| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЮКI сущ.; -у ни, -уна; -вар, -вари, -вара са метрдин яргъивал. Шивцел алай пурарал инихь, анихъ цIуд юкI алай. Ф. КIеви ахвар. Валчагъ патал са кьуд-вад юкI тамам я... Е. Э. Яру, цIару гуьллуь чит. Гваз фериди вад юкI агъ я... Е. Э. Змина, вич рекьидайла, лагьай чIал, ЦIемуьжуьд юкI алай мугьманханадин чилик, вичел кьур еке гам авайди, Уьзденаз масабурун сиверай атай ванер тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * юкIвар-чипIер ягъун рах., гл., ни са месэла гьар патарихъай алцумун, фикирар авун. ЧIехи хва Жафера пара хиялар авуна, юкIвар~чипIер яна, эхир лагьана... А. Ф. Бубадин веси. - Хузайинди им накьан югъдини сенвен йифдини юкIвар-чипIер ягьайдалай кьулухъ кьабулнавай къарар тир. З. Э. КУТВ-диз фена. Гьеле чи ихтиярда юкIвар-чипIер ягъун патал са къад декьикьа ама. И. Къ. Смоленский чилел. Бес маса рехъ, арзадин «азар» галукьдай маса чка, маса кас гьинава? – юкIвар-чипIер яна. К., 1989, 22. ХI. I. Дидед чIаларин гьакъиндай муаллимри гзаф рахунар авуна, юкIвар~чипIер яна... Х. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. ЮЛДАШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) санал къугъвазвай, физвай кеспи ийизвай ксар сад муькуьдаз. Къах акурла, хьана кац шад, Юлдаш галачиз, гьатна сад. Е. Э. Къах тIуьр кац. Ви юлдаш ама тек ялгъуз... Е. Э. Яру яц. Вуж ваз даим юлдаш. ятIа рекьера, Яргъаз жемир, гъам ваз даим дестек я. М. Б. Вуж ваз даим юлдаш ятIа рекьера. Гьалтна юлдашрилай кIвенкIве, Тагьсиб туна вичин рикIе, Данаяр хьиз цуьлер еке, -Заз гьадан зегьмет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. 2) ктаб паб. Райондай ваз кIвалахни жагъурда чна, ви юлдашдизни са чка аквада. Вуна адаз акьван яб гумир. Вахь жуван итцмвал хьухь, жуван лезгивал хуьх. Раб гьинихъ фейитIа, гъални гъанихъ фин лазим я. Итим кIвалин раб я, пабни - гъал. А. Къ. Нехирбанни лекь, Чун ирид кьил хизан я. Зунни зи юлдаш. пенсонерар я. ЛГ, 2004, 20. 1V. 4) куьгь. советрин девирда тамамарзавай къуллугъдиз ва я санал кIвалахзавайбуру чпи чпиз гьуьрмет авунин лишан яз, фамилиядихъ галаз лугьудай гаф. И кардин тахсирлу вунни я, юлдаш Мерданова. З. Э. Муькъвел. гелер. - Юлдаш Мирземегьамедов, вири гьа наряддиз килигна ийиз хьайитIа, им буран яни? - вичин кьилиз тIампI язава трактористди. Б. Гь. ТIварун стхаяр. 5) т-б, в.. кьилдин кас. Чпик такьат квай, еке мумкинвилер авай бязи юлдашри чи халкьдин гзаф важиблу и мярекатдик ["Шарвили" эпосдин сувар яз тухузвай мярекатдик. - А. Г.], вучиз ятIани, кьил кутазвач. ЛГ, 2005, 28. VII. ЮЛДАШВАЛ сущ.; -или, -виле; -илер, -илери, -илера чеб-чпиз мукьвавилинни дуствилин алакъалувал. Гьам жуваз фу неда на, гъам са вацIуд рипе техилни къачуда. Ваз юлдашвиле вун хьтин сад чна мад аквада... А. Ф. Риза. Яваш-яваш, чпизни хабар авачиз, юлдашвал, дуствал муьгьуьбатдиз элкъвена... А. А. Умуд. * юлдашвал авун гл., ни низ 1) чеб-чпиз мукьвавилинни дуствилин алакъалу хьун. Са шартI ава: эгер вуна эхирдалди юлдашвал ийиз ва гьар са карда заз куьмек гуз хьайитIа, зун рази я, - жаваб гана Рамзията. З. Э. Рамзият. 2) сада масадаз пабвал ва я гъуьлвал авун. - Кьейи гъуьл зи рикIелай фенвач, чан вах, я финни ийидач! Ам рикIе аваз, завай масадахъ галаз юлдашвал ийиз жедач. З. Э. Муькъвел гелер. * юлдашвилин суд куьгь., сущ. санал кIвалахзавайбурукай сад тахсиркар хьайила, адаз юлдашри жаза гудай мярекат. Вуч хабар я, белки къе ваз Чи маякри са кар кьуна. Юлдашвилин суддин вилик Тухванани япар кьуна? А. С. Муьфтехурдин кьилихъ лайлай. ЮЛДАШВИЛЕЛ || ЮЛДАШВИЛЕЛДИ нар. мукьвавилинни дуствилин алакъаяр, гьиссер аваз. Гьар са карда кIвенкIвечи даим Ада пара зиреквилел, Кьуна чуькьвена чи гъилер. Жузунарна, юлдашвилел Хъуьрез чIулав хци вилер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс.... ада колхоздин седридиз юлдашвилелди лагьана: - Бес гишила ацукьдани? - Чайхана ава хьи. Гьаниз фида. А. А. Лезгияр. ЮМОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин кимивилер, кьилел атай крар хъуьруьнардай тегьерда къалурун, абурал, рикIе писвал авачиз, хъуьруьрун. Сатира ахтармишзавай са бязи ксари сатирани юмор сад муькуьдаз лап яргъа бур яз гьисабзава. Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар. ЮМОРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра юмордин эсерар кхьидайди. ЮМОРИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера юмордин эсерар кхьидай пешекарвал. ЮМШАГЪ 1 туьрк, прил.1) векъивал авачир, регьятдиз кьвечIил жедай. Айнадин юмшагъ чими гъил кьунвайла, рушан рикIин вири чимивал гадади ва гададин муьгьуьббатдин къуватни руша мукьувай гьисс авунай. Гь. М. Гезентидин эхир. Синонимар: хъуьтуьл, тентес. 2) регьимлу. Инсанарни гьахьтин умунбур жеда. Къал, туьнтвал абуруз тIебии кар туш. Секин, юмшагъ инсанар. Ахьтин юмшагъ инсанрин арада Качалан хва сад лагьай чка кьазвайди я. Ам сиве тур тIубни кIас тийидай кьван секин кас я. З. Э. Рамзият Синонимар: умун, секин. * юмшагъ хьун гл. юмшагъ гьалдиз атун. Гагъ жеда вун пара алчах, Кепекдик вун жедач анжах, Гагъ ви гьалар жеда юмшагъ, Гагъ жеда векъи, Дагъустан. С. С. Дагьустан. ЮМШАГЪ 2 нар. хъуьтуьлдиз. Ахпа моряк рахана: Эхь, халаяр Ухшар ава Каспи гьуьлуьн лепейриз - Юмшагъ акваз гьида кьилел балаяр... А. С. Дишегьли. ЮМШАГЪАРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, - зава; -а, -ин, -рай, -мир; юмшагъар авун, юмшагъар тавун, юмшагъар тахвун, юмшагъар хъийимир юмшагъ гьалдиз гъун. Пальто аязди тIарамарнавай, амма гила кIвалин чимивили ам юмшагъарзавай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Синоним: хъуьтуьларун. ЮМШАГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера 1) юмшагъ тир гьал. Ви киферин юмшагъвилел Ашукь тир зун аял хьиз... А. С. Кифер. Синоним: хъуьтуьлвал. 2) куьч. регьимлувал. Амма и регьимлувал, рыкIин назиквал, инсанрихъ галаз мегьрибанвал, юмшагъвал ада гьар низ хьайитIани багъишнач. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Синоним: хъуьтуьлвал. Антоним: векъивал. ЮМШАГЪВИЛЕЛДИ нар. юмшагъвал хас яз. Абур [аялар. А. Г.] пара кутугнавай кьайдада ацукьнава, чIехибурухъ галаз рюмкаяр гелязава, пара юмшагъвилелди цIипицIрин яд сивихъ гъизва. А. А. Лезгияр. Синонимар: хъуьтуьлдаказ, юмшагъдаказ, юмшагъдиз. Антоним: векьивилелди, векъидаказ. ЮМШАГЪДАКАЗ нар. юмшагъ яз. Юмшагъдаказ физвай гимн аквазва. А. С. Руфунал залан дишегьли. Синоним: хъуьтуьлдаказ, юмшагъвилелди, юмшагъдиз. Антоним: векъивилелди, векъидаказ. ЮМШАГЪДИЗ нар. юмшагъ яз. Цавдара цIалцIамдиз, юмшагъдиз кьилел чархар язавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: хъуьтуьлдаказ, юмшагъвилелди, юмшагъдаказ, юмшагъдиз. Антоним: векъивилелди, векъидаказ. ЮН сущ., текв. кь.; -ди, -да къайда КIвалах ийидайла, тади къачумир, кар вичин юнда аваз фидай адет я. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. ЮНГЪВА туьрк, сущ. мишердалди атIузвай, атIай кIарасдикай хкатзавай гъуьр хьтинди. Мишердин сарари хци Ширхзава, ширхзава - Юнгъвадин пилтеяр ичIи КIвахзава, кIвахзава. А. Къ. ЮНКЕР урус, куьгь., сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пачагьдин девирдин Россияда армиядин милицавилин курсар кIелнавайди. Эхирдай Куьредин округдин идарадин векил яз наиб, милициядин юнкер Халидбег Юсуфханован къулни ала. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) дяведин, милициядин школада кIелзавайди. ЮРГЪ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара гужлу къати марф кваз жедай гар. КичIе жеда, буба, бегьем, КIамара юргъ рахадайла. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Марфадин ири стIалар кьериз-кьериз аватиз башламишна... Юргъ акатна, М. В. Гьарасатдин майдандал. Амма гила а мишекъат йисара шад манияр лугьудай, чаз лайлаяр ядай къавах, на лугьуди, чахъ гъариб хьана, шехьзава. На лугьуди, гараризни юргъариз, мичIи йифериз ялгъузвилин мани лугьузвай, на лугьуди, зун хтанвайди чиз, зун вичин патав ацукьнавайди гьисс ийиз, заз вичин дердер-гъамар ахъайзавай. Р. Гь. Зи ирид стха. ЮРГЪА 1 туьрк, прил. зарбдиз фидай. Гьасятда, юргъа балкIанрал ахьахна, фейи нуькерри, рекьин юкьвал са дерин фур эгъуьнна, аниз яд ахъайна. Ф. Акьуллу данарбан. Гуьгъуьнлай, кIамуз эвич]завай гьяркьуь рекьяй масад малум хьана. Ам чIулав юргъа балкIандал ала. Н. М. Къизилдин хтар. * юргъада гьатун гл. тади кваз рекье гьатун. Яргъа далдам ширин-ширин рахада, Фикир тийиз гьаниз гьатда юргъада. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. ЮРГЪА 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зарбдиз фидай балкIан. КIвачи-кIвачи агакьдач. Акьах ман чи юргъадал. А. Ал. Экв халу. ЮРГЪУН прил. галатай, къуватдиз, ашкъидиз зайиф. Зи дуст, белки ви рикIелни алама Гатуз дагъда чаз яд гайи булахар, Юргъун чIавуз къалурай чаз аламат... А. С. Телер. Мад са югъ фена, булут хьиз бумбуш, Беден хьиз юргъун инсандин нахуш. Х, Х. 2003 - йисан 12-сентябрь. * юргъун хьун гл., вуж-вуч галатай, къуват амачир гьалдиз атун. Са шумуд йикъалай юргъун хьана фикирдик акатнавай Мегьамедрасул хуьруьз хтана. А. И. Самур.... тIалди тухвана, тIубни юзурдай такьат чанда амачир, беден гьакI юргъун хьана. А. Э. ИкIни жеда кьван. Йифен юкьвариз, юргъун хьанвай стхаяр ахвариз фейила, Усмана абурун вар гатада. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЮРГЪУНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч юргъун гьалдиз гъун. Фадлай чидайбур хьиз имам диндирмишна, жегьил-жаван гьиргьирчиярни худда туна, мехъерин гьафа-сафади юргъунарнавайбурни уяхарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ЮРГЪУНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, ~ илера галатай, къуват амачир гьал. Экуьнахъ юргъунвал алат тавуна, ахварни тахьана, мад векь ягъиз дагъдиз физвай рекье Велибега Сефибегаз хъел кваз лугьуда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Амма кIвализ агакьай зун юргъунвиляй гьасятда месел ярх хьана, ахвариз фена... ЛГ, 2004, 26. VII. ЮРГЪУНВИЛЕЛДИ нар. юргъунвал хас яз. Синоним: юргъундаказ, юргъундиз. ЮРГЪУНДАКАЗ нар. галатай, къуват амачир гьалда аваз. Нянихъ геж юргъундаказ Хквезва хва синелай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синонимар: юргъунвилелди, юргъундиз. ЮРГЪУНДИЗ нар. галатай, къуват амачир гьал хас яз. Гъед хьана зун йифен цавал, ЭвичIна ви балхундихъ. ЧидатIа ваз, элкъвейди вал, Ви ахвар хуьз юргъундиз. Г. Селимова. На чар кхьихь. Синонимар: юргъунвилелди, юргъундаказ. ЮРД туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) хуьр. Юлдашар, заз Урусиятдавай кьван юрдар акуна. С. С. Заз Урусият акуна. 2) бубайрилай амай кIвал, бине кутуна ацукьнавай чка. Зи гаф, сивиз кьей хва, гьа сад я: заз вуна, михьиз хуьруьз хтана, чи бубайрин юрдарин аявал хъувуна кIанзава. я. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЮРК сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) шуькIуь яргъи тIвал. Тахтадални терез алай. А патални кьакьан, са юркунал ихьтин малумат алай.... А. А. Лезгияр. 2) хъархъар юзурдайла. ишлемишдай махсус пая. Синоним: пая. ЮРТ туьрк, сущ.; -а, -а; -ар, -ари. -ара гьайван, сад хьиз виликан эрчIи ва кьулухьан чапла ва я виликан чапла, кьулухъан эрчIи кIвачер сад хьиз вегьез-вегьез чукурун, катун, фин. Вуч герек я акI хьун лавгьа, Течирла ваз юртни юргъа. Жув гъисабиз Дуьньяд кавха, Эркекни дишид тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. * юрта(да) хьун гл., вуж са нихъ-квехъ ятIани къекъвез яргъалди ва зарб гьерекатар авун. Риза пакамлай няналди кIвачин кьилел, жавабдар поступал акъвазна, инихъ-анихъ юрта жедай. А. Ф. Риза. Жаван Къаюм куьчеда низ герек хьайитIани, гьакъи авачир батрак тир. Ам юга авай балкIан хьиз, пакамлай няналди юртада жедай. З. Э. КУТВ-диз фена. * юрта гьатун гл., вуж тайин са мензилдиз чукуриз гьазур тир гьалда гьатун. Са герендилай анихъай къалма-къариш ванер акъатна, ахпа юрта гьатна чукурзавай, кьуьне буш кварар авай, гъилерик чайданар, гичинар квай рушарин десте пайда хьана. А. А. Умуд. Шадвилер ийизвайбур, кьуьлер авунал машгъулбур, свас тухуз гьазур хьанвайбур юрта гьатнавай. И. В. Чирхчир. ЮРФ 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) къуьнерин далу пад. Гьайиф вахъ галаз акъудай уьмуьр! - ада лап хъел кваз чилиз тфу гана, перемни юрфарал акьалжна, кIваляй экъечIна. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Сартан къакъан буйдин, гьяркьуь юрфар, цIалцIам тушир, рикIиз чими сифет. авай... инсан тир... А. И. Къиргъин.... са пуд пая ламран юрфарилай чугурла, айвандик квай мугьман япар хкажна акъвазна. Ф. Далалубегьли. 2) дагъдин, тепедин кIукIварив гвай чка(яр), Сергьят чIугваз Шалбуз, Шагьдин юрфарал, Чигалийри чиг хъвазмачни чIурарин? З. Къ. Мердали Жалилован 60 йис... ЮРФ 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара юг гатана куьтягьайла, техил пуларикай, цIекIверикай михьун патал цавуз вегьедай тадарак. ЮСУФ араб, прил. гуьзел, надир. Зи гьалдикай ярдиз хабар авач жал, - Юсуф Зуьлейхадиз ухшар, гуьзел яр. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. ☼ Юсуф -мусурманрин кьисадин герой я. Адан тарих Къуръандин 12 суьреда, Библиядин ("Бытие", паюнин 37 - 50) ганва. Тарихдин мана, вири патарихъай сад хьтинди туштIани, абурухъ умумивал ава. Умуми тарих ихьтинди я. Иаков (Якъуб) пайгьамбардиз Иосиф (Юсиф-Юсуф) тIвар алай гада хьана. Ам вичин стхайрилай гьам хъсан къилихралди, гьам гзаф гуьрчегвилелди, гьамни дерин акьулдалди тафаватлу тир. И кар себеб яз, ам Египетдин фиргъаванрин чIехидаз, Патифараз, такIан тир. Стхайри ам маса гана. Патифара кIвале Юсуфа гъил хкIур гьар са кардин хийирлу нетижаяр акурла, кIвалин иесиди адакай еке ихтибарлу кас авуна. Юсуфан гуьрчегвилел ашукь жеда Патифаран паб, Зулейха, амма Юсуфа вичин иесидиз хиянатвал авунач, папа, и кардай Юсифал буьгьтенар вегьена, гъуьлуьв ам дустагъда тваз тазва. Дустагъдани Юсуф вичин къенивили хуьзва, ам анай акъатзава ва яргъал ва марагълу уьмуьрда 110 йисан яшда аваз кьена. Библиядани Къуръанда авай и агьвалатди кьиблепатан эдебиятда са хейлин эсерар арадиз гьана ва абура, Патифар кьейила, Юсуф адан паб Зулейхадал эвленмиш хьана лугьузва. Библияда Юсуф Патифаран руш Асенефал эвленмиш хьана лугьуз кхьизва (Бытие, гл. 4], 50). Гьам хашпересрин, гьам мусурман эдебиятда Иосиф-Юсиф-Юсуф гафунихъ пуд мана хьана: 1) Иаков-Якъуб пайгьамбардин гада; 2) гуьрчег инсан, гуьрчегди; 3) гуьрчег, гуьзел. ЮТУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ~ра кIвачин метIелай винелди къалчахдал кьван тир пай. Я жанавур... Эгер ваз гьакьван гишинзаватIа, зи ютурдилай кьулухъай са мадара ая жуваз, - лагьана адан фендигарвал чир хьайи деведи. Ф. ЦIаруди гьеле юзазмаз къуьрен ютурдай са кIус як акъудна, хам алуднавай чIук эцигна, чIулуналди кутIунна. Б. Гь. Заз эвера.... къаткай чкадал жува-жуван ютурар, метIер гатут, вагай гьикI жедатIа, гьакI. М. Ж. Зи кIвачер гьикI сагъарнай. ЮХСУЛ туьрк, прил. вич хьтинбурун арада якIа-чIарчIе авачир. Икьван гагьда аквазвайбур кьуру къумлухарин кьериз-цIаруз гъалтзавай юхсул кишлакар тиртIа, гила вилерик акатзавай хуьрер къацу чIурар, багълар-салар галайбур тир. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Синонимар: нахуш, сагъсуз, шикеста, юхсул. Антоним: кIубан. * юхсул хьун гл., вуж-вуч. юхсул гьалда хьун. Аялрин кIвализ кам къачур сифте йикъалай Шекера вич етим, набут, юхсул хьанвай и гунагьсузрин сирдаш, умудлу даях диде хьиз рахаз хьана. К. К. Диде хьайи югъ, ЮХСУЛАРУН гл„ каузат., никуь вуж-вуч юхсул тир гьалдиз гъун. Масад юхсулариз алахъмир, жув юхсул жеда. Р. Им гатфарин сувар я, Чи шадвилин сувар я, Мишекъат вахт я йисан, Юхсулардай мал, инсан. Ж. Мурадалиев. Яран сувар. ЮХСУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера юхсул тир гьал. Чи авамвили чун юхсулвиляй акъуддач, чун масабурун вилик бедлемни жеди, - олова хьувуна Рамиза. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: нахушвал, сагъсузвал, шикеставал, юхсулвал. Антоним: кIубанвал. ЮХСУЛВИЛЕЛДИ нар. юхсулвал хас яз. Юхсулвилелди кьил акъуддалди, викIегьдаказ кьил атIун хьсан я. Р. Синонимар: юхсулдаказ, юхсулдиз. Антоним: кIубандиз. ЮХСУЛДАКАЗ нар. юхсул гьалда аваз. Юхсулдаказ рахамир, вун юхсулди хьиз жеда. Р. Синонимар: юхсулвилелди, юхсулдиз. ЮХСУЛДИЗ нар. юхсул яз. ~ Зун са кесиб къари я, къекъвез-къекъвез иниз акъатнава, - юхсулдиз жаваб гана къариди. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Синонимар: кIубандиз, юхсулдаказ, юхсулвилелди. Страницы: 1 2 |
| |||||||
|
