| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЧАПХУН 1 туьрк, гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чапхун тавун, чапхун тахьун, чапхун хъийимир 1) тарашун. Амал азгъун, мидаим чапхун уьмуьр физ... Е. Э. Нефсиниз. ГьакI тирла, квез я кьван гъуьжетар, гьакI тирла, чапхунна вучзава. М. Б. Къе кIур гуда... Ибур гьина хана, гьи чили хвена, вуч патал яшамиш жезватIа? Вилик акатайди чапхуниз къекъвезвай Казик - Къазибег. П. Ф. Жузан руг. 2) т. б. чукурна гьахьун. Рак ачухнамазни, Къалтаха гьаятдиз чапхунна. Гьаятда ам акунмазни, ПемпIешакни къал акатна. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧАПХУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри. -ра тарашун, къакъудун. Гила, гила, якъадаш, заманаяр масадбур я. Сада са шей гьасил ийизва, масада - маса шей. Ида адаз гузва, ада - идаз, Я чапхун авач, я алдатмишун авач, я кесиб-девлетлуд авач. А. А. Лезгияр. * чапхун авун гл., ни тарашун, къакъудун. Ажал пайиз, жаллатIар яд чилерин Атана чал ийиз чапхун, фасадвал. А. С. Веси. Синоним: чапхунун. ЧАПХУНУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; чапхун авун, чапхун тавун, чапхун тахвун, чапхун хъийимир садан затI гужуналди къакъудун. Полигондал техникадин рекьяй комбатдин заместитель тир майорди... са аскердин къвалакай ктаб чапхунна хкудна ва ам кIус-кIус авуна гадарна, идални рази тахьана, кIурни хгана. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. Синонимар: тарашун, чапхун авун. ЧАПХУНЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чапхун авунал машгъул кас. Арабрин чапхунчияр къвезвайди вядедамаз чаз хабар гунай. Дагълар уьлкведин вири элдин патай квез чухсагъул. А. И. Къиргъин. Халкьдин гаф, чIал, гьерекатар. сад хьайила, арада дуствал, гьуьрмет хьайила, халкьдиз гьич са чапхунчидихъайни кичIе жедач ва ам гьамиша гъалиб жеда. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. ЧАПХУНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера чапхунчи тир гьал. Румавийриз чпин чилер кьегъат тир. Чеб алемдин кьеб яз кьазвай грекриз Дяве сейли, чапхунчивал регьят тир, Х. Х. Масан баде. Гьеле 1844 - йисуз Тифлисдин гимназиядин ученик, лезги Шерапел Айгъани лугьудай касди ( адан тIвар гьакI кхьенва. - Ф. И. А.) «Къафкъаз» тIвар алаз акъудзавай газетда Надир-шагьдин чапхунчивилерикай ва а зурба зулумкардихъ галаз дагъви халкьари авур дявейрикай «Дагъустандин кьиса» чапна. Ф. Асланова. Ханбиче Хаметовадин драматургиядикай. Синонимар: таланчивал, тарашчивал. ЧАПХУНЧИВИЛЕЛДИ нар. чапхунчивилин амалралди. VII лагьай асирдиз Кавказский Албания арабри чапхунчивилелди кьуна ва лезги чIалал рахазвай халкьарин арада ислам чукIурна. ЛГ, 2004, 8. VII. Синоним: тарашчивилелди. ЧАР [ччар] фарс, сущ.; -чи, -че; -ар, -ари, -ара 1) кхьинар авун патал набататрин гъаларикай раснавай материал. Ктабдиз дуьз бегьем Девет, чар, къелем ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугь я, 2) сада масадаз вичин фикирдин гафар кхьенвай материал. [Буржали] - Накь чи гададилай са чар хтанвай. Огнидин заводда кIвалахал акъвазнава лугьузва. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Йикъа виш чар кхьейтIани, Ви адрес заз икрагь жедач. А. С. Йикъа виш чар.... 3) ктабдин къене кхьинар алай лист. Кьужади ктабдин заланвилиз килигна, вичи вичик мурмурна; «Вижевай ктаб я». Ахпа метIел эцигна са-са чар ахьайиз башламишна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 4) къумар къугъвадай чарарикай сад. * чарарал къугъун гл., вуж шикилар алаз раснавай ва абурухъ тайин мана авай чарарал къугъун. Са бязи инсанри вахтуниз къимет гузвач. Абуру багьа вахт кимерал акъудзава, экуьнлай няналди чарарал къугъваз. ЛГ, 2004, 12. VIII. Синоним: къумарал къугъун. ЧАР 2 [ччар] сущ.; -чи, -че; -ар, -ари, -ара фири некIедин винел жедай кьелечI перде. ЧАР 3 [чhар] прил. гурлу, ргазвай (винелди, цавухъди гадар жезвай). Чи дагълара чар булахар бул я. Р. * чар -гьавиз сущ. агъадай чуькьуьникди зарбдиз тIеквендай ва я турбадай винелди акъатиз гадар жезвай цин ва я маса жими затIунин гул, хел. Рахадайла, мецер ширин, Агьалияр акьул дерин, КIватI жез санал багъда серин, Чар гьавизни булах ава. С. С. Дербен шегьердин суракь ава. Гила Изберг алай чкадал нафтIадин чар-гьавизар авайди тир. Р. Синоним: фонтан. ЧАРА 1 [чhара] фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьмек (авай четин гьалдай экъечIдай рехъ). Ажал мукьвал хьайла, вун квез чара я? Е. Э. Дуьнья, гьей! Вавай кIан я заз са чара, эй, гуьзел. Е. Э. Эй гуьзел. Зун ви патав къвезва, духтур, Ви гъиликай кIан яз чара, Куьз лагьайтIа, заз ви хатур Къадирлу я, кIан я пара. М. Салахъ. Бажарагълу духтур Рамазанов Мирзегъадиз. * чара авачир (атIай[ кьуьл сущ. жуваз ашкъи авачиз ийизвай кар, кIвалах.... гадади лап аста незвай. Мисалда лугьузвайвал, аданди чара атIай, мумкин атIай кьуьл тир. Б. Гь. Заз эвера. * чара авун [акун) гл., ни са кар кьилиз акъуддай мумкинвал, куьмек, рехъ жагъурун. Гьаким ятIа, вуна заз са чара я... Е. Э. Ярдин дерт. Регьятвал гуз аку куьне са чара. Е. Э. РикIел гъваш. Гьа и йикъара недайдаз чара авун патал вичихъ авай-авачир са белгем са рипе мухахъ маса гайи Асанавай адаз бегьем жаваб гуз хьаначир. З. Э. Муькъвел гелер. Гьар дердиниз дарман ава, чара ийир инсан ава, Агудмир гьич на жував дерт, гьам, хажалат, - икI амукьич! А. Мир. Гъезелар. Вахъ галаз зи амач ара, Жува-жуваз ахку чара. С. А. КIанивиликай манияр. * чара атIун (акьалтIун) гл., нин тайин са кар кьилиз акъуддай мумкинвал авачир, амачир гьалдиз атун. Эхир чара атIай рекьин мугьманди Далалубегьлидиз куьмекдиз эверна... Ф. Далалубегьли. Эхир чара атIайла, за кIеви ванцелди: - Гьей-й-й... - лагьана гьарайна. А. Ф. Лянет. УстIардин ийир-тийир хьана. Мад виридан сивер кьаз жедачир ки. Адан ракIариз къван гудайбур, къив гудайбур кими тушир. Чара атIай устIар са йифиз хуьряй катна. А. И. Самур. Салманакай са хабарни авачир Ханхатунан чара вири патарихъай атIана... З. Р. Гьажи Давуд. ЧАРА 2 [ччара] прш 1) маса. Ам чIижрен пухъ яз акуна, Чара касди неч лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Етим Эмин зайиф, я гьал авачир, Чара фикир, са бед хиял авачир. Е. Э. Къавумдиз. - Ву! Яда, бес чун чарабур яни? - гена кьарай кьаз тахьана, туьнтдаказ суал гана Селимата. З. Э. Арифдиз ишара. 2) кьилди яз авай. Аман, зи рикI жигердивай чара я... Е. Э. Ярдин дерт. * чара авун гл., ни 1) сад-садавай къакъудун. Итимринни дишегьлийрин везифаяр Аллагьди вичи чара авунвайди я. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) тайинарун. И метлеб патал 1200 манат пулни чара авуна. И. В. Чирхчир. Водителрин сагъсуз аялар Кисловодск хьтин санаторияр авай чкайриз ракъурдай такьатар чара ийизва. ЛГ, 2003. 131 XI. * чара хьун гл., вуж нивай-квевай 1) санал атайбур кьилди хьун. Бес са кIвале авай, санал яшамиш жезвай, чпихъ хтулар авай папани итимди, чара хьанва лагьана сикIрен документар туькIуьрна, кьведани чпиз кIвалер эцигдай чилер къачун, - бес им аламат жедай кар тушни? - лагъана кьил галтадна Къайиба. X. Кьасумов. Будуцриз рехъ гайила... 2) тафаватлу хьун. Вири аялрикай Нефсали вичин амалдарвилел, гьиллебазвилелди чара жезвай. А. И. Къиргъин. * чара-чараз нар. кьилди-кьилди. Гьар са касди чара-чараз "Тамуз якIв ягъ, ван хьуй тараз" С. С. Гьар са касди. ЧАРАБУР 1 чара прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧАРА. ЧАРАБУР 2 сущ., гзафв. кь.; -у, -а чара тир ксар. Киричияр ялда чеб. Кьазмайрани тевлейра яшамиш жез, чеб акьалтIай усал чкадал эцигнава. Чарабуруз ганвай ем я абур. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЧАРАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сад тушир гьал. Пузмишзава чаравилин атIунар, Яб акализ рикIихъ гьар са бендедин. А. Ал. Шаир В. Федороваз. ЧАРАДИ 1 чара прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ЧАРА. ЧАРАДИ 2 сущ., текв. кь.; -а, -а чара тир кас. Алцурарна ам са юкъуз чарада Тухудай вахтар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Чарадакай кьамир дустар, Гумир на чаз сурун азар. С. С. Урусатдиз. Буба вуна лагьайтIани, Чарадакай буба жедач. Х. Х. Масан баде. ЧАРАДАН прил. масадан. - Гьикьван къведа вун чи варцел, Зун чарадан руш я, гада. - Вун чарадан руш ятIани, Вун зи рикIиз хуш я, хала. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [Межид]. Агъ! Къабандин рухвайрин рикIел къведай крар аку садра!? Пияндиз чарадан дишегьлийрин гуьгъуьниз фин! Гьайиф, кьеназ кIандай, гьайиф! Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЧАРА3 нар. кьилди, са вуж ва я вуч ятIани амай паяривай къакъатна, чара яз. Зи рикI завай чараз ава. Е. Э. Эй, зи гуьзел. Туна рикIе шахси-гъараз, Юлдашривай фикир чараз, Ухшатмишна за ам ламраз, Гьадан фикир, гьа хиял кьий. С. С. Темпел. Инсанрин сивера векъи рахунар, гъибетар гьатайла, абуру чараз сад-садавай яргъа яшамиш хьун кьетIна. ЛГ. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. ЧАРАКУНАР сущ., анжах гзафв. кь.; -ри, -ра чинал шурни, какаяр алаз чранавай тIунутI. Синонимар: алуга, шакIукIа. ЧАРАР 1 сущ., гзафв. кь.; -и, -а 1) чар [ччар] существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЧАР [ччар]. 2) къумар къугъвадай чарар. ЧАРАР 2 сущ.; -и, -а геждалди къапуна хьайи фири некIедин винел пата кьадай кьелечI перде. ЧАРАСУЗ 1 туьрк, прил. са кар кьилиз акъатун, акъудун патал хьана кIандай. Художественный устадвал хкажун - им писателвилин кIвалахда лап чарасуз ва лап четин месэла я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. И крариз таб гуз тахьай Теймур Алиханов, Лезги Нямет ва масабур рагьметдиз фена. Амма и юлдашриз халкь патал кIанзавайди чарасуз затIар тир: дидед чалал кIел-кхьин ва ктабар акъудун. М. М. Лацу лекеяр. Синонимар: важиблу, герек, лазим. Антонимар: важибсуз, герексуз, лазимсуз. * чарасуз хьун гл., низ вуч са кар кьилиз акъатун, акъудун патал важиблу хьун Исятда вахтар гзаф чIурубур я, кьил акъудун четин хьанва. Гьар акатайдан чIалахъ ягъана, яб гана жедач. Саяхвал хуьн чарасуз я... А. И. Самур. Лезги писателрин союз тешкилун патал чIехи зегьметар чIугур, асул ватанперес, халкьдихъ рикI канвай писатель Гьаким Къурбанан гафар зи рикIелай алатдач: «Халкьдикай кхьизвай гьар са кас къагьриман хьун чарасуз я. Чи дердияр чна гьялна кIанда». М. М. Чаз къагьриманар. кIанда.... чи милли эдебият, культура дидед чIалалди теснифун чарасуз тирди субутна. «Дидед чIалан куьмекдалди чун дуьньядин халкьарин культурайрихъ галаз таниш жеда» - къейднай жегьил алимди [Гь. Гьажибегова. - А. Г.]. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. Синонимар: важиблу хьун, герек хьун, лазим хьун. ЧАРАСУЗ 2 нар. са шартIни алачиз, са куьнизни килиг тавуна. - Заз и йикъара сакIани мажал хьанач, -лагьана Сабира къецелай атай Къаюмаз. Багъишламиша, къвез хьанач. Инсанди хиве кьур кар чарасуз авуна кIандайд я. З. Э. КУТВ-диз фена. ЧАРАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са вуч ятIани алачиз (галачиз) кар кьилиз акъудиз тежер гьал. Эгер лезгийрин тарихдикай ва адан милли экономика, меденият ва литература арадал атуникай икьван чIавалди авай малуматар са акьван нетижалубур тушиз гьисабзавайтIа, гьарда вичин фикирар ачухдиз лугьуз хьайи девирда и месэладизни гьакъикъи терефдихъай килигунин чарасузвал ава. Н. Абдурагимова. Азербайжандин -кьиблепатан Дагъустандин хсуси тIварар ва абурун тарихдин чешнеяр. Синонимар: важиблувал, гереквал, лазимвал. * чарасузвилин падеж цI., зараф., сущ. лазим тир са вуч ятIани жагъин тийидайла, зарафат паталди ийидай ихтилатдин умуми мана. - Лезги чIала шумуд падеж ава? - ЦIемуьжуьд. - Ам виликан вахтар тир... Гила чахъ 19 падеж хьанва. Эхиримжидан тIвар чарасузвилин падеж; я. Суаларни ихьтинбур я: вучин? гьикIин? "Самур" газет, 2002, 19.III. ЧАРАСУЗДАКАЗ нар. са шартIни алачиз, са куьнизни килиг тавуна. Синоним: чарасуздиз. ЧАРАСУЗДИ 1 чарасуз прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. ЧАРАСУЗ. ЧАРАСУЗДИ 2 сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура чарасузди прилагательнидикай хьанвай существительное: вичихъ са патахъайни са куьмекни авачирди. Гъил яргъи авуна, куьчедал акъваздайди анжах чарасузди я. Куьмек це. Р. ЧАРАСУЗДИЗ нар. са шартIни алачиз, са куьнизни килиг тавуна. Синоним: чарасуздаказ. ЧАРБА: чарба-чар нар. гьар са чар кьилди-кьилди. Чи уьмуьр ктаб я, кIела чарба-чар, Метлебни я адан; ашкъи гьахъ, гьунар. И. Ш. Кьудар. ЧАРГАВАР туьрк, сущ.; -ри, -ра са куьтендик квай пуд гьайвандикай юкьванди. ЧАРДАХ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чими вахтунда майишатда кIвалахдай кьакьанда кIараскрикай раснавай ацукьдай, ял ядай чка. Ахпа ам бацIани вахчуна ксуз чардахдик хкаж жеда. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Ша, гадаяр, ша, чардахдал хкаж1 хьана гьамга гьавадикай лезет хкудин, - гъилин ишарани авуна ада вичин юлдашриз. - А. Исм.. Алукьдай ахвар. 2) чими чIавуз сериндик ял ягъун патал, къав авуна, раснавай чка. Им мусибат хьана еке, ЧIур мийир тIун на чи уьлкве. Гьар атайда вичиз гуьлге - Ацукьдай чардах я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. ЧАРКАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; Исятда вун чархар кумачир арабадин гьа гьакIан чарках я. Къ. М. Рекьин риваятар. ЧАРПАЙ фарс, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра ял ягъун патал ишлемишдай тахтадикай раснавай кровать хьтин затI. АскIан кIвалерин кьибле патахъ элкъвенвай лацу айвандал гъили расай яцIу хьархьу кьуларин чарпайдал кьуьзуь Дадаш азарлу яз къатканвай. А. Ф. Бубадин веси. КIвалин са пата эцигнавай кIарасдин чарпайдал са хара хипен хамар, кIаникни са хара малдин лияр жедай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЧАРТМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къушар кьун патал раснавай махсус алат, затI. Синонимар: желе, кьентераг, кам, ракьар. ЧАРХ 1 фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара дагъдин, кьакьан тепедин тикдиз, цал хьиз дуьзендихъ ва я кIамухъ, вацIухъ фенвай пад. Арагърин чархун кьилел, Чархун кьилел халкь кIватI хьана. Ф. Нагагь аватиз хьайитIа вун чархалай... Е. Э. Стхаяр. Бязи чкайрилай ахьтин кьакьан чархар расалмиш жедай хьи, нагагь са тIимил кьван мукъаятвал тавуртIа ва я 6алкIандик хуькуьрайтIа, аватна балкIанни галаз рагара акъуна тике-тике жедай, а тикеярни чархун кIаняй гъуьлягь хьтин алчуд жез физвай вацIуз агакьдалди акъваздач. А. Ф. Лянет. Синоним: кьвал. * чархалай фин гл., вуж-вуч пуч хьун. Килигунни къадагъа тир яргъалай, Муьгьуьббатди куз амукьнай жегьилар. Шумуд рушан фенай кьисмет чархалай, Сандухд пипIе амукьнаваз жигьизар. З. Р. Вучиз. ЧАРХ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) инсанар, пар тухудай улакьдин чилелай фидай гьерекат арадиз гъизвай элкъвей затI. Къир куьтягь хьана, чилин рекьел атанмазни машиндин вилик чархарикай чIулав руквадин бурмаяр хкатна. А. А. Пад хьайи рагъ. Исятда вун чархар кумачир арабадин гьа гьакIан чарках я. Къ. М. Рекьин риваятар. Хуьруьн вири аялар адан гуьгъуьна гьатнавай. Чархарикай хкатзавай руквадизни килиг тийиз. Гъенел акъвазарайла, машиндин вилик кьилел папа гъана са купI эцигна, вили ягъ тавурай лагьана тир жеди. М. Б. "Жигули". Эрекь, дугъриданни, эрекь я. Сад куьтягь хьайила, Жабира фена чархунин камердикай авунвай бедре ацIайбур гваз хтана. М. Б. ЦIийи мискIин. 2) инсанар кIватI хьана арадиз атай элкъвей цIиргъ. чеченри вирида санал чархуна аваз кьуьлерзавай, Чархунин юкьвани какахьна кьуьлерзавайбур авай. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. 3) гъуьр, чIахар регъведай регъверин къванерикай сад.... Регъуьн чархуниз сас ядайла, пис гъекьер акъатдай, ада вичиз яд гъиз гъвечIи аялар ракъурдай... З. Гь. Залан кам. * чарх(ар) ягъун гл., ни-куь 1) са чкадал элкъуьн, са чкадай элкъвей цIиргъина авай хьиз фин. Пакамаз Къаюм, вичиз фу, къафун къачуз шегьердиз фена. Сифте ада Сабир Мустафаеван туьквендал чарх яна. З. Э. КУТВ-диз фена. Автомашиндал са шумудра чарх яна, ада машиндин келледал гъил алтадна. З. Э. Муькъвел гелер.... гьич тахьайтIа хатадай кьванни са лацу булутни алачир цава лекьре чарх язавай... А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) тайин къаст рикIе аваз са чкадал къекъуьнар авун. - Цуькверни Алидар сад садал ашукь хьанва. Гадади рушалай чархар язава, - мили хъверна суса адаз хабар гана. А. И. Самур. Велимета Жамалдинан кIвалерал чарх яна. Селминаз текдиз гьалтдай са чка жагъурзава. М. А. Гьарасатдин майдандал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
