| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка УХШАР туьрк, прил сад хьтин лишанар, хесетар квай. Гьуьруьдиз ухшар я Зуьгьре. Е. Э. Суна за ваз лугьун са чIал. - ЯтIа, зи фарфалаг, и муаллимдин хьтин шляпIани гъваш, галстукни, гьадандаз ухшар мичIи пенжекни. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Инаг гурцIулдиз акур ятахризни къазмайриз ухшар чка тушир. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: ухшамиш. Антоним: ухшарсуз. * ухшар(ар) атун гл., низ никай-квекай нин-куьн сад хьтин лишанар, хесетар кваз акун. - Ухшар атанай эхир заз. Савзихан тушни? - Абасан чин акваз-акваз ачух хьана. М. В. Гьарасатдин майдандалл. Сад-кьведаз цифедин кIунтIарай жанавуррин ухшарарни атана. А. Фет. Кьерен къванер. * ухшар кваз (кумаз) хьун гл., ник-квек нин-куьн сад хьтин лишанар, хесетар аваз хьун (давам жезваз хьун). Ингье гьаят. Атай-фейидан балкIанар кутIундай уьнуьг галай шалмандилай башкъа ина куьгьне са куьникни вичин сифтегьан ухшар кумачир. М. Гь. Им къван, имни терез. Ада, [курцIулди. -А. Г.] кицIихъай ни чIугваз, вичин дидедин ухшарар кватIа, ахтармишиз эгечIна. А. Исм. Эхиримжи къув. * ухшар хьун гл., вуж-вуч низ-квез сад хьтин лишанар, хесетар кваз хьун. Надир-шагьдин кьушун магълуб яз катзавай кьушундиз ухшар хьанвай. З. Р. Гьажи Давуд. Ихьтин чIавариз Чигалидинбурун гьаят концерт къалурзавай чкадиз ухшар жедай. Б. Гь. Заз эвера. Чи къифле аскеррин низамлу дестедиз ухшар тушир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. Синонимар: ухшамиш хьун, ухшар хьун, ухшардиз атун. * ухшардиз атун гл., вуж-вуч низ-квез сад хьтин лишанар, хесетар квай гьалдиз атун. Абур Насрулагьаз мукьва жезва: гагь гьайванрин, гагь чан алачир рагарин ухшардиз къвезвай эйбежер затIар. А. Исм. Алукьдай ахвар. Синонимар: ухшамиш хьун, ухшар хьун. УХШАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера сад хьтин лишанар, хесетар квай гьал. Синоним: ухшамишвал. Антоним: ухшарсузвал. УХШАРСУЗ прил. сад хьтин лишанар. хесетар квачир. Антонимар: ухшар, ухшар къведай. УХШАРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера сад хьтин лишанар, хесетар квачир гьал. Антонимар: ухшарвал, ухшамишвал. УХШАТМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ухшатмиш авун, ухшатмиш тавун, ухшатмиш тахвун, ухшатмиш хъийимир винел патан акунар ва я хесетар сад хьтинбур хьурун. Туна рикIе шахси-гъараз, Юлдашривай фикир чараз, Ухшатмишна за ам ламраз, Гьадан фикир, гьа хиял кьил. С. С. Темпел. Синоним: ухшамиш авун, ухшамишун. УХЬ! || УХЬТ! межд. кIвалахна галатай, рикIиз туькьуьл гьиссер къалурдай сесер-гаф. Зулун йифе атIана рикI - ухь, кузва, Кьил акатна перт хиялрин савашдик. А. Исм, Зулун йифе атIана рикI... УХЬТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кIвалахна галатай, рикIиз туькьуьл гьиссер къалурдай сивяй акъатдай ухьт сесер. * ухь [ухьт] аладарун гл., ни кIвалахна галатай, рикIиз туькьуьл гьиссер къалурдай ухьт сесер сивяй акъудун. Ухь аладариз, рахаз тежез шезва руш. А. Ал. Эхиримжи сефер. - Вун гьинай рахазва, я кIвал къени хьайиди? ~ ухьт аладарна Къайиба. X. Кьасумов. Будуцриз рехъ гайила... Эхирни Абаса вичин дердер дерин ухьт аладаруналди сергьятламишна... М. В. Гьарасатдин майдандал. - И дишегьли фалужди кьунва. Ам шехьзавач, анжах мукьвал-мукьвал кьил хкажна чаз килигиз, агъурдиз ухь аладарзава. Н. М. Буба. * ухь {ухьт] алахъун гл., нелай кIвалахна галатай, рикIиз туькьуьл гьиссер къалурдай ухьт сесер сивяй акъатун. И булахдал атана и суьрет акурла, нелай ухьт алахъайтIа, ам кьуна, зи патав гъваш. Ф. Гьуьлуьн руш. Адалай дерин ухьт алахьна;. М. В. Гьарасатдин майдандал. УЧАСТОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чилин са кьадар чка. Советрин гьукумат гъалиб хьайила, Кьиблепатан Дагъустанда, Кутур-Кюредин участокда, Хпюхърин живедин мяденди къизгъиндаказ кIвалах давам хьувуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) тайин са чка. Чи участокда чна 200 километрдин яргъивал алай, гьакI зурба дерин ва гьяркьуь хандакI эгъуьнна. ЛГ. 2003, 25. XII. Мажибарни са шумуд сеферда хкаж хьана. КIвалахдик квачир я цех, я участок тунач. ЛГ, 2004, 15. VI 1. Синоним: белген. 3) кIвалахдин са хел, са пай. Мажибарни са шумуд сеферда хкаж хьана. КIвалахдик квачир я цех, я участок тунач. ЛГ, 2004, 15. VII. 4) фронтда са кьушундин частуни дяве ийизвай чка. Фронтдин муькуь участокра чи кьушунар виликди фенвай, ина лагьайта, душман гьелелиг кIевиз акъвазнавай, танкаринни пияда кьушунрин гьужумри рази жедай нетижайрал гъаначир. ЛГ, 2004, 26. VII. 5) сечкияр тухун патал чара авунвай са район, са чка. УЧЕБНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарсар гудай ктаб. 50 лагьай йисара Азербайжандин учебникра лезгийрикай бязи малуматар авайди тир. М. М. Лацу лекеяр. ЧIехи алимди лезги чIалай ва литературадай школа патал хейлин учебникар, хрестоматияр кхъенай, лезги шаиррин хейлин кIватIалар туькIуьрнай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан, эцигайди. Шаирдин ирсдаррихъ ихьтин тIалабунни ава. Инлай кьулухъ вири учебникра, ктабра кхьин: Етим Эмин 1838 - йисуз Ялцугърин хуьре дидедиз хьана ва 1884 - йисуз гьа ина кечмиш хьана ва кучудна, Эмин Меликов. ДатIана рикIе авай кас || Газ. "Коммунист". УЧЕНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра умуми мектебда кIелзавай аял гада. Исятда кьве виш кьван ученикар дегьлиздай яна гьаятдиз экъечIда. А. А. Умуд. Синоним: шагир (шакир). УЧЕНИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра умуми мектебда кIелзавай руш. Учительницадизни ученицадиз - кьведазни чпин рикIе авай гафар масадбур тирди чизвай, амма абур винел акъудзавачир. А. А. Умуд. УЧЁТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, ра гьисаб. Адан учетда 100 далай артух коммунистар авай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * учётда тун гл., вуж-вуч ни гьисабда кьун. Япариз тIимил ван къвезвай ва я биши аялар инвалидар яз гьисабзава, гьавиляй абур вахтунда учётда туна кIанда. ЛГ, 2003, 7. VШ. Синоним: гьисабдиз къачун. * учётдиз къачун гл., ни вуж-вуч гьисабда кьун.... Гьажибег Гьажибегова «Лезги эдебиятдин нубатдин месэлаяр» макъалада ихьтин важиблу месэлаяр эцигзава: ... чи аямдин шаирар учетдиз къачуна гапалар туькIуьрин ва абуруз цIийи кIалубрин ва чи девирдихъ галаз кьадай мана-метлебдин эсерар теснифиз куьмекин». Гь. Гашаров. Хайи халкь патал чан эцигайди. Синоним: гьисабда тун. * учётдай акъудун гл., ни вуж-вуч гьисабдай акъудун. Ам геж тавуна чи хуьруьн учетдай акъудун патал тадиз кавхадиз хабар гана кIанда. З. Э. КУТВ-диз фена. Антонимар: гьисабда тун, гьисабдиз къачун. УЧЕТЧИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, ра учёт тухудайди. УЧЕТЧИКУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера учётчикдин пешекарвал. УЧИР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар кьилиз акъатунин ва я акъудунин гьеректда авай къайда. Учир къвез-къвез яргъи жезвай, амма зун... Зун гьатна рекье. А. Ал. Накьвар ва къара пулар. КIвалахдилай хквезвай заз «Ислягьвал» туьквендихъ галай яргъи учир акуна. К., Л 988, 2. XI. Ваз учирда акъвазна кIвалер къачудалди гьикьван йисар фидатIа чидани? Учирда авайди са зи хтулни езне туша эхир. Ахьтин баятар низ чида мадни гьикьван аватIа. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: нупа, нубат. * учир кьун гл., ни нихъ-квехь са кар кьилиз акъатунин ва я акъудунин гьерекатда авай къайдада чка тайинарун. Терездихъ учирар хъияхъ. ТА. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * учирда акъвазун гл., вуж са кар кьилиз акъатунин ва я акъудунин гьерекатда авай къайдада чка тайинарна акъвазун. Чинерал кьве гъед алай жегьил офицерди, учирда акъваз тавуна, бубадиз ишарадалди вичин гуьгъуьна аваз ша лагьана. Н. М. Буба. УЧИРСУЗ нар. къайда хуьн тавуна. Муьгьтел жедай кар я: учирсуз билетар къачуз кIандайбурун кьадар и сеферда тIимил тир. К, 1985, 28. VI. Адет тирвал, гьа атайвалди учирсуз къачуз алахъзавайбурни кими тушир. К.. 1988, 2. XI. УЧИТЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера учитель тир пешекарвал. Кондакова Алимкентдин ирид йисан школадиз учителвиле тайин жедалди ихьтин са агьвалат хьанай. А. А. Умуд. Синонимар: муаллимвал, педагогвал. * учителвал авун гл., ни учител тир пешекарвал авун. ЦIувад йис я за учителвал ийиз, анжах къе тахьана математикадин тарс ахтармишиз урус чIалан учитель ракъурна заз ван хьанач. А. А. Умуд. Синонимар: муаллимвал авун, педагогвал авун. УЧИТЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) школада, кIелзавай чкада тарсар гузвай кас. Абурукай [С. Сулейманан шииррикай. А. Г.] Кьасумахуьруьнви учитель регьметлу Абужафер Мамедова араб гьарфаралди 1925 лагьай йисуз кхьейбур я. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Учителдин хвена хатир, Чир авуна кIелун къадир, ЧукIур ая гьарнихъ атир, Чи бахчадин гуьл, аялар. Х. Т. Педучилище куьтягьай адаз виниз дережадин образование авай учителрин арада, вични шегьерда, гьелбетда, чка хьанач. З. Э. Рамзият. Учителар, агрономар, инженерар, духтурар, Вишералди ава абур, кьадач за абурун тIварар. А. Мут. ЦIийи Макьар. Школада ва ликпунктуна тарс гьи чIалалди гуда? Республикада и месэла гьеле гьял хьанвачир. Гьар учителди вичиз кIанивал гьялзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: муаллим, педагог. 2) са низ ятIани дуьньядин къанунар, уьмуьр чирай кас. Масан тир учитель ва буба Мегьамед! Эвела Ваз ва хзанриз зи мецен чими саламар! М. М. Гаджиев. Из лингвистического наследия. * учителрин кIвал сущ. школада учителар жедай кIвал... ам гагь са, гагь муькуь рак гелягъиз учителрин кIвале, директордин кабинетда къекъвена... А. А. Умуд. Синоним: учителски. УЧИТЕЛЬНИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани чирун патал тарсар гузвай дишегьли. Учительницадиз, сифте зенг ядалди, Айшади школадин гьаятда чукурунар ийиз акунай. А. А. Умуд. - Чан... чан учительница, зун школадиз кьабул хъия ман... А. А. Умуд. УЧиТЕЛЬНИЦАВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера учителница тир пешекарвал. * учительницавал авун гл., ни учительница тир пешекарвал авун. УЧИТЕЛЬСКИ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра школада кIвалахзавай муаллимри перерыврин вахтунда ял ядай ва чпиз герек тадаракар хуьдай кIвал. И арада ракIар ахъа хьана, учительскаядиз гъиликай чIулав тумаждин еке портфель куьрсарнавай Кондакова атана. А. А. Умуд. Вад лагьай юкъуз учительскида М. Н-дин патав атана, дивандал са муаллим аиукьна. А. Э. ЛапIашдин къуват. Синоним: учителрин кIвал. Уъ: * уъ-пIуъ сущ. гафариз ухшар манасуз сесер. Ам уъ-пIуъ ийиз амукьна. Р. УЮН 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ~ра машгъулат патал, хъуьруьн патал ийидай манасуз гьерекат(ар), кIвалах(ар). Алатай крар тикрар хъувунихъ метлеб авани? Хьайи крар, уюнар, кьуьруькар а рушан рикIилай фадлай алатнава. Къ. М. Урусатдин цуьк. Амма за вилериз абуру чидай уюнар туш. Гь. М. Им къван, имни терез. Паб, им гьина аватIани Гьажимурадан уюн я! С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Килиг, ахпа геж жеда, Вун амукьда чухваз кьам. Пашман жеда уюндал, Къачуз тежез вилик кам. Ш. Т. А зарафат амай туш. Синоним: кьуьруьк. * уюн(ар) акъудун {авун нугъ.] гл., ни нин кьилел, низ фикирдани авачир са кар авун. Шичан бике тIеквендиз гьахь хъувурла, манияр лугьуз адахъ галаз уюнар акъудун зи квез герек тир1 . Ф. Шичан бике. - АкI ятIа, лагьана руша, чна са кар ийида, пачагьдиз чна са уюн акъудда. Ф. Гьуьлуьн руш. [Наси] Акъваз садра, за а Дон-Жуанан кьилел вуч уюн акъуддатIа аку! Хуьре закай фитнеяр чукIурунни гьадан кар я. Ш-Э. М., А. Р. Фундугъбег. Эхиз чида, ракъини кудайла, Чуьнуьх жеда авайла чайгъунар. Бирдан гъиле гьатна лаш гудайла, Акъудда са виш жуьре уюнар. А. С. ВетIер. Нагагь ихьтин са уюн Шахмарданован кьилелни ийиз хьанайтIа, ажаиб кIвалах жедачирни! А. А. Лезгияр. * уюн-буюн тавуна нар. икI-акI лугьун тавуна, ахпадал-пакадал вигьин тавуна. УЮН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къумар къугъунин нубатда чIехи дережа авай чарарин жуьре. Уюн тIветI я. Р. УЮНБАЗ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри.. -ра кьуьруькар акъуддайди. Са тайифадикни мад гьич заз Акурд туш ихьтин уюнбаз. С. С. Фекьи. Махорка из векьеркай Маса гудай уюнбаз. Х. Т. Агь луту, агь уюнбаз, Няй гьисабна вуна зун? А. Ал. Гатфарин цуьквер. Синоним: келекбаз. УЮНБАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьуьруьк амалар. ...гьар са къадамдин кьилиз законсуз уюнбазвилер, гьиллеяр ава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. [Зарлишан]. Ай, Розалия, ваз зун зи итимдин уюнбазвилерикай хабарсуз хьиз тирни? Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: келекбаз. УЮНСУЗ прил. 1) вуч лазим тир ери авачир, вижесуз. 2) вуж эдеблувал хас тушир. Пакад юкъуз цIегьер хтанач. Тамухъандик къалабулух акатна. «Яраб жанавур гьалтна жал? Яъ, я кас, абур чи тама авайди туш эхир. Уюнсуз Гъуьрчехъан дуьшуьш хьанатIа гьа?». З. Гь. Ахварай авудай аваз, 3) лайихсуз акунар, абурар алай.... [Гуьлханум].... мегер зун гьакьван уюнсузди яни? Н. И. Гьакимрин папар. УЮНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) лазим тир ери авачир гьал. 2) къулайсузвал. УЮНСУЗВИЛЕЛДИ нар. 1) лазим тир ери авачир гьалда аваз. 2) къулайсузвилелди. УЯХ туьрк, прил. 1) ахварин гьалда авачир. 2) са квекай ятIани иътиятлу тир. Синоним: мукъаят. * уях хьун гл., вуж 1) ахварикай къакъатун. Югъ малум жезмазни уях хьайи Мегьамедрасулаз вич цIийиз дуьньядал акьалтайди хьиз хьана. А. И. Самур. Ацукьнавай чкадал, кьил хурал аватна, бицIи аял хьиз, ахвариз фенвай Тенфе баде садлагьана уях хьана. А. Къ. Нехирбанни лекь.... экуьнин ахварикай уях хьайи рушари дагъдин рекьик манидин ван кутадай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) куьч. са квекай ятIани хабар хьун. Гьикьван къвазда вун кисна, мус жеда уях, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. Заз и ксариз тикрарна лугьуз кIанзава: Эй, бейниванар, вири дуьнья уях хьанва, бес Куьн мус уях жеда? «Садвилиз» садни чара ийидай, пайи-паяр ийидай ниятар авач. «Садвал» хайи лезги халкь сад ийиз алахънава. М. М. Кьибле пата гурзава. Эхь, яргъал йисара суствиле, зайифвиле аваз хьайи халкь гила гьакъикъатдани уях жезва. ЛГ, 2004, 15. VII. 3) куьч. гъавурда гьатун. Чун авам хьайиди хьана, чи веледар кьванни са тIимил уях хьуй ман. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Гьерекат кутуна кIанда. Герек, амай районар уях жедалди, чна тIвар алай са вуч ятIани ийин. А. А. Лезгияр. Зи умудар вири вав гва. Уях хьухь, я хва. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Къе Самурдик кьибле пата халкьди яшайишдикай цIийикIа фикириз башламишнава. Къе кьибле пата халкь уях хьанва. М. М. Кьибле пата гурзава. 4) мукъаят хьун. За вун КIаруйрин ятахдал кьван хутахда, - эун Айвазан гафари уяхарна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. УЯХАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; уяхар авун; уяхар тавун; уяхар тахвун; уяхар хъийимир 1) ахварин гьалдай акъудун. Рак гатай ванци ам уяхарна, Ам кьуьнерал пенжекни вегьена дегьлиздиз экъечIна. З. Гь. Ахварай авудай аваз. 2) куьч. са квекай ятIани хабардар жедай гьалдиз гъун. Хкидай эл уяхарна вич-вичел. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гьавиляй рикIин михьивилини бубадин чинебан къастлу крари ам уяхарна вичизни хабар авачиз дуьз рекьел гъана. Гь. М. Им къван, имни терез. Зун садлагьана кицIер элуькьай ванери уяхарна, мукьварал колхоздин ятахар хьун лазим я. З. Гь, Лезгийрин риваят. Гьевесдин гад... Гьахьняй имиди тайин тир са кар кьабулдалди, ам рикI незвай дерин хиялрин есирвиляй акъудун, уяхарун чарасуз тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Аллагьдиз шукур, гзаф лезгияр эпосди уяхарзава. Абуруз чпин ата-бубайрин мурадар ва дердер чир жезва. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... Хвеш вегьеда ви гуьгьуьлдиз, Уяхариз хуьр ксанвай. Б. Къурдулов. УЯХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера уях тир гьал. Бес на куьз къалурдач заз жуван уяхвал? М. Ж. Бес на куьз... Ахварин хиялриз физ-тефиз амай адан мефтI чими мегь хьиз хьанвай. Вилер акьална - ахвар туш, ахъайна - уяхвал. М. В. Гьарасатдин майдандал. Девирдин гьакъикъатди, вакъиайри къалурзавайвал, архайинвална, мукъаятвал, уяхвал квадарна виже къвезвач, диндинни политический экстремизмдихъ ва терроризмдихъ галаз женг чIугун давамарунин везифаяр йикъан месэлайрик кумазма. ЛГ, 2004, 15. VII. УЯХВИЛЕЛДИ нар. уяхвал хас яз. Синонимар: уяхдаказ, уяхдиз. УЯХДАКАЗ нар. уяхвал кваз. Синонимар: уяхвилелди, уяхдиз. УЯХДИЗ нар. уях яз. Синонимар: уяхвилелди, уяхдаказ. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
