| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка У [у] урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра алфавитдин къанни муьжуьд лагьай гьарф. <у> мез виниз хкаж хьана, пIузарар кIватI хьана сивяй акъатдай кьулухъ жергедин ачух сес-фонема. Гафарин сифте кьиле {уста, уртах), юкьва ( чул, кIуф), эхирда ( Муру, цуру) ишлемишда. -у эхир падежриз дегиш жедай чIалан паярин бязи гафарин актив падеждин эхир: абуру, цIу, гару. УБА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьилин хуьруькай чара хьанавай са шумуд кIваликай ибарат тир гъвечIи чка. Виликан Илису Округдин Сарибаш хуьряй тир ашукь Суьйгуьн са тике фу патал табагъчивал ийиз хуьрерани убайра гьатнавай. А. С. Хуьруьг Тагьир. Гъурбатда, рак гатайтIани, Ваз хайи хуьр, уба жедач. X. X. Масан баде. Багъирован серенжемри «хъсан нетижаяр» гана. Шумудни са лезги хуьр вилиз акваз-акваз лезги убайриз элкьуьрна. М. М. Лацу лекеяр. Лезгийрин хуьрер сувара аватIани, абурун виридаз аранда талаяр, убаяр, паласаяр ава. Ф. Б. Миф. УБАГЬ сущ. аялрин рахунра гьаят, куьче манадин УБОРЩИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра идарада михьивал хуьзвайди. Вагьаб школадин къаравул тир. Эрзини Сефижат - уборщицаяр. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Абурун дах амачир, дидеди уборщица яз школада кIвалахзавай. М. Б. Зун кьенвач. УГЪРАШ 1 туьрк, прил. масадаз чинеба писвал ийидай. Иеси кьин тавур дуьнья, Вун алаш-булаш хьана хьи. Зерре кьванни чина гьая Амачиз, угъраш хьана хьи. С. С. Дуьнья алаш-булаш хьана. УГЪРАШ 2 сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадаз чинеба писвал ийидайди. Халкь тарашна, кашал гъизвай угърашар, Хабар кьадач куьне эсиллагь фялейрин гьалдикай. А. Ф. Саккони Ванцетти. Инсандиз гъам гъидай гьар са угърашдин Жинс хкатуй, кIвачерик квай чил хана. А. С. Къуй дуьньяда гзаф хьурай мехъерар. [Арзачи]. Зенг ая а исполкомда ацукьнавай угърашдиз, инсанар инжиклу ийимир лагь? Н. И. Гьакимрин папар. * угъраш хьун гл„ вуж масадаз чинеба писвал ийидайди хьун. Вири тараш-параш хьана, ЗатI гвачирди угъраш хьана, КIукIни ваъ, са кIураш хьана, Чуьнуьхайди фараш хьана, Рахунни кваз сараш хьана. М. Ж. Куьтягь хьана жибинда пул... УГЪРАШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера угъраш касдиз хас амалар. Вичи авур кьван угърашвилер адан вилерикаы карагна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.... адаз вичин угърашвиликай малум хьанвайди ва вич гьахълу ийидай делил авачирди чир хьайила, адан рикIелай гьатта къвалал алай гапур акъудунни алатна. С. Гь. КIири Буба. * угърашвал авун гл., ни угърашдиз хас амалар авун.... ам гьикьван усалди, алчахди ятIани, ихьтин угърашвал ийида лугьун кьиле гьакьдай кар тушир.;. А. Къ. Нехирбанни лекь. УГЪРАШВИЛЕЛДИ нар. угърашвал хас яз. ГьикI хьайитIани рекьизвай уьмуьрда угърашвилелди чан алай къван яз жеридалай, итимвилелди садра кьиникь хъсан я лагьай чIал я. А. Къ. Нехирбанни лекь. УГЪРИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадан шейэр чуьнуьхдайди.... пачагьди ЦIицIалидиз лагьана: Пуд къалди на угърияр кьуртIа кьуна, тахьайтIа, за ви гардан яда. Ф. ЦIицIали. Вуна хиялна, дуьньяда Угъри, фасад жеч лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Къаравулдиз вичел тапшурмишнавай шей хуьдай мумкинвилелай угъридиз ам чуьнуьхдай мумкинвал гзаф ава. А. А. Лезгияр. Эгер за ваз вун угъри я лагьайтIа, Угъри ятIан хъел къведа ваз, кьабулдач... Л. Н. Хер алай мани. . УГЪРИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чуьнуьхдай пеше квай гьал. - АкI хьайила, - лагьана хтулди, - эвел чна чалай угъривал алакьдани, алакьдачни чирин. Ф. Халуни хтул.... инсананвилиз лайих тушир алчахвилер - туькьуьлвал, пехилвал. угъривал, шайтIанвал, тарашун... амачиртIа..., инсанар гатфариз чIурал экъечIнавай цуьквер кьван гуьзел тир, гуьлуьшан тир... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * угъривал авун гл., ни чуьнуьхун пешекар яз кьун. - Я халу, мад чна гьикьван кIвалах авуртIани, чун дуланмиш жезвач, чи кьилел алай пачагьдини гьакимри, кIвалах тийиз, чпиз кеф ийизва; ша, чна, абурун мал-девлет чуьнуьхиз, угъривал ийин. Ф. Халуни хтул. Са гунагькарди вичин уьмуьрдин чIехи пай угъривал ийиз акъуднавай кьван. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Дагълара угъривал авун иллаки алчах кIвалах я. Угърияр халкьди вичикай чара ийидай, угъривал лагьайтIа, дагъви патал еке айиб тир... С. Алиева. Лезги мисалрин метлебдин ва тематикадин кьетIенвилер. Синоним: угьривалун. УГЪРИВАЛУН гл., ни; -да. на; -из, -зава; -а, -ин, - рай, -мир; угъривал авун, угъривал тавун, угъривал тахвун, угъривал хъийимир масадан шейэер чуьнуьхдай пеше авун. Зазни, вазни, зи стхадиз, бубадиз Хабар язва фадлай ихьтин гьалдикай Уьмуьр кIан я адалатлу Кубадиз, Пентагондиз угьривалун валаркай. Б. С Цуькверин мани. Синоним: угъривал авун. УГЪРИВИЛЕЛДИ нар. угьридин амалралди. УГЬ межд. галатунин, кефсузвилин, дертлувилин гьиссди сивяй акъудзавай сесер. Руша гьар бенд лагьайла, чIулав либас алай дишегьлияр, угъуяр акъатиз, мет-кьил гатаз, шехьзава. Гь. Къ. Магьини Дилбер. * угь авун гл., ни сагъсузвилин лишан яз, угь, угь сесер акъудун. Ада зайиф ванцелди «угь» ийидай, кьил гагь и патахъ, гагь а патахъ элкъведай, гагь- гагь яргъал чIугур кьуру уьгьуь ядай. А. Ф. Бубадин веси. * угь ацалтна нар. нарази яз. Угь ацалтна мурмурар авурдалай гуьгъуьниз, папахъ галаз рахана... Ш. Т. А зарафат амай туш. * угь-цIугь авун гл., ни четинвиликай рахун. Шаламарни са куьгьне валчагъ ваз за гуда, анжах, данайрив фена кIанда; данарбанвилиз вун за туькIуьрда, ахпа угь-цIугь ийидайвал тахьуй. А. Ф. Риза. Югъди чил чIугунин крарал машгъул тир рабочияр йифиз казармадин чилел яргъи жедай... Къатадунар, угь-цIугь авунар, худда гьатдай. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: шел-хвал авун. УДАРЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гафуна авай ачух сесерикай сад ван хкажна лугьун. Гафунин слогрикай сад амайбуралай гужлуз эцяна акъудуниз ударение лугьуда. Ахьтин слогдиз ударение алай слог лугьуда. Амай слогриз ударение алачир слогар лугьуда. М. М Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. УДАРНИК урус, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалахдайла, масадбурулай кIвенкIве авай кас. Ризадихъ авай еке ашкъи михьиз колхоздиз чкIана, ударникар пара хьана, садбуру муькуьбурухъ галаз еке соревнованияр тухуз хьана. А. Ф. Риза. Гьарма сад яз са ударник, Гъабурун гатар акуна. С. С. Заз Урусият акуна. Синоним: зарбачи. УДАРНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера кIвалахдайла, масадбурулай кIвенкIве авай гьал. УДАРНИКВИЛЕЛДИ нар. кIвалахдайла, масадбурулай кIвенкIве аваз. Ризади мехъерни авуна, вич михьидаказ колхоздин кIвалахдиз гана, папани, вичини ударниквилелди кIвалахиз хьана. А. Ф. Риза. УДИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра лезги чIаларин кIватIалдик акатзавай халкьарикай сад, а халкьдин векил. Удинар тIимил аматIани, абурун кьве хуьр кьве гьукуматда авай - Азербайджанда, Грузияда. Удинри хашпара дин хвенва, амай лезгийрикай мусурманар хьана. Р. УДОСТОВЕРЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан вич ва адан къуллугъ, пеше къалурнавай документ. Вичиз къалурай милициядин къуллугъчидин удостоверенида адан вилер «уголовный розыск» лугьудай гафарилай тIуз фена, форма алаз янавай тIарам, ацIай элкъвей чин авай итимдин шикилдилай алатна, вичи удостоверение къалурзавай касдин вилера акIана. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. УДУ: * уду-буду рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са кардикай кьил къакъудун патал ийидай багьна. 2) рикI гвачиз авур (ийидай) кIвалах. Гьа икI уду-будудалди туькIуьрай конторда, счетоводни галаз ацукьна, Махсуда вичин кар башламишна. З. Э. Муькъвел гелер. * уду-будуяр авун (акъудун) гл., ни гьакъикъатдикай кьил къакъудун патал са вуч ятIани лугьун, авун. Гьа ихътин уду-будуяр ийиз мадни са шумуд варз алатна. И. В. Чирхчир. Чун килигда, амайбуруз приказар кхьидайла куьнни рикIелай алуддач лугьуз, уду-будуяр акъудзава. Я. Я. Са фурун вакIар. УЖАГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) яшамиш жезвай дарамат. Вуч харапI ужагъ тир ама! Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. Къе няналди заз вун и ужагъда ахкун тавурай. ЛГ, 1994, 23. IX. Синоним: кIвал. 2) инсанар яшамиш жезвай чка. Усугъчай алай вахтунда, чна гьисс авурвал, Кьиблепатан Дагъустанда вири хуьрерикай гуьрчег ва аваданвилихъ камар къачузвай къуватлу ужагъдиз элкъвезва. ЛГ, 2005, 4. VШ. УЖУЗ 1 туьрк, прил. 1) багьа тушир, агъуз къиметдин. Са либас гьваш, ам пара ужуз тахьуй... Е. Э. Къавумдиз. Я гунуг течиз, я къачуз, Я багъа течиз, я ужуз, Гафар зурба, серфе ажуз, Ихътин мехеннет кими туш. С. С. Чизмач инсан... «Гьан, - фикирна Къадира, - адал зи бурж алазвайди я; кал, са гьилле туьк]уьрна, ужуз хьтин къиметдай жуваз къахчуна кIанда». А. Ф. Бубадин веси.... агъалияр хъвадай михьи целди, яшайишдин ужуз кIвалералди, чилералди таъминарунин... четинвилер гьалтзама. ЛГ, 2004, 15. VII. Антоним: багьа. 2) куьч. лазим ери авачир. Синонимар: усал, къиметсуз. * ужуз авун гл. багьа тушир къиметдал гъун. * ужуз хьун гл., ни вуч багьа тушир, агъуз къиметдай хьун. [Элдер] чи гьукуматди гила цIийи завудар эцигзава, парча гзаф акъудна, мадни ужуз жедайвал. Гь. Гь. Адетдин къармахра. УЖУЗ 2 нар. багьа тушиз, агъуз къиметдай. Эрзиханан патав фин: адан кефи саз ялда. Ужуз къачуз, багьаз гуз... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: ужуздаказ. Антоним: багъадаказ, багьаз. УЖУЗАРУН гл., вуч; -да, -на; -из; -зава; -а, -ин, -рай, -мир къимет -агъуз авун. Вучиз вуна малаик хьтин руш ужузарна ажузарна? С. К. Негь. Антоним: багьа авун. УЖУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ужуз тир гьал. Жедани и ужузвилихъ ягъаз гъич: чалай багьа чи пелевай шал хьана. П. Ф. Эхир къимет. Антоним: багьавал. УЖУЗДАКАЗ нар. ужуз къиметдай. Синоним: ужуз. Антоним: багъадаказ. УЖУНДА нар. са кIвалахда, карда са вуж-вуч ятIани куьмекдалди. Синонимар: себеб яз, нетижада УЙДУРМА туьрк, куьгь., <. сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра авачир, тахьай кар. Синоним: таб. УЙМАХ 1 туьрк, т-б., сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра гъилелди цвалар ийидайла, рапунал илисдай тупIал гьалддай ракьун ва я тумаждин алат. Синоним: къуба, _ УЙМАХ 2 нугъ., сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра т ухум. Хуьр [Къуруш. -А. Г.] са шумуд уймахдикай ибарат я: Зангавар, Гъилевар, Фалакьар, Мисрияр, Къизияр, Гьебешар..: ЛГ, 1993, 6. II. Къурушар гзаф уймахар, тухумар авай хуьр я. ЛГ, 1994, 14.1 V. УЙХЬ; межд. такIан кIвалах ва я тIарвал хьайила,' акъатдай гаф. Гила хьанва зи кам кьулухъ, захъ айхьни уйхъ гатIунна хьи. СтIал Мислимат. Захъ дердияр ацIанма... УКАЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматдин кьилин органдин халкьдиз малумардай важиблу къарар. Ельцина шандакьар авунай; вичин гуьгъуьл чIуру тирла, ада - армия гъич санизни хъфидайди туш, - лугьуз гъелегьар кьадай, гуьгьуьлар ачух хъхьайла, кьушунар акъудунин гьакъиндай указ гъазурун эмирдай... ЛГ, 2004, 15. VII. УКРАИН 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра украин миллетдин векил, эгьли. Агьалийрин кьадар 1,5 миллиондив агакьзава; эстонвийрилай алатайла ( 62 процент), ина виридалайни гзаф урусар ( 30 процент), мадни украинар, белоруссар, финнар, чувудар, латишар яшамиш жезва. ЛГ, 2004, 15. VII. УКРАИН 2 прил. украинвийриз хас, украинвийриз талукь, Украин чIал урус чIалаз лап мукьва я. Р. УКРАИНВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра Украинадай тир кас. Захъ галаз. къуллугъай са украинви аскерди заз ихтилатай дуьшуьш дяведин йисара адан бадедин кьилел атайди я. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. УЛАКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пар ва я инсанар санай масаниз тухудай алат. Троллейбус экологиядин жигьетдай виридалайни михьи улакь я, гьикI лагьайтIа, ада кудайди яз бензин, солярка ваъ, электроэнергия ишлемишзава. ЛГ, 2003, 13. ХI. ЦIам-кIарас гайила, абур, улакь авачиз,. чи рушарини дидейри кIула кьаз хкидай. ЛГ, 2004, 25. ХII. УЛАМ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вацIун са патай маса патаз экъечIдай яд кьери чка. Кесиб нагагь фена вацIал, улам кьванни жузаз хьайтIа, Тайин жаваб гудай бенде Жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Ам балкIандал алаз хуьквезвай. Дар уламдал агакьзавай. Асана адет тирвал уьфт яна сигнал гана. З. Э. Муькъвел гелер. - АкI ятIа чара аку. Чна и патахъай гуьлле гун мадни къизмишрин, вуна а патахъай мумкин тир са улам жугъура ва жуван кьушун, гьа патаз акъуда. З. Р. Гьажи -Давуд. * улам тийижиз (течиз) вацIа гьахьун гл. герек тир чирвал авачиз, еке кардив эгечIун. Улам течиз, гъахьиз вацIа, Цин кьилеллаз физва девлет. С. А. Улам течиз... * уламдин къван сущ. четин гьалда, карда даях. УЛАН: улан йарзац нугъ., нар. гуьзуьрдай. УЛЬТИМАТУМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьукуматди лагьанвай серенжем маса гьукуматди кьилиз акъуд тавуртIа, вичи адаз гудай жазани къалурнавай документ. УЛУ туьрк, прил.,; чIехи: * уллу-буба сущ. чIехи бубаяр, бубайрин бубаяр. Тарихдай... чаз чи уллу-бубайрин суьретар, юзун гьерекат, уьмуьр вилик тухуз хьайи жуьреба-жуьре марагълу вакъиаяр аквада. ЛГ, 2003, 14. VIII. На лугьуди гьа пакамаз вичин уллу-бубайрихъ галаз атана Абасни и никIе авай. М. В. Гьарасатдин майдандал. УМАЖ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тупIу атIай кинидин кIусар квай хуьрек. УМНОЖЕНИЕ урус, математ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра кьве кьадардикай (месела, 5 ва 6) сад муькуьд кьван кьадарра артухарун. УМУД туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са кар кьилиз акъатуникай ийизвай фикир. - Аси лукIран умуд я хьи, дармандикай дава хьайи, И тегьер азар Гьинава? Е. Э. Дуьньядиз. Дидеди мад ахъайзамач махар заз АцIурдай рикI умудривни ажугъдив... А. С. Дидедин кьисас. Пуд юкъуз гарун хцивални, япуз хьайи тIарвални эхиз, руфуна затI, рикIе умуд амачиз, Яб атIай гьа и валан кIане къаткана. А. Исм. Эхиримжи къув. * умуд авун гл., ни са кар кьилиз акъатуникай фикир авун. Чна умуд ийизва хьи, силисатди и сиринай кьил акъудда. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: умудун. * умуд атIун гл., нин никай-квекай са кар кьилиз акъатда лагьана ийизвай фикир амукь тавун. Аллагь регьимлу я пара - зи умуд кIусни атIудач. Е. Э. Гьакимдиз. Амма халкьари ( низ чида гьи чIавалай?) Умуд тIатIуз гуьзетзава емишар. А. Ал. Пачагьрин гафар. Югъ гъеле самбар ама. Гьеле-меле умуд атIумир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * умуд кваз хьун гл., нин ник ийизвай фикир кьилиз акъатдайди яз гьисабун. Ви назардик квазваз умуд, аман, мубарак Исмаил. Е. Э. Мубарак Исмаил. * умуд кутун [кьун] гл., ни ник ийизвай фикир кьилиз акъатдайдай гьисабун. Вакай гьикIин икьван иер... Заз вак умуд кутаз кIан я. Е. Э. КIан я. Хъелзавайбур, куь рикIер тадач куз, Баришугъда куьн, умуд кутур зак. А. С Хцихъ галаз ихтилат. Куьне умуд кутур тапан зерятди Аквада куь дуван, жин, дев шуьшедай Акъудайбур - тахсараяр! - бинедай. И. Гь. КьецIи руша. - Килиг, жегьил кас, чна вал гьихьтин гьуьрметлу инсанрин сагъвилин патахъай къайгъударвал ихтибарзаватIа, и везифа вуна уьзягъвилелди кьилиз тухудайдак за умуд кутазва,- лагьана, зи муаллим палатадай экъечIна. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. УМУДЛУ прил. умуд авай, умуд хас тир. Шофёрдин паб гзаф умудлу яз хьфена. А. А. Лезгияр. Антоним: умудсуз. * умудлу хьун гл., вуж са кар кьилиз акъатдайдахъ агъунин гьисс хьун. Умудлу я, гьабурни жеда, эгер пулдин такьатар, мумкинвал авай ва гьакIни чпелай кар аслу тир ксар, гуьзчияр хьиз, паталай тамашиз акъваз тавуртIа. ЛГ, 2004, 15. VII. Антоним: умудсуз хьун. Страницы: 1 2 3 4 |
| |||||||
|
