| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СИНИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьрек эцигдай цурун элкъвей формадин затI. Алидин папа синидаваз чIахар аш гъана, патавни туьнт серг кутунвай шурпа эцигна. А. И. Самур. Гъанва лезги шурвани, КIешнишни чичIек, Къайси алай аш авай Сини я гуьрчег. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Са арадилай гъиле са сини ацIай хинкIални гваз ( хинкIалдин кьилел гьуьндуьшкадин са ютурни алай) къарибаде атана. А. Къ. Нехирбанни лекь. СИНИФ 1 араб, куьгь., сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра девлетлуярни кесибар аваз пай хьанвай обществодин са пай. Зи заводдин, зи синифдин вафалу тир стхаяр! Чна санал Залан гишин Гьял авурди я гзаф сар! А. Ф. Дяве. Кесиб синифдивай са гафни лугьуз жедач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * синифдин душман сущ.фялейризни лежберриз акси тереф (девлетлуяр) Чун кулакар ва синифдин душманар я лугьуз малумарна. ЛГ, 2003, 2. Х. * синифдин дяве сущ. фялеярни лежберар са пата, делетлуяр акси пата аваз кьиле физвай дяве. [ЦIарухва] Гила сакьве гаф Шагьламазан рахунрин патахъай. Хуьруьн къене синифдин дяве хци хьана, душманри чи вилик пад кьазвай вахтунда, чи хуьре кулакар авач лугьудай кас, я вич буьркьуьди хьана кIанда, я тахьайтIа кулакрин векил хьана кIанда. Гь. Гь. Колхоз. СИНИФ 2 араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ра. -ра 1) мектебда са йисан дережа 2) мектебда аялар ацукьнавай кIвал. 3) мектебда са йисан дережада аваз кIелзавай аялар. Синоним: класс. СИНИХ туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра тайин са еридик квай кимивал. И цIийи девирда, совет власть гъалиб хьайидалай. кьулухъ, Сулеймана вичелай тек са сатириквал ваъ, тек са инсанрин усал хесетрал хъуьруьн, абурун синихар къалурун ваъ, гьакI абрун хъсан сифетар къалурунни алакьдайди субутна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Рахунрик синих квай аялдиз логопат лугьуда. Т. Набиева. Аялдин рахунар || ЛГ, 2003, 13. XI. Синонимар: айиб, кимивал, нукьсан, рехне, эксиквал. * синих авун [ягъун] гл., ни нин-куьн бес тир ери авачирди къалурун. Цаниз халкь хьанвайди анжах пуд нумрадин куьтен я.... лугьуз бязибуру трактордин синихар ийизвай. З. Э. Муькъвел гелер. Бирдан сада авуртIа зи синихар, Пис крарай са зи гардан ягъ куьне. А. С. Дагъларин адетар. Гъуьрметлу Ибрагьим!...25 йисалайни идалай вилик, ви яратмишунри цуьк ахъайзавай чIавуз, за ви са гзаф шииррин тариф авунай, са бязибурун лагьайтIа -синих. Б. С. Нагагь суалар авачиртIа. Зи гуьгъуьна зун хьтин, зи къилихдин Вад виш агъзур лезги ава кьилав гвай. Къуй тавурай чи душманри синих чи, гъил хкажиз зи ватандол ялав квай. Б. С. Зи чилин муьгьуьр. Инсанар къаних, низ язава синих? Какадлай сар твадайбур язва куь стих. С. А. Садаз - хазина, муькуьдаз - тIал~кIвал... Синоним: рехнеяр ягъун. Антоним синих тавун. СИНИХЛУ прил. синихар квай. Синоним: айиблу. Антоним: синихсуз. СИНИХЛУДАКАЗ нар. синихар квай гьалда. Антоним: синихсуздаказ. СИНИХЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери синих квай гьал. Антоним; синихсузвал. СИНИХСУЗ прил. синих(ар) квачир, синихар тежер. Антонимар: айиблу, синихлу. СИНИХСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери синих(ар) квачир гьал. Антоним: синихлувал. СИНИХСУЗДАКАЗ нар. сини(ар) квачир гьалда аваз. Антоним: синихлудаказ. СИНИХУН гл., ни нин-куьн; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; синих авун, синих тавун, синих тахвун, синих хъийимир са низ-квез куьн ятIани бес тир ери авачир гьал къалурун. Дуьньядин крарикай шиир туькIуьрдайлани, гьадан яшайишдиз талукь тир са затIунин ва я кардин тариф ва я синих ийидайлани, абур девлетлуйрин патай, гьабурун мецелай, кесибриз тегьне ийиз рахадай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Бязибуру зи дустарин синихда, Лугьуда хьи, абурухъ пешекар авач... А. С. Зи дустар. Лугьудай: «Синиха, тарифа тIимил, - Садани, садрани цава кьадач кьил... » А. Ал. Пуд хали. Вун акваз рикI хуш гьиссерив ацIурай. Тахьурай захъ са келима синихдай. М. М. Чир хьурай. Рахшандзава, негьзава къе, И патанда а патандаз. Синихзава, кьанихзава А патанда и патандаз. С. К. Жуванбуруз чар. СИНОНИМ урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чпин мана саки сад хьтин, ва чеб чара-чара стилриз талукь чара-чара гафарикай сад. Синонимрикай писателдивай вичиз герекди гьим ятIа, гьам хкягьиз хьун патал адахъ фагьумлувал ва кьатIун хьунухь лазим я. Месела, къудрат, къуват, такьат - синонимар я, анжах шаирдиз, писателдиз и гафарикай гьим гьинал эцигун лазим ятIа, гьам чир хьана кIанда. Н. А. Литературадин хрестоматия. СИНТАКСИС урус, граммат., сущ.; -дик -да; -ар, -ри. -ра гафар сад-садахъ галаз алакъада гьатунин къанунар ва абурун уьлчмеяр чирдай чIалан илимдин хел. Синтаксисдин кьилин уьлчмеяр алакъалу ибара ва предложение я. Р. И. Гайдаров., А. Г. Гуьлмегьамедов ва мсб. Лезги чIал. 10-11 класс. Лезги чIалан синтаксисдин кьилин кьетIенвилер М. М. Гьажиева ахтармшинай. Р. СИНТI фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера са вуч ятIани (нажахдин тум, перцин тум) кIеви хьун патал адаз ядай кIвенкI алай кIарасдин кIус. # -расун, ~ ягъун, ~ акъатун, ~ хун. * синтI ягъун гл., ни низ алцурарун. СИНЯГЪ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра мисал. Бубайрин синягъар багьа девлет я. Р. * синягъ авун гл. ахтармишун, четинвилерай экъечI жедатIа, чирун. Аллагьди датIана инсанар синягъ ийизва. СИР араб, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера масадбурухъай чуьнуьхнавай фикир, мурад. Гъейри бед яд ксариз сир чир мийир... Е. Э. Багьалу яр. На рикIин сир лугьудай хьи заз, гуьзел. Е. Э. Г'уьзел. Ваз рикIивай зун кIан ятIа, Чи кьведан сир сад хьуй, гуьзел. Ф. Паб, гъуьл хьана сад тушиз сир, Мегер ян зун на кьур есир? Нагагь кватIа закни тахсир, Ая кван успат, гуьзел яр. С. С.. Гъуьлуьнни папан гьуьжет. Амма Седефан сирдай кьил акъат тавур къуншийри масакIа лугьузвай З. Э. Муькъвел гелер. Тажуб хьана садбур хейлин Кьил такьатиз сиринай: «Де вуч кар я лам хьун сейли, Вични саки вирина?. А. Ал. Крчар алай лам. * сир авун гл са гьихьтин ятIани мураддалди сир маса касдиз ахъаюн. Икьван гагъди нив авуна за ви сир? Е. Э. Эминни адан яр. * сир гун [ахъаюн] гл., ни низ чуьуьхнавай фикир, мурад масадбуруз лугьун, машгьурун. Гьич садрани сир чарадаз гайид туш. Е. Э. Эминни адан яр. Вучиз гуда чарадаз сир? Вахъ гьич ихтибар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Несигьат хьуй зи патай квез, Сир ахъаймир гьар акурдаз. Н. Сам. Гаф атайла, рахан герек. На Забитаз ахьая сир, адан ашкъи чими рагъ я, Чи арада рикI чIулав тир буьндуьгуьр кас тахьурай, яр. З. Р. Яр. Антоним: сир хуьн. * сир хуьн гл., ни нин чуьнуьхнавай фикир, мурад масадбуруз лугьун тавун. Риза-Къули-Мирзедин чинебан къуллугъар, махсуси буйругъар вири гьа и сир хуьз алакьдай, викIегь лукIра кьилиз акъудзавай. З. Р. Гьажи Давуд. Антоним: сир гун (ахъаюн). СИРАТIАЛ араб, сущ.; -ди, -да мусурман динди къалурзавайвал, Къияматдин юкъуз гьар са касдин гунагьар ва сувабар алцумзавай муькъуьн тIвар. СиратIалдилай тухудайла, ам адаз кьуркьушум пар хьана хьи... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Муькъвелай хьиз физва СиратIал, Уьмуьрдай абур. М. Б. Лезги шаирриз.. СИРГЪА туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийри япарихъ акалдай безек. Квадарна на лацу чархар, Кицик, чумал там. Гана векьиз назлу сиргъа, Бичинчидиз - гьам. П. Ф. Агь, чилин циф. Рангламишун муд хьайила, Фередихъни сиргъа хьана. Гь. Рамазанов. Нуькердикай агъа хьана. СИРДАШ туьрк, т-б., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сир-гъам ийидай лап мукьва кас. Са вун яни хуьревайди, иербурун кьилевайди?! Валай гъейри жагъидач жал заз са сирдаш тай йифериз?! А. Мир. Гъезелар. Мадни авторди хъсандиз, лап кутугайвал къейднава: " ам ( А. Саидов) иллаки вичин руьгьдин зурба сирдаш Забит Ризванова къачузвай къадамри руьгьламишдай". ЛГ, 2004, 15. VII. СИРДАШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сиргьам ийидай лап мукьва кас авай, тир гьал. СИРДАШВИЛЕЛДИ нар. сирдашвал хас яз. СИРЕНЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра экуь-беневш рангунин туьнт хъсан ни къведай цуькверин кулар, галгамар жедай тар ва адан цуьквер. ЧIурал экIянавай суфрадал вири герек няметар алай. Инал шашликIрин нини акьалтнавай, сиренрин нини. А. Фет. Кьерен къванер. СИРИСТАВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квел ятIани фикир желбун патал виче уф туна атIай-атIай куркурдин хьтин ванер акъуддай гъвечIи махсус затI. Сириставдин ван хьайила, Гуьлле кьурд хьиз жеда пеле. Ф. Ахпа далу парудиз гана, агъуз хьана, жизви хкис хьанвай къванцел кIвачер эцигиз тади къачуна -бирдан сириставдин къати ван галукьна. Бедендик зурзун акатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * сиристав ягъун гл., ни сириставдай ванер акъудун. Милицади сиристав янатIани, ада машин акъвазарнач. Р. СИРИХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри мусурманвилин лишан яз итимри бармакдал элкъуьрна кутIундай лацу парчадин зул. Синоним: чалма. * сирих ягъун гл, ни вич мусурман инсан тирди къалурун патал кьилел парчадин зул алчудун. Лагьайла, яаз бармакдал сирих, Ахпа жез дуьньядихъ къаних. Е. Э. Гьарай, эллер. СИРИШТА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сад масадан алакъада аваз кьабулнавай къайда. Беневша рангунин махпурдин суфраяр экIянавай столар. агалтдай хъуьтуьл стулар сириштада аваз дуьзмишнава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Килиг, къвезва тамада, Къвезва пIагь гуз челегдиз. Чи кьил адан амалдай Акъатна лап иердиз. Чешнелу я сиришта... А. Ал. ЦIийи йис. СИРИШТАЯРУН и1, гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сириштаяр авун, сириштаяр тавун, сириштаяр тахвун, сириштаяр хъийимир къайдадик кутун. Мегьридини Живерзата кIвалин сириштаярзава. Гь. Къ. Дили дуьньядин чирагъ. СИРКЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьетIи цурувал авай, вич хуьрекдик кутадай жими затI. * сирке туьнт хьайила, къапуниз зарар жеда мисал 'герек авачиз сада къалмакъал авуртIа, адаз вичиз зарар жеда' манадин мисал. ТIварун стха, зид а касдив гьуьжет туш... Сирке туьнт хьай къапуниз зарар жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. [Зарлишан]. Ша вун кими жемир, сирке туьнт хьайила къапуниз зарар жедайди я. Виридалайни хъсанди чин тийизвайдай кьун я. Гьавая куь секин кIвалера къал твамир. Н. И. Гьакимрин папар. СИРЛУ прил. сирер авай. За столдихъ теснифзава шиирар: Сирлу дуьнья ава кузвай кьиле зи... А. Ал. Шиир. Элеонорадихъ кьилдин, сирлу, анжах патарив гвай тек-туькбуруз малум тир уьмуьрни авай. X. Шайдабегова. Элеонора Рузвельт. СИРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, дилера сирлу гьал. Чирда за ваз сирлувал чи кьуьлерин... А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Вахтуни чIулаварнавай и къван акурла, Абасан еришар яваш хьана, гуя адаз вичин кIвачери тамун секинвал, сирлувал чIуриз кичIезва, гъакъван мукъаятдаказ, гьакьван асстадаказ камар вегьез башламишна. М. В. Гьарасатдин майдандал. СИРЛУДАКАЗ нар. сирлу яз. - Куьн вуч ятIани захъ галаз гзаф сирлудаказ рахазва, - вичин диде-бубадин фикиррай сакIани кьил акъатзавачир Играмудинан. Я. Я. Са фурун вакIар. СИРНАВ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра цяй (вацIай, гьуьляй, виряй) жуван къуватдалди фин патал гъилералдини кIвачералди ийидай гьерекат(ар). * сирнав авун гл., ни 1) цяй (вацIай, гьуьляй, виряй) жуван къуватдалди фин патал гъилералдини кIвачералди гьерекат(ар) авун. Дерин тир а вацI... Сирнав ийидай Буйругъ тахьуниз килигна а кас гьа пакетни гваз фена цин кIаниз, Ахкъат хъувунач вацIун а патаз... Б. С. Фикирна кIанда. 2) улакьда аваз цяй фин. Чубанди Периханум гимида акьадарна. Ана авайбурни вири итимар яз хьана - яхцIур итимдин арада са Ялгъуз дишегьли. Яргъалди сирнавна Периханума абурухъ галаз санал. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: сирнавун. СИРНАВУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сирнав авун, сирнав тавун, сирнав тахвун, сирнав хъийимир 1) цяй (вацIай, гьуьляй, виряй) жуван къуватдалди фин патал гъилералдини кIвачералди гьерекат(ар) авун. 2) шиир, цавай фин, лув гун. Садра вуна адан еришдиз фикир це. На лугьуда цава сирнавзавай лекь я... Б. Гь. Заз эвера СИРНИЧ кил. СЕРНИЧ. СИРСИЛАР сущ.; -ри. -ра багьа къашар-цуьквер, кулар. Дере, дуьгуьр, Ирандин Гамар гъваш, Япагьанар, сирсилар, Гьайкаларни къизилар, Валчагьризни хундуздин хамар гъваш.. А. С. Кьве касдин ихтилат. Синонимар: сиргьаяр, япагьанар СИТКЬИ кил. СИДКЬИ. СИФЕТ 1 (СУФАТ, СУЬФЕТ рах.) туьрк, сущ. 1) чин. Къамат я чинар, Сифет я мармар... Е. Э. Ярдин тариф. Вири инсанрин суфатдал алайд кьве вил я, са нерни сив я. А. А. Пад хьайи рагъ. Мегьамедрасулан сифет чIур хьана. Чинин якIар зурзаз эгечIна. А. И. Самур. Рушан хиялрикай аян хьана, гадади са уьтери адахъ вил язава. Амма йигиндиз физвай адан сифет бегьемвилелди къатIуз жезвач: аквазвайди анжах яргъи гардан ва чигедин стIал хьтин япагьан куьрс хьанвай япун кIвенкIв я. Анжах буй хъсандиз фагьумиз жезва. Б. Къ. Къарачи. Велиметан и гьалда авай суфатди, Кьиличан лап зегьле ракъурна. М. В. Гьарасатдин майдандал 2) вири винел патан акунар. Мелек сифетда халкь авур инсан, мубарак Исмаил. Е. Э. Мубарак Исмаил. Сатира яшайишдин, инсанрин пис, мурдар, эйбежер гьалар, сифетар дуьздал акъуддай ва абур тергун, пислемишун, абрун аксина женг чIугун патал, абурукай пис ягьанатдин формада, абурал хъуьредай тегьерда туькIуьрнавай произведенийриз лугьуда. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Синоним: куц. СИФеТ 2 туьрк, куьгь., граммат. чан алай ва чан алачир затIарин лишанар къалурдай гафарин тIвар. Сифетрин ва причастийрин ( глаголдикай жезвай сифетрин) эхирар жем числодин вири косвенный гьалара -бур лагьай эхирдай акъатзавай ачух у галачиз кхьида. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. -Махачкала, 1938, ч. 23. ☼ Инал ганвай къайда 1955 - йисалай дегиш хьанва: «Прилагательнийрин ва причастийрин эхирар гзафвилин кьадардин актив падежда ва адакай жезвай вири падежра -бур лагьай суффиксдин р дилайвилик у галаз кхьида... М. Г. ЛЧЮС,1995, ч. 18. Синоним: прилагательное. СИФТЕ 1 прил. вичелай башламишзавай. Шахмарданов Шихшамил вич дяведин сифте йикъалай эхиримжи йикъалди гуьллейрик йисар акъудай кас тир. А. А. Лезгияр. «... Зияудин, зи сифте ва эхиримжи яр, михьи муьгьуьббат яз амукьда!» Гь. Къ. Къацу цуьквер. Дурнайрин цIиргъ физва цавай, Сифте дурна секин я. А. С. Лацу мани. Синоним: эвелимжи. Антоним: эхиримжи. * сифте гаф сущ. ктабдин авторди вичи вичин ктабдикай куьруьдаказ ийизвай умуми малумат. Эминан 1928 лагьай йисуз акъатай „Хкягьай чIаларихъ" галай сифте гафуна къалуруниз килигайла, абур шаир кьейидалай кьулухъ 50 йис тамам хьун себеб яз акъудайбур я. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Синоним: сифте гаф. * сифте нубатда нар. маса затIарилай, крарилай вилик. Такьат квай инсанри чи хуьрера мискIинар эцигзава, амма чпи кIелай мектебар рикIелай ракъурзава. Халкьдиз сифте нубатда савадлувал, меденивал ва илим герек я! Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. Эхиримжи йисара лезги языкознанида ам чирунин ва вилик тухунин карда еке кIвалах тухванвайди якъин я Им сифте нубатда и хиле вири уьмуьрда галатун тийижиз зегьмет чIугваэвай чи алимар тир Ражидин Идаятовкн Гьайдарован, Агьмедуллагь Гуьлмегьамедович Гуьльмегьамедован ва чеб рагьметдиз фенвай Уьнейзат Азизовна Мейлановадин, Букар Бекирович Талибован, гила чеб агакьзавай жегьил алимрин гьакъисагъвилин зегьметдин нетижа я. ЛГ, 2004, 15. VII. Азербайджан кьилдин государство хьуни, Россиядинни Азербайжандин арада кIеви сергьят туни сифте нубатда Ахцегь райондин экономика къайдадикай хкудна. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: сифтени сифте. СИФТЕ 2 нар. маса крарилай вилик. Жанлубуруз «Пакам хийир» лугьурла, Сифте рикIел гъваш дяведа кьейибур.... А. С. Пакам хийир, пакам хийир... Сифте ада къалханди хьиз хвена зун, Туруни хьиз ягъун патал гуьгъуьнай. А. С. Лезги чIалан аламатар чIехи я. Сифте адавай вич гьина аватIа аннамишиз хьанач. М. В. Гьарасатдин майдандал. АкI ятIа, устIар, - лугьуда Бейдуллагьди, - чна ваз сифте сарар хъиягъин, ахпа кIвалер башламишин. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Кинофильмдиз тамашзавай жемят гьич квазни такьуна, абуру сифте мезели, ахпа туршимезе, гуьгъуьнилай шит-шит ихтилатрал илигна. К, 1985, 24. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
