Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЦУН 1 гл., ни вуч; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -уз, -ван, -урай, -вамир; цун тавун, цун тахвун, цун хъийимир гъал галай рапуналди ва я махсус машинкадалди парчадикай са вуч ятIани (перем, шалвар ва мсб) арадиз гъун. [Гегьвер] - Валлагь заз мажал хьанач. Ваз аквазва хьи, зи гъиле цвадай перем авайди. Къенин югъди зун ви перемдал алахънавайди я. Гь. Гь. Адетдин къармахра. И гъилери цвада кIуртар, кавалар, Хуьруьнбуруз хъуьтIуьз чими хьун патал, А. С. Гъилер. Авач касни вав рабни гъал вугудай Бижгъер жезвай валчагъ хцун паталди. А. А. Девирдин тIал.

ЦУН 2 гл., ни вуч; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -уз, -ван, -урай, -вамир; цун тавун, цун тахвун, цун хъийимир жими затI са къапунай маса къапуниз эчIирун. Чай цуз, паб, Гуьлбичедиз са стакан чай цуз. А. Ф.

ЦУН 3 гл., -ада, -ана; -аз, -азва; -уз, -урай, -ан -мир; цун тавун, цун тахвун, цан хъийимир 1) экъечIун патал са вуч ятIани чилик кутун. Куь гьахъ вахчу мад сефер фин цайила. Е. Э. Цилингар. Цанавай кьван гужлу техил Гьабурун гатар акуна. С. С. Заз Урусият акуна. За лагьай гьал хьун тавуртIа, Вядеда яд гун тавуртIа, Тумар пара цун тавуртIа, Кар аватда кIевез, лежбер, С. С. Лежбер. Агъа СтIалрин "калхуз Фагьума, килиг, кесибар. Алахъна кар вилик тухуз Цазава векь, ник, кесибар. С. С. Агъа СтIалрин калхуз. Идарайрилай анихъ галай буш чуьл цаз башламишнавай. З. Э. Муькъвел гелер. Дагъдин хуьре тумар цадай вахт геж жезвай. З. Э. Мехъер кьуьл туш. 2) зараф. квадарун. Сят цанатIани, вахт квадармир. Р.

ЦУР 1 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра кIвалин гьайванар хъуьтIуьз хуьн патал эцигнавай дарамат, кIвал, Цура къарамал жезва, КIвале - хирда хизан... Чна вучин, аман! Ф. Цура кал, я гьаятда верчер авач. А. А. Лезгияр. Са сеферда Гьажимета кал хуьдай цур эцигиз башламишна. С. Муслимов. ЦипIигь-наме. Чун варар ахъа са гьаятдиз гьахьна. Чапла пата демекар хьтин эцигунар, эрчIи пата цурар авай. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъа ра авай жуванбур || «Самур» газ. 2002, 25.I. Цура авай кал сала кутIунна, гьаниз хъиягъайтIа гьикI жедатIа? М. Б. «Жигули». Синоним: тевле.

ЦУР 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара металлдин жуьре. Секината ацIурай, къеле алатна яру цур малум хьанвай квар къерехдиз акъудна, ахпа хурухъди чилел экIя хьана А. А. Умуд. [Керекуьре Пуркурович]. Кьурагъ дагълар! Кьурагьа дагъ авайди яни? Дагъ тиртIа, анкай кьизил хкатдай, платин хкатдай, эхир кьил цур хкатдай. ТахьайтIа, кьуд-вад кьецIил кьван я... Ф. Б. Филиал.

ЦУР 3 сущ.; -ци, -це; ~цар, -цари, -цара цуру емишрикай хкуддай цуру тIям авай жими затI. Акьалжзава шишерал КIелен таза як. Къвалавни гва цурни мед, Истивут, сумах. А. С. Хцихъ галаз ихтилат.

ЦУР 4 сущ.; чил, муркIади хьиз, кIевирдай къвал. Гьар йифиз цур къвазва. Р.

ЦУР 5 сущ.; цурувал, цуру тир гьал. ХапIади цур къачунва. Р.

* цур акьалтун гл., нел-квел 1) цуру гьалдиз атун атун. НекIедал цур акьалтнава. Р. 2) куьч. хъел акатун. Вал вучиз цур акьалтнава? Р.

ЦУРУ прил. 1) анардин тIям авай. Аквадай гьалда, дигмиш тахьанвай хват гзаф цуру я, руша ам чин чIурна хьиз жакьвазва. М. А. Гьарасатдин майдандал. Синоним: турши 2) такIанвал авай. Гада институтдай акъудайдалай кьулухъ, абурун араяр цуру хьанва. Р. Синонимар: турши, къайи. * фири некIеди кайида цуру некIедизни уф гуда.

* цуру авун гл., ни вуч цуру тIям авай гьалдиз гъун.

* цуру нек сущ.; гъери хкуднавай, вичихъни цуру тIям агалтнавай нек. Вира халкьди шалам-дулах ядайла, Шаирди бес алукIдани шиблетар, Хуьруьнвийри са цуру нек хъвадайла, Шаирди вирт хъвадани бес, иблисар?! А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Агъуз хьана душманд вилик, недалди аш кишмиш галай, Тик акъвазна цуру нек хьун, дуьз лагь кIан гъикьван иер я; З. Р. Иер.

* цуру хьун гл. 1) цуру тIям авай гьалдиз атун. 2) куьч., вуж кефияр пис гьалдиз атун. 3) куьч. кьве касдин араяр (алакъаяр) чIур хьун.

ЦУРУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) цуру гьал. Вацран экв алцифнавай, чими тIунутIра хьиз хъуьтуьл лекъвер авай хьуькъверин кьилер, чIулав, яргъи рцIамар, хтунин цурувилик агаж жез, ачух хъижезва. В. М. Гьарасатдин майдандал. 2) куьч. инсанрин пис хьанвай алакъа(яр). Ихьтин акъажунар жезвайтIани, абурун [СтIал Сулеймананни Хпеж Къурбанан. - А. Г.] арада маса жуьредин цурувилер авачир. С. Зи Сулейман.

ЦУРУН прил. цур металлдикай раснавай. Цурун кварар гьар са лезги кIвалева. М. Б. Кварар. Шагьумагъади, ацIай цурун квар, гвайдини хьиз тахьана, къуьнуьхъ вегьена, кIвалихъди рекье гьат хъувуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Пака жедач, Салман! Вуна муькуь юкъуз фида лагьайди туширни? -хабар кьуна уьлгуьчдал тунвай, цIийиз къеле янавай цурун къажгъанди хьиз, нур гузвай Кьадира. С. Гь. КIири Буба

ЦУРЦ сущ. наразивилин гьава. Хелефан гьамиша атIугънавай чина цурц кьугъвана. А. Э. Кьуьзуь кьун.

ЦУЦУН: * цуцун тар [ттар] цIакулар хьтин пешер, кIеви тан авай тар.

ЦУЦIА цIуцI - существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦIУЦI.

ЦУЦIАР цIуцI существительнидин гзафвилин кьадардин I падеждин форма. Кил. ЦIУЦI.

ЦУЦIРУХ сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) епиниз звар гудайла, дуьз татана, алчуд хьанвай ара, адал тIвал хьайи чка. 2) куьч. ийизвай са карда гуьзлемиш тавунвай четинвилер.

ЦУЦIУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра багьа хам алай, тарара жедай, кьиф хьтин ничхир. Вичи кьазвай гьайванри ( месела, цуцIулри) вичиз я зиян, я хийир гузвачтIани, ада абурал гъуьрч ийизва. А. Фет. Проза жанлуди хьайила.

ЦУЦIУЛДИН прил. цуцIулдиз талукь.

ЦУЬК сущ.; -еди, -веда; -вер, -вери, -вера 1) кIуква гуьрчег рангадин курквачI авай хъач. Рушарин арада Цуьк хьиз аквада... Е. Э. Ярдин тариф. ХупI рахада билбил сегьер вахтунда... Цуькведивди дигай гатфар вахтунда... Е. Э. Билбил. Зулун багъда къуразва цуьк. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Цуькведилай чIижери вирт, Гъуьлягъдини зегьер кIватIда... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 2) куьч. сада масадаз вичин патай хуш рафтар авайди къалурун патал ишлемишдай гаф. Ваз и вахт хийир хьурай. - Абат хийир, чан цуьк. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 3) шиир, куьч. кIаниди. Зи кIанидал - арандавай цуькведал, Лезги чилин - пак женнетдин зар ала. С. Султанов. Ви хъуьруьнин сир вуч ятIа? Синоним: гуьл. * ракъин(ин) цуьк, са цуьк экъечIуналди гатфар жедач

* цуьк авадарун гл., куь цуьквер аламукь тавун. Цуьквер авадарда зулухъди, цуьквер акъудда гатфарихъди. Р.

* цуьк авун [акъудун, ахъаюн] гл., куь 1) цуьк арадал гъун. Беневшайри кьве сеферда цуьк акъудда: гатфариз ва гатуз. А. С. Беневшайри кьве сеферда... Ада и мукьвара цуьк акъудун лазим тир афнийриз яд гузвай. З. Э. Муькъвел гелер. 2) куьч. бегьерлу хьун. Ингье, са вахтунда «кьанлу ШаракIунди» исятда цуьк ахъайзава. Къ. М. Рекьин риваятар. Халкьдин манийрал, милли авазрал гзаф рикI алай Зулейхадин бажарагъди, ашукь Гьажидиз гъуьлуьз фейила, мадни фарашдиз цуьк акъудна. К. К. РикIе мани авайбур. XX асирдин 1930-70 - йисара лезги халкьдин культуради, искусстводи цуьк акъудна. ЛГ, 2004, 30. IХ.

* цуьк хьтин прил. гуьрчег. - Ада лап акьуллу кар авуна. Цуьк хьтин руш кьуьзуь хъамадиз гуз, гьамни кар яни? З. Э. Муькъвел гелер.

* цуькведивди гаф атIун гл., ни яб гузвайда, рахазвайдан хатур хун тавуна, амма кутугай чкадал вичин гаф лугьун. За ви гаф цуькведивди атIузва. Р.

* цуьквер(ин) сувар сущ. халкь сад ийизвай суваррикай садан тIвар. Ахцегьа - жемятриз къвез-хъфиз регьят ШаракIунда, Белижда, Дербентда ваъ -тухузвай милли эпосдин сувар себеб яз чи печатда эхиримжи сад-кьвед йисуз Цуькверин суварин ( Ахцегь район, Чеперин сув) ван-сес амач. И. Гь. Хуьруьгрин кьуьл - Шарвилидин кьуьл.

* цуькверилай руг къачун кт., гл., ни емишрин са жинс маса жинсинин акадарун. Кондрашоваз Алижана вичин эхиримжи цIийи тежриба къалурна. Кицик тарцин хилел алай вад-ругуд цуьк ада жумунин тарцин цуькверилай руг къачуна, гьа руквадал тумламишнавай. Ингье сифте нетижа: тарцел алай кицикрилай пуд кицик хейлин екедай. Абур памадурар кьван авай. А. А. Лезгияр.

ЦУЬКВЕДА цуьк существитеянидин чкадин. I падеждин форма. Кил. ЦУЬК.

ЦУЬКВЕДИ цуьк существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЦУЬК.

ЦУЬКВЕР 1) цуьк существительнидин гззфвилин кьадардин форма. Кил. ЦУЬК. 2) (чIехи гьарфуналди - Ц) дишегьлидин хас тIвар – Цуьквер, а, а. Цуьквера вичин йикъар ярдикайни гъуцари тагузвай баладикай манияр лугьуналди акъудзавай. Ф. ЦIийиз гъанвай Лаламан суса адан гъвечIи вах Цуьквер гъуьл хтанватIа акваз чатук ракъурдай. А. И. Самур.

ЦУЬКЛАМИШ: * цуькламиш хьун гл. цуьквер экъечIун. Тахминан гьар йисан гатфарихъ дагълар цуькламиш хьайи береда ахцегьвийри цуькверин сувар къурмишзава. И. Яралиев. Шарвили! Шарвили! Шарвили!

ЦУЬКI сущ.; -уь, -ве; -вер. -вери, -ера элкъвей гъвечIи тварар авай магьсул. - Вичел тIвар эцигда лежбер, Я къуьл, я мух, цуькI тийижиз. С. С. Вич яцIуз кьадай авам. Муькуь гъвечIи никIин са кьатIуна цуькI цанвай. А. Ф. Бубадин веси. Кеф чаз, -лагьана ада, -куьне учетар тухузва, кесибри чпихъ амай амачир белгемарни са тагьарда авай мухахъ, цуькIуьхь маса гузва. Абуру чпин кьил пака гьикI хуьда? З. Э. Муькъвел гелер.

* цуькI авун гл., ни-куь вуж-вуч квадарун, тахьай мисал авун.

* цуькI [цIуькI] хьун гл., вуж-вуч вилериз тахкун, квахьун. Къазибег йифен мичIера цуькI хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Ам патал межлисра жедачир чка, Са терсвал авуртIа, ЦуькI жедай пака... К. Ал. Гарни ахвар. СикI цуькI хьана, къвед валариз аватна... А. Ал.. Зун къекъвезвай... Вилаятда эдебият цуькI хьайи Критик яз вун хьун кар я гьикI хьайи? И. Гь. Вилаятда...

* цуькI цун гл., ни нихъ галаз рафтарвилер авун. Чин ярудахъ жеч хьи вафа. Вавди цуькI цун я хьи жафа. А. Гьажи. [Брегьим]. Ава, ава. Аси хьана, лап рекьяй акъатнава. Я Аллагь, ваз а Селиман руш зи чиниз экъечIзавайвал акунайтIа... Ваь, ваъ, абурухъ галаз цуькI цаз жедач. Б. Гь. Большевикдин руш.

ЦУЬКIВЕ цуькI существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦУЬКI.

ЦУЬКIВЕР цуькI существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЦУЬКI

ЦУЬКIУЬ цуькI существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЦУЬКI.

ЦУЬКIУЬН 1 цуькI существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЦУЬКI.

ЦУЬКIУЬН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сиве тур тIуьн хъуьткъуьниз куьмек гудай жими затI. На лугьуди, рушан туьтуьна цуькIуьн акIанва, са гъил хъуьтуьлдаказ хурал эцигна, ам явашдиз къарагъна. М. В. Гьарасатдин майдандал.... са бязи наркотикар ишлемишайла, са шумуд декьикьадилай сивера туькьуьл тIям гьатда, цуькIуьн къведа, цихъ къаних ва гишин жеда, беден тегьерсуз заланзавайди гьисс ийида. Синоним: тфу. ЛГ, 2004, 8. VII. ☼ 1955 - йисуз орфографиядин норма яз цуькIуьн кьабулна {кил. М. Г. ЛЧЮС). Гуьгъуьнин йисара чап авур орфографиядин словарра и гаф къейдзамач. ☼ М. М. Гьажиева цуькIуьм вариантни ишлемишзавай ( кил. М. Г. РЛС, ч. 389 -наплевать).

ЦУЬЛ 1 сущ. -уьни, -уьна; -ер, -ери, -ера техилдин (къуьлуьн, мухан) самар, кьилерни галаз пуналай атIана, чикьиналди кутIунна, авунвай къужахда кьаз жедай кIватIал. ЯцIу-яцIу ая чикьер Цуьл тIарам кутун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. Гьалтна юлдашрилай кIвенкIве, Тагьсиб туна вичин рикIе, Данаяр хьиз цуьлер еке, -Заз гьадан зегьмет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Забитазни са кIвалах це, куь жергеда хьурай ам Гьарда виш цуьл вегь машиндиз, ада вегьий вишни къад! З. Р. Гатун йифиз, И никIе амай къуьлуьн цуьлерин са шумуд кIунтI хуьз, ада вичин уьмуьрдин йикъар текдаказ, сугъулвилелди акъудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал.

ЦУЬЛ 2 сущ.; -ци, -це; -ер, -ери, -ера балкIандин далудал вегьедай, далуда твадай гъвечIи халича.

ЦУЬЛЕЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра иви арадиз гъизвай, ивидик гьерекат кутазвай орган.

ЦУЬРУЬГЪУЬЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чиляй векьер-кьалар кIватIдай ракьун ва я кIарасдин сарар авай алат. Мукалар, дергесар хци ийизвай, цуьруьгъуьлдиз ва ругунриз сарар хъиязавай, арабада гиг, викIина кIар твазвай, алеррик кьам кутазвай. З. Э. Муькъвел гелер. Инсанри къаварилай йирфералди, цуьруьгъуьлралди живер вегьезва. Гь. Къ. Четин бахт.

ЦУЬРУЬХУЬМ прил. ширин ва цуру тIям квай. - Чан, куь паяр дулу хьуй... Зи вил хьанвайди тир са цуьруьхуьм затIунихъ, Тенфе бадедик лувар акатнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь.

* цуьруьхуьм ич(ер) сущ. цуру тIямдин ич(ер).

ЦУЬРУЬХУЬМАР сущ., анжах гзафв. кь.; -ри, -ра ичерин сорт.

ЦУЬРУЬХУЬМВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера цуьруьхуьм тир гьал.

ЦУЬРУЬХУЬМДАКАЗ нар. цуьруьхуьм тир гьалда. Синоним: цуьруьхуьмдиз.

ЦУЬРУЬХУЬМДИЗ нар. цурувилинни ширинвилнн тIямлу яз. Синоним: цуьруьхуьмдаказ.

ЦУЬРЦ сущ.; -уьни, -уьна; -ер, -ри, -ера тарцин, валарин таза ва шуькIуь цIийи йисан хел. Лугьудай гаф жагъин тийиз Вадима, чеб ацукьнавай скамейкадин кьулухъай хкаж хьанвай кул-кусдилай са гъвечIи цуьрц алудна, ам гъиле къугъуриз башламишна. Б. Гь. Вили вилер. - Ша, ятIа амай няналди куткунар хран чна, чебни гийин цуьрцерикай, - хъуьруьнарзава за. М. Б. За бананар недач.

ЦУЬЦУЬХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Тапархъандин вилин къене зун цуьцуьх я, зун акьвам я. М. М. Им вуч регъв я?

ЦЯЙ яд существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. ЯД.

Страницы: 1 2 3
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz