| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка УСАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери усал тир гьал. Жув авай рехъ гьалалвилин рехъ яз чир хьун къегьалвилин ШартIаркай са шартI я, хва, Тай туширдаз усалвилин. И. Гь. Рубаияр. Агь, инсандин ажузвал! Агь, инсандин усалвал! Мусалай вун икI ажуз ва ужуз хьана, инсан? А. Къ. Инсандин ажузвал. * усалвал авун гл., ни усал, тир амалар авун. Ви вилик за хъийидач мад усалвал, Я ви салам, я ви калам герек туш. Г. Селимова. За хъийидач усалвал. УСАЛВИЛЕЛДИ нар. усалвал хас яз. Жуванди усалвилелди яшамиш хьана садавайни эхиз жедач. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: са бубат, гъилелай цIар гана, усалдаказ, усалдиз. УСАЛДАКАЗ нар. усал гьалда аваз. Цаварилай, дагъларилай цIар илитIнавай такабурлу къуш икI усалдаказ кIвачерик аватуникай гила къаридизни дерт хьанвай хьиз авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: са бубат, гъилелай цIар гана, усалвилелди, усалдиз. УСАЛДИЗ нар. усал яз. Къе чаз усалдиз кIвалахдай ихтиярни авач. Вучиз лагьайтIа, чна кIвалахдай вири жуьредин шартIар авай школада зегьмет чIугвазва. 2004, 15. VI 1. Синоним: са бубат, гъилелай цIар гана, усалвилелди, усалдаказ. УСПАГЬИ араб, прил. акьалтIай гуьрчег. Йифиз ксайлани адан вилерикай рушан успагьи къамат хкат тийиз гзаф азият гузвай. А. И. Самур. Килигзава цавай лекь Хважамжамриз дамах гваз, УстIар вичи эцигай Муькъвериз хьиз успагьи. А. Ал. Лекьрен гвен. Чи хуьрера гуьрчег дишегьлияр пара ава. Агъа СтIалдал виридалай успагьи сад авалда. С. Ярагъви ашукь Уьзден, 2) (чIехи гьарфуналди - У) дишегьлидин хас тIвар: Успагьи. Са береда лезги хуьрера Успагьи тIвар алай дишегьлийрални дуьшуьш жедай чун. С. К. Успагьи. Синонимар: гуьрчегвал, тIарамвал. Антонимар: мешребсуз, эйбежер. УСПАГЬИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера успагьи тир гьал. Мухлисатан успагьивал, зиринг къветрен къекъуьнар акваз куз-хъукъуз амукьдай абуру лугьудай; - Пагь-агь, ранг янавай лацу пIини я. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Синонимар: гуьрчегвал, тIарамвал. Антонимар: мешребсузвал, эйбежервал. УСПАГЬИВИЛЕЛДИ нар. успагьи тир гьал хас яз. Ахпа ам успагьивилелди кардив эгечIна. З. Э. Мерзията гьар са кар успагьивилелди ва мукьуфдалди ийидай. З. Э. Мерзият. ШуькIуь, шемер хьтин лацу тупIар, ярни къиб кужуммавай ичинин къваларив акьван хъуьтуьлдаказ, успагьивилелди агат хьанва хьи, гьатта абурал Велиметан темягь физва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: гуьрчегвилелди, эйбежервилелди. Антонимар: мешребсузвилелди, эйбежервилелди. УСПАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -рн, -па са вуч ятIани тирди ва я туширда къалурдай делил. АватIа вахъ иер къамат, ЖагьизвачтIа заз са гъалатI, Таватдиз вуч лугьун, тават, ЦIийи гафун успат яни? М. М. Тежедайвал. Синонимар: делил, субут. * успат авун гл„ ни вуч нел-квел шаклувал авачиз тайинарун. Нагагь кватIа закни тахсир, Ая кван успат, гуьзел яр. С. С. Гъуьлуьнни папан гьуьжет. Мягьтел инсанар я и лезгияр. Абуру чпелай алакь тийидай са карни авачирди успат ийида: Маншаллагь стхайриз! С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: успатун. УСПАТУН сущ.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, - мир; успат авун, успат тавун, успат тахвун, успат хъийимир шаклувал авачиз тайинарун. Махачкъаладин, Каспийскдин, Хасавюртдин, Избербашдин, Буйнакскдин боксеррин арада Данияла вич викIегь тирди успатна. ЛГ, 2004, 15. VII. И кардини шаирдин бажарагъдин винизвал успатзава. «Самур» журн, 2003, № 6. Синоним: успат авун УСТА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) магьир устIар. Сулейман вич я жед уста, Чирун герек авач масда. С. С. Иеси кьей, къара пул. Дяве башламиш хьайи сифте йикъари Саиматан буба уста Керим фронтдиз фена. К, 1983, 24. II. 2) (чIехи гьарфуналди - У) эркекдин хас тIвар: Уста. И шегьерда, Уста Рамазанан устIархана авай куьчедин атIа кьиле, Чапрас Къазидин гъвечIи будкани авай. А. М. Аламатдин таж. Синоним: устIар. (УстIар, устад, уста, мастер гафарикай тамам баянар кил. А. Гуьлмегьамедов УстIар, устад, уста, мастер... белки, маэстрони. ЛГ, 1993, 10. VI. Синонимар: устад, устIар). УСТАД фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чирвал гузвайди, учитель. Гьар илимдин устад я вун. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Ваз Аллагьдин рагьметар хьуй, чаз играми азиз устад. Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. 2) устIар. Вири шейэр халкь авур устад я хьи... Е. Э. Иллагьи. Шарвилини Етим Эмин, Устад Ярагъ Мегьамедни пак Шалбуз дагъ ина ава. И. Гь. Рубаияр. Синонимар: уста, устIар; УСТАДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера устад тир гьал. Шаирвилин устадвал авачиз ва гзаф тади кваз кхьенвай шиирар чал мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Е. Эминан устадвили адалай гуьгъуьнай хьайи лезги шаиррин яратмишуниз зурба таъсир ввуна. Н. А. Етим Эмин. Писателдин, шаирдин пешекарвилин устадвиликай дуьз гаф лугьун чи литературада авай кар туш, гьакI хьайила, чи арадай машгьур инсан вилик акъатун намумкин кар я, играми дустар. Р. Гь. Алирза Саидова суьгьбетзава. Кимел суьгьбет авун устадвал тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: устIарвал. УСТАДВИЛЕЛДИ нар. устадвал хас яз. Эминан чIаларихъ еке художественный къиметлувал ава. Абур регьятдиз кIелиз жедай ва, регъятдиз гъавурда акьадай, чпин рифмадин, ритмдин, музыкальныйвилин жигьетдай еке устадвилелди дуьзмшинавай чIалар я. М. М. Гь, Сифте гафунин чкадал, 1948. УСТАДДАКАЗ нар. устаддиз хас тегьерда. Заз А. Ашурбегова устаддаказ кIелиз ва галкIун тавуна кIелиз жедай шиирар кхьизни чирна. М. Ж. УСТIАР араб, сущ. 1) эцигунардай, музыкаяр ядай, рак-дакIар расдай кас. Нехирбандиз чанта, УстIардиз кIута ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Макьамар ядай устIарарни атана: кьве зуьрнечини далдамчи. А. Къ. Нежирбанни лекь. - За ам [чуьнгуьр. - А. Г.] квез пулдихь авурди туш, Сулейман даш, жуваз устIарвал чириз авунвайди я, Закай устIар хьайила, абур за къиметдихъ гуда. С. Зи Сулейман. 2) чирвал, алакьунар авай кас. Фагьум ая, стха, вунни хьухь, устIар. Е. Э. Дуьнья гургьагур. Зи дердиниз дарман ийир Яраб гьа устIар Гьинава? Е. Э. Дуьньядиз. Эй Сулейман, вун я устIар, Авайд я вахъ хурун дафтар. Дугъриданни, вири затIар, Гьелбетда, сад хьиз жедайд туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Нече шумуд гьахьтин дустар, Шумуд сад фитнедин устIар! Серф гьатайтIа, адан къастар, -Чир хъухь, - вун тукIун я, валлагь! С. С. Пис инсандив гзаф ара... Игьтиятни кичIевал - викIегьдакай ажузди ийидай устIарар я. 3. Р. Веси. И гафуникай гегьенш малуматар кил: А. Гуьлмегьамедов. УстIар, устад, уста, мастер... белки, маэстрони || Лезги газет, 1993, 10. VI. Синонимар: уста, устад. УСТIАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера са тайин рекьяй чирвилер авай гьал. Гьа иниз килигна абуру Етим Эминавай шиир кхьинин устIарвал чирна ва исятдани чирзава. Н. Ахмедов. Етим Эмин. Абас вин са артух устIарвал квай кас тушир. Ихьтин устадвал истемишзавай кIвалахни ада сифте яз гъиле кьунвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Вич текдиз тахьунал, къвалал, вуч кас ятIани, са ихтилат-суьгьбет ийидай кас хьунал, вичи вичин тидиз килигна, устIарвилин кеспи гадарнавай Магьмуд шад я. А. Фет. Проза жанлуди хьайила. Гуьзгуь атIунин устIарвал ина ада вичи-вичиз чирна, ингъе а пеше адаз хуьре бакара атана. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: устадвал * устIарвал авун гл., ни эцигунардай рекьяй устIар яз кIвалахун. - Агь, Селим! - лагьана дарихдиз Нямета, Селима устIарвал ийиз акурла. А. А. Умуд. Хтана адавай хайи хуьре бубадихъ ва чIехи стхайрихъ галаз эцигунардай устIарвал авунайтIани жедай, амма хуьруьн чкада датIана ийидай ахьтин кIвалахар авачир. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: устIарвалун. УСТIАРВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; устIарвал авун, устIарвал тавун, устIарвал тахвун, устIарвал хъийимир эцигунардай рекьяй устIар яз кIвалахун. Синоним: устIарвал авун. УСТIАРВИЛЕЛДИ нар. устIарвал хас яз. Писателди анжах са дидед чIалан гафарин вири девлетдикай устIарвилелди менфят къачуналди бесарна виже къведач, ада гьакI образлувилин алатар тир эпитетрикайни, тешпигьрикайни, жуьреба-жуьре тропайрикайни хийир къачун лазим я. Н. А. Литературадин хрестоматия. Синоним: устадвилелди. УСТIАРХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани (стулар, пенжерар, ракIарар) гьазурун патал тадаракламишнавай махсус чка. И шегьерда, Уста Рамазанан устIархана авай куьчедин атIа кьиле, Чапрас Къазидин гъвечIи будкани авай. А. М. Аламатдин таж. Мягькем, геьенш и дарамат сифте харат устIархана, ахпа гамаринни халичайрин склад хьиз ишлемишна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. УСУВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Усур тIвар алай хуьряй тирди. УСУНУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир дараматдин цлан, чилин винел патаз це жими авунвай киреж, чеб ягъун. Цлар эгьенгдив усуннавай, чилиз кIарас янавай, къене кузвай къул авай, цлал тфенг алай гъвечIи кIвализ гьахьайла, чаз чун хайи хуьруьз атайди хьиз хьана. «Самур» газ, 2002, 25.1 УТАГЪ туьрк, шиир, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвал. Ша, экъечI, яр, вун утагъдиз... Е. Э. Йиф я. Гьава мекьи я. Къаю уьлгуьчди хьиз атIузва. Амма ханар ацукьнавай утагъда чими я. З. Р. Гьажи Давуд. УТАНМАЗ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра регъуь тежер, ягьсуз кас. - И ламран хциз зал гъил гъиз кIан хьана, ада зун гъил кьуна муьхциз галчIурзавай, и утанмаз яна текьейтIа, вун итим туш, - лугьуз шехьиз элкъвена ам Абдулбаридихъ. О. Гьуьсейнов, Межид бубади лугьудай. Синоним: ягьсуз. УТАНМАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера регъуьвилин гьиссер авачир гьал. Синоним: ягьсузвал. УТАНМИШ туьрк. * утанмиш хьун гл., низ регъуь хьун. И сефердани гьа икI хьана. Адаз утанмиш тахьуни Надежда Михайловнадик регъуьвал кутуна. А. А. Умуд. Гъиле гьатай затI тахьайла, ам мад гьа алай чкадилай ламрал гьавалат хьана: - Утанмиш яни, ягьсуз1 . - кьве гъилни метIера акIурна терсвилелди ламраз килигзава, силис тухузва... М. В. Гьарасатдин майдандал. УТАНМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера утанмиш хьайи гьал. Маринади утанмишвал кваз пIузарар сад садав игисна, къуьнер хкажна. А. А. Пад хьайи рагъ. Амма ламра сакIани кьил хкажзавач. Налугьуди утанмишвили адакай къван авунва, са яб Абасаз юзуриз мад чIарни юзан тийиз чилиз килигиз акъвазнава. М. В. Гьарасатдин майдандалл. Синоним: регъуьвал. УТАНМИШВИЛЕЛДИ нар. утанмишвал хас яз. Эхирни, шехьунивди са кьадар рикIиз регьят хьана, Зелфиди дериндай нефес къачуна, вич акур кас-мас аватIа чириз ихтибарсуздаказ ва утанмишвилелди дагълариз вил вегьена. А. А. Умуд. Аскерарни гъавурда гьатна. Абуруни утанмишвилелди кьилер галтадриз хьана. А. А. Лезгияр. Синоним: регъуьвилелди, утанмишвиливди. УТАНМИШВИЛИВДИ нар. утанмишвал хас яз. Рушарни шадвиливди ва утанмишвиливди адаз килигна. А. А. Лезгияр. Синоним: регъуьвилелди, утанмишвилелди. УФ 1 сущ.; -ди, ч$а; -ар, -ри, -ра сивяй акъуддай гьава. * уф тун гл. ни-кве сивяй гьава тун. И кIвале... уф туна цлавай михерикай куьрснавай са шумуд ичIи цел... авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Кьве зуьрнечидини, чеб ацIай туькме ва аскIан итимар яз, хъуькъвера уф туна, вилерни акьална, акI рикIивай язавай хьи, абурун рикIел бажагьат чеб авай чка аламай... А. Къ. Нехирбанни лекь. УФ! 2 межд. тIарда, тIада манадин гаф. "Уф, канай хьи зи рикI, хва кьей гачала", - лагьана. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. -Уф! Уф! Свах тIазва... Са дарман затI ийидач жал? Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Гьар са чIала са тайин кьадардин гафариз тIварар, гьабуруз хас тир лишанриз, гьерекатриз, чпи ийизвай ва я чпив ийиз тазвай ванериз, инсандин гьайванрихъ, ничхиррихъ, шейэрихъ галаз авай рафтарвилериз килигна, ганва... месела: уф, ишт, шчу, чавш, дуду, далдам, чIигъичIигъ, тIампI-тIампI, тIекърекъ, цIурун, кьуркъур авун, гъургъурун ва мсб. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. * уф-чIуф алахьун гл., нелай кефсуздан гьалда хьун. Амма помидорар дезгейрал акъудай юкъуз адан кефияр саз хьанач... Ам уф-чIуф алахьиз, къеняй регъвезвайди хьиз ава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Спичкадин кьалуни Вагьабан тупIар кана. Вагьабалай уф алахьна... М. В. Гьарасатдин майдандал. УФ 3 сущ.; -ди, -ар; -ар, -ри, -ра сивяй кьетIидаказ ва къуватлуз гьава акъудуналди арадиз къвезвай сес, ван. * уф гун гл., ни низ-квез сивяй уф сесер къведайвал кьетIидаказ ва къуватлуз гьава акъудун. Жизви ялавдин лишан къалурна, ам уф гайиди хьиз хкахьна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * фири некIеди кайида цуру некIедизни уф гуда. * уф тавун гл., ни нефесни къачун тавун. Уфни тийиз акъвазна ам, тек кьве вил экъисна. Ф. Къванцин гада. УФТ * уфт аладрун гл., ни сивяй уфт сесер къведайвал кьетIидаказ ва къуватлуз гьава акъудун. -Гьи касдивай зун пеленгдал акьадриз хьайитIа, Зун гьа къучагъдин свас жеда!? - лагьайла ви бадеди, уфт аладриз, Катнай чамар: «Акьван сефигь кас жедач». А. С. Белки, шаир тир жеди?. УФТАН. * уфтан хьун гл. гъалиб хьун. Куркур хьиз чIалал алай Гевгьер бала, лайлай! Вун душмандал уфтан хьуй, Лайлай, бала, лайлай! Ф. Уфтан хьанач зун ашкъидин уьлкведа, ЦIуд агъзур цIар бахшнатIани кIанидаз. М. М. Гьикьван гафар цанатIа за? УХВАЙШ! межд. бедендиз гуьзлемиш тавунвай регьят хьайила, лугьудай гаф. Ухайш! КIарабриз регьят хьана А. А. Пад хьайи рагъ. Ухвайш, зун гьахъ хьана, - лагьана АнтIила. Къ. Къайибханов. АнтIилан кьин. УХШАМИШ прил. винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур тир. Сад-садаз ухшамиш аялар тербияламишиз четин туш. Р. Синоним: ухшар. * ухшамиш авун гл., ни-куь вуж-вуч низ-квез винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур хьурун. Муьгьуьбатдинни марфадин арада абур сад-садаз ухшамиш ийидай лишанар ава. А. А. Умуд. Синонимар: ухшамишун, ухшатмишун. * ухшамиш хьун гл., вуж-вуч низ-квез винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур хьун. Заз абур дидени хва тирди чир хьана. Абур гьа гьакьван сад - садаз ухшамиш тир. Къ. М. Шаирдин къунши. Синоним: ухшар хьун. УХШАМИШВАЛ сущ.;_. -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьве касдин винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур тир гьал. Синоним: ухшарвал. УХШАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч низ-квез; -да. -на; -из, -зава; уа, -ин, -рай, -мир; ухшамиш. авун, ухшамиш тавун, ухшамиш тахвун, ухшамиш хъийимир винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур хьурун. Синоним: ухшамиш авун, ухшатмишун. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
