - лагъана, гьарай акъатна хандай. - Зи гафунал гаф эцигиз вун гьикьван жуьрэтлу везир я? Ф. Акьуллу данарбан. Хуьруьг Тагьира чIехьи урус халкьдин, адан жуьрэтлу ва камаллу векилрин образар яратмишунрин кардиз кьетIен фикир гана. А. С. Хуьруьг Тагьир. * жуьрэтлу хьун гл. викIегь хьун. Вун жуьретлу хьухь, стха, вири гирванкаяр ахтармиша тIун. М. М. Гь. Халкьдин шаир. ЖУЬРЭТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жуьрэтлу тир гьал.. Зи чандиз фул гънзвай а вилериз килигун патпал тек са и сеферда захъ жуьрэтлувални хьана: за вири пуд суалдизни галкIун затI авачиз са нефесдалди жаваб гана... 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Хер хьанвайлекь балайри Герендани гадардач. Гьахьняй лекьре женгина Жуьрэтлувал квадардач. А. С. Хер хьанвай балайри... Мариятахъ итимдиз хас тир викIегьвал, жуьрэтлувал авай. В. Мирзоева. СтIал Сулейманан муьгьуьббатдин лирика. ЖУЬРЭТЛУВИЛЕЛДИ нар. жуьрэтлувал тегьер яз. Синонимар,: жуьрэтлудаказ, жуьрэтлуз. ЖУЬРЕТЛУДАКАЗ нар. жуьретлувал хас яз. Вичихъ дерин кьатIунар, гафарин чIехи алем авачирдавай жуьрэтлудаказ я критикадин макъалаяр, я айгьамар квай пародияр бажагьат кхьиз жеда. М. Ж. Зегьметдиз - къимет. Синонимар: жуьрэтлувилелди, жуьрэтлуз. ЖУЬРЭТЛУ3 нар. жуьрэтлу яз. Синонимар: жуьрэтлудаказ, жуьрэтлувилелди. ЖУЬРЭТУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; жуьрэт авун, жуьрэт тавун, жуьрэт тахвун, жуьрэт хъийимир викIегьвал авун. Ада Лукьманавай Гуьзел къакъудиз жуьрэтзава. ЛГ, 2001, 15. II. ЖУЬТ туьрк, сущ.; -уьни, -уьна; -ер, -ери, -ера санал ишлемишдай сад хьтин кьве затI. "Пачагь, вун сагърай, а гевгьер тек жедайди туш, абур жуьт жедайди я..." Ф. Гьуьлуьн руш. Я канаб, я пек чизавач, Вичиз я жуьт, тек чизавач, Цурун пуд кепек чизавач, Яргъи чуртар чIугваз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Кулакрив гвай паласад никIер, Шумуд жуьт гамишар, куьтен, Шумуд батрак кьуна лежбер Муьгьтеж тушир кардихъ йифен. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Чи ракIарихъ аскерар хьиз жергеда Аваз жедай са цIикьвед жуьт шаламар. А. С. Дагъви дишегьлидиз. Ада верч къарагъарна какаяр гьисабиз башламишна: са жуьт, кьве жуьт, пуд жуьт... цIикьвед какани вири кума! А. Сайд. Антоним: тек. * жуьт-жуьт нар. жуьтер яз, жуьтер хьана. ЖУЬТМА: жуьтма-текма нар. жуьтни тек яз. ЖУЬШТ нугъ., сущ. гьиссерин вини дережа. Жуьштиниз акъатай шаирди... неинки лезги, гьакI гьич урусдин эдебиятдани малум тахьай къуватлу шикилар ва тешпигьар ишлемишна. А. А. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
