Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЦIИЙИБУР 1 цIийи прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. И меслятар зун патал цIийибур тир. А. Къ. Нехирбанни лекь.

ЦIИЙИБУР 2 сущ.; -у, -а цIийи тир вужар-вучар ятIани. Хирер цIийибуруз, Гъетер мичIибуруз, Гъилер ичIибуруз, Рекьер кIевибуруз Са экв це, Куьмек це! Лувар це, Бахтар це! А. Къ. Дуьа.

ЦIИЙИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера цIийи лишанар авай гьал. Етим Эмин, зулуматда хьижеч мад ваз цIийивал, Чан цIа гьатна, жув михьи яз, пуч хьана тум цайивал. Е. Э. Дуст. Хуьруьн кьилел югъди-йифди азад шагьвар къекъвезва. Югъ-къандавай хуьруьн къамат цIийивилихъ элкъвезва. А. Мут. ЦIийи Макьар. XIX асирдин лезгийрин литература къетIен гьалара виликди фена ва адан мана-метлебни гегьеншди, тематикани гьар жуьрединди хьана, са кьадар цIийивилерни арадиз атана. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл.

ЦIИЙИДАКАЗ нар. цIийи гьалда аваз. Гьар са суьрет, гьар са шикил цIийидаказ жанлу хьанва. А. Къ. Шикилрин кIвал. Заз и мискIандин дарамат цIийидаказ къайдадик кухтунин кIвалах вичин гъиле кьунвай чи гьуьрметлу муаллим Абдулкеримов Магьмудан хизандин тариф ийиз кIанзава. ЛГ. 2004, 15. VII. Синонимар: цIийи кьилелай, цIийиз, цIийикIа.

ЦIИЙИ3 нар. цIийи яз. ЦIийиз ахъайнавай ликпунктуна кIелзавай Эслиди Махсуд гуьзлемишзавай. З. Э. Муькъвел гелер. ЦIийиз жегьил хъижедай Гуда за ваз мумкинвал. А. С. Туьхуьрмир, зи рикI. Инани цIийиз туькIуьрнавай кимин къавук хейлин хуьруьгвияр-агъсакъалар ацукьнавай. ЛГ. 2004, 15. VII. Тарихди рикI хайи халкьди Вич цIийиз халкь хъувун ферз я. Цаву нуьсрет гайи халкьдиз Чилерал вахт жагъун ферз я. А. Къ. Шикилдин кIвал. Синонимар: цIийи кьилелай, цIийидаказ, цIийикIа.

ЦIИЙИ3МАЗ нар. цIийи тир гьалда амаз. свас цIийизмаз синихар авурла, аял-куялдив агакьдач. Р.

ЦIИЙИКIА нар. цIийи къайдада. Совет уьлкведин сагълугъдай дегиш хьана чи хуьрни. Маса хуьрер хьиз, цIийикIа дуьзмиш хьана чи хуьрни. А. Мут. ЦIийи Макьар. Лезги агьалийри датIана чарар кхьизва, цIийикIа Худат район туьхкIуьрун тIалабзава. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Къе Самурдин Кьиблепата халкьди яшайишдикай цIийикIа фикириз башламишнава. Къе Кьиблтата халкь уях хьанва. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Гьар сана кIвалахдив цIийикIа эгечIуниз эвер гузва. К, 1988, 19. X. Синонимар: цIийидаказ, цIийиз.

* цIийикIа туькIуьр хъувунин девир сущ. политикадинни яшайишдин рекьяй дуланажагъ цIийи къайдайрал хкидай девир. ЦIийикIа туькIуьр хъувунин девирда къадардалди тIимил халкьарин бахтар юзана. Абуруз чпин чIал, тарих ва культура вилик тухудай мумкинвал гузва. Республикада яшамиш жезвай лезгийрин культура хкажун патал бязи кIвалахар башламишнава. М. М. Кьибле пата гурзава.

ЦIИКЕН кил. ЦИКIЕН.

ЦIИКЬВЕД числ. цIусадалай гуьгъуьниз, цIипудалай вилик квай кьадар къалурдай гаф. Чи ракIарихъ, аскерар хьиз жергеда, Аваз жедай са цIикьвед жуьт шаламар. А. С. Руфунал залан дишегьли. ТIарам хьана цIикьвед симни тарчидин гъилик, И. Гь. Рубаияр.

* цIикьвед лагьай числ. къайдадал гьалтайла, цIусадалай гуьгъуьниз, цIипудалай вилик квай.

* цIикьвед-цIикьвед нар. гьар са кве ятIани (жергеда, къапуна) цIикьвед вужар-вучар ятIани аваз. Жергеяр цIикьвед-цIикьвед кас аваз физвай. Р.

ЦIИКЬВЕДРА числ. цIикьвед сеферда.

ЦIИЛ сущ.; -ини, -та; -ер, -ери, -ера 1) майишатда ишлемишун патал хранвай ва вичихъ кIевивал авай яцIу еб. Айвандикай цIил гице. Енгед гъиле цIимил гице. Ф. Акьахна къугъварла памбаг цIилерал Тамашдай жемят вал гьейран я, Керим. Е. Э. Пагьливан Керим. Вужар ятIани кьвед фена Нуралидин ламни гваз хтана; гила цIил кIанзавай. Санайни жагъизвачир. М. Б. «Жигули». Булахдин кьве къвалахъай юкьварал цIилер кутIунна кьве бацIидиз хкар янавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) гьавадин пагьливанди алакьунар къалурун патал кьакьанда ядай кIевивал авай яцIу еб. Зуьрнед ванцел хкаж хьана цIилинал, Чи жегьилри чилел хьиз кьуьл ийида, А. С. КIанда и чил.

ЦIИЛЕР сущ,; -и, -а майишатда ишлемишдай затIарихъ (чантадихъ, гамунихъ) гуьрчегдиз акун патал акалдай шуькIуь, са тIимил яргъивал авай гъал хам. Са къуьнелай са тах виликди, муькуьдини далудихъди шаламар вегьенва, муькуь къуьнени цIегьрен хамуникай туькIуьрнавай, цIилер галай чанта ава. М. В. Гьарасатдин майдандал.

ЦIИЛХЕМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIун цIверекI.

ЦIИМИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIегьрен, кьифрен къеняй къведай чиркинар, нежес. Айвандикай цIил гице, Енгед гъиле цIимил гице. Ф. Вун девлетдин рекье гьатда, амма ви гъиле гьатдайди кьифрен цIимил я. А. А. Пад хьайи рагъ. Дача авай са халудиз Гана кIелен цIимилар... И. Гь. СтIал Сулейман.

ЦIИНГАВ, * цIингав(ар) ягъун рах., гл., ни; шадвиляй хкадарунар, чукурунар авун «ЦIингав ядай и куьчейрай КьецIил тир зи кIвачери. Авуддай зун багъдиз, кIамуз, Булахдив зи рекьери. Т. Масимов. Эмин хьайи медресадив...

ЦIИНГИЛ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра чепедин ва къумадин яд квай чкайра жедай гьяркьуь пеш(ер).

* цIингил-мингил1 рах., зараф., сущ. къавукай куьрснавай епинихъ ацукьдай чка туькIуьрна галтад жез къугъвадай затI. Синоним: перпилаг.

* цIингил-мингил2 рах., зараф., сущ. са артух мана авачир савда. ЦIингил-мингил, нуькI хала, Са цаз гана, пуд фу къачур нуькI хала. Ф.

* цIингил-мингил авун зараф., гл., ни усалдиз чуьнгуьр ягъун.

ЦIИНИН прил. алай йисан. [Къурбан]. - Зани са гамиш къачуна кIанзава. Зи кьашкьадал лап гьал аламач. Заз чидайвал, ам цIинин хъуьтIяй акъатдач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. ЦIинин техил агакьайла, шазан техил къачудай кас тежедайвал, цIийи рушар агакьнавай вахтунда Шаперидиз гьич вил ядай касни хъхьанач. А. А. Лезгияр. Антоним: шазан.

ЦIИНКЬУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; цIинкь авун, цIинкь тавун, цIинкь тахвун, цIинкь хъийимир цIинкь сесер акъудун. Са сеферда тIварар кьур ксари чпиз хьайи дуллух тун патал вирида сад хьтин, цIинкьна агализ жедай тумаждин кисеяр къачуда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ЦIИПУД числ. цIикьведалай гуьгъуьниз, цIукьудалай вилик квай кьадар къалурдай гаф. ЦIипуд йиса авайди аял туш: адаз вири амалар чизвайди я. Р.

* цIипуд лагьай числ. къайдадал гьалтайла, цIикьведалай гуьгъуьниз, цIукьудалай вилик квай.

* цIипуд-цIипуд нар. гьар са кве ятIани (жергеда, къапуна) вуч ятIани цIипуд аваз. Жергеяр цIипуд-цIипуд кас аваз физвай. Р.

ЦIИПУДРА числ. цIипуд сеферда.

ЦIИР сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера чиляй экъечIун патал цанвай цилинилай къведай ицIи гъал хьтинди.

* цIир авун гл., куь чиляй экъечIун патал цанвай цилини ицIи гъал хьтинди ахъаюн. Картуфри чилик кутун тавуртIани, цIир ийида. Р.

ЦIИРГЪ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) са гьалунал акалнавай гъвечIи элкъвей затIар. 2) сад-садан гуьгъуьналлаз къайдада авайбур. Дурнайрин цIиргъ физва цавай, Сифте дурна секин я. А. С. Лацу мани. Къубу ацIуз, алахьзава дуьзендиз, Дурнайрин цIиргъ элячIзавай винелай. М. Ж. Вун къати тир.... Хер хьанвай А. Гончаренко чпел къвезвай немсерин цIиргъ акъвазариз гьавалат хьанвай. ЛГ, 2004, 22.I. 3) куьч. гзаф кьадар. СтIал Сулейман, ЦIадаса Гьамзат, Эфенди Капиев хьтин къагьриманрин чешнеди цавун аршдиз цIийи гъетер чпин къуьнерал алаз хкаждай тегьерда зурба уьлкведин гьар са пипIяй аквадай бажарагълу тIварарин тамам цIиргъ гъана. "Самур" журн. 2002, № 23. Куь гьар садан кхьинрикай хараяр хьанва, Квез гун патал суалрин цIиргъ зи мецел ала. А. Къ. Кьве малаик. Синоним: жерге.

* цIиргъ хьун гл. сад-садан гуьгъуьналлаз къайдада гьатун. Гила рабочийри, цIиргъ хьана акъвазнавай тачкайра авай балугъар дашмишна, лабазда авай чанариз хъивегьна. З. Э. КУТВ-диз фена.

* цIиргъ ягъун нугъ., гл., ни-куь тайин са чкадилай элкъвей цIарцIе аваз къекъуьн, фин. Керекуьре капарал акъваззава. Кускафтар адан далудал акьахзава, «гьач» лугьуз ам гьалзава. Са цIиргъ ягъайдалай кьулухъ эвичIзава). Ф. Б. Филиал.

ЦIИРГЪЕБА нар. цIиргъина аваз, цIиргъ хьана. Шегьерда къекъведайла, кIватIалдилай цIиргъеба къулайни я, эдеблуни. Р.

ЦIИРИЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пIинидиз ва я жикIидиз ухшар емиш. ЧIулав цIирицIриз зарар гузвай хенцIер терг хьун патал куларин кIаник чичIек, серг цун хъсан я. К., 1991, 14.1V. Яру цIирицIир - тIуьниз, лацубур - мурабадиз. Р.

ЦIИРТI сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) сивяй гьавадин къуватдалди акъуддай тфудин, цин цIиргъ. 2) физвай машиндин чархарикай хкатна мукьув гвайбурухъ галукьдай цин цIиргъ Гьам инсандин, гьамни машиндин цIиртIинвай Аллагьди яргъазрай. Р.

* цIиртI ягъун гл., ни 1) сивяй гьавадин къуватдалди тфудин, цин цIиргъ акъудун. Зун дагълара цавун патав къекъвезва, ЦIиртI ягъайтIа, заз гъед туьхуьз кичIезва. М. Б. За вучда кьван. Булахдив агакьайла, чумахъ патав агулдна, лекьрен кIвачер ахъа тавуна, ада чапла гъилив кьве хупI яд сиве цана, кьуркьур авуна, сивени туьтуьна экъуьрна, яд авахьна физвай хулахъди цIиртI ягъ хъувуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) физвай машиндин чархарикай рекьераллайбуруз пин цIиргъ ягъун. 3) куьч. вахт нубатсуз, манасуз акъудун.

* цIиртI яргъаз фин гл. сада авур кар масадбурун гьахьтин крарилай тафаватлу хьун. Ида ягъай цIиртI виридалайни яргъаз фена. Р. Гь. Чун чаз килигайла.

ЦIИРХ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери. -ера парчадикай къазунна хкатай ва я хкудай зул.

ЦIИЦI сущ.; цицIре, цицIре; цицIер, цицIери, цицIира 1) цавуз хкадруналди гьерекат ийидай, лув гудай, кьулухъ кIвачер яргъи, векь-кьал авай чкайра жедай гъвечIи гьашарат 2) техилар тергдай, санай масаниз куьч жедай гьашарат. 3) (чIехи гьарфуналди ЦI) эркекдин лакIаб: ЦIицI -а, -а.. Зуртула са гъил, ЦIицIа муькуь гъил кьуна, Уьзден кIваляй акъудна, гурарай агъуз авудзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

ЦIРАЗ цIурун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЦIУРУН.

ЦIУ цIай существительнидин актив падеждин формаяр. Кил. ЦIАЙ.

ЦIУВАД числ цIукьуданни иДуругудан арада авай кьадар къалурдай гаф, - Уьмуьр щувад яшарава, Дуьньядилай масан Назани. Е. Э. Назани. ЦIувад йис я за учителвал ийиз, анжах къе тахьана математикадин тарс ахтармишиз урус чIалан учитель ракъурна заз ван хьанач. А. А. Умуд. [ЦIарцIар баде]. И Дербенрин милицаярни гзаф векьибур я! Аквада абуруз, кьада вун, вагьабист я лагьана ацукьарда цIувад суткада. Ф. Б. Филиал.

* цIувад къан варз шиир, сущ. гъуьлуьз тухудай вахт хьанвай, чагъинда авай руш. ЦIувад къан варз я, гуьзел. Е. Э. Эй, зи гуьзел.

* цIувад лагьай числ. къайдадал гьалтайла, цIукьудалай гуьгъуьниз, цIуругадалай вилик квай.

* цIувад-цIувад нар. гьар са кве ятIани {жергеда, къапуна) вуч ятIани цIувад аваз. Жергеяр цIувадцIувад кас аваз физвай. Р.

ЦIУВАДАР сущ., гзафв. кь.; цIийи вацран цIувад югъ. КукIушар живеди кьунвай дагъдин кьилихьай хкатай, цIувадра гьатнавай вацра, фири нек экIягъайди хьиз, чубанар кIватI хьанвай майдан экуь авуна. А. И. Самур.

* цIувадра гьатнавай варз сущ. цIувад югъ хьанвай варз.

ЦIУВАдРА 1 цIувадар существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦIУВАДАР.

ЦIУВАДРА 2 числ. цIувад сеферда.

ЦIУГЪ сущ.; -вади || -ди, -вада; -вар, -вари, -вара тIалдин, секинсузвилин гьиссерин сес. Са рушан сив ахъайнач минетиз, Къванер яни - я суза, я цIугь авач. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ахпа вичин иви физвай гъилни цава кьуна, цIугъ алахьиз варарай экъечIна куьчедиз, чпин кIвалерихъди катна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Йифен са арадилай жегьил серкер ахварай аватайтIа, япариз кьвезвайди фекьидин цIугъдин ван я. ЛГ, 2004, 8.I.

* цIугъ авун гл., ни-куь тIалдин, секинсузвилин гьиссерин сес(ер) акъудун. Пакамахъ тевледиз фейи вакIарбандиз цIугъ ийиз къатканвай цIуьрнуьгъ акуна. З. Э. Муькъвел гелер. Гишинвили кузвай гурцIулри гьарда вичин сесиналди цIугъ ийиз, гьеле алакь тийизвай «аварни» акъудиз подвалда са йикь-шуван туна. А. Исм. Эхиримжи къув. Йиф кьудалай алатна, къулавай цIай хкахьна, михьиз жендек кьайи хьайи фекьиди цIугъ ийиз башламишна. ЛГ, 2004, 8.I. Синоним: цIугъун.

ЦIУГЪУН рах., гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, - ин, -рай, -ин, -мир; цIугъ авун, цIугъ тавун, цIугъ тахвун, цIугъ хъийимир тIалдин, секинсузвилин гьиссерин сес(р) акъудун. Чилел гьалчай чуьнгуьрди хьиз цIугъна, ам Чинихьди ярх хьана живед маргьвариз... А. С. Кьеб. ЦIугъдайлани, чан туьтуьна акIана, Кьуй дустарин хваш-бешди зун шадаррай. М. Б. Дустариз. Рагъул це, инсандин тушир сесиналди цIугъиз, чабалмишай Жавгьарат шаксуз батмишзавай. У. Къемберов. Сел. Синоним: цIугъ авун.

ЦIУД числ. кIуьданни цIусадан арада авай кьадар къалурзавай гаф. Ма цIуд манат - устIардиз - «Къачагъ Неби» ягъ!... Ресторанда гьатнава ван тафтунин... А. С. Жуваз душман жемир вун. Къиргъистанда авай цIудав агакьна лезги хуьрерин тIварар къедалди гзафбуруз чизвач. М. М. Чи чкайрин тIварар.

* цIуд лагьай числ. къайдадал гьалтайла, кIуьдалай гуьгъуьниз, цIусадалай вилик квай.

* цIуд-цIуд нар. гьа и кьадар аваз. Жергеяр цIуд-цIуд кас аваз физвай. Р.

ЦIУДГА прил. гзаф чапрас. ЦIудга ( гзаф чапрас) вилер авай са итимди кимел къвезвай лап аял чIавалай кьве кIвачелни кьецIивал ийизвай вичин къуншидик, эр кваз, хкуьрзава: - Хва текьейдан хва, ви кIвачгр къе гьа авайдалайни гзаф патахъ хьанва хьи! А. Къ. Гаф - кутугай чкадал.

ЦIУДРА нар. цIуд сеферда. Йиса цIудра ФитIинзава кьуншиди Дамарар Базаррин... А. Ал. Хъен галачир рикI.

ЦIУДРАЛДИ нар. кьадардал гьалтайла, гзаф. Эхиримжи йисара Дагъустандин литературада са жерге цIийи жегьил авторрин тIварар малум хьанва. А тIварарихъ галаз санал чи печатдиз цIудралди цIийи произведениярни акъатнава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай.

ЦIУЗ цIай существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ЦIАЙ.

ЦIУКЬУД числ. цIипуданни цIувадан арада авай кьадар къалурдай гаф. - Ингье шиир. ЧIехи-вацIукай. Ам кхьирла, зи цIукьуд йис тир, -~ элкъвена зун хцихъ. А. Къ. Нехирбанни лекь.

* цIукьуд лагьай числ. къайдадал гьалтайла, цIипудалай гуьгъуьниз, цIувадалай вилик квай.

* цIукьуд-цIукьуд нар. гьа и кьадар аваз. Жергеяр цIукьуд-цIукьуд кас аваз физвай. Р.

ЦIУКЬУДРА нар. цIукьуд сеферда.

ЦIУК цIай существительнидин чкадин V падеждин форма. Кил. ЦIАЙ.

ЦIУКI сущ,; цукIуни, цукIуна; цукIвар, цукIвари, цукIвара цIай квай кIарас. Аман абуруз са цIукI гвайди кIанда! З. Э. Муькъвел гелер.

* цIукI илисун рах., гл ни нел векъидаказ жаза гун. - Ваъ, ваъ! Ваъ, ваъ! «Коммунистда» Жедач ахьтин амалар. Гьа идай зал цIукI илисда, Кьада винни кьамалай. Т. А. Фу квахь тавурай.

ЦIУМ нугъ., сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIвачин метIерал, гъилин кьуьнтел къведалди авай кIараб. Жаваб жугъурун патал ам... кIвачин цIумар кьуна, вилери лупI тийиз ва юзан тийиз акъвазна. А. А. Умуд. Кьуьнтерал къведалди гъилин ацIай лацу цIумар чуплах я, лап мамарин вини кьилив къведалди лацу хур ачухзава. А. А. Лезгияр.

ЦIУМАРУФ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин, гьайвандин хамун кIаникай хкаж жедай тIур. Инсандин уьмуьр патал чарасуз гормон инсулин я. Имни хуквадин кIаник цIумаруфри арадал гъизва. "Самурдин сес", 2005, 19. Ш

ЦIУН цIай существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЦIАЙ.

ЦIУНУ сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра арабадин къваларин пай тир кIарас(ар).... Къваларихъай кьезилдиз цIунуйрал гъутар гьалчна. Гь. Гъ. Сифте сефер арабайрихъ. галаз.

Страницы: 1 2 3 4
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz