| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЖЕЛЕБ || ЖЕЛЕБИ || ЖЕЛЕБИР прил. артух абурар алачир.... адал кIвачерни къубудиз авадарна, кфил ягъиз къерехдал ацукьнавай 14-15 йиса авай хьтин са желеб гада гьалтна. Ф. Акьуллу паб. Далу какур хьанвай, желеб якIарин дишегьли рушаз теклиф ийидай фукъафун гьазурун патал цIун кIвализ фена. А. А. Пад хьайи рагъ. Дуьньядин уькIуь-цуру такунвай желебир рушарин рикIелай чпи незвай фуни алатна. Къ. Къ. КIири Буба. Вилик квай желебир рушара къуьнтер эцяна, са вуж ятIани къуьн кьуна анихъна, абуру чпиз чка авуна. Т. А. Зун куь арада. ЖЕЛЕБИР кил. ЖЕЛЕБ. ЖЕМ1 туьрк, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера яд хъвадай цурун къаб.... пачагъди вичин рушаз лагьана: "Вуна етимриз са жеминай пияла це, ни гьаясузвал авуна, ви гъил кьуртIа, гьадан спелдин хел атIутI. Ф. Акьуллу паб. Гьарда са жеминавай ядни хьун хъувурла, чи крар лап дуьзмиш я. Б. Гь. Заз эвера. * жеминай ягъун дин, гл., ни вуж; 1) сивин авачир дишегьлийриз аялар хьун патал, аятар лугьуз-лугьуз, жеминай яд ягъун. 2) вил ацукь тавун патал, аятар лугьуз-лугьуз, жеминай яд ягъун. ЖЕМ2 туьрк, куьгь., сущ,* жем авун гл., ни, вуч кIватIун. Фикир ийиз килиг чилиз, Акьул жем ая ви кьилиз... С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. ЖЕМ урус, сущ.; -ди, -да; -ери, -ера емишрикай гьазурнавай икьивал квай жими шире. ЖЕМИНАВАЙ □ ЖЕМИНА АВАЙ. Кил. ЖЕМ. ЖЕМИР хьун глаголдин инкарвилин эмирдин форма. Кил ХЬУН. ЖЕМИЯТ кил. ЖЕМЯТ. ЖЕМЯТ || ЖЕМИЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра халкь, инсанар. Акьахна къугъварла памбаг цIилерал, Тамашдай жемят вал гьейран я, Керим. Е. Э. Пагьливан Керим. - И эвелимжи дуьге чна чи юпдаш, хъсан ударник, гьамишанда жемятдин хва хьайи, маларин фермадип бригадир Ризадиз гузва. А. Ф. Риза. Жемятди суддиз гзаф дикъетдалди яб гузвай... А. Ф. Газет. Гьа икI пуд аялдин буба, хизандин, жемятдин вилик уьзуькъара хьана. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Яб це ва гъавурда акьукь: пачагьдихь акьул тахьайла, жемят адан чина акъвазда, пачагь зулумкар хьайила, жемят гъиле яракь кьуниз мажбур жеда, пачагь зайифди хьайила, уьлкве чкIида. Куьн чкIимир, лезгияр. 3. Р. Веси Ингье, жемятар, гъуьл аваз, ашна кьурди! Паж хана, ам чIехи ийизвайди! Ай гурбагур! А. А. Пад хьайи рагъ. Гьуьрметлу жемятI Куьн гьамиша азаддиз яшамиш хьайи уьзденрин невеяр я. Гь. Къ. Четин бахт. Эмина вичел «Етим» тIвар эцигунин себеб а чIаван лезги жемштда авай гьахъсуз къайдаяр, уьмуьрдин вакъиаяр финифин жуьреяр дегишарунал тIем гъиз тахьун я. ЛГ, 2001, 22. XI. ЖЕН хьун глаголдин форма. Кил. ХЬУН. ЖЕНГ фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера са тайин кар, мурад кьилиз акъудун патал ийизвай гьерекат(ар). Вичел пис тIвар атуникай кичIе туширди женгера викIегь жеда. 3. Р. Веси. Шарвили кичIевал вуч затI ятIа чин тийир дирибаш аскер, женгина гьикьван четинвилерал расалмиш хьайитIани, душмандин вилик руьгьдин ажузвал тавуна кIеверай экъечIиз алакьнавай кас я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Асирралди зулумдик, Куьтягь тежер женгера Хьайи халкьдин руш я ам. И. Гь. Ксения. Генжеда ва Генжедин округда Советрин девир мягъкемарун патал женг башламиш хьана. Гь. Къ Асландин рикI. авайди. * женг чIугун [тухун] гл., ни мурад, къаст кьилиз акъудун патал нихъ галаз ятIани бягьс чIугун. Ви сесини авуна зи япар денг, Лагь вуч патал тухузва захъ галаз женг. X. Т. Экуь варз. Женг чIугу - куьн азадни жеда. 3. Р. Веси. Адахъ галаз женг тухуз зун фида. Н. Агьм. Шагьмар. КIелзавай аялри пIапIрус чIугунихь галаз женг чIугуна кIан, завай. А. Р. ПIапIрус гадарна. Ви къастунал кIевивал, лепешвилихъ, гьиллебазвилихь галаз женг чIугун за сифтедилай аннамишнач. Т. А. Мехъер куьтягь жедалди. СПИД-дин вилик пад кьадай ва адахъ галаз женг чIугвадай республикадин вичин стационар авач. ЛГ, 2001, 25. X. * женгиниз экъечIун гл., вуж ни мурад, къаст кьилиз акъудун патал нихъ галаз ятIани бягьс чIугун, дяведиз экъечIун. Гьуьрметлу дагъустанвияр! Ша чун гъвечIи-чIехиди, итим-дишегьли талгьана, Дагъустанда къайда, низам чIурзавайбурухъ галаз акси женгиниз экъечIин. ЛГ, 1999. 25.III. ЖЕНГЕРИ 1 женгер существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЖЕНГ. ЖЕНГЕРИ 2 туьрк, прил. рагъул рангунин бурма чIарар алай хипен хамунин. Кьве жегьил итимдални женгери бапIахар, кьезил черкес чухваяр, кIаникай костюмар, лацу перемар ала. Гь. Къ. Четин бахт. Женгери бапIах, лацу хев галай кIурт алукIна, Шалбуз цIийи идарадин вилик атана. К. 1988, 2. XII. Азадвилиз къурбанд кIанда - леке гъиз тахьуй Ви женгери бармакдал на женгера, лезги! А. Къ. Ватан физва... ЖЕНГЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра женг тухудайди.... советрин лезги литературадин кьетIен вакъиа тир, женгчи, бажарагълу и литератор-устаддин яратмишунар бегьемвилелди я кIватIнавач, я тамамвилелди чирнавач. 3. Бирембеков. А. Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Миллионралди совет инсандин фикирар, гьиссер малумардай, чIехи женгчи хьана. М. М. Гь. Халкьдин шаир. Халкьдин азадвилин женгчияр дустагъра тваз тазвайди... пачагь вич тушна? А7Иск. Мукьтадир. ЖЕНГЧИВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера женг чIугунин пешекарвал. Женгчивилин, мердвилин и гевилар адан лап сифте шиирра малум жезва. А. А. СтIал Сулейман. Эркек ятIа, хкягъа, зи хва, женгчивал, ТуштIа, вакай палан ягъай лам жеда. X. X. Халкь... Ви макьамри чи рикIера КуькIуьрнава Алпандин цIай, Лезги чилин гьарай я ам, Женгчивилик кутазвай цIай. С. К. Ви авазар аваз хьурай. ЖЕНДЕК фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра беден (якIарни кIарабар). Икьван ширин хвейи жендек акьрабари недачни бес? Е. Э. Сабур ая, акъваз, гуьгъуьл. Руфун -зурба, эюендек я фил, Квайди я къуват и фекьи. С. С. Фекьи. ЖЕНЖЕЛ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра няс хесетрин, амалдар аял. Гьаятдал кьве женжел къугъвазвай. Р. ЖЕНЖЕЛ 2 прил.; няс хесетар квай, няс хесетрин. Къуншийрин кIвалера амай тек-туьк къариди, къужади кьванни, адет тирвал, адан дердиникай хабар кьунач, белки, женжел амалрикай инжиклу хьанватIа. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Аста камар, чун гуьллухда къекъвезва, Кстах женжел аял хьиз вун хъуьрезва... К. К. Масанди. ЖЕНЖЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера женжел тир гьал. [Али]. Зун ви гъавурда акьазва, Анжелочка. Вахъ вири лайилувилер ава. Амма, жуван гъилик квай работницайрихъ галаз са женжелвални. Н. И. Гьакимрин папар. ЖЕНЖЕЛВИЛЕЛДИ нар. женжелвал хас яз. Ольгади заз женжелвилелди тIуб юзурна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Синоним: женжелдаказ. ЖЕНЖЕЛДАКАЗ нар. женжелдин амалралди. Женжелдаказ хтана вун къецелай, Мили хъуьруьн чехир хьиз на гадарна. А. С. Белки, шаир тир жеди. Синоним: женжелвилелди. ЖЕННЕТ араб, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра 1) диндин къалунрай, и дуьньяда диндин тIалабунар, истемишунар кьилиз акъудай кас кьейила, ада а дуьньяда шад уьмуьр давамар хъийидай гуьзел чка. Квез хьайитIа, зи мурад я, Женнетда макан, къарияр. Е. Э. Къарийриз. Ина чаз азадвал хуш я, ана женнет. Жуван рехъ хкяна кIанда. А. А. - За капI, Аллагьди зун женнетдиз ракъуррай лагьана ваъ, жегьеннемдин цIукай зун хуьн патал ийизва, - лугьудай зи чIехи бубади. Ш. Ш. Аллагьдин кьадардалди 2) куьч. гуьрчег чка(яр). Бязибру тарифда Женнет я лугьуз Ахцегьар... X. Т. Ахцегьар. Вуна женнет ая макан, Заз куьмек ая, я Ребби. А. Гь. Минажат. Зи хайи чил женнет я заз, ам зи сурни лакьан я зи. Ас. М. Гъехелар. Дуьнья женнет хьиз иер я, зи гуьзел, Вун захъ галаз санал алай кьван чилел. И. Ш Кьудар. Антоним: жегьеннем. 3) (чIехи гьарфуналди - Ж) дишегьлидин хас тIвар: Женнет. * женнетдин анарар [кьве анар] шиир, сущ. рушан, дишегьлидин мамар. Женнетдин анарарни алай хурал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Женнетдин кьве анар алай тик хурал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. * женнет(дин) багъ шиир, сущ. 1) динди къалурзавайвал, а дуьньяда халис мусурманри шад уьмуьр давамар хъийидай гуьзел, мублагь чка. Са кIвал ава женнет багъда, Безетмишна араснавай. Е. Э. КIани ярдиз. Женнет багъдай атай хьтин... Кияр шив ваз мубарак хьуй.. Е. Э. БалкIандин тариф. 2) куьч. гуьзелвилелди тафаватлу чка. Дуьзмашайла хурал са женнетдин багъ, Къерехда авайдаз са емиш гудачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? * женнет либас шиир, сущ. гуьрчег партал. Женнетдин либас алукIна, Безетмишна вучраснава. Е. Э. КIани ярдиз. * женнетдин рейгьан шиир, сущ. кIаниди. Пагь, ви къамат - вун женнетдин рейгьан я. Е. Э. Багьалу яр. * женнетдин цуьк шиир, сущ. кIаниди. Вун хвашгелди, сафагелди, Чан женнетдин цуьк, севдуьгуьм. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. ЖЕННЕТЭГЬЛИ сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра женнетда авайди, жедайди. - Рагьмет хьуй зи уьмуьрдин юлдаш Магьмудаз, женнетэгьли хьуй вичикай... ЛГ, 1996, 6. XII. ЖЕРГЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сад-садан къвалав хьана яргъивал арадиз гъидай къайда Лап яргъай элкъвена акъвазнавай дагъларин жерге, абурун арадай такабурдаказ хкаж хьанвай. А. Ф. Лянет. Къванерин хараяр сад-садан патав жергеяр жезвай. 3. Э. Уртах цаз тадани. 2) гзафбур авай кIватIал. Тамар ва халичаяр храдай устадрин жергедай яз Абдуселимова Рекъият, Абасова Мислимат... къалуриз жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.... къаридин Гъуьлни яру партизанрин жергейра авайла кьегьалвилелди кьенай. Я. Я. Агалай сандух. Гьавиляй ам дишегьлийрин жергедай батрачкомдизни хкянай. Гь. Къ. Ирид къаш. Синонимар: десте, кIватIал, кIеретI, луж, къефле, тилит, рамаг. цIиргъ. 3) ктаб, граммат. чIалан ачух сесер сивяй акъуддай лишанрикай сад.... ачухбур, асул гьисабдалди, ихьтин къаншарвилери лишанламиш, пай ва чара ийизва: Жерге. И лишандиз килигна вири ачухбур кьве чкадал пай жезва: а) вилик жергединбур: [а][и][уь][э]'; б) кьулухъ жергединбур: [а], [у]. Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалан фонетика. * жерге-жерге нар. жергейра аваз. # ~ къекъуьн. ЖЕРГЕДИН урус [рядовой], прил. вири хьтин. Къейд авун лазим я хьи, са жерге маса халкьарин эпосрилай тафаватлу яз, лезги халкьдин эпосдин кьилин игит жергедин дагъвидин - чубандин хва я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Тушир а кас шкеста, я шувакъни, Ам жергедин виждан михьи итим тир. Ш. Ш. Сулейманан шиирра... Ина ам жергедин муаллимвилелай башламишна профессорвилин дережадив агакьна баркаллу рехъ фена. К. К. Эбеди тIварарин жергеда. ЖЕРИВАЛ нар. алакьдайвал. И гьажи туш акьван ариф.... Дуьз гъиз жеривал ви тариф... А. Г. Гуьзел. ЖЕРМЕ || ЖАРМА араб, сущ.; 1) къанунсуз, эдебсуз кIвалах авурдавай къачудай гьакъи; 2) куьч., зар. шад кар, хабар, муштулух гайидаз гудай шей, пишкеш. * жерме авун гл ни вуж са ни ятIани авур гьерекатар тахсирдай гьисабна, адавай са вуч ятIани къачун. Гена, Аллагьдиз шукур хьуй, беглер ацукьарна, жемятар жарма авунин адет гьеле башламиш хьувунач. И. В. Адет. Директор галачиз, совхоздин вилаятра йифер-йикъар ийиз, им вуч хабар я?! За куьн жерме ийида гьа! Б. Гь. Хайи чилел. ЖЕРЯГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) азарар хкуддай, тIалар акъвазардай дарманар чидай кас. Къафкъаздани хъсан жерягьар ава. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Кьурагьа виликдайни кар чидай хъсан жерягьар гзаф хьана. ЛГ, 1999, 18. III. 2) бедендик квай хайи кIараб дуьзардай ва сагъардайди. Са геренда жерягь фяледин капун юкь гимиш пуларай ацIана. Гь Къ Асландин рикI авай инсан. Хер жерягьдив кутIуниз туна, ада мад дяведа лап эхирдалди иштаракзава. ЛГ, 1994, 27. V. Пагъ, на вуч меслят гана заз, жерягь, Сефил бедендиз це лугьуз зили? Ф. Н. Зили. Зи чIехи бубаяр, ата-бубаяр жерягьар тир. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. - Хутах аял муькуь кIвализ, мекьи тахьурай. Садав жерягьдиз эвериз тур. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЖЕЧ хьун глаголдин инкарвилин форма. Кил. ХЬУН. жи са бязи сушествительнийрин актив падеждин формалин эхир: жин - жинжи. ЖИБИН араб, сущ.; -ди, да; -ар. -ри, -ра жував жедай куьлуь-шуьлуь тун патал парталдал (шалвардал, пальтодал, пенжекдал) цванвай чка. Сада чилелай са гъаб накьвар къачуна вичин жибинда туна, мад балкIандал акъах хъувуна. Ф. Гьуьлуьн шив.... Жибиндиз кепек ХупI ярашугъ я. А. Гь. ХупI ярашугъ я. Ягълух къачуна вичин жибинда туна. Н. Агьмедов. Адан жибинда гьеле манатдилай гзаф пулни амазмай. 3. Э. Гьавиляй абуруз чизнитийижизни, КIанзни-такIанзни, чемоданда кьурай балугъ, жуван патара авай ички ва маса няметар твада, жибинда алаз хьиз пулни хьун иллаки герек кар яз гьисабда. И. Тагьиров. Къавкъазвийриз икьван пул гьинай къведа? * жибин дулу авун гл., ни нин гзаф кьадар пул кIватIун. Дяведин залан йисара фендигарвилелди вичин жибин дулу авун патал Алхаса, тенбек, картуфрин чичIер, цIантарар, чIулав кьалар, вергер ва "ибуруз тешпигь авай са жуьре кудай векьер" кутуна, "махорка" гьазурда. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар - Вуна адаз дин кIан яз а кIвалахар ийизва лагьана фикирзавани? Ваъ, ваъ! Вичин жибин дулу авун патал... А. Р. ЦIийиз пайда хьайи фекьи. * жибин(ар) атIун гл., ни чарадан жибинда авай пул акъудун, чуьнуьхун. А яргъал жаван йисара зун вижевай "жибинар атIудайди" тир. М. Гьуьсейнов. Дагъустандин музыкантар гьеле хъуьрезма || ЛГ, 1999, 17. VI. * жибин дулу хьун гл., нин пул авайди хьун, девлетлу хьун. Ахьтинбурал жибин дулу Жедайд туш девлет, судуяр. С. С. Судуяр. * жибин(ар) ичIи хьун гл., нин пул амачир гьалдиз атун, кесиб хьун. Сулейманаз вири чида, Кесиб яз жибин ичIида. С. С. Куьреда авай аламатар. Жибинар ичIи хьана, КIерецар пичIи хьана, Экуь югъ мичIи хьана, Перестройка хьайила. Ш. Ю. Перестройка хьайила. * жибинда кьиф [гар] къугъун [къекъуьн] гл., нин пул авачиз хьун. Ахпа адан кIвалелай элячIайла, мад зун фидай чка авачиз, жибинарни, гьа виликди хьиз, кьиф къекъвезвай, ичIибур яз амукьна. С. С. Жувакай ихтилат. Старый промысладиз фейи Махсуд гагь садан, гагь масадан патав йиф акъудиз, югъди кIвалахдихъ къекъвез йикъар физвай, кIвалах жагъизвачир. Махсудан жибинда кьиф къугъвазвай. 3. Э. Муькъвел гелер. * жибиндин кIан хкатун гл., нин пул амачиз хьун, кесиб хьун. Ваъ, им (пIапрус. - А. Г.) гадарна кIанда, тахьайтIа жибиндин кIан хкатда, - кьетIна за. А. М. Талон гвани. ЖИВ сущ.; -еди, -еда; - ер, -ери, -ера мекьи чIавуз, хъуьтIуьз жедай муркIадин куьлуь лацу хъуьтуьл харар хьтин къвал. # ~ къун, ~ цIурун, ~един цIверекIар, ~един кIватIар, -един пилтеяр. Гатфарин эвел йикъар тир. Яваш-яваш вацIар, булахар ахъа жезвай, живер цIразвай... А. Ф. Бубадин веси. Дагъустандал «Дагъларин Уьлкве» тIвар ала, Шалбуз дагъдин синерал Даим жмени гар ала. А. С. Зулуз жив къвана, адан кьакьан къатарик акатай емишар, гатфариз живер цIрана, вацIара ятар гзаф хьайи вахтара винел акъат хъийида. А. А. Пад хьайи рагъ. ЦIуд йиса авай аял тирла, за гьамиша къайи цяй, живедай беден чуьхуьдай. М. Ш. Рагъ къаршиламишзавайбур. Живедикай азад хьанвай накьвада шазан тумар бул я. 3. М. ТIебиат чирун.... Куьчедани жмени марф акахьна къвазвай. Я. Къафаров. Аял буржунай... Жив ина гьамиша авайди я, ана и куьч. жедай вахтара гьамиша ина рагъ жеда. Гь. М. Им къван, имни терез. Гьуьлелай къарагъай къаю къвазвай жив, чилел ацукьар тавуна, цава къугъурзавай. А. И. Мукьтадир. Жив къвайтIани, атайтIан рагъ, Шуьшеяр тун я зи кIвалах. А. Р. ЦIапан. И живеди инсандин вилерин вири нур тухуда. Гь. М. Им къван, им терез. * жив живедал къвада мисал адет яз, 'девлет авайдаз ам мадни артух жеда' манадин мисал. Жив живедал къвада лагьайвал, девлет берекатдини амал чидай, къадир авай касдиз чин гуда. Амин! Б. Гь. Большевикдин руш. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
