| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * тупIалай авун гл., ни вуж, вуч 1) герек кас, шей жагъурун паталай къекъуьн (кIвачи-кIвачи ва я фикирдай). Къадимни Марал са патахъ хьана чеб чпив рахунрал машгъул жеда. И арада кул-кус тупIалай ийиз, кIевелай къекъвез-къекъвез Дагълар къведа. Х. Т., Къ. М. Ашукь Саид. - Мурад вуж я? -жузуна Шамсиди, вири хуьр тупIалай авуна, вичин кек галкIидай са чкани жагъун тавурла. З. Э. Пуд манат. 2) са никай ва я квекай ятIани рахун, фикир авун, адан пис-хъсан ахтармишун; Гила хан, чна алатна фейи крар тупIалай тийин. З. Р. Гьажи Давуд. Абуру чпин суьгьбетриз худ ганвай. Низ чида, абуру вуж тупIалай ийизватIа, квекай рахунарзаватIа? Я. Я. Нурар ва хъенар. Яшлу итимар, гьарда вичихъ авай кавал къуьнерихъ вегьена, гьи чкадал рагъ алатIа, гьанал кIватI хьанвай: къавухъ, кимел, далда квай пипIера. Инал куьлуь-куьлуь суьгъбетар ийизвай. Колхозрин, уьлкведин, дуьньядин, гьалар тупIалай ийизвай. А. А. Лезгияр. Синоним: тIуб экъуьрун. * тупIар кIасун (кIас авун) гл., ни гьайиф чIугун. Ахпа гьайиф-гьайиф лугьуз, вичи вичиз суал вугуз, вири уьмуьр хкиз рикIел, ТупIар кIасда, акатиз хъел. Ш-Э. М. Жегьил тирла. * тупIарални гъилерал хьун гл., вуж. гзаф гьуьрмет аваз хьун, гзаф гьалаз хьун. Гьар садаз жегьил агроном вичин хва, стха кьван гьуьрметлу я. Гьелбетда, бахт авачиртIа, ам халкьдин гъилерални тупIарал жедачир. Н. А. Вагьанда къванер. Синоним: гъилерал хьун. * тупIу тIуб турди хьиз. нар. сихдаказ. Уьмуьрда мискIин галай патахъни килиг тавурбурни атана. МискIан тупIу-тIуб турди хьиз ацIанвай. З. Э. КУТВ-диз фена. * тупIукай куьрсарун (куьрсун) гл., ни вуч. рикIелай алуд тавун, гьамиша фикирда хуьн (адет яз, хатур хайи гаф, ихтилат). ТIУВА араб, т-б., прил. гьайиф къведай гьиссер гъидай. Синоним: язух. * тIува татун куьгь., гл., вуж; низ язух татун. Я дердиниз дарман тахьай, Я Аллагъдиз тIува татай, Я иеси ясардин!.. Ф. ТIУГЪВАЛ сущ.; -ди, -да садакай садак галукьдай ва фад чкIидай азар. ТIУЗ кIус физвай тереф къалурдай гаф. ЦIуд югъ, цIуд йиф хьана и тамай тIуз физ, мад идаз и тамун кьил-тум жагъанач. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Хтул гимида акьахна, гьуьлерилай туз муькуь пачагьлугъдиз фена. Ф. Халуни хтул. Цлан кIане авай цагъамрикай тIуз фидай рехъ кутуна. З. Э. КУТВ-диз фена. Физва Я6атIай ивиди рчанвай лешерин арадай тIуз. А. Исм. Эхиримжи къув. ТIУК в., сущ.; -уни, -уна; -вар, -вари, -вара 1) инсандин кIвачерин вини кьиле элкъвей яцIу якIар алай чка. 2) гьа чкадай бедендин къенез авай тIекв. Синонимар: тум [ттум], кьулухъ кьил. ТIУЛ 1 араб, сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара дуьзен чка Гагь тIулариз аватиз, гагь кьакьан синерал акьалт хъийиз дагъдин къекъвей-къекъвей рекьерай физва зун. А. Ф. Лянет. Сурар кIватIиз рушар физва, Сувун тIулар цIару хьана. А. Ал. Сурар кIватIиз... Хци ам тухвана, хуьруькай хейлин яргъа авай дагъдин тIулал буба кIулай авудка, вични са геренда ял ягъиз ацукьна. Н. М. Буба. ТIУЛ 2 сущ.; -ди, -а; -ар, -ари. -ара хесет. - ГьикI хьана, маймун? - хъуьрезва зи кьилихъай винелди акъвазна дишегьли. - Ваз ибуру чпин тIул къалурай хьтинди я хьи? Г'ъаясуз я абур. Инсафсуз я абур. А. Исм. Эхиримжи къув. * тIул авун гл., ни хесет хьанвайвал са вуч ятIани лугьун, авун. ЦIелхем кимел атайла, адаз яргъа балкIандаллаз физвай жегьил акуртIа, лал хьана акъваз жедачир. Гьар гьикI хьайитIани вичин тIул ийидай... С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТIУЛАБА прил. тIул квай, дуьз. Са пипIе акьван кьакьан тушир тIулаба къванцел-кьацIал къаб къажах алайди ва чебни чуьхвена-михьна эцигнавайди абурун винелай вегьенвай фадлай дишегьлидин гъилери чуьхуьн тавунвай дасмалди лугьузвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ТIУН 1 кил. ТIУ. ТIУН 2 сущ -у, -а; -ар, -ари, -ара цура авай малариз алаф вегьедай чка. ТIУН 3 сущ -у, -а; -ар, -ари, -ара регъвезвай гъуьр кIватI жедай. ТIУНУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -рай, -ин, - мир прунз цадай чка гьазурун. Хир тIундайди хьана закай, йифен къаравулни. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". ТIУНУТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра адет яз. аялар патал къатай тинидикай куьлуь элкъвей гуьрчегдиз чранвай ширин фу. Ингье цавуз экъечIна тIунутI хьтин варз. А. Ал. Баллада. Хьрара, тIанурра ва акайра хемир квай фар, тIунутIар, базламачар, цикIенар, гузанар чразва; иситIаяр гьазурзава. Гь. Къ. Четин бахт. Бул ятIани тIунутIарни иситIа, Яран абур семенами гитI я. С. К. Мад са гатфар... ТIУР сущ., -уни, -уна; -ар, -ара, -ари тарцин хилел ахъа тахьанвай пеш ва я цуьк. ИкI хьайила, питомникар гзаф маса колхозра ва совхозрани хьана кIанда. Бес абуру цIийи жалгъаяр патал кутазвай тIурар гьинай гъизва? А. А. Лезгияр. Кьуд пата хъуьтIуь гайи азабар чандай акъудиз, гатфарин чими рагъ гузвай сархуш хуьруьн нуькIверин ванер гьатнава, чуьллерилай бугъ алахьзава, тарарал тIурар хъиткьинзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Багъда анжах пIинид тарари са жизви цуьк ахъайнавай. Амайбурун тIурар - ичеринни чуьхверрин - анжах ахъа жез эгечIнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * тIур гун гл., ни са тарцин таза хел, махсусдаказ хци чукIулдалди атIана, маса тарцин хилен ва я тандин чкалдик кутун; са тар маса тарцел маяламишун. Хурмадин пуд къелемни чилел алай, лап тIур гайи чкадилай алатна. Н. Насруллаев. "Го-о -ол!" ТIУР сущ., -уни, -уна: -ар, -ара, -ари къапунай жими хуьрек недай алат. Икьван чIавалди Калукрин хуьр анжах са кIарас тIурар ийидай надир устIарралди машгьур тиртIа, Желилан хва Жафера инаг чекмечийрин макандизни элкъуьрзава, - разивилелди лугьузва Салегь бубади. ЛГ, 2004, 15. VII. * хуьрекдин тIур, чайдин тIур. Акваз-такваз, къешенг, шимшет тIурар, кавчаяр майдандиз акъатна. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. * тIур кIаняй ягъун рах., гл., ни 1) иштягьдалди ва я каш кваз тIуьн.... Хан суфрадал ацукьнава Суьгьбетариз дуьньядикай, Закай, вакай, колхоздикай, Алидикай, гьавадикай: Эхь, кьадарсуз хъвазва ада, Эхь, тIур кIаняй язава ада... А. С. Жуваз душман жемир вун. 2) куьч. са вуч ятIани лап хъсандиз кьилиз акъудун. [Къули]. Гьан... чидач, чидач, лугьуз тур кIаняй яна гьа! Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. * тIуруналди нез, тумуналди вил акъудун гл., ни гафар хъсанбур ийиз, кIвалахар писбур авун, зиян гун. Гьа сикI Пулатаз вуна вун адан стха яз къалурзава. Пулатан папаз ашнавал ийиз алахъзава. Жеч гьа! Виже къведач, я Бадир. ТIуруналди нез, тумуналди вил акъудун эркеквал туш. З. Э. Булахдал. * тIуруни нез, тумуни вил акъудиз нар. винелай хъсан къалуриз, кIаникай зиян гуз. ТIУРУтIУМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра секиндиз акъвазиз тежедай гьал. * тIурутIум куткун гл., ник секиндиз акъвазиз тежедай гьалда хьун. Гуя тIурутIум ктканва адак, Акъвазич санал Юкъузни йифиз. А. Ал. Португалия, Салазар, Пиде. - Ам ваз исятда чир жеда, чIехи кур-катул авани? - тIурутIум квайди хьиз ава зи юлдаш. М. Б. За бананар недач. * тIурутIум хьун нугъ., гл., вуж секиндиз акъвазиз тежедай гьалда хьун. Исабег, мукьвал-мукьвал чехир авай баллондиз вил ягъиз, тIурутIум жеда. Ш. Исаев. «Темягьна». ТIУРФАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарар, набататар хадай, пунай акъуддай къайи ва къати гар. Экуьн ярар майданравай, Хважамжамар гарданравай, ЗатIни жеч квез турфанривай, Циферин чан Куьн я, дагълар. Ш-Э. М. Чуьлда йиф. Дагълар. Къуй ракъинин нурар адал бул хьурай, ТIурфанривай тахьуй адаз хиянат. А. С. Руфунал залан дишегьли. ТIУШУНУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир: тIушун авун, тIушун тавун, тIушун тахвун, тIушун хъийимир 1) къуват желбна нел-квел ятIани гъил илисна элкъуьрун. Вагьабаз амукьзавайди тIуьруькьуьм гьекь акъатун, йифди ахвар тахьуникди залан хьанвай вичин пел ара-ара тIушунун тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) гьерекатда авай са затI масадавай гуьцI хьана къулайсузвал арадиз гъун. Шатур шаламди КIвачин кIан тIушур, Капан кьула хъипи Куркурар амай. Хаму миргер къацу Яйлахда амай. Лежбер вай, гьа, вай!.. Ф. 3) куьч. манийвал гун. Кулакрин ячейкада авай тумари и саягъ квадардай ячейкадин кьил. АвакIвач лагьайла бязи юлдашри, Абур тIушундай, ахьайиз тадачир вил: А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ТIУЬГъУЬН кил. ТIЕГЪУЬН. ТIУЬН 1 гл., ни; -неда, тIуьна: -нез, -незва; неъ, нен, тIуьрай, немир; тIуьн тавун, тIуьн тахвун, тIуьн хъувун тавун 1) вуч сараралди жакьвана къенез, руфуниз ракъурун. Фу-затI тIуьрдалай кьулухъ, ида къаридивай жузуна: "Чан къари-диде, куь шегьерда вуч цIийи хабар ава?" Ф, Гьуьлуьн руш. ТIуьртIа, нез жеч, чан кIватIаш, ТуртIа, таз жеч, чан кIватIаш. Ф. КIватIаш. "Неъ, неъ!" - лагъана. Ф. Къах туьна куьтягьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. - Валлагь. къужа, хуьрек ийиз хьанач: як вири каци туьна. И. В. Чирхчир. ТIуьна кIанда, тIуьна! Са бадидавай чIемни тIуьн тавур аялдикай гьихьтин жегьил хьурай: ". З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. - Абур къуьнерихъ кIуртарни галачиз гъвечIи, амма винел гьар са нямет алай суфрадихъ ацукьнава ва абуру аста-аста нез-нез, хъваз-хъваз ихтилатарзавай. З. Р. Гьажи Давуд. ТIуьрди тIуьна, туьтIуьрдини Чилиз фида эхирдани. Х. Х. Тутар... А йисара, пагь, заз гьикьван Рекьизвайбур акуна, Гьафтейралди тIуьн тавуна, ИчIи руфун дакIуна. М. Б. Чавуш. Айшади, Аллагь адалай рази хьурай, Расул Аллагъди, алейк ассалам лугьудай: "Фу нез башламишдатIа Аллагь Тааладин тIвар рикIел гъваш. Эвел кьиляй "бисмиллагь" лугьуз рикIелай алатайтIа, фу тIуьна куьтягь хьайила лагь: "Бисмиллагьи аввалагьу ва ахирагьу" ( эвелдайни эхирдайни Аллагьдин тIвар рикIел алаз"). Диндикай суьгьбетар || "Самур" журн., 1994, 3. Хуьрек недайлани, чай хъвадайлани, ам вири азарлуйрихъ галаз санал жедай. А. Э. Шаирдин тарсар. Мад куьне хъинезмач кьван. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 2) масадан затI жуваз тайинарун, къачун, - ТIуьрбурни квез бегенмиш туш, нен тийидайбурни. А. А. Лезгияр. 116 гектар бегьер гузвай жегьил уьзуьмлухар хкудна, анра къуьл, мух цана. Уьзуьмлухра авай кьван пасенкаяр, ракьун тIваларни, симерни маса гана, пулар тIуьна. ЛГ, 2005, 14.1 V. Савхуз амайла, биргадирри недай чIавуз ви бубадилай са затIни алакьайди туш. Ж. Гь. Юргъадилай гуьгъуьниз. * недай хъчар сущ. лезгийри фахъ галаз ва я кьилдин хуьрек авуна, афар чрана недай хъчар. Недай хъчарикай садбуруз тегьмезханар, масадбуруз лурсар, пуд лагьайбуруз кудай хъчар бегенмиш я. Р. * нез-хъваз хьун гл., вуж гьамиша ада гъиз, чна нез-хъваз жедайди туш. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ТIУЬН 2 сущ.; -и, -а; ар, -ри, -ра Кьуна вацIай кIизрияр, ТIямлу тIуьн гьазурда. А. С. Агь, тIебиат. ЧIехи буба тIуьнал рикI алай итим тир... З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. КIвалерин иесиди вичин шкьакьвиляй устIардиз гзаф вахтара бегьемсуз, яван тIуьн гуз хьана. Ада гьар сеферда тIуьн недайла, устIардин вилик, кIвалин пипIе авай гетIедай акъудиз, шур эцигзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * тIуьн-хъун гл., ни низ-квез яшамиш хьун патал недай-хъвадай шейэр. ТIуьн-хъун, алукIун хтIунун къведай са чкани авачир. А. Ф. Риза. ТIуьнар- хъунар гьамиша хьиз яргъал фенач, З. Р. Гьажи Давуд. ТIуьн-хъунни хкудайла, гъилиз хтайди шигьи-бистIи хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. Хваш-беш авурдалай гуьгъуьниз, кайваниди суфрадал тIуьн-хъун гъана, чна суьгьбетар ийиз башламишна. С. Зи Сулейман. * тIуьр-туьтIуьр рах., сущ. тIуьр затIар. [Зарлишан]. Хтана ахгакьни тавунмаз ксуз гьазур жезвани? Фейи чкайра тIуьр-туьтIуьр ваз гьалал хьуй, акур-такурдакай чаз ахъая. Н. И. Гьакимрин папар. * тIуьрдалай хъинезмайди хъсан я мисал 'хьайи хъсанвилелай жезмайди хъсан я' манадин мисал. ТIУЬРУЬКЬУЬМ 1 прил. туькьуьл, гужуни арадиз гъанвай тIям авай. Луьруькьуьм гьекь акъатзава Велиметаз, адавай алай чкадилай юзаз хъжезмач. М. В. Гьарасатдин майдандал. * тIуьруькьуьм хьун гл. кефи чIур хьун, залан гьиссери кьун. Синонимар: пелеш хьун, сугъул хьун. ТIУЬРУЬКЬУЬМ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра адет яз, азарлуда, вичин гьал гъилелай-тупIалай авуналди, вичиз мадни артухардай азаб. ТIЯМ || ТIЕАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мецелди чирдай затIунин ширинвал, туькьуьлвал, уькIуьвал. Накьвадиз лам хьурай, Гьайванриз хам хьурай, ЯкIуз тIям хьурай, Къуьлер хурам хьурай... Ф. ТIеам аку, - лагьана Эслиди ягълаванда авай вакIан як къалурна. З. Э. Муькъвел гелер. 2) куьч. ери. Анжах са Къумридиз вичин пешедин гуьзелвал, кьетIенвал ва тIям чизвай. Б. Гь. Къурухчи. ☼ И гаф кхьинра кьве жуьредани гьалтзава. Чун, эхиримжи йисара орфографияди тIалабзавайвал, тIям кхьинин терефдар я. ТIЯМЛУ прил. тIям авай. Кьуна вацIай кIизрияр, ТIямлу тIуьн гьазурда. А. С. Агь, тIебиат. Михьи гьава, тамун шагьвар, тIямлу кIезрияр ва Мурсал халудин ихтилатар ви къуллугъда гьазур я. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Синоним: дадлу. Антоним: тIямсуз. * тIямлу хьун гл. тIям авай гьалдиз атун. ЧIем квай хуьрек тIямлу жеда. Р. ТIЯМЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тIямлу тир гьал.... къариди нез башламишна ва якIун тIеамлувилин тариф авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Дегь девиррилай лезгийрин арада тIач гзаф машгъур хьайиди я. ТIач, пиводилай, бузадилай спиртдин кьадардалди зайиф ятIани, тIямлувилелди гьабурулай вине ава. М. М. Кьибле пата гурзава. Синоним: дадлувал. Антоним: тIямсузвал. ТIЯМЛУВИЛЕЛДИ нар. тIямлувал хас яз. Синонимар: дадлудаказ, дадлуз, тIямлудаказ, тIямлуз. Антонимар: тIямсузвилелди, тIямсуз даказ, тIямсуз. ТIЯМЛУДАКАЗ нар. тIямлу яз. Синонимар: дадлудаказ, дадлуз, тIямлувилелди, тIямлуз. Антонимар: тIямсузвилелди, тIямсуздаказ, тIямсуздиз. ТIЯМЛУ3 нар. тIям аваз. Синоним: дадлудаказ, дадлуз, тIямлувилелди, тIямлудаказ. Антонимар: тIямсузвилелди, тIямсуздаказ, тIямсуздиз. ТIЯМСУЗ прил. тIям авачир. Антонимар: дадлу, тIямлу. * тIямсуз хьун гл. тIям авачир гьалдиз атун. Гьар са майвадиз, набататдиз вич дигмиш жедай вахт ава. Дигмиш тахьанмаз атIай майва, яр-емиш тIямсуз жеда, яргъалди хуьзни жедач. "Самур" журн., 2004, №6. ТIЯМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера тIям авачир гьал. Антонимар: дадлувал, тIямлувал. ТIяМСУЗВИЛЕЛДИ нар. тIямсузвал хас яз. Синонимар: тIямсуздаказ, тIямсуздиз. Антонимар: дадлудаказ, - дадлуз, тIямлувилелди, тIямлудаказ, тIямлуз. ТIЯМСУЗДАКАЗ нар. тIямсуз гьал хас яз. Синонимар: тIямсузвилелди, тIямсуздиз. Антонимар: дадлудаказ, дадлуз, тIямлувилелди, тIямлудаказ, тIямлуз. ТIЯМСУЗДИЗ нар. тIямсуз гьал хас яз. Синоним: тIямсузвилелди, тIямсуздаказ. Антонимар: дадлудаказ, дадлуз, тIямлувилелди, тIямлудаказ, тIямлуз. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
