| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * гъиле кьун гл 1) ни вуч са кар кьилиз акъудунив эгечIун. Хуьруьн ревкомди сифтени-сифте хуьре школа ахъаюнин месэла гъиле кьуна. З. Э. Йифен тIурфан. Апрелдин юкьвара консервиярдай цехди вичин кIвалахар акъвазарзава, цIийи сезондиз гьазурвилер акваз, ремонтар авунин крар гъиле кьазва. Н. И. Зарбачи, насигьатчи. 2) ни вуч къайдадик кутунив эгечIун. Гила, Селим, чи багъ лап кIевелай гъиле кьадайвал я. А. А. Умуд. 3) ни вуч. жувалай аслу гьалдиз гъун, жуванди яз кьун. Вишералди хуьруьн къене Гишин, мекьи, чIулав халкьар Малар хътин кьуна гъиле, ЯцIу жез авай кулакар. А. Ф. Эм-Те-Эс. Адан мурад Мерданан кIвални адахь Авай-авачирди вичин гъиле кьун тир. З. Э. Муькъвел гелер. 4) ни вуж жуван хийир патал масадакай менфят къачун. Амма, таниш хьайи пакад юкъуз тадиз эверна вичиз ички гуз акурла, зун анжах кьве йикъан машгъулат патал вичин гъиле кьаз алахъзавай хьиз хьана, ам михьиз руьгьдай ават хъувуна. И. Къ. Смоленский чилел. Са сур дуьнья пулуналди Гъилера къур инсандин тир. З. Р. Кьве сур. Синонимар: башламишун, кьил кутун, эгечIун. * гъиле-тупIа аваз хьун гл., нин вуж-вуч виридаз машгьурди, герекди, гьуьрметлуди хьун. Ам, Аслан, гьар йисуз артухни алаз дул къачузвай, виридан гъиле-тупIа авай чубан я. З. Э. Булахдал. * гъиле-тупIа экъуьрун гл, ни вуч тIимил харжун (пул, техил...). - И пул, Шегьри вах, квез гъиле-тупIа экъуьриз, амай пул къацIал эциг на. - Куьмекар чна мад ва мадни ийида. Къ. А. Асландин рикI авай инсан. * гъиле яракь кьун гл, ни женгиниз къарагъун. Яб це ва гъавурда акъукь: пачагъдихъ акьул тахъайла, жемят адан чина акъвазда, пачагъ зулумкар хьайила, жемят гъиле яракь кьуниз мажбур жеда, пачагъ зайифди хьайила, уьлкве чкIида. Куьн чкIимир, лезгияр. З. Р. Веси. * гъилел алай (гъилеллай, гъилин) вад [цIуд] тIуб (тIупIар) хьиз нар. лап хъсандиз (чир хьун). Зунни зи дуст Нямет аскерда аваз пуд йис я. Чаз юлдаш Петров гъилел алай вад тIуб хьиз чида. З. Э. Йифен тIурфан. Аквар гьалда, и чкаяр адаз вичин гъилеллай тупIар хьиз чизвай ва гъавшяй инин гуьзелвили ам тажубзавачир. Б. Гь. Гъетер. -Музейда кIвалахун, диде, вуна фикирзавайвал, акьван регъят кар туш. Ана жуван райондин тарих, гъилел алай вад тIуб хьиз, чир хьана, илимдин къуллугъчи хьун кIанзава. Ш. Исаев. "Пай атIайди... * гъилел-кIвачел агьур [залан] хьун гл., вуж руфуна аял хьун, аял гуьзлемишун. Гъадан килфет, гъилел-кIвачел агьур паб, аялар: цIуд йис хьанвай руш, цIипуд йис хьанвай гада - вири колхозчийрик кваз кIвалахдик ква. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * гъилелай авун гл. 1) ни вуч са вуч ятIани гъиле кьаз эхцигиз килигун, са къайдадик кутун. Столдал ацукьна цIийиз хтанвай газетар за гъилелай ийизвай, амма абур кIелиз са кIусни ашкъи авачир. Я. Я. Нурар ва хъенар. 2) ни вуч къене авай шейэр вичиз къачун патал са вуч ятIани ахтармишун. Вич вичин ихтиярда авайла, адахь кьве «пеше» авай. Имни йисан вахтунилай аслу жезвай. Месела, гатуз ада масабурун кисеяр гъилелай ийидай, инсанри чижи парталар алукIайла, ада гьасятда вичин пеше дегишардай ва ам чарабурун кIвалериз «мугьманвилиз» фидай. А. Р. Салам, эллер. 3) са ни ятIани авур кIвалахар, адан крар ахтармишун. Эхь, Ашукь Абдул СтIал Сулейман туш ва садрани женни ийидач. Амма эгер чна адан хайи халкь патал вичин Уьмуьрда авур вири кIвалахар, амалар, лагьай манияр, кхьей шиирар гъилелай авуртIа, чавай ам СтIал Сулейманан таъсирдик кваз чIехи хьайи ва СтIал Сулейманан тIвар мадни вине ийиз алахъай ашукьрикай сад я лугьуз жеда. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. * гъилелай алатун кил. гъилелай фин. гъилелайтупIалай авун гл., ни вуч 1) фикирда ва я ихтилатдик хьайи крар рикIел хкун, абурун гьахъвал, нагьахъвал ахтармишун. Буба кечмиш хьайила шел-хвал авур Сувар хуьруьз хъфеначир. КIвале тек амукьай дидедиз пул ва парталар рахкуриз куьмекар ганайтIани, адакай рушан рикI архайин хьайиди туш. Гила вири абур гъилелайтупIалай авур рушаз къагьур атана, вилериз накъвар хьиткъинна. А. И, Самур. Гьикьван чна лезги чIалан гафар гъилелай-тупIалай авуртIани, абурун тарихдикай, уьмуьрдикай, арадиз атанвай бинедикай чаз чизвай малуматар, делилар лап тIимил я. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. 2) герек авазни-авачиз ихтилатар авун (чIуру ният аваз). * гъилелай фин [алатун] нугъ., гл., нин вуч са вуч ятIани кьилиз акъудун, лазим гьалдиз гъун, гьазурун, тамамарун. Лежбердиз къугъванар ийидай тIвалар ифирун патал цIай хъийидай, и1 амар лазим хьана, малар гъалдай тIвал лазим хьана ва я чатук тухун патал магъ лазим хьана - и крар вири Ризадин гъилелай фидай, ам са кIусни бизар жедачир. А. Ф. Риза. Риза пакамалай няналди кIвачин кьилел... инихъ-анихъ юрта жедай. Вири адан гъилелай фидай. А. Ф. Риза. * гъилелай цIар гана нар. лазим тир ери авачиз. Синонимар: са бубат, усалдиз. * гъилер куьрсна акъвазун гл., вуж жуваз акси гьерекатриз жаваб тагана, тагуз акъвазун. Гьажи Нуьзуьр хьтинбуруз зун къе чан аламаз нез кIанзава. Бес зун гъилер куьрсна акъваздани? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * гъилер куьруь авун гл., ни нин са гьихьтин ятIани кар ийиз мумкинвал тагун, вилик пад кьун. Белки, за паб рахкурни ийидай жеди, амма аялар... аялри зм гъилер куьруь азуна. А. М. Ракъур тавур кагъаз * гъилер куьруь хьун гл., нин бес кьадар къуват, ихтияр авачиз хьун. Са чIал чидай инсан кIанчни? КIанчни ярдин хъвер? Патав мидя, душман кIанчни? Куьруь я гъилер. И. Гь. Шаир. Вири ава адахь: ажугъ, Къуват, гъайбат, хъел. Алукьнава кьисасдин югъ Дувандин рекъел. Амма гъилер, амма гъилер Куьруь я вучиз? И. Гь. Шаир. * гъилер [кьве гъил] къакъажна нар. вири къуватар желбна. Акъваздач вилик са кIвалах. Гьерекатиз гьар са патахъ, Къачуна на яру пайдах Къакъажна гъилер, Дагьустан. Х.Т. 15 сан Дагьустан. Ватан, рухвайри, къакъажна гъилер, Тазва тарихдал вацIу хьиз гелер! Къ. Р. Гелер. * гъилер тIушунун гл., ни ийидай кар-кIвалах жагъун тавун, авай гьалдай экъечIдай рехъ жагъун тийиз амукьун. Тамам бирдан гъуьлягъди ягъай хьиз къудгунна къарагъна. Гъилер тIушуниз ам инихъ-анихъ къекъвена. РикIиз хура акъвазиз кIанзавачир. Гь. М. Ирид къаш. * гъилер хурай! $, межд. са низ ятIани гъилералди пис кIвалах авурла, ийидай къаргъиш. * гъилер хъуьчIуьк акатун (хъуьчIе хьун нугъ..) гл., нин жуван къуватсузвал гьиссун, гъарикI хьун, сефил хьун. Са патахъай вич азад авуникди шад хьайи, муькуь патахъай ихьтин кIеви тапшуругъ тамамариз тахьунихъай кичIе хьайи везир, гъилер хъуьчIуьк акатна, кьил хура гьатна, гъамлу яз вичин кIвализ хъфена. Ф. Акьуллу паб. Акурла Московдин куьче, Зун тIуб сара кьаз амукьна. Чиз амукьнач заз зи пеше, Гъилер хъуьчIуьк кваз амукьна. С. С. Акурла Московдин куьче. * гъилер хъуьчIуьк кутуна ацукьун [акъвазун] гл., вуж жув авай пис гьалдай экъечIун патал са кIвалахни тавун, тийиз хьун. - Чун гъилер хъуьчIуьк кутуна гьикьван кисна акъвазда? - лагъана юлдаш Акимова вичин докладда. З. Э. Гъалибвилин пайдах. * гъилер чуьхуьдай запун сущ. гъилер цяй чуьхуьдайла, абур тамамдаказ михьи хьун патал ишлемишдай запун. # ~ къачун, ~ куьтягь хьун, -дин къаб. * гъилер чуьхуьн гваз хьун гл., нив 1) капI ийидайвал михьи яз хьун. 2) куьч. руьгь ва беден михьи яз хьун. [Селим]. ГъвечIи стха, Селиман тIвар эгер вав гъилер чуьхуьн гватIа яхъ. Н. И. Гьакимрин папар. * гъилер [чин-гъил] чуьхуьн къачун гл., ни динэгьлийри капI ийидалди михьивал авун патал чин, кьуьнтелай агьадихъди гъилер, кIвачер (кIегьебдилай агьадихъ тир пай) ва гьаяяр чуьхуьн. ВацIал алай муркIадай тIеквен акъудна, кIвачерни гъилер яру газарар хьиз авуна, гъилер чуьхуьн къачуна, живедин саврухдикни капI ийидай. З. Э. Зи Иван гьахъ я. Мирзе Гьасан аватна фад ахварай, чин-гъил чуьхуьн къачуна, капI тамамна. И. Гь. Хъсан шаирар. * гъилерал [гъилерал-тупIарал] кьун рах., гл., ни вуж гзаф гьуьрметлу хьун, ала яз хьун. КIвалахдал ва кIвале Рамзият гъилерал кьунвай Лукьманани вахтар гьисабзавачир. З. Э. Рамзият. «Чна адав кIел хъийиз тада, чна гъилерал-тупIарал кьуна хуьда, вучатIа хьана», -лугьуз сифтедай ягъай тупIар хураваз фена. Б. Гь. Гъетер. * гъилериз куьс гун гл., ни ийидай кIвалах тамамариз гьазур хьун. Колхозчияр, хьухь Куьн кIвачин, Гъилериз куьс гудай вахт Я. Ш. Гь. Вахт я. * кьилерик кIвал хьун гл., нин са вуч ятIани ийиз кIанз ашкъи аваз хьун. Бязи алчахрин гъияерик кваз жед кIвал Вун чукIурдай, азиз Ватан - Лезгистан. С. А. Лезгистан. * гъили гъил чуьхуьда, гъилерини [кьве гъилини] чин мисал 'са нелай ятIани аслубуру чпи чпиз хъсанвилер ийида, абуру кьведани чпелай къуллугъдиз чIехидаз' манадин мисал. Ада Бедирхана вичиз авур гьуьрметар рикIяпайракъурзавачир. Сагафуналди, дустар тир, дустар! «Гъили гъил чуьхуьда, гъилерини чин», - лугьудай мисал авайди я. НА. Кьве рикIин хиялар. * гъилив кьун гл., ни вуж 1) табийрун, жуван ихтиярда тун. Йисан къене вад агъзур кьван Къизил пул гуникай рахан, Гъилив къунай Авардин хан А Султанмагьамад, Дагьустан. С. С. Дагьустан. 2) шахси-гъараз кьилиз акъудун патал масадакай менфят къачун. Зани гила фермадин зеведиш гъилив кьунва. Гъадалди гтрседателни муктва жезва. Б. Гь. Заз эвера. * гъилиз килигиз амукьун гл., вуж рикIик квай затI багьа яз акуна къачуз тахьуникди, жуван кесибвиликай гъарикI хьана амукьун. ФейитIани зун а кьилиз, Кепек харжлух авач кIвализ. Килигиз амукьда гъилиз: Багьалух йисар я хьи, дуст. А. Гь. Рабочидин чар. * гъилик авун гл., ни вуж-вуч ишлемишун патал гьазур гьалдиз гъун. Гатфарин магьсуларин кIвалах Ая куь гъилик, кесибар. С. С. Агъа СтIалрин калхуз. Айисата садахъ галаз гатфар кечирмишна. Гила, килиг жуваз, масадни гъилик авуава. А. А. Лезгаяр. Вири субутардай делилар, субутардай шейэр гъилик авуна, ада гиманлудаказ эверда... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Эвелдай кар ятIани залан, Гъилик ая туьрез, куьтен, Къудратлу хьун патал Ватан даим дурум Гана кIанда. Н. Ш. КIанда. Синоним: гъиликун. * гъилик акатун гл, вуж нин 1) маса кас авачир чкада акун, расалмиш хьун. 2) табий гьалдиз аватун. * гъилик (гъилин кIаник) кваз (галаз нугъ.) хьун гл 1) нин вуж аваз хьун. Ахпа адан гъилик шигьи-бистIи хьайила, мехъерни ийида. З. Э. Зулун пеш. 2) вуж нин табий хьун, ихтиярда аваз хьун. Йикъарикай са юкъуз Иран шагьдин ваха вичин гъилик квай кьван хуьреравай пагъливанриз Иран сувариз эверна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Ада вичин отряд патални, чпин гъилик квай хуьрерин агьалияр патални хъсан няметар хутахна. И. Къ. Смоленский чилел. * гъилик кутун гл., ни вуж-вуч нин табийрун. -Дуьз я, туьркер чи диндин стхаяр я. Мусаватни гьакI. АкI хьайила, вучиз абуруз чеб чIехибур яз чун гъилик кутаз кIанзава? А. И. Самур. Къафкъаз гьамиша Ирандин гъилик хьайиди я, гилани ам адан гъилик кухтун герек я? З. Р. Гьажи Давуд. * гъилин ачухвал сущ., нин минтIикьсузвал, жуваз авай шей масадбурузнк гудай, пайдай къилих. Агъ, рагьметлу Шегъри, ви милайимвал, ви сабурлувал, ви гъилин ачухвал Абидан рикIелай рекъидалди алатнач хьи. Къ. А. Асландин рикI авай инсан. Антоним: гъилин кIевивал. * гъилин вад тIуб хьиз кил. гъилел алай вал тIуб хьиз. * гъилин галайвал авун кил. гъил(ин) галайвал авун. * гъилин капал алайди хьиз кил. капал алайди хьиз. * гъилин кьацIайвал сущ., нин масадан шей чуьнуьхун, жуван хийирдиз ишлемишдай, нефес къати хесет. Гъилин кьацIайвал адан душман я. Са сеферда, фермадал хелвет хьайи араба, кIелербанди челегдай са тике ниси къачуна жибинда твадайла, адаз окунай. - Гьай аферин! - лагъана серкерди. И сес галукьай кIелербандин чанди зуз авуна, ам кягъ хьана. З. Э. Чи маяк. Антоним: гъилин михьивал. * гъилин кIаник галаз хьун кил. гъилик (гъилин кIаник) кваз [галаз] хьун. * гъилин-кIвачин гьава хурай! межд., $ 'гъилер кIвачер галамачиз хьурай, кьекьведай, са кар ийидай мумкинвал амукь тавурай' манадин къаргъиш. * гъилин кIевивал сущ., нин минтIикьвал. Къуншидин гъилин кIевивал садахъни жеч! Р. Антоним: гъилин ачухвал. * гъилин михьивал сущ. масадан шей чуьнуьх тийидай. Гъилин михьивал рикIидаз хас жеда. Р. Антоним: гъилин кьацIайвал. * гъилин мишер сущ. са касди кIвалахдай, са тум галай мишер. Кьве гъилин мишердалди яцIу карсар, гъилин мишердалди тахтаяр, шуькIуь кIарасар атIуда. Р. * гъиляй акъатун (акъудун) гл., вуж-вуч нин ( ни) магьрум хьун (авун), амачиз амукьун, жуванди яз амукь тавун (тун). Гуьзел свасни балкIан гъиляй акъатай гада анжах пакад юкъуз ахварай аватна. Ф. Вуна и дуьнья гъиляй акъудмир, Маса дуьнья жедайди туш, яр. Ф. Душман зайиф хьайитIани, игътият гъиляй ахъаймир. Ф. - Бушвал ийимир. Дидедиз вири авайвал лагь. Ихътин кутугай вахт гъиляй акъудмир. А. Р. Я. Я. Хендедадин мехъер. Лагь вуна, гъич дидедивай вичик чан алай бала гьа гьакIа гъиляй акъудиз жедани? Жедач эхир. А. А. Лезгияр. Советрин власть патал болъкIевикри женгер пара чIугуна, къурбандарни пара гана. ИкI къачунвай власть гъиляй ахъа ийида лагьана, садани фикир тавурай. Гь. М. Ирид къаш. [Зарлишан] Килиг, Розалия, ягъалмиш жемир, ви гъиляй вири акъатда. Н. И. Гьакимрин папар. * гъиляй атун гл., нин вуч са кар кьилиз акъуддай чирвал хьун. Тахай руш гзаф акьул авай, гъиляй хъсан кар къведай, умун къилих авайди тир. Ф. КIирийрин хуьре ацукьарнавай къазахарни анжах чпин кьил хуьнал, гьакIан къара халкьдиз чпин гъиляй къведай крар авунал машгъул хьанвай. Къ. Къ. КIири Буба. Адан рагьметлу дидени гьа вич хьтин, къакьан буйдин, гьар са кар гъиляй къведай, зирек, намуслу паб тир. НА. Кьве рикIин хиялар. А Хабар никай гун за квгз, хабар Уста Рамазанакай. Ам гъиляй гьи кIвалах хъайитIани къведай халис устIар тир. А. М. Аламатдин таж. Синоним: ала кьун. * гъиляй ахъаюн гл., ни вуч жезвай хийир кьабул тавун. Чпиз кIелнавай свас кIандач лугьуда. Мад кIелуниз килигна ахьтин кIвал гъиляй ахьайиз женни! Н. А. Кьве рикIин хиялар. * гъиляй вегьин [ахъаюн] гл., ни вуч са кар фикирдай акъудун, адал алахъ тавун. Гаджиевади Ахцегъани, Хунзахани вичин рикI алай карманияр ягъун гъиляй вегьенвачир. З. Э. Рагьимат. Ша, а фикир вегь на гъиляй, Эхир аватда вун виляй. С. С. Хъсан туш. Антоним: гъиле кьун. * гъиляй фин гл., вуж яшамиш таххьун, кьин, пуч хьун. Килиг, за хьиз икI етимар хвейиди, Зун хьиз эхир кана кабаб хьайиди, Зун хьиз гьавая чан гъиляй фейиди, Зи рикI икай гъампияла хъвайд атуй. Е. Э. Веси. - Я итим, вуна вядеда са къайгъу ая, аял гъиляй физва, ам акур чара ксар чал хъуьрезва. З. Э. Уьмуьрдин гелер. * гъиляй фин тавун гл., нин вуч алакь тавун. Куьн рикI аваз зи гъиляй са кIвалахин физвач, гъавурда гьатзавани? Н. А. Кьве рикIин хиялар. Мад вуч ятIани гьа юкъуз дад алаз са кIвалахни адан гъиляй хъфенач. А. А. Лезгияр. ГЪИЛЕВАЗ ( > гъиле аваз) нар. гъиле кьуна. Сан авачир кьушунрин - Чапхунчийрин кьилеваз Къарагънавай Теймурленг, ЧIулав пайдах гъилеваз. Ф. Къванцин гада. ГЪИЛЕВАЙ ( > гъиле авай) рах., прил. 1) гъиле кьунвай. Салам гана, ракIарай таниш тушир кас атана акур ада, вичин гъилевай нажах гъварциз яна хьиз, гьуьрметдивди гъил кьун, кIвализ теклифна. ЛГ, 2003, 16.I. Гъилевайди ахъайна, цававайдахъ калтугмир. Р. 2) ишлемишуник квай, герек тир. Гъилевай мешерни тухвана, гуьнуькъара авуна. Р. ГЪИЛеЛДИ нар. са нин ятIани куьмекдалди, фикирдалди. Шумудни са терс хьайибур ви гъилглди ислягь хьана... Е. Э. Мубарак Исмаил. ГЪиЛДИ нар. сеферда (са). И гъилди вуна заз багъишламиша. Р. * са гъилди. ГЪИЛЕРА 1 гъил существительнидин гзафвилин кьадардин чкадин падеждин форма. Кил. ГЪИЛ. ГЪИЛЕРА 2 нар. са вуч ятIани тикрар жезвай кьадар къалурдай гаф. Лезги коммерсантрикай сада, гьар гъилера "Самур" газет къачурла, вичин папаз лугьуда: Игазетди чун банкрот тавуртIа, хъсан я... М. М. Ванер. Абдулла алАлкъадари къведра гъаждал фена. Сифте гъилера ( 1846 - йис) гъаждал фидайла, адан рекьин юлдашрикай сад Аббас-Къули-Агъа Бакиханов я. И. Гь. Алкьвадрин медресе. Синонимар: сеферда, -ра. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
