Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · э · ю · я ·


* руфун клар нугъ., сущ. сад-садав кьадай кьве тереф. Хуьруьгарни Кьакар сад-садахъ галаз туькIвейбур я. Чи хуьрериз гьавайда руфунин клар лугьузвай туш, яни чун гьамиша сад-садав кьур, туькIвей хуьрер я. О. Гьуьсейнов. Хуьруьн тарих.

* руфун метIерал алай прил.,; вуж нефс къати, тIуьнал-хъунал рикI алай. - Заз чидайди вири элдизни чида. Вирида, тек са Сурхаян мукьва-кьили ксар квачиз, ахпа ада маса къачунвай руфун метIерал алай гьакимар квачиз, гьа вирида ваз а гъуьлягъ физ экъечIзавай, мурдар тIеквенар лугьуда. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.

* руфун цик кутун гл., ни. тIямлу ва булвилелди жедай тIуьн-хъуник умуд кутуна акъвазун, гуьзлемишун. [Бедевхан]. - ТIуьрди мал я, Урзум, амайди - дерт... Ша, ша нянриз чна са дем ийин! [Урзум]. - Вуна гуьзлемиша! Жуван руфун атIа къубудин це туна хъуьтуьл ая, Бедевхан, за ам. къе «тIямлу няметрив» ацIурда'. Къ. М. Рушарин багъ.

* руфунал залан авун гл., ни-куь руфуна аял авай гьалдиз гъун. Гьа икI, Лисамни Асми сад садал ашукь яз дуланмиш хьана. Адет тирвал, ашукьвал муьгьуьббатдиз элкъвена, муьгьуьббатдини Асми руфунал залан авуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: бугъаз хьун.

* руфунал залан хьун гл., вуж руфуна аял авай гьалдиз атун.

* руфуниз такIанди тек са чукIул я мисал 'руфуни вуч хьайитIани иливарла, вуч тIуьртIани жеда' манадин ибара.

* руфуник ял акатун гл., нин руфун дакIун. Руфуник ял акатнавайла, иферар, кьурурнавай шивитар ва лавровый пешер ( вири сад хьтин паяр) кофемолкада регъвена вири сад-садак какадарна, чайдин тIурунин са кьатIа авайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII.

РУХ сущ.; -уни, -уна; -вар, -вари, -вара канабдин гъаларикай храна кIвалин чилиз вегьедайди (кесибвилин лишан я). # цIийи ~, куьгьне ~; чилик ~ вегьин. Я вилик чидач, я кьулухъ; Я гам чидач вичиз, я рух. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Са хъвадай целайни, бегьем рухни квачир къазмадилай гъейри, маса са куьникни абурун пай квачир. З. Э. Муькъвел гелер. Вучиз кумай туш рухвар къе куь кIвалин чилик? С. А. Садаз - хазина, муькуьдаз – тIал-квал...

РУХВАЯР хва существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ХВА.

РУХСАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ял ягъиз ва я са тайин хсуси кIвалах ийиз кIвалахдал тефин патал къачунвай вахт. Рухсатриз хтай. гадади лагьана хьи, гьеле вичиз сусарикай фикир авач. А. А. Пад хьайи рагъ. Рагъ элкъведалди са варз кьван амаз, Селванади къуллугъдилай рухсат къачунвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: отпуск.

* рухсат гун гл., ни низ руш гьуьлуьз тухудайла, бубади, стхайри, амлейри адаз гьуьлуьз фидай ихтияр гун.

РУХУН нугъ., гл., ни дидедин руфунай аял, вахт хьайила, дуьньядиз акъудун. - Диде-бубадиз аял ирели авун гьикьван четин ятIа чидан? Рухузва, хуьзва, тербияламишзава, адакай инсан ийизва. А. А. Лезгияр, Мад за гьикIан, жанаби Мегьамедбег! Зи папар лугьур кьурумсахдин рушари пудани йисан и кьилени рухузва, а кьилени. Сибияр, кицIин гурцIулар хьиз, акьван ава хьи, гьич сан гуз жезмач... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: хун.

РУЦIУГУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин хци ва элкъвей кIуф алчудуруналди тахтадай, кIарасдай элкъвей тIекв акъуддай алат. Арабадин къвалал алай ящикда рекье герек жедай алатар аватIа аку: рекьуьч, тварк, руцIугул, тарту, гъилин мешер, запундан кIус... К, 1988, 23. XI. РуцIугулдалди чиркер алудайдалай кьулухъ, рак акьална, устIарди Нигераз лугьуда... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

РУЧКА урус, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра рангадалди ва я пастадалди кхьинардай махсус алат. Руша йифен юкьвара ручкани чар къачуна кагъаз кхьиз башламишна... З. Э. Муькъвел гелер. Камал вичин гъилевай ручка чернильпицадин къерехдал эцигна Вадимахъ элкъвена. Б. Гь. Вили вилер. Зун, ручкани дафтар гъиле аваз, хейлин вахтунда хиялрик кумукьна. З. Къ. ШейтIандин веледар.

РУШ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) са диде-бубадин диши аял. Руш пака зи тухуда. С. С., С. М. СтIал Саяд. [Мердан]. - Чи Гьажимурадазни куь руш кIанзава ва куь рушазни чи гада кIанда, - лугьуда чи папари... Куьн рази ятIа, чаз куь руш Гьажимурадаз гана кIанзава. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Шаирдихъ [Етим Эминахъ. - А. Г.] кьве руш хьана: Къизхалум ва Мислимат. Н. А. Етим Эмин. Стха авачир руш инжиклу авун еке гунагь я, -лугьудай Къабустан бади. Р. Гь. Зи ирид стха. Зейнидинани адан уьмуьрдин юлдаш Жегьрибана чпин кьуд аял - пуд рушни са хва -тербияламишзава... ЛГ, 2004, 13. IV. 2) жегьил дишегьли инсан. Рушни фидач алачирдаз шичал, гьей. Е. Э. Гачал гьей. Руша багъишай хуш легьзеяр рикIел хквезвай ам пара хушбахтлу я. М. А. Гьарасатдин майдандал. Ви иервал къачузва за къелемдиз, Лезги чилел са рушахъни авачир. М. М. Чир хьурай. * амлед(ин) руш, залумд(ин) руш.

РУШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) дишегьли зркекдихъ галаз алакъа тахьай гьал. Сифте йифиз зав рушвал гумачирди чир хьайила, гьа, пакамахь Селимаз зун рахкуриз кIан хьана. А. М. Киф атIайди. Са патахъай, заз ам рушвиляй акъудиз гьайифни тир. З. Къ. ШейтIандин веледар. 2) куьч. тIебиат гьикI арадал атанатIа, гьа гьалда амайвал. Вичин вири хесетралди рушвал гумай, са гунагьни квачир, агъзур йисара гьич са инсандин къацIай гъилни хкIун тавур тIебиат! А. А. Лезгияр. 3) диши инсан тир гьал. Заз адан вилер аквазвачиртIани, заз абур чидай ва исятда зун агъанвай хьи, гьабурани адан рушвилин гуьзелвални миливал артух хьанва... А. Къ. Нехирбанни лекь.

* рушвиле кьабулун гл., ни вуж хизанда чпин руш яз кьабулун.

РУШВАТ кил. РИШВЕТ.

РУШУН гл., ни вуч; -шада, -шана; -шаз, -шазва; -шуги, -шан, -шурай, -амир; рушун тавун, рушун тахвун, ршан хъийимир гам, рух, парча храдай гьалар махсус алатдиз ягъун.

РУЬГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера 1) инсандин кьетIенвал арадал гъизвай фагьум, фикир. Лугьудайвал, сагълам беденда сагълам руьгь ава. Адаз Шарвилидин руьгьдикай пай ганва лагьайтIани, гъалатI жедач. ЛГ, 2003, 13. XI. 2) инсан. Шумуд руьгьди чIугвада агь... Е. Э. Назани. 3) чан. Руьгь авачиз, гьам дириди Вун я хьи,. Яб авачиз, ван жериди вун я хьи. Е. Э. Вун я хьи. Къуьнел алаз къалуз дегьре, Тунач чи руьгь, раван, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ.

* руьгь аватун гл., нин садлагьана гзаф кичIе хьун. Яргъай хьиз, гъиле са вагърамни аваз гачал къвезвайди акурла, фекьидин руьгь аватна - ам, кьулухь элкъвез килигиз, катиз башламишна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. ЦIицIалидин руьгь аватна, адаз вуч рекьидай чIал чир хьана. Ф. ЦIицIали.

* руьгь кутун гл., ни-куь ник ашкъи кутун. Руьгь кутадай къуват тир Советрин патриотвили СтIал Сулейманан творчество гзаф виниз дережадиз хкажна. З. Э. ЧIехи шаир.

* руьгь фин гл., нин кичIе хьун. - гьакI лагь ман, кьейди. Заз чIехи гьамбар лагьайди хьиз хьана, руьгь фенай хьи... А. Ф. Бубадин веси. Беябур хьайиди хьиз, руьгь фенваз кьерех хьана, чинин рангар атIана Велиметаз килигиз ама. М. В. Гьарасатдин майдандал.

* руьгь хкаж хьун гл. са кар ийиз гьиссер артух хьун. Синонимар: ашкъилу хьун, шавкьлу хьун.

* руьгь хкажун гл., ни-куь нин-куьн ашкъи хкажун. - Ам маса ихтилат я, - бадедин ван дегиш хъхьана. Адан ванци гила зи руьгь хкажзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: ашкъилу авун, руьгьламишун, шавкьлу авун.

* руьгь цаварал рахкурун шиир, гл. рекьин. Язух ша ваз, руьгь рахкурмир цаварал... Е. Э. Зун атана.

* руьгьдай аватун гл., вуж са кар-кIвалах ийидай кIанивал амукь тавун. Халкь руьгьдай ават тавун патал чи жегьилри саки гьар юкъуз хуьруьн клубда шад межлисар тешкилзавай, халкьдив фронтдикай гьакъикъи хабарар агакьарзавай, душмандал чун гъалиб жедайдахь инанмишарзавай. ЛГ, 2003, 25. XII. Гъуьл амач лагьана, Ламунат диде руьгьдай аватнач. Ада, югъ-йиф талгьана, зегьмет чIугуна. Р. Исаев. Хуьруьн тIвар вине кьуна....

* руьгьдиз гайи зиян сущ. сада къастуналди масадан рикI тIар жедай кар авуникди адан сагъламвилиз жезвай зиян. Судьяди фитнекардиз еке жерме илитIдайла ( руьгьдиз гай зияндай), ада вичин тахсирар вири хиве кьуна... ЛГ, 2005, 19. V.

РУЬГЬЛАМИШ: * руьгьламиш хьун гл., вуж са кар-кIвалах ийидай ашкъи акатун. Ругуд лагьай йикъан пакамахь Гуьндуьз ва Бедти къелеяр галай патахъай кьилел руг алаз зурба кьушун къвезвайди акур худатвияр мадни руьгьламиш хьана. З. Р. Гьажи Давуд.

РУЬГЬЛАМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, зава; -0 || -а, -ая, -ин, -рай, -мир; руьгьламиш. авун, руьгьламиш тавун, руьгьламиш тахвун, руьгъламиш хъийимир са кар-кIвалах ийидай ашкъи кутун. Яру пипIе къазах кIалубрин боксер гада, гъилер юзуриз, вичи-вич руьгьламишиз авай. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Чи командирри, агитаторри, артистри кIвалахзавайбур руьгьламишзавай. ЛГ. 2003, 25. ХII. Азербайжанда яшамиш жезвай лезгийрив кьериз-цIаруз агакьзавай "Самур" журналди, чун и кардин шагьидар я, кIелай-кIелайди руьгьламишзавай. "Самур" журн., 2003, № 23. Синонимар: руьгь хкажун, шавкьлу авун.

РУЬГЬСУЗ прил. инсандин кьетIенвал арадал гъизвай фагьум, фикир авачир.

* руьгьсуз хьун гл., ни-куь вуж инсандин кьетIенвал арадал гъизвай фагьум, фикир, гьиссер авачирди хьун. Ша вуна гила кьванни абур, къекъверагар хьиз, серсер хьана, тамир. Вуна абур кIеме кьуна са чан-рикI ая. Бес я!. Инсан икьван руьгьсуз жедани?! - фикирзавай Рамзията. З. Э. Рамзият. Дуьзвал хуьнин карда зи хура инанмишвал хьанатIа, зун садрани руьгьсузни жедач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Инсанар гъикI руьгьсуз жезватIа, абурун къилихар чIур хьуниз куь куьмек гузватIа, къалурнавай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил.

РУЬГЬСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсандин кьетIенвал арадал гъизвай фагьум, фикир, гьиссер авачир гьал. Гьи чилери багъишна ваз руьгьсузвални къайивал? А. С. Пачагь ва нуькер.

РУЬКУЬН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са вуч ятIани ярх тахьун патал акIурнавай кIарас. А патахъай рум гайи аялрин къуватди куьгьне жалан ярхарна ва аник Сийид акатна. Жалан хуьзвай руькуьндин кьил Сийидан къвала акьуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ада жагъунин руьцер хразва. Арушзавай шуьмягъдин яргъи твалар, на лугьуди гьулдан квайбур я, кьуьзека хъуькъверикни ял кутуна, вири бедендиз заланвилелди абуруз ялиз, руькуьнрин арайра арушзава. М. В. Гьарасатдин майдандал.

РУЬХЪ сущ.; -веди, -веда; -вер, -вери, -вера са вуч ятIани кайила, адакай жезвай порошок хьтин затI. Къула авай руьхъвер инихъ-анихъ авуна, са легъв туькIуьрда. Ф. Тапан кьин кьур жанавур. Дашмиш ая кIулаваз Фитерни руьхъ бустандиз Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур, ТIанурда ви фу, руьхъверик танурдин ЦикIен жеда хъуьтуьн яргъи йифериз. И. Гь. Рубаияр. ПапIрусдин руьхъ жезвай кIвенквелай аста-аста гумадин хтарар къарагъзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Нажмудинахъ кIвалени хейлин къайгъуяр авай. Ада кIарасар хадай, харадиз ядай, кIвализ хкидай, пичера цIай хъийидай, руьхъ акъудай. ЛГ, 2002, 15. V. * вилериз руьхъ кIвахун. чина рехъведин ранг хьун

* руьхъведин кIунтIар кьаз ахъаюн гл., ни кьилиз акъат тийидай кIвалахрикай фикирар авун. Ахпа кIвализ хтана ада гена руьхъведин кIунтIар кьаз ахъайна. З. Э. Муькъвел гелер. Ам эхир, нянрихъ мичIи жедайла. багъдиз хтана. Къулан патав ацукьна, ада руьхъведин кIунтIар кьаз ахъайзавай. Амма абурал сакIани кIукI жезвачир. З. Э. КУТВ-диз фена.

РУЬХъУН? ох, гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; руьхъ авун, руьхъ тавун, руьхъ тахвун, руьхъ хъийимир 1) руьхъ арадиз гъун. 2) куьч. Яшамиш хьухь, вуна закай РуьхънатIани, кана, яр. А. С. Дагълух чили...

РУьц сущ.; -ре, -ре; ер, -ери, -ера 1) галчIур хьана фидай, агъу алачир илан, мурдар. КIафтIарди ви хатур хана, Фитне руьц хьиз галчIур хьана, Аллагь шукур, кIвал чIур хьанач, М. Ж. Кузвай йикьер такурдаз лагь. 2) жагъун ийидайла, яргъивилихъди руькуьнра твазвай таз тIвалар. Ада жагъунин руьцер хразва. Арушзавай шуьмягъин яргъи тIвалар, на лугьуди гьулдан квайбур я, кьуьзека, хъуькъверикни ял кутуна, вири бедендиз заланвилелди абуруз ялиз, руькуьнрин арайра арушзава. М. В. Гьарасатдин майдандал.

РЭКЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кичIерар гуналди жуван алчах фикирар, пул къакъудун кьилиз акъудун. Бес я лугьун: инсанрин рикIер архайин тир, секиндиз ксана къарагъна, кIвалахал физвай, пакад йикъакай кичIевал авачир. "Киллер", "рэкет ", "теракт ", "инсанар чуьнуьхун ", ван хьайи гафар тушир. Ж. Примов. "Гьяж" ктабдикай кIелайдан фикирар. 2) кичIерар гуналди жуван алчах фикирар, пул къакъудун кьилиз акъуддайди. Сад я къе рэкет, муькуьдни - фермер... М. Ж. Чунни икI рекьич. Синоним: рэкетир.

РЭКЕТИР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадаз кичIерар гана жуван алчах фикирар кьилиз акъудзавай кас. Алай девирда, капитализмди арадал гъанвай кьван террористар, терактар, наркоманар, рэкетирар, вагьабистар, экстремистар, инсанар чуьнуьхзавайбур, кIвалер атIузвайбур, чалкечирар... вуч я! Р. Исаев. Гьакъикъатдиз дуьздаказ килигин || ЛГ, 2005, 14. IV. Синоним: рэкет.

РЮМКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гъвечIи стакан. Шкафдай герек затIар гъана столдал эцигда, рюмкадиз коньяк цада, ЧIехидав вугуда: Н. И. Гьакимрин папар. Эрекь авай рюмка хкажна, директор тостунив эгечIна... А. Фет. Кьерен къванер. 2) рюмкада цанвай жими затI, ички. Сифтегьан рюмка Миримаз, агъу кьван, туькьуьлдиз фена, гуьгъуьналлайбур акьван ваъ. М. Б. «Жигули».

РЯБеТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) инсафлувал. Квехъ гьи чIавуз рябет хьана, цилингар? Е. Э. Цилингар. 2) хийир къачудай мумкинвал. Тандай виниз сад лагьай хилел акьахайла, акъвазна, рябет кумай чкаяр фагьумзава. Сифте кьиляй гъапуз атайбур вири луьркьзава. Ахпа ирибур, хьайибур хкязава, цилерни, къирмеяр хьиз, сивяй гадар жезва. Б. Къ. Къарачи. 3) хийир. Кас галачир суфрадихъ гьич рябет жеч. Чилин шардал ятIани са нукьтIа ам, Адан тIалдиз шерик тежер муьгьлет жеч. М. Агьмедов. Зи дуьнья.

* рябет алай прил. бегенмиш жедай, - Гьин вун харапIа хьуй, имани чиди уьмуьр яни, са вахтундани рябет алай затI жегъин тийир, папарин уьмуьр икI акъатзавайди я, - мугьман итимдин виликай амукьайтIа амукьна, чун гьадан иеси я, гьамни кIанер-кIунер. тамукьайтIа, чун са куьнин иесини туш. Гь. Гь. Адетдин къармахра.

РЯБЕТЛУ прил. хийир хкатдай. [Мердан]. - Валлагь, стха Къурбан, чна гзаф вил экуь авуна са рябетлу кьил жагъидатIа лугьуз. Мад и мукьварал куь рушалай лайихлу тирди чаз жагъанвач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Антоним: рябетсуз.

РЯБЕТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера рябетлу тир гьал. Антоним: рябетсузвал.

РЯБЕТЛУВИЛЕЛДИ нар. рябетлувал хас яз. Синоним: рябетлудаказ. Антоним: рябетсузвилелди.

РЯБЕТЛУДАКАЗ нар. хийир къачуз жедайвал, хийир хкатдайвал. Синоним: рябетлувилелди. Антоним: рябетсузвилелди

РЯБЕТСУЗ прил. хийир хкат тийидай. Къала кван, - рахазвайда гададин къуьняй акъудай чанта кьуна, ~ низ чида гила, сифте кIвалахал физвай хва я лугьуз, Мегьриди вав гьихьтин няметар вуганватIа! Ваъ, хьанач... Сифте акъатайди рябетсуз затI хьана, - ЦIаруди. винел вуч кхьенватIа кIелни тавуна, ктаб чантадиз сух хъувуна. Б. Гь. Заз эвера. Антоним: рябетлу.

РЯБЕТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера рябетсуз тир гьал. Антоним; рябетлувал.

РЯБЕТСУЗВИЛЕЛДИ нар. рябетсузвал хас яз. Антоним: рябетлувилелди.

РЯГЬМЕТ кил. РАГьМЕТ.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz