| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЦЕЗУРА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. шиирдин цIарцIе везин ритма хуьн патал жизви акъваздай чка. Шиирра цезурайрин кьадар жуьреба-жуьре я. Муьжуьд слогдин шиирра цIар дуьм-дуьз кьве патахъ, ирид слогдин шиирра 4 слог са пата, 3 слог са пата жеда, цIусад слогдин шиирра 5 слог са пата, б слог са пата ва я 4 слог, 4 слог ва 3 слог авай паяр жеда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. ЦЕКВЕР цегв существительнидин гзафв. кьадардин форма. Кил. ЦЕГВ. ЦЕКВРЕ цегв существтельнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦЕГВ. ЦЕЛ 1 яд существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил ЯД. ЦЕЛ 2 сущ.; -ци, -це; -ер, -ери, -ера 1) кIвалин майишатда герек жими затI (ниси, нафт, цIвегь, чехир) цана хуьн патал цкгьрен хамуникай раснавай затI. [ХаназирикI]. - Жан кьардашар! Захъ и дуьньядал авай девлет тек са лам я. Ам, а къавалай аватна рекьидалди, зав гвай целера авай нафтни квез хьурай, ам авуда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Сеферрихьни ава чпин эхирар! Индиядай хкведайла ватандиз, Къизилар ваь, целер ацIай чехирар Ягъна ада гвай кьван вири балкIанриз. М. Б. Веси. 2) жими затI твадай уьлчме. Чубанри чпин патав атай кас гъил ичIиз рахкурдачир: адав я са цел мукаш, я са кIел, я са гурцIул... са вуч ятIани чпин патай савкьват вугудай. Р. Гь. Зи ирид стха. Ирид цел цIвегь гъана гъазурна. Ф. Жедачирни, кьуьзуь цIегь гъидалди, адан хамуникай цел авуна, ниси гъанайтIа? Ф. Б. Филиал. * ял тур цел хьиз. ЦЕЛИНА урус, сущ.; -ди, -да; ~яр, -йри, -йра хам чил(ер). Рзахан Целинадиз кIвалахар ийиз фенвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЦЕМЕНТ урус, сущ.; ди, -да; ар, -ри, -ра къумадик акадарна цел гъурушламишна эцигунра ишлемишдай гъуьр хьтин куьлуь материал. Гегъенш гьаят цемент цана хъсандиз дуьзмишнавай. Я. Я. Са фурун вакIар.... цемент чаз гзаф багьаз акъваззавай... Б. Гь. Вили вилер. ЦЕН сущ.; -ци, -це; -ер, -ери, -ера 1) парталдин (пальтодин, пенжекдин, перемдин ва мсб) агъа кьатIар. Селиман пенжекдин ценер гъавада галтад хьана... А. А. Умуд. Чигалини кIвачел акьалтна. Аквар гьалда, адаз цIиб гваз хквез кIанзавай. Амма пенжекдин цен къур юлдашдин гужлу гъили ам, бружин хьиз, акIажарна. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: чембер. 2) кьакьан чкадин чилихъ тир пад. Винел алай цIару читдин куьгьне яргъандикай аквазвай рехи чуруди чуьнуьхнавай кьурай чин, кьекьемар ацукь хьана, агаж хьанвай зайиф, экуь-хъипи вилер кьибле пата дагъдин ценерив гвай тамун гапIалриз ва гъвечIи къурух векьериз килигзавай. А. Ф. Бубадин веси. Пуд йис идалай вилик зун са дустни галаз КцIариз фена. Къара-булахдин къайи яд хъвайила, тамарикай бармак алай дагълар, цуькведив дигай багълар, къацу дереярни чуьллер акурла, зи дустуни хъуьрена хьиз лагьана: «Аллагьдин крар аку, Шагьдагъдин женнет хьтин ценер лезгийри, Къарабагъ эрменийри, къацу талаяр талишри кьунва, азербайжанвияр лагьайтIа, кьумлух чуьллерин иесияр хьанва». М. М. Лацу лекеяр. Синоним: этег. ЦЕНТНЕР урус, сущ.; ди, -да; ар, -ри, -ра виш килограммдин заланвал къалурдай уьлчме. И йисуз магьсулдарвиляй колхоздин менфятдиз 59338 манат пул атана, план 67 центнер яз, гьукуматдиз 206 центнер техил вахкана. ЛГ, 2004, 8. V. ЦЕНТР урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -йри, -ийра майишатдин ва социальный рекьяй вилик-кьилик квайбур авай чка. Хъуьлер райондин центр тир Ахцегьрин мукьув гвай хуьр я. И. В. Чирхчир. - Де ма ваз! - гъарай акъатай Лукьман алукьна. - Де имни республикадин центр! З. Э. Рамзият. Синоним: меркез. ЦЕРЕВА нугь., нар. уяхдаказ. ЦЕХ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра заводда ва я фабрикда са тайин продукция гьасил ийидай кьилдин са хел, са пай. Дегь девиррилай лезгийрин арада тIач гзаф машгъур хьайиди я. ТIач, пиводилай, бузадилай спиртдин кьадардалди зайиф ятIани, тIямлувилелди гьабурулай вине ава. Райондин консервиярдай заводда ихьтин хийирлу магьсул гьазурдай цех кардик кутаз жедачни? М. М. Мелер вучиз хъийизмач? Завод акъвазнава. Заз чидайвал, райондин администрацияди, депутатри, девлетлу ксари, вири сад хьана, консервиярдай заводдин цехар кардик кухтадайвал ийида. ЛГ, 2004, 15. VII. ЦИ 1 яд существительнидин актив падеждин форма.. Кил. ЯД. ЦИ 2 нугь. вуч мураддалди, вуч ' себебдалди. Синонимар: вучиз. ЦИВИЛИЗАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра инсаният вилик фенвай дережадин меденият. НафтIадикай кицIерин арадиз вегьедай пек авуна, Тамам халкьар къирмишзава, уьлквеярни къадим цивилизацияр чукIурзава. А Исм. Квахьнавай инанмишвал. ЦИВРИВ сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра канабра жедай, фин недай гъвечIи нуькIерин жинс. "Самур" газ., 2002, 25.1 V. ЦИК 1 яд существительнидин чкадин IV падеждин форма. Кил. ЯД. ЦИК 2 сущ.: -еди, -еда; -ер, -ери, -ера къалин еке пешер алаз дагълара экъечIдай тар. Чахъ галаз атанвай кьунши итимди дагъларай гъанвай цикедин шахарикай раснавай кумадик ахварзавай... А. Къ. Гъуьлягъ. ЦИКIЕ цIиг существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦИГ. ЦИКIЕН (ЦIИКЕН нугь.) сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьве чкалдин арада як, картуфар, хвехвер туна кудай руьхъведик гьазурдай затI. Танурда ви фу, руьхъверик танурдин цикIен жеда хъуьтIуьн яргъи йифериз. И. Гь. Рубаияр. Къурху жемир, гъвечIи кьегьал, Ви ракьаркай куьтенар Жеда гьихьтин, гъидай къулал Ирид къатан цIикенар. И. Гь. Дуьньядин ялвар. ЦИКIИ 1 цIиг существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦIИГ. ЦИКIИ 2 прил. чурун тавунавай, недай гьалдиз тагьанвай. ЦикIи картуфдиз кIас ягъайла, чрайдан къадир жеда. Р. ЦИКIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера цикIи тир гьал. ЦИКIиДАКАЗ нар. цикIи гьалда аваз. Синоним: цикIиз. ЦИКIИЗ 1 цIиг существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ЦIиГ. ЦИКIИЗ 2 нар. цIиг тир вахтунда. Гатун цикIиз зи чанда гьатна мекь, Хирерни икьван жеда кьван яман. Х. Х. ЦИКIИЗ 3 нар. цикIи яз. Синоним: цикIидаказ. ЦИЛ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера емишдин къене жедай куьлуь кIеви затI. Жибиндавай цIару алма, Къеневай цилер юзазава. Акур-акур рушаривай. Гада, за вун жузазава. Ф. Вавай кIвахьай цилиникай тар хьана гуьзел. Яргъай атай билбил кьушраз яр хьана гуьзел. И. Гь. Рубаияр. ЦИЛАГ нугь., сущ. чIук. ЦИМИЛ: * цимил кьиф сущ. чуьлдин вагьши кьиф. Синоним: татар кьиф. ЦИН 1 яд существительнидин талукь падеждин форма. Кил. ЯД. ЦИН 2 прил. яд авай, яд акъвазнавай, цихъ авай, циз талукь тир. Рамазанан БацIая цин хулар чIурна колхоздин никIерихъ галай яд атIана, еке зарарар гана. А. Ф. Газет. Алатай йифиз гъвечIи марф къвана, гъадакди хуьруьн куьчейра цин лекъвер гьасил хьанвай... А. А. Умуд. Чи республикадин бязи алимриз, Самур-Къусарчай зонадай цин игътияжар пара ава лагьана, къанал тухуз кIанзава. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... * цин насос сущ. агъада авай чкадай кьакьандиз яд акъуддай ва я санай масаниз яд тухудай насос. Багълариз яд акъудун мураддалди, чна Самур вацIун къерехдал цин насосар эцигна. Ада анжах 25 процент багълариз яд гун таъминарна. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * цин пери сущ. це яшамиш жезвай гуьзел руш (махарик квай). Цин пери хьиз, аквазва вун, яргъарилай килигзамаз, Гьи лепейри кьерез гъанва, гьуьлуьн къере авай суна?! А. Мир. Гъезелар. * цин рехъ сущ. рекьин тIвар. Гьи рекьяй хтайтIани, эвелни-эвел инсанрин фикир желбзавайди хуьруьхъ галай Цин рехъ тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ашкъидикай рахун патал Цин рекьелай кутугай маса чка хуьре авачир. Цин рекьин яргъивал зур километрдилай гзаф хьун мумкин тир, ам, хуьруьн вини кьилихъай башламиш хьана, Кьилин яд лугьудай булахдал къван экя хьанвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * цин терез сущ. эцигзавай цлан дуьзвал цин куьмекдалди къалурдай алат. ЦИПИЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь ва элкъвей чумал формадин лацу, чIулав рангунин, чебни тIуьн патал, чехир хкудун, мураба авун патал еке пешер алай чIерейрик жедай емиш(ар). 1) Чина ципицIар жедач, абур гьакIан зегъметар я лугьуз къакъра ягъунар гзаф хьанай. З. Э. Муькъвел гелер. Насруллагь и кардал лап тажуб хьана. Чим авай гъвечIи кIанчIар хьтин и гачIичIрал ципицIар гьикI жедатIа лугьуз, ам хиялдик акатна. Къ. Къ. Зегьметдин герой. ЦипицI, анар, чуьхвер, шафран Бул я ина - суфрадал. Къ. Р. Шадвал. 2) (чIехи гьарфуналди - Ц) дишегьлидин хас тIвар: ЦипицI. ЦипицIан кьилел кьве кьев гъана. ЦипIицI галаз Шалбуз дагъда || Шейх Желил буба. Синоним: уьзуьм. ЦИРАВ суш.; -ди, -да; ~ар, -ри, -ра йис бурма тир хиперин жинс. Я леле, я леле, Къирав дагъдай эвичIна, Я леле, я леле, Рекье ава циравар... Ф. Цираври кIелер хазвай вахт тир. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. ЦИРИ сущ.; -ди, -да; -яр, ~йри, -йра серкин тIям авай, вич-вичиз дагъда, тама экъечIдай, хивецI хьтин хъач. Майдин сифте пIинияр, Редискани серг, Пахлаярни цирияр - Жемир анжах серт. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Сив ртIурдай кIириярни, туьтер кудай жикIиярни, Афарардай цириярни, Камбарардай пурниярни... Вири кIанда - кьадар кIанда. М. Ж. Мерд Али, лагь... ЦИРИМ: * цирим-цирнм сущ. халкьдин зарафатдин манида рифма патал ишлемишзавай манасуз ибара. Цирим-цирим, Абдулкерим, Кеф чIугвадай дуьнья я им, Эрекь-чехир хъун тавуртIа, Кьена фидай дуьнья я им. Ф. ЦИРК урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера пагьливанрин, гимнастикадин, хъуьруьнар авунин алакьунар сад хьанвай искусстводин жуьре. -Дуьз я, чан хва, зун вахъ галаз рази я. Циркина авай гьайванарни, гьатта лап вагьшибурни кваз, гьа и вуна лугьузвайвал, вердишарзавайди я. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай.... Цовкра хуьре симинин пагьливанрин I конкурс кьиле фена. Ам дуьньядиз машгьур пагьливанар тир, чпи яргъалди Москвадин циркина кIвалах авур... Россиядин халкьдин артистар рагьметлу Рабадан Абакарованни Ярагъи Гьажикъурбанован гьуьрметдай "Пагьливан-2004 " лишандик кваз кьиле тухвана. ЛГ, 2004, 26. VII. ЦИРКЕ нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра хъархъун чкал. ЦИРКУЛЬ уурс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвей цIарар чIугун ва алцумун патал ишлемишдай, ахьайиз акьалдай кьве хилекай ибарат тир алат. Абумуслим, кьве патахъ акъаж хьайи еке, амма кицIери жакьвай хьтин япарни, циркулдалди чIугунвай хьтин элкъвей цIару вилерни чинал алкIай гьяркьуь нер авай гада, гъилералди метIер къужахламишна, гьар садаз мукьуфдалди килигзавай хьиз аквадай. А. Фет. Ахьтин вахтар, ахьтин. Циркуль ишлемишиз чира, амма адалай гъил вердишарайтIа хъсан я. Р. ЦИС [цпис] аялринрах., сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера бедендикай гьаярай акъатдай, акъуддай яд. Синонимар: кьери яд, цвар, чухь. * цис авун [ягъун] гл., ни беденда авай яд гьаяйрай акъудун (адет яз, аялдикай рахадайла). "Абур вуна, вун хьтинбуру кьамал эцигнава. Гьанлай, айибайтIани, цисни ягъиз тазва... 3. Гергерви. Бакъарей Бакъуракай нагъил. Синонимар: кьери яд [цвар, чухь] авун [ягъун]. ЦИСТЕРНА урус, сущ.; -ади, -ада; -яр, -йри, -йра жими затI (яд, нафт, бензин ва мсб) цун патал металлдикай раснавай 2-3 метрдин яргъивал авай затI.... ядни частуна хсуси, цистернайрай аскерри флягайра цазвайди тир... А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Станциядал акъвазнавай бензин, серный кислота ва азотдин удобренияр авай цистернайрикай ибарат тир поезд, фикирзавайвал, гъвечIи залзаладин нетижада гьерекатдик акатна ва са тIимил рекьиз фейидалай кьулухъ рельсерилай алатна. ЛГ, 2004, 21.I. ЦИТАТА урус, сущ.; -ади, -ада; -яр, -йри, -йра ктабдай къачур тайин фикир авай гафарин са кIус. Ахпа за муаллимдиз 1896 - йисуз Тифлисда чапай П. К.. Усларан «Куьре чIал» ктабдай са цитата гъана: «Лезги чIал кесибди я лагьай фикир дибдай дуьз туш. И гафар и чIал чин тийидай инсанрин гафар я. И чIалакай хабар авачирбурун гафар я. И чIалан грамматикадин формадалди дерин фикирар лап зерифвилелди, гьар са жуьре колоритдалди ( рангаралди) кхьиз жеда». ( «Куьре чIал», 2264. Тифлис, 1896). М. М. Лезги тIвар алатIа. ЦИФ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера гьавада кIватI хьанвай цин бугъ. - Гъариба затI я дагъдик циф, кIан хьанмаз атана, кIан хьанмаз квахьни хъувуна, - лагьана за чубанриз. А. Ф. Лянет. ЧIулав цифери кьур цаву гугрумарзавай... З. Э. Луьткведа. Жив квай марф къвазва. Чил-цав чIуп-чIулав цифеди кьунва. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: булут. ЦИФЕРБЛАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сятинин акьрабар алай чин. ЦИФРА урус, сум..; -ади, -ада; -яр, -йри, -йра кхьинра кьадар къалурдай лишан. Вичин яшар къалурдай цифраяр виридаз бегенмиш жедач. Р. Синоним: рекъем. ЦИЦIЕ : * цицIе тун гл., ни вуж-вуч худда тун. Гьар нивай хьайитIани ким цицIе тваз алакьдачир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Дем цицIе твазвайбур жегьилар тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЦИЦIИ прил. гьамиша гьерекатда авай. Зун кьуд йисавай цицIи аял тир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. * цицIи авун гл., ни-куь вуж гьамиша гьерекатда авай гьалдиз гъун. ПемпIеш иесидин сесини, гатфарин къезил шагьварди хьиз, цицIи ийизва... М. В. Гьарасатдин майдандал. Югъди ракьини ифирна, датIана гьерекатдик кваз юргъун хьанвай хуьруьн куьчеяр, чуьллерай хтай суьруьйри, нехирри, няни, серин шавгьарди хьиз, цицIи авуна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * цицIи хьун гл., вуж-вуч йигин хьун. Советрин девирда Сулейманан шаирвал мадни цицIи хьана. З. Э. ЧIехи шаир. Звал акьалтна гьиссерал зи. На лугьуди, рагъ акьурла, И дуьнья хьиз жезва цицIи. М. Алпан. ЦИЦIИБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вечрен, къазран, уьндуьшкадин бала.... акьван къастунал кIеви гьайван ам я хьи, гьич чарадан цицIибни гьаятрихь гатIунардач, лап сивяй каф фидалди адал элуькьда. М. В. Гьарасатдин майдандал. * цицIибдин уьмуьр рах., сущ. куьруь уьмуьр, лап тIимил йисарин уьмуьр. Захъ амаз гьикьван уьмуьр ама? - Са цицIибдин уьмуьр. Къе зун ама - пака амач. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЦИЦIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера цицIи тир гьал. Къвазва нурар гъетерин, Зи тух тежер вилери Гуз экуьвал рекьиз зи ЦицIивални - рикIиз зи. А. Ал. Къвазва нурар... Гузва михьивал вили цаварин, ЦицIивал гузва кузвай гъетерин... Б. С. Аялдиз мам гузва. ЦИЦIИВИЛЕЛДИ нар. цицIивал хас яз. Синоним: циц]идаказ. ЦИЦIИДАКАЗ нар. цицIивилин лишан хас яз. Синоним: цицIивилелди. ЦИЦIИВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ЦицIер тIвар алай хуьряй тирди. ЦИЦIРЕ цIицI существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЦIИЦI ЦКIЛАМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кузвай кIарасдин цIай квай кIус. 2) кIарас кайила, жезвай цIай квай куьлуь кIус(ар). ЦкIламдиз килиг, ихтибар ахъаймир; хъиткьинна чиниз кIусар къведа. Р. Синоним: жуьгьен. ЦЛА цал существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ЦАЛ. ЦЛАР цал существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЦАЛ. ЦУЗ цун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЦУН. ЦМИН сущ..; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуьткьвен тийир кIвенкIвер къизгъин яру цуьквер жедай чуьлдин набатат. ЦУКВАЛ: * цуквал ацукьун гл., вуж виняйгъуз хьана, метIер кьвечIиларнавай гьалда акъвазун. Султанмурад векьел экIянавай кавалдал цуквал ацукьна, газетрикай ада... ктаб хкудна. А. А. Умуд. Сифте ада сумкадай са чIук парча акъудна вичин вилик цуквал ацукьна сумкадиз тамашзавай къаридин метIел вегьена. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЦУКВАЛАЙ || (ЦУКВАЛАЛ(ДИ): цуквалай (цуквалди) фин нар. къалчахар галчIуриз-галчIуриз. Къе зун, лекь хьиз, лув гуз ава кьакьанда, Накь, аял хьиз, галчIур жезвай цуквалди М. Б. Зун инсан я. ЦУКIВАР, ЦУКIВАРИ цIукI существительнидин формаяр. Кил. ЦIУКI. ЦУЛУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) икьивал тIимил квай жими затI. 2) векьи чиркинар. Страницы: 1 2 3 |
| |||||||
|
