| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ХУШ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тиквал. Абуру, гьуьжетарзавайбуру хьиз, хушдай агъуз зверна на лугьуда булахдал шкалатар пайзава. А. А. Умуд. Машин экв яна, хуш квай рекьяйтIуз еримиш хьана. А. А. Лезгияр. ХУШ 2 фарс., сущ.: -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) къат. Са хуш кафанни кьве запун гваз атана. Р. 2) къенепата рад-руфун авай перде. * вилерал хуш акьалтун. ХУШ3 туьрк, прил. тебятдиз бегенмиш жедай. Дустунин дуствилелай хуш дуьньяда мад нямет авач. Е. Э. Чуьхвер. Нянин мензилдив агакьайла, ара хелвет береда вичелай вилер алуд тийизвай рушан япал Риза-Къулиди кьуд-вад хуш келима лагьана. З. Р. Гьажи Давуд: Велимет виридаз хуш кас я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * хуш атун (хьун) гл., низ вуж-вуч тебятдиз бегенмиш хьун. Вучиз кIандач ваз агатиз, Заз хуш тирла вав луькIуьниз. Е. Э. Ярдиз. Гьуьсейноваз, я вич директорди къаршиламишун, я вичиз ада гайи жаваб хуш хьанач. А. А. Умуд. Селима жаваб ганач. Адан чин чIур хьуни ва жендек са гьикI ятIани тегьерсуз гьалда галтад хьуни Зелфидиз вичи вугай суал адаз хуш татайди малумарна. А. А. Умуд. Азербайжан - Дагъустан кьве стха я, Абур, санал хьайила, хуш жечни бес! А. С. Низамидин гьезел хьиз. Бязи ксариз тарихда хьайи крарикай хуш къвезвач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Дидедиз хуш атайла, ада шиир майдандизни акъуддай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. Эгер кIвале жуван хайи чIалал рахазвачтIа, а хизандай тир аялдиз школада дидед чIал чирун хуш къведач, я адалай и кар алакьни ийидач. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. * хуш-беш авун гл. чпин арада мукьвавал, чирвал авайбуру, чеб-чпел гьалтайла, хабар кьун, рахунар авун. И сефердани Зелфидиз учительницадин патав ацукьна, хуш-беш ийидай вахт авайди тушир. Анжах Марьяман хатурдай ам атана. А. А. Умуд. Вири Къамкъам хтунал шад я, адаз хуш-беш ийизва. Гь. Къ. Четин бахт. * хуш налук куьгь., сущ.; гуя хушуналди гузвайди яз гьисабна, советрин гьукуматди халкьдивай кIватIай налогрикай сад. Бязибуру зи намусдал хабарсуз, Хуш налук хьиз. намуссузвал вегьезва. Заз инсанар, кьизилдихь хьиз, са юкъуз Намусдихьни тамарзлу жез кичIезва. М. Б. Заз кичIезва. ХУШБАХТ фарс, прил. вири патарихъай крар туькIвенвай, са фикирни авачир. А чIавуз Мегьамедрасула вич дуьньяда сад лагьай хушбахт инсан яз гьисабдай. А. И. Самур. Яшлу хьайила, чи диде-бубайрин уьмуьр таъминди хьун, сечкичийрин алай несилдин уьмуьр, лайихлуди хьун патал, чи веледри чал ва хушбахт Дагъустандал дамах авун патал къе жуван рехъ дуьздаказ хкяна кIанда. ЛГ, 2003, 27. XI. Синоним: хушбахтлу. * хушбахт хьун гл. вири патарихъай крар туькIвенвай, са фикирни авачир гьалдиз атун. Зун кьве вил тушуниз, яраб зун мус хушбахт жедатIа? - лугьуз, хтана. Ф. Акьул ва бахт. ХУШБАХТУВАЛ сущ.; -или, -иле; ~шер, -илери, - илера хушбахт тир гьал. Синоним: хушбахтлувал. ХУШБАХТДАКАЗ нар. хушбахт яз. Синоним: хушбахтлувилелди. ХУШБАХТЛУ прил. вири патарихъай крар туькIвенвай, са фикирни авачир. Рушан назик чими пIузарар акурла, гададиз акI хьанай хьи, гуя абуралай алахьзавай михьи нефес, чими хъвер. атирлу кьезил шагьвар хьиз хъуьтуьлдаказ вичин бедендик акахьзава. Ам хушбахтду я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: хушбахт. ХУШБАХТЛУВАЛ сущ.; вири патарихъай крар туькIвенвай, са фикирни авачир гьал. -или, -иле; -илер, -илери, -илера Хушбахтлувилик квай урус Мегьамеда, халис дагъвиди хьиз, шаддиз, кьве гъиливни вичин гъвечIи стха Мегьамедан кьве гъил кьуна. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Синоним: хушбахтвал. ХУШБАХЛУВИЛЕЛДИ нар. хушбахтлувал хас яз. Урус Мегьамед хушбахтлувилелди гагь вичиз хва лагьай бубадиз, гагь стха лагьай дагъви Мегьамедаз килигзавай... Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Синоним: хушбахтдаказ. ХУШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илер, -илери хуш тир гьал. ХУШВИЛЕЛДИ нар. хушвал аваз, хуш яз. Махсудан алакьунар ва дуьзвал чидай зегьметчийри ам хушвилелди къаршиламишна, цIийиз тешкил авур колхоздин кьиле акъвазарна. З. Э. Муькъвел гелер. Меркездай атанвай буйругъдин бинедаллаз ада Деникинан кьушунриз хушвилелди солдат гун тIалабна. А.. И. Самур Жуьреба-жуьре хесетрин инсанрихъ галаз хушвилелди рахун, маса гузвай шейэрин гьахъ-гьисаб, терездин мизам дуьздаказ тухун ва икI мад туьквенчивилин хиве авай везифаяр я. ЛГ, 2004, 22.I. РФ-дин лап жавабдар къуллугърал алай сад лагьай руководителрихъ галаз атанвай Президент сифте нубатда чи райондин Муниципальный тешкилатдин кьил, Райондин Собранидин председатель Велимурадов Мусафенди Абдулмежидовичахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва ам хушвилелди къужахламишна. "Самурдин сес" газ., 2005,23. VII. Синонимар: хушдаказ, хушдиз. ХУШДАКАЗ нар. хуш яз. - Вунни чахъ галаз къведани? - жузуна учителъницади хушдаказ. А. А. Умуд. - Огьо, Селим! - лагьана Султанмурада хушдаказ, - кIелунар куьтягьнани? А. А. Умуд. Синонимар: хушвилелди, хушдиз. ХУШДИЗ нар. хуш тир гьиссер кваз. Ахцегь райондин тIвар республикада, Азербайжанда, Россиядани гзафбуру хушдиз кьазва. ЛГ, 2004, 15. VII. Синонимар: хушвилелди, хушдаказ. ХУШЗАВА гьал бегенмиш я. Низ хуш я вун, низ хушзавач? М. Ж. Машмаш тарак. ХУШЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хушлу тир гьал. Салан чIулав накьв регьятдиз перциз муьтIуьгъ жезвай. Ида пер ягъунин хушлувал артухарзавай. АкI тир хьи, накъвадиз вичин чин кIаник авуникай хуш авай, гьар са чIук, перцелай аватайла, пурпудаказ чкIизвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ХУШМА нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуш гьисс(ер). Хушмаяр гъидай тегьерда ада кутIуннавай яцарин далуйрилай кап чIугуна. К, 1988, 23. ХI. ХУШРАКАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин пипIера шуькIуь гъаларикай муг ийидай гьашарат. Синоним: хаш. ХУШУНАЛДИ1 хуш существительнидин арачивилин I падеждин форма. Кил. ХУШ. ХУШУНАЛДИ 2 нар. хуш аваз, масадан тагькимвал авачиз. Хушуналди армиядин жергейра къуллугъна. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. 1942 - йисуз ам вичин хушуналди дяведиз фена. "Самурдин сес", 2005, 19. Ш. Синонимар: хушвилелди, хушдиз, хушдаказ. ХУЬКУЬКЬУН || ХКУЬКЬУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; хкуькь тавун, хкуькь тахвун, хкуькь хъийимир кьве касдин нетижа дуьз жез-тежез авай меслятда пуд лагьай кас гьахьун. ХУЬКУЬРУН || ХКУЬРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; хкуьр тавун, хкуьр тахвун, хкуьр хъийимир 1) ни квек са квек вуч ятIани кутуна ам ана элкъуьрдай гьерекатар авун. Гьа икI Вагьаба яваш-яваш тIваларин типIихдик гъил хуькуьрдай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) ни ник зарафат патал тебятда акьадай, хатур амукьдай гафар лугьун. - Хуькуьрмир зи тIварун стхадик! - къарагъна, сифте чIехидан, ахпа муькуь аялрин щеткаяр хьтин векъи, къалин, чIупI-чIулав мекерилай кап чIугвазва мугьманди. Б. Гь. ТIварун стха. Миргьашим Талишли лугьудай -са автордин «Эдебият ва инжесенет» газетда ( 23 февраль, 1990 - йис) акъатнавай макъалада кьадардиз тIимил тир халкьарин милли руьгьдихъ хкуьрзава. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. Галатнавай Севзиханаз чIехи бубадин гафари адак хуькуьрнавайди хьиз аквазвай. А. Къ. Нехирбанни лекь.... вичин къуншидик эрк кваз хкуьрзава... А. Къ. Г'аф - кутугай чкадал. Синоним: эцягьун. 3) хъел къведай, намусдик хкIадай гафар амалар авун. Вин канабрай экъечIнамаз хтайда Намуслудак хуькуьриз сив ахъайда. Е. Э. Цилингар. ХУЬН гл., ни; -вена, -да; -уьз, -уьзва; -уьх, -уьн, -рай, -мир; хуьн тавун, хуьн тахвун, хуьн хъийимир 1) сагъ-саламатдиз амукьарун, сагъсаламатдиз амукьун патал алахъун. Гьамбалдиз пул эцигдай чка авачир; идаз ван жеда хьи, бес и хуьре са шейх ава, нин затI хьайитIани ада хуьда, кIани вахтунда вахкуда. Ф. Гьамбал. - ЦIийибур эцигна кIанда, эцигнавайбур лагьайтIа, мукьуфдивди хвена кIанда. А. А. Лезгийрин литература. Вучиз за чанни гуз хуьзва и чилер? КьепIинал хьиз, зи чил, зун вал ашукь я, Хуьда вилин нини хьиз. А. С. КьепIинал хьиз. - Жуван чIал хуьх, ам ви халкьдин девлет я. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Чи виридан везифа и рехъ датIана саламатдиз, поездривай физ жедайвал хуьн я. ЛГ, 2003, 13. ХI. 2) авай алакъаяр давамарун. Етим Эмин, жафа я хуьз, чIалаз муьтIуьгъ тахьайла дуьз... Е. Э. Пис паб. 3) масадаз тайинар, чир тавун. Эмин гада кIевиз шехъда и къара Хуьз гайи сир дуьзда хьана, ашкара. Е. Э. Эминни адан яр. 4) галайвилер аваз, яшайиш идара авун. Хуьда за вун дере, зарбаф, дибада. Е. Э. КIани яр. За хьиз етимар хвена, пашман хьайиди... Я кесиб, гьахъ рикIел алайд атуй. Е. Э. Веси. Адаз чизвай: Муг-Рагъа цIегьер хуьн адет туш, вучиз лагьайтIа кул-кус квачир мезрейра, сувара, гуьнейра цIегьер хуьн четин я, абурухъ югъди галтугна кIанда. Гь. Къ. Четин бахт. Хуьре авач базар са, Гьинай гъида нек, къатух? Кал техуьн я азар са, Квелди ийин кьве мал тух? Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. 5) зарардикай, чIуру кардикай къерех авун. Етим Эмин, вун тубади Хуьда, яхъ ваз гьам мукьвади. Е. Э. Вил вегьейла и дуьньядиз. Ша хуьх вуна зун, аман, ваз дад... Е. Э. Ханум. Вичи вич са гуж-баладалди хуьз, Абас гьекь ацалтна къвала-къвалахъди гуьнедай агъуз эвичIнава. М. В. Гьарасатдин майдандал, ХУЬНУЬХ сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра масадбурун ихтиярда тун тавун. Кесибр;. юкъвар тIарна кIвалахда, Кеспи - цан цун,. мал хуьнуьх, йигар Девлетлудивай ижарада кьаз алахъда... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Хуьнуьх патал миллет, ватан Чнани къуватар хуьзва. А. Ф. Дяве. - Эгер вири элдин негь авун къазанмишиз кIанзавачтIа, Ватандин гьич са хцивайни ам хуьнуьхикай кьил къакъудиз жедач, -къейдна Курума. А. И. Къиргъин. ХУЬР сущ.; ~уь, -е; -ер, -ер, -ери 1) лежбервилин ва багъманчивилин майишатдал машгъул инсанар яшамиш жезвай ва вични са шумуд кIваликай ибарат ери, чка. Гила хуьряй экъечIдани, кIвал гана? Е. Э. Заз сабур гуз. Гьакъикъатда Етим Эмин виликан Куьре округдин гилан Къурагь райондин хуьрерикай тир Ялцугъар ( Ялцугъ) лугьудай хуьряй тир. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Шаирдин ирсдаррихъ ихьтин талабунни ава. Инлай кьулухъ вири учебникра, ктабра кхьин: Етим Эмин 1838 - йисуз Ялцугърин хуьре дидедиз хьана ва 1884 - йисуз гьа ина кечмиш хьана ва кучудна. Эмин Меликов. ДатIана рикIе авай кас || К., 1988, 16. ХII. Хуьр кIанда заз цуькведал чIиж алайла, КIвал кIанда заз, кьабулда заз мугьманар. А. С. Зи кIвачерик хъицикьар ква живедин... Мажбуридаказ чи хуьряй пуд кас: алкоголдикай сагъар хъийидай болъницадиз ракъурнава. К, 1985, 14. VII. Виликдай хьиз, гилани республикадин агьалийрин чехи пай хуьрера яшамиш жезва. ЛГ, 2004, 24. VI. Гзаф хуьрерин тIварар рифмадалди арадиз атанва: ...5. АрхитI, ЗахитI, ХипитI, ЦIинитI, ХъуьлуьтI ва мсб. 6. Грар, Крар, КIрар, Кркар, Макьар, КьакIар, КIагар. Хъукьар, Усар, Фияр ва мсб. 7. Квардал, Тркал, Пирал, Цинал, СтIал вамсб 8. Ахцегь, Гъепцегь, Мичегь: ва икI мад. ТIварарин аламат . "Самур" газ., 2002, 21.VI. 2) хуьре яшамиш жезвайбур. И гафари кьуна хуьр, Пагь атIана туна хуьр. Ф. Бахтавар. Хуьруьн кьиле акъваздай кас, кIвале са кьас фу авайди хьун лазим я. Атай къуллугъчидиз къаткидай мес, недай хуьрек авайди хьана кIанда. З. Э. КУТВ-диз фена. 3) куьч. гзаф. Дустаривди рикIин сир хьуй: Эвлед гзаф жеч, -са хуьр хъуй. Е. Э. Дуст Абумуслимаз. *. фу - хуьрерай, яд - хуьлерай. * хуьрба-хуьр нар. гьар са хуьре.... Зун, район арадал хкана 10-12 йис алатайдалай кьулухъ хуьрба-хуьр къекъвезва. ЛГ, 2005, 4. VIII. Синоним: хуьрехуьре. * хуьре-хуьре нар. вири хуьрера. Хуьре-хуьре яран цIаяр хъувунва, Хуьре-хуьре перпилагар кутунва. Х. Х. Масан баде. Синоним: хуьрба-хуьр. * хуьруьк фин вуж нянин вахтунда вахт акъудун патал, ял ягъун патал яр-дустунин, мукьва-кьилидин кIвализ фин. Хуьруьк фенвай рушарин манийрин ширин сесер худда авай. З. Э. Муькъвел гелер. ХУЬРУЬН прил. хуьруьз талукь. Хуьруьн кIвалахар куьтягь жедайбур туш. Р. * хуьруьн майишат сущ. цанар цуналди, векьер магьсулар кIватIуналди дуланажагъ гьасилунин рехъ. Тамун сериндик акатайла, ада регьятвал гьиссна. Хуьруьн яшайишдин вири шартIарихъай кьакъатна, вичин ихтиярда аваз авахьна физвай вацI хьиз я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * хуьруьн майишатдин институт сущ. хуьруьн майишатдин рекьяй кьилин чирвилер къачун патал кIелдай чка. Кьилин образование авай багъманчиди ( ада хуьруьн майишатдин институт куьтягьнава) вичин усадьбада кьуд сотых чил чара авуна, хъсандиз накьв гьялна ана къелемлух кутунва. ЛГ. 2004, 21.02. * хуьруьн нуькI сущ. кIвалин къаварал лув гуз жедай гъвечIи рагъул рангадин къуш. Кьуд пата хъуьтIуь гайи азабар чандай акъудиз, гатфарин чими рагъ гузвай сархуш хуьруьн нуькIверин ванер гьатнава, чуьллерилай бугъ алахьзава, тарарал тIурар хъиткьинзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. * хуьруьн школа сущ. хуьре идарадик квай школа, хуьруьн аялри чирвилер къачузвай школа.. Четин шартIара хуьруьн школа кутягьай цIерид йиса авай Халил 1954 - йисуз Махачкъаладиз музыкальный школадиз рекье гьатна. А. Гьажимурадов. Чи рикI алай композитор. ХУЬРЕК фарс, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри. ра 1) тIуруналди ва я кьалуналди тIуьн патал гьазурнавай тайин затI. Твагни къалгъан язва хуьрек, Маса куьнив кар авайд туш. С. С. Хуьрек туьрдалай гуьгъуьниз Алиди, мугьманриз хуьре авай гьалдикай суьгьбетна, вичин фикирар лагьана. А. И. Самур. Адан рикI алай хуьрекрикай садни хешил тир. Хешилдиз гзаф некни, чIемни, виртни яна ада вичин зурба кур кьведра ацIурна недай. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. 2) тIуьн. Къе хуьрек гудай югъ тушни? Р. * хуьрекдин кIвал сущ. тIуьрди иливардай бедендин пай. Хуьрекдин кIвал тIазвай Онассизаз мад вич кIвачел кьахрагъ тийирди чизвай. Х. Ш. "КафтIардиз" элкъвей "гьуьруьпери". * хуьрекдин тIур сущ. хуьрек къапунай сивиз тухун паталай ракьукай, кIарасдикай раснавай затI. ХУЬРУЬГ: * хуьруьгрин кьуьл сущ. кьуьлерикай садан тIвар. Хуьруьгрин кьуьл дегьзаманайрин - Шарвилидин ял хкIур - деринрай атанвайди я. И къуьлуьнин кьетIенвал ам я хьи, ам вири жемятди гьа са арада, яшдиз-башдиз, гъвечIи-чIехивилиз килиг тавуна, вирида ийида, свасни чам авай мехъерин алкъада вири жемят гьахьдач, жемятди, жемятдин гьар са векилди, вич алай чкадал кьуьл ийида, тама, багъда, чуьлда, кIвале, куьчеда, кимел, къавал, айвандик, гурара, муьхце, гьарда вич алай ва макьамдин ван къвезмай кьван ерида. Им вири миллетдин кьуьл тир, гъалибвилин кьуьл, анжах Хуьруьгрин жемятди ам хвена. И. Гь. Хуьруьгрин кьуьл. * хуьруьгрин кьуьл сущ. кьуьлерикай садан тIвар. ХУЬРУЬНБУР сущ.; -у, -а хуьре яшамиш жезвайбур, хуьруьн эгьлияр. Хуьруьнбур гатфарин чуьлдин кеспийрал машгъул тир. И арада виридан рикIелай фенвай Айна гъилик чемоданни кваз хтана. З. Э. Муькъвел гелер. ХУЬРУЬНВИ сущ., -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са хуьряй тир кас. Вири халкьди шалам-дулах ядатIа, Шаирди бес алукIдани шиблитар, Хуьруьнвийри са цуру нек хьвадайла, Шаирди вирт хьвадани бес, иблисар?! А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Гьа, хуьруьнви, вун хтуй, рагъ хтуй, вун хьтинбур са кьуд-вад мад атуй, - гуя вичиз Играмудин акунилай чIехи шадвач авачирди хьиз. кьве гъил кьве патахъ ахъайна, ам столдихъай къекъечIна, адан вилик фена. Я. Я. Са фурун вакIар. Уьлкведин меркездай хизанни галаз хайи чкайриз хтанвай хуьруьнвиди хъсандиз ял яна. К.. 1988, 11 XII. Ам чи хуьруьнви я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) хуьре яшамиш жезвайди. Хуьруьнвияр атанвай Хандин патав минетиз... Ф. Бахтавар. Гьар сеферда хуьруьз мукьвайрин патав атайла, хуьруьнвийри Тагьираз лугьуз хьана; ша вун Османан рушал эвленмиш хьухь, ам вижевайдаказ ваз кутугайди я. К. К. Шаирдин килфетар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
