| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЖАНАБИ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукум гъиле авай кас. Ксай месик иситIа гуз хьайитIани, зи кар колхозда жедач, г жанаби. А. М. Къалабулух квай гатфар. ЖАНАБИ 2 прил. гьуьрметлу ва башдиз чIехи. Жанаби кавха! Пеленг кIвале авач. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Мад вуна инсанриз хъсанвилер ийизва кьван... Инжиклу жемир, жанаби жинерин пачагь... А. Къ. Хукац-Ханум. Саламалейкум, жанаби Мегьамедбег! Буюр, ви къуллугъда гьазур я зун. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЖАНАВУР фарси, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кIвалин гьайванар недай чуьлдин вагьши гьайван.# ~ди хиперал вегьена; ~ ракьара гьатна; ~ди къув язава; ~ кицIери кукIварна. Хиперикай са вад виш жанавурри кьена, са виш къачагъри къакъудна. И. В. Чирхчир. Гьисаб дуьз вахканва кьван. Пехъивал им лап залан, садакай масадак акатдай азар я. И кардик гзафни-гзаф кицIер, кацер, жанавурар, сикIер, чакъалар... азарлу жеда. ЛГ. 1997, 19. XII. 2) куьч. азгъунвилин хесетар квайди, тарашчи. Хеб хьиз ава зун жанавуррин арада. Е. Э. Дуванбегдиз. Зун са хеб я, вун - жанавур, Вал ихтибар ийич, дуьнья. А. Гь. Дуьнья. - Интересно, интересно, - ажебан рахана Жабир-жанавур. М. Б. ЦIийи мискIин. ЖАНАЗА араб, сущ.; -ди, -да; гз. -яр, -йри, -йра. кIел (кьейи касдин кьилихъ кIелдай гафар). Гьикьван хьурай рикIер хура нагъв алаз, Кьилелни - ван, жаназадин залан тир... 3. Къ. Дуьз я... ЖАНАН туьрк, ктаб, куьгь., сущ.; кIаниди. Намрудавай дуьзмиш тахьай зинет я, Ихьтин уьмуьр жагъай жанан мубарак. Е. Э. Мубарак. ЖАНГ фарс, сущ.; -уни, -уна; ар, -ари, -ара 1) живедин, муркIадин кьелечI чар хьтин къат. И гьайванар далуйриз жанг акъатна чувалар хьиз ацIайруфунар са патал авуна... ацукьнавай А. Ф. Лянет. 2) куьч. яшар хьунин лишан яз чIарарин, спелрин лацувал. Жангунин рех яна чIулав спелриз. А. С. Рекьер. Агакьарда гележегдин ракIарив. Зи цIвелерал живедин жанг алачир. А. С. Лезги куьче. Сагъсаламатдиз хтай жегьилрин чIараризни рехи жанг янавай. 3. Гь. Залан кам. * жанг ягъун гл. низ-квез живедин, муркIадин кьелечI чар хьтин къатуни кьун. Живедин жанг янавай бармак хутIунна, кьилел алай чIулав бурма чIарарилай гъил эляна, ам... ацукьна. Я. Къафаров. Райком Пассажирович. ЖАНДАРМ урус, сущ.; -ди, -да; -аяр, -айри, -айра Россияда ва са бязи маса гьукуматра уьлкведин политикадин рехъ хуьдай къуллугъда авайди. Жандарм гурарин кьилел кьван хъфена, бирдан ам кьулухъ элкъвена. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. ЖАНДУМ куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дишегьлидин парталдин жуьре. ХI Хасирдин эхиррай лезги дишегьлийри булушкадин винелай хилер галачир, хранвай, вичелни жандум тIвар алай партал алукIзавай. ЛГ, 1993, 18. III. ЖАНЛУ туьрк, прил.; 1) чан алай. Гьар са дафтар - гьарма сад я са жанлу инсан. А. Къ. КIанзава заз зи дафтарар...2) гужлу, эсерлу, къуватлу, гьерекатдик квай. Абдул Фетягьахъ лезги литература жанлу авунин рекье мадни чIехи агалкьунар хьана кIанзава. Ш. Ш. Шаир Абдул Фетягьан яратмишунрикай. Чан алай жанлу тIебиат. Эбедивал хас туш жанлу затIариз... Ш. Къ. Ажалдин шив. Синонимар: къуватлу, гужлу. Антонимар: къуватсуз, зайиф. * жанлу авун гл., ни жанлу гьалдиз гъун. Гьукумдарар элкъвена къавумар я. ЧIехи къуллугъарни пайзава, чпин арада мукьва-кьиливални жанлу ийизва. Н. И. Гьакимрин папар. ЖАНЛУВАЛ сущ.; -или, -илер гужлувал, къуватлувал. И диривал, йигинвал, гьерекатрин жанлувал шаирдиз вичин Ватанди, халкьди, партияди гана. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Синонимар: къуватлувал, гужлувал. Антонимар: къуватсузвал, зайифвал. ЖАНЛУДАКАЗ нар. жанлу яз. Чна лирикадин геройдин гьиссер авай гьал дериндай, жанлудаказ гьиссзава. Ш. Шагьбалаев. Шаир Абдул Фетягьан яратмишунрикай гаф. Артистди Айдын бахтикъара авур обществодин адалатсузвал, инсафсузвал жанлудаказ, таъсирдайвал къалурнава. ЛГ, 2001, 12. ХII. Синонимар: къуватлудаказ, гужлудаказ. Антонимар: зайифдаказ, зайифдиз. ЖАНР урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -аяр, -йри, -йра эдебиятдин, фольклордин эсеррин са жуьре.... литературадиз цIийи жанраяр ( эпический поэма, сатирадин новелла, гьикая, очерк, повесть, шиирралди кхьенвай роман) гъана. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. ЖАНСУЗ туьрк, прил.; къуват авачир, зайиф. КтIай, куьгьне, жансуз шейэр тухузва. А. Ал. Вадар. Гьайиф хьи, бязи дуьшуьшра чи критика жансуз я. А. Къ. Чалпачух чар. Синонимар: къуватсуз, зайиф. Антонимар: къуватлу, гужлу, жанлу. ЖАНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери жансуз тир гьал. ЖАРКЬ: жаркь-жаркь авун гл. жаркь-жаркь сесер акъудун. Хъуьтуьл живедай тIуз къекъуьн ва ада кIвачерик жаркьжаркь ийиз гьикI ван ийидатIа яб акалун Айбикедин рикI алай кар тир. Б. Гь. Вили вилер ЖАРМА кил ЖЕРМЕ. ЖАСАД || ЖЕСЕД араб, сущ.; -ди, -да жендек, беден. Жасад темпел, инсаф рикIел гъиз течиз... Б. Э. Нефсиниз. Къизилгуьлдиз ухшар ава, Жасад якьут кьашара ава. Е. Э. Назани. Бедназар тахьуй ви жесед, гуьзел яр. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Беден... я рикIик, я жасаддик кIусни чим кумачир... А. И. Вацран мичIер. Ви жасаддиз хьуй аферин, Алкьвадар Гьасан эфенди. X. Къ. Алкьвадар Гьасан эфенди. ЖАСАРАТ туьрк, куьгь., сущ.; викIегьвал. Эй, сугъракви Абдурагьман, гила жасарат гьинава? Е. Э. Гьинава? ЖАСУС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акси патан чинебан терефдар. Халкьни пашман я. Жасусри, низ чида, пачагьрин пачагьдиз байгьушдин дарман ганачтIа? Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. Синоним: шпион. ЖАСУСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера акси патан чинебан терефдарвал. Синоним: шпионвал. ЖАФА 1 араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра руьгьдиз, бедендиз, къуватдиз жедай заланвал, къулайсузвал. Вуч жафа вид ятIани, Недайбуруз бул хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Хъсан яр хьунухь дуьньядин сад вафа я, Чир тахьайла, чан гунуг хупI жафа я. Е. Э. Севдуьгуьм. Синоним: азаб, азият. ЖАФА 2 прил. четин. Жафа кар я хьун сталжем... С. С. Фекьийриз. * жафа чIугун гл., ни зегьмет чIугун. Зазни малум я, гьикьван жафа и ктабдал Абдулбариди чIугунатIа. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф.... факъир халкь патал дуьньяда виридалайни гзаф жафа чIугур, тек хва кечмиш хьайила, адаз мафе туькIуьрдай пул француз рабочийдивай къачур Карл Маркс... Гь. Гьемзетов. Абудлбари Магмудовакай гаф * жафа я кIус гьал-агьвал залан, четин я. Жафа я хьи, жувал са гьахъ алачиз, ИкI тарашун даях арха галачиз. Е. Э. Дуванбегдиз. ЖАФАДАЛДИ нар. руьгьдиз, бедендиз, къуватдиз заланвилелди, къулайсузвилелди. Синонимар: азабдалди, азиятдалди. ЖЕБЕХАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йрит, -йра яракьар хуьдай чка. Сувагъ алудна, кьуд къван акъудайтIа... Гьана, вини кьиле, жебехана ава. Тфенгар, тапанчияр, шуьшкаяр, гапурар, чукIулар. 3. Р. ЖЕБИР араб, прил. мажбури тир. Жебир карда гьевес жедач. Ф. Н. Цаварин муьгьуьббатдин аваз. ЖЕБИРУН гл., т-б; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -мир, -рай; жебир авун, жебир тавун, жебир тахвун, жебир хъийимир мажбур авун, эмир авун. СикIре жебирда севрез «Вуна гила, фена ви сесерни галаз, флан дагъдай къванер акъудиз гице». Ф. Гъизвачир накь чи бахтуни, Чаз гьар са кар жебирзавай. А. Къ. Накьни къе. -Гъилер хкажа! - жебирзава къачагъда. А. Р. Бюрократ. ЖЕВГЬЕР араб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. багьа къаш. Анжах михьи жевгьердикай халис лезет хкуд жеда. А. А. Гъезел. ЖЕГЬЕННЕМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра диндиз акси амалар авурдаз ам кьейила куналди жаза гудай чка. За капI Аллагъдиз зун женнетдиз ракъуррай лагьана ваъ, жегъеннемдин цIукай зун хуьн патал ийизва, -. лугьудай зи чIехи бубади. Ш. Ш. Аллагьдин кьадардалди. Сулейманалай вилик хьайи шаирри... жегьеннемралди кичIерар гуз... хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. - За ваз «Яргъариз фимир, трал хьухь» лагьайди туширни, гьагь! Бес вун гьи жегьеннемдиз вахьна, жегьеннемди тухвайди! Б. Гь. Заз эвера. - КIватIа кван кIвачер, алад жегьеннемдиз! ЦIаруди цIиб кьилел акьалдарна... Б. Гь. Заз эвера. Лап жегьеннемдиз фирай зун С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * жегьеннемдиз [фий] фирай! векъи, межд. 'герек авач' манадин ибара. Жегьеннемдиз фирай зи учителвал, абурун школани галаз. А. Р. Къаратикенар. Синоним: жегьеннема! ЖЕГЬЕННЕМА! межд. фирай, квахьрай, алатрай! - манадин гаф. Синоним: жегьеннемдиз фирай! ЖЕГЬИЗАР кил. ЖИГЬИЗАР ЖЕГЬИЛ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жегьил яшарин инсан. Жегьил, дере атIуз, тепе атIуз, галатунни чимивал, гишинвални мекьивал вуч ятIа чин тийиз, югъ ва йиф талгьана физвай. Ф. Агьилриз камал, Жегьилриз жамал... ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Жегьилдин рикIи ажугъдин ялав кьуна. X. Т. - Ша, Зугьраб халу, вун хьтин са чIехиди акунал чи вил алайди тир. Вун чи арада хьун пис кар туш, - лагьана са жегьилди. А. Ляметов. Чи жегьилар алдатмишиз Ви гьалар хупI сагъ я, Тайгъун. А. Гь. Гуьзел. Маяханум халади иллаки жегьилрик гзаф хуькуьрдай. Ш. Исаев. «Ваз кеф!». ЖЕГЬИЛ 2 прил. 1) жаван, 20-30 йисан яшда авай. Шарвили жегьил свасни галаз ватандиз хтанай. Ф. Герек вяде им я жегьил вахтунда. Е. Э. Герек туш. Жегьил уьмуьр фена гьиляй зи жаван. Е. Э. Заз сабур гуз. - Зун жегьил тир. Жегьил итимди къуншийриз йикъа ийидай кIвалах тIалабун - им инсандиз гзаф еке алчахвал я, дустар. С. С. Жувакай ихтилат. Ваъ, ваъ, паб. Чна, чилел неда. Жегьил вахтар хьайитIани рикIел хкида. А. А. Пад хьайи рагъ. Жегьил хизанда сифте аял руш хьана. К. Казимов. КIел Ибрагьим дидедин. 2) тежрибасуз. Жегьил шаиррин произведенидин чIал векъиди, зайифди хьунихъ маса себебни ава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. 3) акьулдиз кьезил, авам. Вун жегьил туш, гьар са куьнин ариф я. Е. Э. Аман яр. ЖЕГЬИЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери 1) жегьил инсандиз хас гьал. Уьмуьрда гьич са жегьилвал такунал... Рехи тир чIарар хьайи кас шедачни! Е. Э. Заз сабур гуз. Жегьилвал - ханвал, кьуьзуьвал - къванвал я. 3. Р. Веси. Я жегьилвал, я агьилвал такуна, кьил агъузна кавхадизни наибдиз, Чарабуруз гвенар гуьз физ дугуна. Серкердин руш зун ви кIвализ аватна. И. Гь. Саяд. Агь, ви жегьилвал, ви гуьзелвал захь амаз кIандай, за шегьер зи кIвачерик ярхардай... И гафарин гъавурда акьуначтIани, зи рикIикай гар кIвадарнай. А. М. Киф атIайди. Бедгьавая квахьзава зи жегьилвал... Ш. Къ. Дидедин сурал. И ци хкана жегьилвилер рикIел зи. Ш. Ю. Зи тариф. 2) ахмакьвал. Хьана завай са жегьилвал, Гъил къачу, аман, къарияр! Е. Э. Къарийриз. ЖЕГЬИЛВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а || ая, -мир, -рай; жегьилвал авун, жегьилвал тавун, жегьилвал тахвун, жегьилвал хъийимир жегьилдаз хас амалар авун. Жегьилвална, сагъвал вахъай катайла, Геж жеда ваз, ахпа вилер шеда, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. ЖЕГЬИЛДИЗ нар. жегьил яз. Диде! Диде! гьа дяведин Йисара хьиз жегьилдиз, Заз ахварай вун акуна... Ш. Т. Белки, умуд куматIа... Синоним: жегьилзамаз. ЖЕГЬИЛ3АМАЗ Вуна зун жегьилзамаз кIанидакай айрутмишна... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синоним: жегьилдиз. ЖЕГЬРЕ фарс, прил.; экуь яру. Адан кьилик квай жегьре рангунин газдин шарф рушан чинив лап хьсандиз кьазвай. А. Р. Мани арадал атун. ЖЕГЬРЕЯР сущ.; -йри, -йра къумарал къугъвадай чарарикай яру рангадин нехишар алайбур. ЖЕГЬТ туьрк, т-б, сущ.; са кIвалах кьилиз акъудиз алахъун. Низ чида, и йисара чанда жегьт, къуват авай, рикIизни журналиствал хуш хьанвай Мегьамеда Мугъандани чIулав чилерал Кочубейдани Шур дереда гьикьван мензилар атIанатIа. Н. Хангишиев. Чи Зумрият || ЛГ, Махсус выпуск. ЖЕД(И) кIус шаклувал къалурдай гаф. Марф ракъуриз кIан хьанва жед Худадиз. Б. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. ЖЕДА хьун глаголдин къведай вахтунин форма. Кил. ХЬУН. ЖЕДАЙВАЛ нар. 1) гьикI жедатIа, гьакI Квез жедайвал за лугьуда: Шумуд Фекьир куьне куда... С. С. Судуяр. 2) хьун патал. Бахтуни гатурай чиракIар, чи вар, Вуна чун кIеверай акъуда, Гъуцар. Халкь патал гьар са югъ жедайвал сувар, Лугьурай бахтлу я, шад я лезгияр. С. К. Яран сувариз. ЖЕДАЙДИ: *жедайди ана жеда кIус 'вуч хьайитIани хьуй!' манадин ибара. - Вучиз вун а хаталу рекьяй физва? -лагьана адаз стхайри - Чахъ галаз ша! - Ваъ, федач, - жаваб гана ада. -Жедайди ана жеда... Ф. Гьуьлуьн шив. ЖЕЗ: * жез-тежез нар. вичелай вилик квай глаголдалди, существительнидалди лугьузвай мана кьилиз акъатизакъат тийиз. Экв ахъа жез-тежез гъуьлни паб кьведни къарагъна. А. А. Пад хьайи рагъ. Дугъриданни, нисини жез-тежез мад инрик сагьибдин «гудокди» ван кутуна. Б. Гь. Заз эвера. Са вахтунда нисини жез-тежез къуьр асландин кьилив атана... Ф. Къуьрни аслан. ЖЕЗБИДА: * жезбида гьатун гл. ашкъи куткун, гьевеслу хьун. Эгер манийвал тагайтIа, абур генани жезбида гьатзава. ЛГ, 2001,17. V. ЖЕЗВА хьун глаголдин форма. Кил. ХЬУН. ЖЕЗМАЙ: * жезмай кьван нар. алакьзамай кьван. Жезмай кьван ишлемиша, Ял ягъиз икьрар авайд туш. С. С. Чехир авай челег, дустар, Жезмай кьван фад буш хьурай. Ж. Им вуч хесет я. ЖЕЙГЬАН кил. ДЖЕЙГЬАН. ЖЕЙРАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кIвачерал кьакьан, гуьрчег тан авай вагьши гьайван. Лукьманан хипен суьруьдихь галаз санал Жейранрини векь недай. Ф. Лукьманал Гьаким. Пакамахь къарагъна къагьриман мад Гъуьрчез фена, вичиз сакьве жейран яна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Гьуьруь ятIа, жейран ятIа гуьзел яр... Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Гила тIа я ви девлетар?! Асланарни жейранар, Яцар, миргер къизил балугъ?! - Гьарайна за лезги вацIуз. Н. С. Самур. Заз жейран лугьумир, жейран вуч я кьван, Чуьллера катзавай ажуз са гьайван. Ш-Э. М. Дагьустан. 2) куьч. кIаниди. За мани лагьана куьтягьдалди куь жейранар, мараларни акъатда. Н. И. Гьакимрин папар. 3) (чIехи гьарфунилай - Ж) дишегьлидин хас тIвар: Жейран * зирек жейран, таза жейран, хаму жейран. ЖЕКЬИ фарс, сущ.; -ди, да; -яр, -йри, -йра вакIан шараг. Акьахнава жекьияр Асланрин кьамал. А. Ал. Бейкардаз. ЖЕЛБ араб * желб авун гл., ни вуж-вуч 1) са кардик, гьерекатдик кутун. Студентар хам чилер къарагъариз желб авуна. Р. 2) фикир, дикъет гун. ЖЕЛБУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; желб тавун, желб тахвун, желб хъийимир 1) са кардик кутун. 1934 - йисан юкьваралди ам переводчиквилин, илимдин кеспидал, школаяр патал учебникар, литературадин хрестоматияр туькIуьрунал желбна. 3. Бирембеков. А. Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. 2) фикир вичел гъун. Гьи рекьяй хтайтIани, Эвелни-эвел инсанрин фикир желбзавайди хуьруьхъ галай Цин рехъ тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Амма Эмин бубадин суьгьбетди фикир вичел гзаф желбнаваз заз вахт гьикI акъатзаватIа аквазвачир. Я. Я. Агалай сандух. Туьквезбанни Тамум, Ифриз мадни шумуд лезги гуьзел, Желбна жувал назперияр на бейтерив яна, Эмин. Ас. М. Гъезелар. ЖЕЛЕ туьрк, сущ.; -ди, -да, -яр, -йри, -йра 1) са вуж-вуч ятIани кьун патал раснавай алат. Садра гьатдамаз чакьал желеда... И. Ш Кьудар. 2) куьч. амал, фенд. Къаст я ваз къурмишиз желе... С. С. Гьахъсуз атай бала. Ам халис желе тир; жуваз са затI къазанмишун анихъ амукьрай, гьеле зун ана чаз маларин ратарикай авур хуьрекар гудай харчевнидиз буржлузни амукьнай. С. С. Жувакай ихтилат. «Вири якъин я. Им Сурхаян желе я...» - фикирна Алиди... Къ. М. Дагъларин дериндин булахар. Буд алатай араба хьиз, чи кьисмет Кьарайсуз я, гуя гьатна желеда. Х; X. Буд алатай араба хьиз.. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
