| Вход | Регистрация |
|
|
| Главная » Статьи » Новости | |||||||||
| Лезги чIал гьикI хуьн? Уьзейир Гьажибегов, «Иршад» газет, 1906-йисан 3-декабрь, № 277 Редакциядиз чар Играми редакция! За квез и чар дуьшуьшдай кхьенвайди туш. Вири дуьньядиз сейли композитор Уьзейир Гьажибегов дидедиз хьайи югъ, адан 130 йис къейд авур и йикъара зун и камалэгьлидин яратмишунрихъ галаз мад гъилера таниш хьана. Заз и камалэгьлиди 109 йис инлай вилик лагьай гафар гьатна. Ада «Иршад» газетдин 1906-йисан 3-декабрдиз акъатай тилитда кхьенай: «Эй миллетдин къадир авайбур! Ксанвай миллетдин яхадикай кьуна юзура хьи, ахварай аватрай. Эгер и миллетдиз вичин усалвилелай гъил къачуз кIанзавачтIа, куьне адалай гъил къачумир, гьа куь гафарив кьадайвал гьерекат ийиз мажбур ая, эхирдай ада вичи квез разивал къалурда.» Уьзейир бегди алай аямдив кьазвай и гафар саки чи лезгийриз лагьанвайбур я. И миллет гьикI юзурин хьи, ам ахварай аватрай? Ада лезги чIалал акъатзавай республикадин «Самур» газетдиз гуьмек гурай. Хайи чIалан къайгъу чIугурай. Чи чIал дуьньядин къадим ва девлетлу чIаларикай тирди кьатIурай. И чIал хуьн патал чун вири сад хьиз алахъна кIанзава. Авайвал лугьун хьи, исятда мектебра лезги чIалан тарсарин ери лап агъуз дережадинди хьанва. Вучиз лагьайтIа республикада лезги чIалан муаллимар гьазурзавач, ктабар чапзавач. И четинвилер арадай акъудун патал республикадин гьукуматди чаз куьмек гана кIанзава. Гьайиф хьи, ихьтин куьмек гузвач. Гьавиляй гьич тахьайтIа чна чаз куьмек гун. Чахъ мумкинвилер авай ксар авачиз туш. Бес абуру и месэлаяр гьялиз мус гуьмек гуда? Мус абур халкьдив агатда? Ихьтинбур сад садал гьалтайлани маса чIаларал рахада, дидед чIалал рахадач. Ихьтинбуруз лезги лугьуз женни? Исятда чи вилик кьве чIехи месэла акьвазнава. «Сувар» ансамблдин 20 йисан, «Самур» газетдин 25 йисан юбилеяр къейд авун. И крар патал гегьеншдиз гьазурвилер акуна кIанзава. Чун вири «Сувар» ансамблдиз гьукуматдин ансамблдин статус гун патал алахъна кIанзава. И коллектив шумудни са къецепатан уьлквейриз сейли хьанва. Адал рикI алайбурун кьадар агъзурралди я. Гьавиляй гьукуматдивай ансамблдиз талукь статус гун тIалабнайтIа хъсан жедай. 23 йис я Бакуда «Самур» газет акъатиз. Ам акъудзавай ксари гьикьван вахт я газет хуьз. Бес чна вучиз абуруз куьмек гузвач? Алай вахтунда Къебеле районда «Самурдихъ» 500-далай гзаф кIелдайбур хьанва. Лезгияр яшамиш жезвай Къуба, КцIар, Хачмаз, Исмаиллы ва маса районрин гьар садани икьван газет кхьейтIа жечни? Бакуда, Сумгаитда ва маса шегьерра яшамиш жезвай лезгийри вучиз хайи газет кIеверай акъудиз куьмек гузвач? Бес я лезгияр, бес я чи усалвилер. Ша, чун жуван чIал, адетар, меденият хуьн патал сад жен. ИкI тавуртIа, виликай къвезмай несилри чуннегьда. Ша, чна идаз рехъ тагун, кьегьалвилелди жуван лезги тIвар хуьн. Чи бубайри хвейивал… Шагьисмаил Исмаилов, Къебеле район ***** “САМУР” газетдин элкъвей стол 
Алай аямда чи халкьдин вилик акъвазнавай виридалайни чIехи везифа хайи чIал хуьн я. Тарих тирвал лезги чIалаз гьикьван басрухар ганатIани, чапхунчийривай ам тергиз хьанач. Вучиз лагьайтIа чи чIала тарихдин деринриз пун вегьенва. Адан пунарни чи дагълар хьиз мягькембур я. Чи машгьур алим Гьажибег Гьажибегова хъсандиз лагьанай: «Лезгидин сад лагьай ва виридалайни чIехи къуват адан чIал я. Агъзур йисар алатнатIани, гьикьван кIевера гьатнатIани, чи чIал квахьнач. Вучиз лагьайтIа ам дегьзаманайрин гзаф къудратлу чIаларикай я.» Халкьдин сейли алимри лагьайвал, чи бубайрилай хьиз чалайни хайи чIал хуьз алакьна кIанзава. Хуьн тавуртIа, адан михьивилихъни фасагьатлувилихъ гелкъуьн тавуртIа, чIал къвердавай къуьруь жеда, квахьда. Исятда гзаф халкьариз чIал квахьуникай кичIе я. Вучиз лагьайтIа аям кьадардал гьалтайла тIимил халкьарин чIалариз басрух гудайди хьанва. Бес ихьтин четин девирда чна чи чIал гьикI хвена кIанзава? Къелемэгьлийри, чIалан пешекарри и кар патал вуч ийизва? ЧIал хуьн патал жегьил несилдин хиве гьихьтин везифаяр гьатзава? Гьа ихьтин суалриз жавабар жагъурун патал алай йисан 18-сентябрдиз «Самур» газетдин редакцияди нубатдин элкъвей стол кьиле тухвана. КIелзавайбуру, кьилди жегьилри и месэлайрикай гегьеншдиз веревирдер авуна. Мярекат «Самур» газетдин кьилин редактор Седакъет Керимовади ачухарна. Ада жегьилар сад-садахъ галаз танишарайдалай кьулухъ лагьана: «Ругуд йис инлай вилик ЮНЕСКО-ди дуьньядин чIаларин атлас чапдай акъудна. Ана дуьньяда 6 агъзур чIал авайди къалурнава. Абурукай 2500 чIал квахьзавай чIаларик акатзава. Эгер виликан вахтара са йисуз кьвед-пуд чIал квахьзавайтIа, гила гьар вацра икьван чIалар квахьзава. Гьа и карди чахъ гьар садахъ къалабулух кутуна кIанзава. Чна гьар сада чи хайи лезги чIал хуьн патал ара датIана алахъунар авуна кIанзава. И гафарилай кьулухъ С.Керимовади жегьил кIелзавайбуруз гаф гана. Абуру чIал хуьн патал вуч авуна кIанзаватIа чпин фикирар лагьана, къиметлу теклифар гана. Гуьлнара Къараханова: — Зи рикIел хъсандиз алама. Куьне садра газетда чи машгьур алим Гьажибег Гьажибегова лагьай ихьтин гафар ганай: «ЧIал хуьн патал ам хъсандиз чирна кIанзава, чIурна кIанзавач.» Заз гьа и фикирдал акъвазиз кIанзава. Авайвал лугьун, чIалан къайгъу виридалайни гзаф чи зарийри, журналистри, са гафуналди къелемэгьлийри чIугуна кIанзава. Амма гьайиф хьи, бязи чIавуз чи зарийри чIал чIурзава. Жуван хайи гафар аваз чIалаз «сегьер», «сес», «неве», «тая» хьтин гафар гъизва. Жегьилризни абурун эсерар кIелдайла акI жезва хьи, лезги чIала и гафар гьа икI кхьена кIанзавайди я. Заз чиз, кIвенкIве чна чи къелемэгьлийривай чIалаз ихьтин гафар тагъун тIалабна кIанзава. Мад са месэладикай лугьун. «Самур» газетди лезги чIалан муаллимар агакьзавач лагьана гзаф кхьенва. Гзаф хуьрерин мектебра муаллимри лезги чIалан тарсар рикI алаз гузвач. ЧIал кIанарзавач. Хайи чIал чирун патал ктабарни авач. Заз чиз, и месэлайрикай ара датIана мадни кхьена кIанзава. Азизрин Севда: — Дагъустандинни Азербайжандин лезги зарияр са бязи гафар сад хьиз кхьин патал са меслятдал атана кIанзава. АкI хьайитIа, чи чIалаз патан гафарни тIимил къведа. Чавай гьар кьве патан лезги зарийрин гуьруьш тешкилна ихьтин суьгьбет ийиз хьанайтIа хъсан тир. Са гафни авачиз, аялриз лезги чIал эвелни-эвел дидейри чирна кIанзава. Ахьтин хизанар ава хьи, дидени буба лезгияр я, амма аялриз чIал чизвач. ЧIал хуьнин кьилин шартIарикай сад хизанда а чIалакай менфят къачун я. Хизанда хайи чIалал рахазвачтIа, а чIал фад рекьида. Чи жегьилри хизан туькIуьрдайла и кар рикIелай ракъурна кIанзавач. Гьялна кIанзавай мад са месэла ава. Бакуда ва Сумгаитда яшамиш жезвай лезги аялриз мектебра хайи чIал чирзавач. Абур патал гьич тахьайтIа курсар, яни гьяддин йикъан мектебар арадал гъанайтIа хъсан жедай. Рауф Багъиров: — Чавай са бязи лезги гафар авайвал кхьиз жезвач. Месела, «тар» гаф кхьин патал виликан вахтара кьве «тт»-дикай менфят къачузвайди тир. ИкI маса гафарни къалуриз жеда. Заз садални жуван фикир илитIиз кIанзавач. Амма и месэла гьялна кIанзава. Къалар акъудна, гьуьжетарна ваъ, акьулдивди, меслятдивди. Лезгидалди ктабарни тIимил ава. КIелиз кIанзавайбуруз абур гьатзавач. Гьавиляй гзафбуруз, гьа зи юлдашриз «каркам», «зари» хьтин гафар чизвач. Квез гьи лезги зарияр чида лагьайла гзафбуру анжах СтIал Сулейманан, Етим Эминан, Кьуьчхуьр Саидан тIварар кьада. Гилан зарийрикай хабарни авач. Гьавиляй чахъ лезги ктабар, газетар, журналар къачуз жедай са чка хьунухь герек я. Чна вирида ша, чун лезги чIалал рахан лугьузва. Амма кардал атайла и гафуниз амал ийизвач. Сурия Хасполадова: — Зун Москвада яшамиш хьана, гьана институт акьалтIарна. Заз ана лезги чIал хъсандиз чидай. Вучиз лагьайтIа чун хизанда хайи чIалал рахазвай. КIвалин къене маса чIалал рахайла бубадиз хъел къведай. Гила зун Бакуда яшамиш жезва. Зи уьмуьрдин юлдашдиз лезги чIал чизвач, гьавиляй жувни маса чIалал рахаз мажбур жезва. Зун чIалахъ я хьи, чна хизанда авай и татугайвал мукьвал вахтара арадай акъудда. ЧIал хуьн патал тек са хизанда ваъ, къерехдани алахъунар авуна кIанзава. Эльхан Саидов: — Гилан са бязи жегьилри лезгидалди ктаб, газет, журнал кIелзавач. Гьавиляй абуруз чIални хъсандиз чизвач. ЧIал хуьн патал кIелна кIанзава, ам хъсандиз чирна кIанзава. Завай хьайитIа, исятда чун эвелни-эвел хуьрера жуван чIал хуьз алахъна кIанзава. Хуьрера лезги ктабарни газетар чукIурун, мектебра лезги чIалан тарсарин ери хъсанарун патал алахъун чарасуз я. Гагь-гагь акI жезва хьи, са межлисдал вири лезгияр яз са кас патанди хьайила, вири гьадан чIалал рахазва. Чна ихьтин легьзеярни рикIелай алудна кIанзавач. Завир Нежефов: — За юкьван мектеб КцIара акьалтIарна. Ина лезги чIалал тарсар гузвайбур гужлу муаллимар тир. Гьавиляй чаз хайи чIални хъсандиз чир хьана. Завай хьайитIа, чна гьам мектебда, гьамни хизанда лезги чIалан ери хкажна кIанзава. Садбуру чеб маса чIаларал рахаз мажбур жезва ва гьавиляй жуван чIал рикIелай алатзава лугьузва. И фикирдихъ галаз рази хьунухь мумкин туш. Зун 15 йис я Бакуда яшамиш жез. Зи аялар 4 чIалал рахазва, амма хайи чIал рикIелай ракъурзавач. Заз чиз, шегьерда чIал хуьнин виридалайни хъсан такьатрикай сад «Самур» газет я. Чна вирида а газет кхьена кIанзава. Гьар са хизанди газет къачуна кIанзава. Низ хайи чIал хуьз ва хъсандиз чириз кIанзаватIа, «Самур» газет кхьирай. Веревирдрин вахтунда хайи чIалал гзаф рикI алай, чи мярекатра мукьувай иштиракзавай Айнур Байбулатова, Айсел Велиханова, Нурлана Алиханова, Элвина Гьайдарова, Эмил Исмаилов, Алтай Хасполадов, Сара Гьуьсейнзаде хьтин жегьилрини чпин фикирар лагьана, редакциядиз къиметлу теклифар гана. Эхирда «Самур» газетдин кьилин редактордин заместитель Муьзеффер Меликмамедов лезги чIал хуьн патал чи вилик акъвазнавай везифайрикай рахана ва ада кIелзавайбурун суалриз жаваб гана. Мярекат гзаф гурлуди хьана. Хайи чIал кIанарун ва хуьн патал ихьтин тедбирар фад-фад кьиле тухвана кIанзава лагьана вирибуру. Эхирдай «Самур» газетдин кIвалахдарри мярекатда иштирак авурбуруз «Лезги чIаланни азербайжан чIалан гафарган» багъишна. 
«Самур» газет, 8 (291) 2015
| |||||||||
| |||||||||
701
1
| |||||||
|
