| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЪВАШ гъун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГЪУН. ГЪВЕДГЪВЕШ сущ.; -ди, -да; -ер, -ри, -ра вацIун куьлуь цIалцIам къван. ГЪВЕДГЪВЕШ прил. вацIун кьере жедай, куьлуь ва цIалцIамвал хас. Зарбаф халади тIурар авай зинбилдай пекиник квай са элкъвей гьведгьвеш къванни акъудна, яд авай кружкадиз вигьена дуьаяр кIелиз, къаргъишар ийиз, мурмурар ийиз башламишна. А. Сайд. Вили яна. ГЪВЕЛ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера лап гъвечIи кIус. Гишин къушар ацукьзава... Къуьлуьн са твар ва я фан гъвел жагъуриз... А. Къ. Гишин къушар. Столдихъ суфрадал алай фан гъвелерал фикир желб авун, гъилеривди ва я маса шейинивди ишараяр авун кутугнавай кар туш. ЛГ, 1997, 26. ХII. * гъвел-гъвел авун гл., ни вуч сагъ шей куьлуь гъвелериз элкъуьрун. Синонимар: гъвел-гъвелун, куьлуь авун, кIус-кIус авун. * гъвел-гъвел хьун гл., вуч сагъ шей куьлуь гъвелериз элкъуьн. Синонимар: гъвел-гъвел хьун, куьлуь хьун, кIус-кIус хьун. ГЪВЕЛНИ нар. гьич са кьадардани, гьич са дережадани. Ваз гъвелни кичIе жемир. Къ. М. Дагъларин аялар. Синонимар: ади, буьркуьллагь, гьични, ерли, зерре, кIусни, мискьални, са гъвелни, стIу, тварни, эсиллагь. ГЪВЕЛ-ГЪВЕЛУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; гъвел-гъвел авун, гъвел-гъвел тавун, гъвел-гъвел тахвун, гъвел-гъвел хъийимир сага шей куьлуь гъвелериз элкъуьрун. Синоним: гъвел-гъвел авун. ГЪВЕРГЪВЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъуьтIуьн живер цIрайла, экъечIдай гатфарин сифтегьан цуьк. Фад гатфариз гьвергъверар акъатда ва гьакI са бязи тарарни кул-кусри цуьк ийида. З. К. ТIебиат чирун. Зун галачиз сифте гатфар атайла, Сувай гьана гьвергьвер эциг сурал зи. Ш. Къ. Чуьнгуьрдин сим хьиз. Бадеди ваз цIару гьвергъверар хьтин бегълеяр храда, мад ви гъилер кудач. А. Сайд. Вергерин хъикьифар. ГЪВЕРШИ: * гьверши тар сущ. кьацIар авай еке пешер алай тарцин жуьре. ГЪВЕЧIИ 1 прил. 1) кьадардиз тIимил. Сулейманан мисалди къалурна хьи, неинки миллионралди агъалияр авай, гьакI гъвечIи халкьарин арадайни бажарагълу инсанар акъатун мумкин я. А. А. СтIал Сулейман. -Гьа им чаз къведазни бес я, председателди са кап фуни нисидин гъвечIи ккIал кьве чкадал пайна. Б. Гь. Заз эвера. 2) яшариз тIимил. # ~ чIавуз, ~ чIавалай. Ада чеб гъвечIи чIавалай инихъ хайи стхаяр хьиз яшамиш хьайиди рикIел хкана. З. Э. Мехъер кьуьл туш. Лацу хъуькъвер, чIулав вилер Авай гъвечIи Зерифа, Экзамендавай вад къачуна, Галатнаваз хтанвай. А. С. «Ксанвай гуьзел».... и йикъалай Дагъларин сагъибдин рикIиз къанлу дагъ хьиз гъвечIи юлдаш къана. Б. Гь. Заз эвера. Къе за "Дагьустандин правда" газетдин отделдин редактор, жувалай яшдиз хейлин гъвечIи зи ватанэгьли Айдунбегов Мирзедал, Дагьустандин радиодин лезги передачайрин редакциядин режиссёр Агъабалаев Ризабаладал... РикIин сидкьидай лацу пехилвал ийизва. ЛГ, 1997, 26. ХII. 3) авай аялрикай гуьгъуьнай хьайи. Зи гъвечIи руш, бубадин чин Серин тирла, ша зи патав. А. С. Зи гъвечIи руш. Синоним: бицIи, куьлуь. Антоним: чIехи, еке, зурба, сейке. * гъвечIи аптек(а) урус [аптечка], сущ. са касди ва я хизанди ишлемишдай дарманар авай кьвати. Ада кIвале авай гъвечIи аптекдай пеницилиндин мазь къачуна туртурдин хер алай чкадиз яна. А, Сайд. Туртур. * гъвечIи-гъвечIи прил. 1) тIимил яшар авай са шумуд. ГъвечIи-гъвечIи аялар гъаятдал куьгъвазвай. 2) размер еке тушир са шумуд. Гъаятдал гъвечIи-гъвечIи чувалар алай. Р. * гъвечIи вах сущ. са дидедин аялрикай яшариз гъвечIи дишегьли аял. * гъвечIи стха сущ. са дидедин аялрикай яшариз гъвечIи эркек аял. * гъвечIи чил урус [малая земля], сущ.; ягъанатдалди лап важиблу чка. Эхиримжи йисара иниз хуьруьнбуру айгъамдалди "ГъвечIи чил" лагьана тIвар ганва. Д. Шерифалиев. «ГъвечIи чилин» чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6. IV. ☼ СССР тIвар алай пачагьлугъдин девирда КПСС-дин Генеральный секретарь Л. И. Брежневан "ГъвечIи чил" ( "Малая земля") ктаб акъатнай. "ГъвечIи чил" ада немсерихъ галаз хьайи дяведа вичи иштарак авур армия хьайи чкадиз лугьузвай. Л. И. Брежневан фикирдалди, а чил чапхунчийрикай азад авуна хсуси вичин алакьунар хьаначиртIа, дяведин нетижаяр масадбур жедай. * гъвечIи чIав сущ. яшар тIимил вахт. * гъвечIи чIавалай нар. яшар тIимил тир вахтундилай. * гъвечIи чIавуз нар. яшар тIимил тир вахтунда. * гъвечIи-чIехи сущ. яшариз гъвечIибур ва чIехибур вири санлай. Адаз гъвечIи-чIехи чидайди тут. Р. * гъвечIи-чIехивал сущ. гьардан яшдиз килигай рафтарвал. * гъвечIи-чIехиди чир хьун гл.; низ жувалай гъвечIибур, чIехибур саймишдай, абуруз гьуьрметдай ахлакь хьун. ГЪВЕЧIИБУР 1 прил. гъвечIи прилагательнин гзафвилин кьадардин форма. Аялар сад-садалай гъвечIибур я. Р. Антоним: чIехибур. ГЪВЕЧIИБУР 2 сущ.; -у, -а гъвечIи прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. ГъвечIибурукай рахада, ЧIехибурукай фикирда. Р. Антоним: чIехибур. ГЪВЕЧIИВАЛ сущ.; -или, -иле; - илер, -илери, -илера гъвечIи тир гьал. # хуьруьн ~, аялдин ~, ботинкайрин ~. Антоним: чIехивал. ГЪВЕЧIИДИ 1 прил. гъвечIи прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Вах стхадилай гъвечIиди я. Р. Антоним: чIехиди. ГЪВЕЧIИДИ 2 сущ,; -да, -да; -бур, -буру, -бура яшар тIимил тир аял. - Са гъилин тупIар сад жедач, - лугьузва халкьдин мисалди. Диде-бубадизни чпин хайи аялрикай сад, адет яз, гъвечIиди, артух кIан жеда, багьа я. Гьеле вири халкьарин махарик квай пуд стхадикайни гъвечIиди акьуллуди, викIегьди, жумартди жеда. М. Алипулатов. Вилик финин рекье. Антоним: чIехиди. ГЪВЕЧIИЗАМАЗ нар. яшар тIимил тир гьалда амаз. ГъвечIизамаз аялдиз жуван хайи чIал кIанарун важиблу я. ЛГ, 2005,10. ХI ГЪЕД 1 сущ.; -тре, -тре, -тер, -тери, -тера 1) цавуя арщда мичIи йифиз экв гузвайбурукай сад. Заз вун чизвач, вуч ятIа, лагь вуна якъин... Зуьгъре яни, ам. варз яни, ам гъед яни якъин... Е. Э. Алагуьзлидиз. Вили цавун бушлухра Акъвазнавай гьетери, Югъ жердавай атIуз ара, Зайифариз нур эквери. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Дуьньяда экв мадни гзаф хьун патал ЦIийи гъетер куькIуьрзава цавара. А. С. Эхь, зав дамах гва. Ахпа цава гьетери РекIврекIвар гуз акъвазна. И. Асл. Зи рагъ гила хъфизва. Цаварилай гъед шутхунна, - Заз шад хьана, вун атай хьиз, Суварилай кьвед къудгъунна, -Заз акI хьана, вун атай хьиз... А. Къ. Муьгьуьббат. 2) пешекарвиляй вичин алакьунралди виридаз чешнелуди. Неинки са Тамилади, адахъ галаз сегьнедиз экъечIна манияр тамамрай Хаметова Адилядини, Теллидини, Ирададини, Тазагуьл Мегьамедовадини чахъ цIийи, жанлу, михьи сесер - сегьнедин гъакьикъи гъетер авайди къалурзава. М. Ж. Тамила Хидировадин концерт. * гьетрен [матIан] цуьк сущ. куьлуь-куьлуь хъипи цуьвер жедай дарманар, атирар хкуддай набатат. ГЪЕД 2 сущ.; -тре, -тре; ер, -ери, -ера цин гьайван. Ажузри фикирда акъвазна кьилел, Къугъваз незвай чIавуз кьегъалри гъетер. И. Ш. Кьудар. Синонимар: балугъ, кIизри. ГЪЕЗеЛ араб, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шиирдалди туькIуьрнавай эсердин жуьрейрикай сад. КIелайтIани заз гъезелар, Шад жечир заз вав беделар... Е. Э. Лугьуз. Ана гзаф Гуьрчег хатIаралди са гъезел кхьенвай. З. Р. ЦIийи ханлух. ГЪЕЗМ: * гьезм авун гл. руфуна хуьрек инсандиз менфят жедай гьалдиз гъун. Синоним: цIурурун. ГЪЕЙРАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадахъ галаз михьивилелди алакъа жедай хесет. Ваз минет хьуй, кьамир вуна гъейри яр, Намус, гъейрат авачни ваз, невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Сад жаду я, садни жиндар, Авайд туш гъейрат фекьияр. С. С. Фекьийриз. Гьар са касдин вичин ният, Фагьум ая намус, гъейрат... С. С. Жедайди туш. Синонимар: намус, лайихвал, ягь. ГЪЕЙРАТЛУ прил.; гъейрат авай. Гьар са гъейратлу инсанди, гьи кIвалахал алатIани, вич алай чка Гуьрчегарзава, амма гъейратсуз касди кIвалахдай чка кьацIурайтIа, ам а чкадин тахсир туш'. ЛГ, 1999, 21. XI. Хъукьварин хуьруьз, лезги халкьдиз гъейратлу цIуд велед багъишна... Р. Гьайдаров. Хъукьвави Байрамбегов Байрамбег чавай къакъатна. Синоним: намуслу. Антоним; гъейратсуз. ГЪЕЙРАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гъейрат авай гьал. Гьина хьайитIани, жуван гъейратлувал хвена кIанда. Р.... Ингье зун поездда аваз Махачкъаладиз хквезва. Зи рикIяй Эмин бубадин суьгьбет акъатзавач. Адан вичин инсанвили, гъейратлувилин, вафалувилин. Я. Я. Агалай сандух. Синоним: намуслувал. Антоним: гъейратсузвал. ГЪЕЙРАТЛУВИЛЕЛДИ нар. гъейратлувал хас яз. Гъейратлувилелди жуван къуллугъ кьилиз акъудун. Р. Синонимар: намуслувилелди, гъейратлудаказ. Антониму гъейратсузвилелди. ГЪЕЙРАТЛУДАКАЗ нар. гъейратлувал кваз. Бязи вахтара ада колхозда гатун кIвалахар кьилиз акъудзавай гьаларикай, гъейратлудаказ зегьмет чIугвазвай инсанрикай макъалаяр кхыа, вич гьеле хуьре амаз, редакциядиз ракъурзавай. Я. Я. Са фурун вакIар. Синонимар: намуслудаказ, гъейратлувилелди. Антоним: гъейратсуздаказ. ГЪЕЙРАТСУЗ прил. гъейрат авачир. Гьар са гъейратлу инсанди, гьи кIвалахал алатIани, вич алай чка гуьрчегарзава, амма гъейратсуз касди кIвалахдай чка кьацIурайтIа, ам а чкадин тахсир туш.. ЛГ, 1999, 21. XI. Синоним: намуссуз. Антоним: гъейратлу. ГЪЕЙРАТСУЗВАЛ сущ.;, -или, -иле; -илер, -илери, -илера гъейрат авачир гьал. Гъейратсузвал садрани кIан жемир. Р. Синоним: намуссузвал. Антоним: гъейратлувал. ГЪЕЙРАТСУЗВИЛЕЛДИ нар. тьейратсузвал хас яз. Гъейратсузвилелди садрани кIвалахмир. Р. Синоним: намуссузвилелди, гъейратсуздаказ. Антоним: гъейратлувилелди. ГЪЕЙРАТСУЗДАКАЗ нар. гъейратсузвал кваз. Гъейратсуздаказ кIвалахда - гъейратдай аватда. Р. Синоним: гъейратсузвилелди, намуссуздаказ. Антоним: гъейратлудаказ, намуслувилелди. ГЪЕЙРИ 1 ( КЪИР рах.) араб, прил.; маса. Маса, гъейри хабар кьадайд атайтIа, Шариатдал адаз рекьер къалайтIа, "Пуд паб гъунугъ хьсан кар я" лагьайтIа, Течир гъейри кесибдиз хабар жгди. Е. Э. ТIварун стхадиз. - Зи гьалдикай кьадай хабар Киму, жен мад гъейри папар. Кьуна кIула вав. гвай а пар, Жуван рекье гьат, гуьзел яр. С. С. Регъуьхбан. Чубандилай къир - савайи, Масадаз бакар авайд туш. С. С. Къуй лугьурай ингилисди, ЧидачтIани заз гъейри чIал. Къуй негриди кьуьл авурай Джаздин ванци атIурвал чIар. А. А. Эфирда, Руг яз хьурай къуй гьабурун рекьерал, Гъед жедалди гъейри угъраш мидядин. М. Б. Дустариз. ГЪЕЙРИ 2 посл, вич акал жезвай существительнидалди, тIварцIиэвездалди лагьанвай мана квачиз. - Ваз, гьа кIвалахал физ хтунилай гъейри, Дуьньядикай гъич хабарни авач. А; И. Самур. Забит рикI дуьз са ашукь я, элди адаз гуди къимет, КIандач адаз гъейри са затI, гъайри вичин ватандилай! З. Р. Кьамир. ☼ гъейри гаф виликди, Етим Эминан девирда, 'ччара' лагьай манада, гагъ прилагателънидин, гагъ существителънидин чкадал ишлемишзавай... Гила и гаф анжах къакъатунин падежрихъ галаз послелогвиле тахьана маса метлебдалди ишлемишзавач, месела: "валай гъейри", "писателрилай гъейри", амма гьа и ролдани адаз азербайжан чIалан башкъа лагьай гаф конкурент хьанва: «валай башкъа", "писателрилай башкъа". М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай.... Синоним: башкъа. ГЪЕЙРиБУР 1 гъейри прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. ГЪЕйРИБУР 2 гъейрибур прилагательнидикай арадиз атай существителънидин гзафвилин кьадардин форма -у, -а. ГЪЕЙРИД(И) 1 гъейри прилагательнидин теквилин кьадардин форма. ГЪЕЙРИД(И) 2 гъейриди прилагательнидикай хьанвай существительное; маса кас, чара кас -а, -а. Гъейриди ваз бегъем течиз, гьахъсуз шикаят хьайила, Заманадин гьал тийижиз, вун гьакI бейхабар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Гъейрид яр кьамир вуна дуствиле. Е. Э. Эй, дели-дивана. ГЪеЛ сущ.; -ци, -це; -ер ( ерар), -ерри, -ерра 1) хъуьтIуьз живедай фидай кьамарал алаз пар тухудай улакь. Чи хуьруьнбуру хъуьтIуьз тамай кIарасар гъелцелди гъидай. Р. 2) хъуьтIуьз живедай аялар вичел ацукьна авахьдай алат. ГъвечIи аялар гъелеррай авахьдай. чIехибур - кьамараллаз. Р. Синоним: алер(ар). ГЪЕН сущ.; -и, -е: -ер, -ери, -ера кIвалин вилик иесиди вичиз герек куьлуь-шуьлуь шейэр эцигдай, мал-гьайван цурай акъудна гьавадал тадай, хуьдай ачух чка. Кесиб кьена, адан гъенел эгер дуьа алаз хьайитIа, Тазиядиз къведай бенде жагъич, валлагъ, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Ахпа абур вири санал гъенел экъечIна, пурар янавай балкIанрал ацукьна... З. Р. ЦIийи ханлух. Гъен гатуз руквада, зулуз хурхада жедай. "Самур" газ., 2004, 24.I. 2) куьче. Дустарин сир ахъайдани гъенел физ. Е. Э. Зав рахамир. Синоним: гьаят. ГЪЕР сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери,-ера инсандин ва гьайвандин сивин къене жедай жими яд хьтинди. Гишин хьайила, сивяй гъер авахъда. Р. * мирги гъерер ГЪЕРеЗ кил. ГЪАРАЗ. ГЪЕРЕЗЛУ нугъ., прил. сад-садаз чIуру къастар авай. - Фена хуру кьуна чинал цуькIуьн элядай вахт я. «Эгер итим ятIа, къегъалвал гила къалура!» лугьуниз зун гъазур жезва, амма мад Гуьлнара манийвална - им, чун гъерезлу кьве касдин чпин суд ваъ, Гуьлнар къурхулувилик кутун жезвай. Н. М. Къизилдин хтар. ГЪЕРЕШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сивяй гъер авахьдайди. ГЪЕРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цIурурай чIем. НекIедикай чаз жеда къаймах, гъери, арутIа, ниси. Куьре чIалан илифарни... жуз. Кандуда гъуьр, целце къафун, гъери бул. Х. Т. Гъугъвезрин хуьре. Синоним: чIем, ягълу. ГЪЕТIГЪеТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра.: 1) гъуьр регъведайла тварар чIутхвардай регъуьк тайин кьадардалди аватун къайдидик кутазвай алат. Муькъуьн эрчIи лув, диб хкатна, цин винел, Регъуьн гъетIгъетI хьиз къугъвазвай.. Гь. Къ. Четин бахт. 2) куьч., гзаф рахадайди. * гьетIгъетI хьиз нар. акъваз тавуна (рахун). Вун гъетIгъетI хьиз гьикьван рахада? Р. ГЪИБЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сада масадалай ам такIан хьун патал ийизвай гьахъсуз, чIуру гафар, ихтилатар. Гъибет пара, къелби къара, рикI дагъал. Е. Э. Нефсиниз. Хуьруьн къене седридилай гъибетарни гзаф хьана. Р. Синоним: фитне. ГЪИБеТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сада масадалай, ам такIан хьун патал ихтилат ийидайди. И кар вичиз гзаф агъур хьайи са гъибетчиди чи гуьруьшмиш хьуникай КПСС-дин ЦК-диз къул алачиз са къундарма туькIуьрна ракъурна. ЛГ, 2002, 4. IV. Синоним: фитнечи. ГЪиДА, ГЪИДАЙ 1 гъун глаголдин кьвезмай вахтунин форма. Кил. ГЪУН. ГЪиДАЙ 2 гъун глаголдикай хьанвай причастидин форма. Кил. ГЪУН. ГЪиЗВА гъун глаголдин гилан вахтунин форма. Кил. ГЪУН. ГЪИЛ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера 1) инсандин къуьнелай капун тупIаралди. Мад, чапла гъил чинив атана, къизилдин гьяркьуь тупIал галай тIуб спелрин кIвенкIверал элкъвена. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) сефер. - Ша кван садра, чун са кьве гъил къумарал къугъван, - лагьана ада хциз. А. Къ. Жуьгьенар. * гъил авун [гьилун] гл., ни 1) шахматрал ва я тIамайрал къугъвадайла, шахмат фигура ва я тIама алай чкадилай маса чкадал эцигун. Столрихъ ацукьна тIамайриз фикир гузвай инсанрик рахунлуьк]уьн квачир. Чун къугъунив эгечIна. Са гъил авуна зи дустуни ихтилат башламишна. З. Э. Рамзият. 2) са кве ятIани гъил тун. Лезгиди жибиндиз гъилна, пулунихъ экъвена. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. * гьил агакьарун гл., ни нив куьмек авун.... дардавай кас ахтармишна, Зи гъил гъадав агакьара. А. Мут. Зи шиирар. * гъил агакьун гл.; 1) нин са гьихьтин хьайитIани кIвалах ийиз алакьун. Чун, комсомолар жегьил, Акъваздач чун агакьиз амай къван чи гъил. А. Ф. Комсомол. 2) нин нив куьмек агакьун. - Мад гъил агакьдай чка амач, - лагьана, умуд атIай факъирди айвандин кьиле авай чарпайдал йикъар-йифер акъудзавай. З. Э. Ишигъдин институт. * гъил алаз авун гл., ни нел-квел 1) зиян кардикай хуьн, гуьзчивал авун. Хъвера, шад хьухь, чан бала! Вал дидедин вил ала. Чи ьлквед винел чIехи регьбердин гъил ала. Ф. 2) нин квел са вуч ятIани ихтиярда хьун ва адахъ галаз вичин хсуси терефар паталди рафтарвал авун. Гъил аламач а лянетдин, Уьлкве чид я, девран твах. Къ. М. Масан. 3) нин нел куьмек авун. Са дустуни кIелзамай кьван гагьди, муькуь дустуни адан хизандал гъил алаз авуна: цIай-кIарасдин къайгъу ийидай, недай-хъвадайдакай дарвал гудачир. З. Э. Рекьер сад туш. * гъил алаз хьун гл. 1) нин нел зиян кардикай хуьн, куьмекар гун 2) гуьзчивал авун. * гъил алтадун гл. ни нел, квел са нихь-квехъ ятIани вичиз хъсан гьиссер авайди къалурун паталди адал гъил элкъуьрун. Дидеди, аялдал гъил алтадиз-алтадиз, ихтилат ийизвай. Р Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
