| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка Р [эр] урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра алфавитдин къанни кьуд лагьай гьарф. <р> зурзазвай мецин кIвенкI сарарин хьрхьамрихъ галукь хьана арадиз къвезвай ванлу ачух тушир фонема-сес. Гафарин сифте кьиле, юкьва ва эхирда гьалтда: ракь, рагъ, ругуд, ара, пара, ирид, марф, тIур, къачур, зур. -р' суфф. са бязи глаголрик акал хьуналди причастияр арадиз гъида, месела: къачун - къачур, тIуьн - тIуьр, лугьун - лугьур. Синоним: -й. -р суфф. са бязи глаголрик акал хьуналди глаголдин каузатив форма арадиз гъида, месела: хъуьруьн - хъуьруьрун, эхъуьрун - эхъуьрун. -ра суфф. числительнийрикай наречияр арадиз гъизвай суффикс. Числительнийрикай туькIуьр жезвай наречияр числительнидихъ анжах суффикс -ра акална кхьида. Месела: садра, кьведра, пудра, кьудра, вадра, къадра, вишра, агъзурра ( къадбара ва я къадбарах ва маса формайра кхьидач). Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод. ТуькIуьрайди У. А. Мейланова. Числительнийрикай туькIуьр жезвай наречияр числительнийрихъ анжах суффикс -ра акална кхьида, месела: вадра, къадра; къадбара ва я къадбарах кхьидач. «Самур» газ., 2003, 31. V. Синонимар: гъилера, сеферда. РАБ сущ.; -пуни, -пуна; -пар, -пари, -пара 1) партал цун ва хцун патал лацу металлдикай гьазурнавай хци кIвенкI алай ва гъал акалдай гьалкъа галай махсус алат. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз раб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чIугур кIвенкI алай еб тваз ада пине шаламдик кукIурзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Ингье кIамун агаж хьанвай хьтин дар кIанни, рапунин къекъуьмдай аквадайди хьиз, са уьтери кьатIуниз жезва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Авач касни вав рабни гъал вугудай Бижгъер жезвай валчагъ хцун паталди. А. А. Девирдин тIал. 2) инсанрин, гьайванрин бедендик дарман кутадай махсус алат. Лугьуда хьи, ара-бир дарманрилай, рапарилай духтурдин ачух рикIи, хъсан рафтарвили инсан сагъар хъувуниз куьмекда. К., 1989, 18.08. * раб гьинихъ фейитIа, гьални гьанихъ фида мисал 'чIехида вуч авуртIа, гъвечIидани гьа кар авун лазим я манадин мисал. Райондай ваз кIвалахни жагъурда чна, ви юлдашдизни са чка аквада. Вуна адаз акьван яб гумир. Вахъ жуван итимвал хьухь, жуван лезгивал хуьх. Раб гьинихъ фейитIа, гъални гьанихъ фин лазим я. Итим кIвалин раб я, пабни - гъал. М. В. Гьарасатдин майдандал. * раб шешелда чуьнуьх жедач мисал 'тайин маналу шей инсанриз таквадайвал ийиз жедач манадин мисал. Гьикьван чалишмишвилер авуртIани, раб шешелда чуьнуьх жедач лугьурвал, анжах 1994 - йисуз рагьметлу шаир, общественный деятель Изет Шерифован ва адаз шериквалзавай маса ватанпересрин алахъунралди гьахъ винел ахкьалтна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. урус. шила в мешке не утаишь. * раб ягъай яргъан сущ. цвалар янавай яргъан. * раб ягъун 1 гл., ни низ-квез бедендик рапуналди дарман кутун. - Я Жафер, са раб ярай. Дарманар я, духтурар я, белки са регьятвал жен. Мад кIвализ атай духтур чукурич гьа, айибар хьана хьи. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. - Зун хвена чIехи авур, заз фу гайи, зун пешедин иеси авур буба, са раб хъияна, секин хъия тIун, гьадазни регьят хъижедай, вунни архайин хъижедай, - лагьайбурни хьана. Н. М. Буба. * раб ягьун 2 гл., ни квез парчадин затIуниз рапуналди цвалар авун. Яргъандиз раб яда - мес гуьрчегарда. Р. РАБАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера лазим къайда, тартиб авай гьал. Синоним: къайдалувал. * рабатвал авун гл., ни лазим къайдадик кутун, тартиб авай гъалдиз гъун. Са гъвечIи, вири 240 койкадин аялар жедай, кIвалин рабатвал авун патал заз 12 сят бес жедачир. А. Э. Квак. РАББИ || РЕББи араб, сущ.; -ди, -да Аллагьдин тIварарикай сад. Къе зи гевил перишан я, Я Рабби, им вуч лишан я? Е. Э. ТIурфан акъатна. Эй, Ребби, зи гуьгьуьл шад я... Е. Э. Чуьхвер. РАБОТНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ра тайин рекьяй идарада кIвалахзавайди. Ам вични яланчивал такIан, работникривай истемишунар ийидай кас я. Я. Я. Са фурун вакIар. Газетрин редакцийри чпин къвалав литературадин кружокар тешкилуналди, анра юкьван школайрин преподавателрив, партийный, советрин ва маса работникрив лекцияр кIелиз туналди чи литературадин гележег тир жегьил писатслар чIехи авунин кардик лайихлу пай кутада. "Самур" журн., 2002, № 23. Синоним: кIвалахдар цI. РАБОТНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. тайин кIвалах намуслувилелди кьилиз акъуддай хесет. Мегьамедвели Букаровичан тешкилатчивилин, инсанар тайин тир мурад кьилиз акъудунал желб ийиз ва руьгьламишиз алакьунин, партийный, советрин ва майишатдин работниквилин бажарагълувал, КПСС-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдин. сад лагьай секретарвиле кIвалахдайла, иллаки ачухдиз малум хьана. "Самурдин сес" газ., 2005, 19.III. РАБОЧИЙ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра заводда, фабрикада ва я масана пулунин мажибдалди кIвалахзавайди.... гьуьлуьн яха тирвал экIяй хьанвай яргъи, гьяркьуь чилер, юкьвал кьван це аваз кIвалахзавай рабочияр сифте сефер яз абуруз акуна. А. Ф. Бубадин веси. Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар герек тир къаб-тIурни мес-яргъан къачун къет авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Рабочидкай шиир кхьин лап фадлай, Дуьз лагьайтIа зи рикIелни алазвай... А. С. Рабочийдикай мани. Рабочийни лежбер кардалди барабар авуна кIанда. К.. 1989.16.08. Синоним: фяле. РАБОЧИЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера рабочий тир пешекарвал. Гила икIакI хьаначир, Къаюм буругъда аралухдин рабочийвиле кьабулна. З. Э. КУТВ-диз фена. * рабочийвал авун гл., ни рабочидин пеше кьилиз тухун. - Вирида Риза, - лагьана Сарухана, - кеспи ийизва: сада цан цазва, сада мал хуьзва, сада гвен гуьзва, сада рабочийвал ийизва, садани чубанвал ийизва. Уьмуьр гьахьтинди я ман! А. Ф. Риза. Рабочийвал ийиз фейи вич кIелунрик гьикI акатнатIа, ихтилат авуна. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: рабочийвалун, фялевал авун. РАБОЧИЙВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; рабочийвал авун, рабочийвал тавун, рабочийвал тахвун, рабочийвал хъийимир рабочидин пеше кьилиз тухун. Буба Назира Бакуда рабочийвална, ахпа хуьруьз хтана, инани хуьруьн советвал авуна. Ж. Гь. Къаматда берекатдин нур авайди. Синонимар: рабочийвал авун, фялевал авун. РАБФАК урус, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра школадин са жуьре гьа инай ам Ордженикидзедиз рабфакдиз рекье туна. "Самурдин сес" газ., 2005, 14. V. РАВ сущ.; -ува, -ува; -увар, -увари, -увара 1) бармакдин хъицикьни кIуква твазвай парча галкIурдай чка. Ви бармакдин рувуник квай чIулав махпур алахьнани? Ф. 2) тайин са мураддалди накьвар ва я къванер вегьена хкажнавай чка. Сел къведайла, вацIун рувал Архайин кьаткиз жедайд туш. С. С; Ахмакьвал пис четин тIал я. Колхоздин рав авунвай бустанда амай келем, газар ва маса майваяр кIватI хъувуна. З. Э. Муькъвел гелер. Элкъвей дегьнеда чуьхуьнагар авуна, рувакай виниз синел хкаж хьайи Лукьманаз кIватIи-кIватIар жезвайбур акуна. 3. Э. Рамзият. РАВА туьрк, прил. лайих. Мягьледиз чукIуриз этир, Кесибариз чирун къадир Туш мирвет, рава, самовар. С. С. Самовар. РАГ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара дагъдин, кIунтIун хур квай къвал. Чукьванар я, уф, кIвачер! Сад са раг я, уф, къуьнер! Ф. Шарвилидикай риваят. Майдандин юкьвал алай рагал чан алай хьтин са затI акъвазнавай. А. И. Самур. Фидайла рул хуьз тахьана, Аватна ам рагалайгъуз. А. С. Жуваз душман жемир вун. РАГЪ сущ.; -кьини, -къина; -къар, -къари, -къара дуьньядиз экв ва чимивал гузвай гъед. Дуьнья ачух я, гуьлуьшан рагъ аваз. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Ракъинални чигедал зун ашукь я - Абур кьведни чешме я зи экуьнин... А. С. «Лезгинка». * вун атуй, рагъ атуй! * рагъ акьун гл. суткадин экуьн кьиляй ракъинин экв малум хьун. Гьар сеферда вун акурла, Звал акьалтна гьиссерал зи. На лугьуди, рагъ акьурла, И дуьнья хьиз жезва цицIи. М. Алпан. * рагъ акIун гл. югъ нянихъ элкъуьникди рагъ акваз амукь тавун. * рагъ акIидай пад сущ. рагъ экъечIдай патаз акси пад. Гьа и мекьи йифиз Надиран кьушун Мажалисдихъ фена ва йифен кьулариз рагъ акIидай пата, Хан-Мегьамедан дестейрал къапа-къап дуьшуьш хьана. З. Р. Гьажи Давуд. * рагъ алай югъ хьиз нар. лап якъиндиз. Магьамедсалегьни вичин кьилив кьведайди, ада гьакь-гьисаб тIалабдайдини адаз, рагъ алай югъ хьиз, чизвай. Пад-къерехдиз чIиб-юкI яна, жавабни гьазурнавай. А. А. Лезгияр. Я хва декьейдан хва, гьар акурла, вун зал, гьалар гьикI я лугьуз, - гьавалат вучиз жезва? Амайбуруз хабар туштIани, ваз, рагъ алай югъ хьиз, чизва эхир ви вах лугьудай гурбагурдихъ галаз кьил акъудзавай итимдин гьал гъихьтинди ятIа. А. Э. Иншаллагь. * рагъ гун гл., ни-куь низ-квез ракъинин чимивал аватдай гьалда хьун. Сарухан, куьк са кавални галчукна, вичин кIвалерин айвандал рагъ гуз ацукьнавай. А. Ф. Риза Цик экечIна, кIарабриз тIал акъатайбур булахдин кьилихъ галай тIула, далудиз рагъ гуз, къаткидай. М. Б. Шапка. * рагъ кьун гл. рагъ цава авай маса гьетрен хъендик акатайла, чилел вахтуналди мичIи хьун. Нисинин вахт тир, амма и дагъ хьтин кIарасрин гъанбарди рагъ кIевнавайвиляй, югъ мичIи жез башламишнай. Фекьийри, рагъ кьур хьиз хьана, къаварал экъечIна, салатар ягъиз башламишна. Ф. Ирир юкI алай Магьамад пагьливан. * рагъ экъечIдай пад сущ. рагъ акIидай патаз акси пад. – Хан-Мегьамед, вун жуван дестейрихъ галаз къеледин рагъ экъечIдай пата авай там квай кIама акъваза. З. Р. Гьажи Давуд. Москвадин ва Сталинграддин къваларив, Кефер патан Кавказ патал ва Курский дугадал, гьалкъада гьатнавай Ленинград хуьна ва Рагъ экъечIдай патан Европадин уьлквеяр азад авун патал женгера дагъустанвияр тир аскеррини игитвал ва кьегьалвал къалурна. ЛГ, 2004, 22.I. * рагъ элкъведай вахт сущ. кьуьд куьтягь хьана, йикъар яргъи жедай вахт. Живедин сифте цIархарни къвана. Рагъ элкъведай йикъарни хьана. Седри жагъанач. А. А. Лезгияр. ХъуьтIуьз рагъ элкъвей йифиз гъвечIи меркезда ва вири кIуьд хуьре жегьилри ялавар куькIуьрна. А. А. Пад хьайи рагъ. * ракъариз, варцариз къалуриз тежедай прил. гзаф гуьрчег. И кар аквазвай тахай диде хъиляй рекьизвай: бес жечни, гишила тазвай, зулумдик квай тахай руш ракъариз-варцариз къалуриз тежедай хьтин гуьрчегди жезвай. Ф. Бибихатун. * ракъинин кагьрабаяр шиир, сущ. гьажибугъда, кукуруза.... абуру 12 юкъуз вири майданрай планламишнавай 1000 тондин чкадал 1135 тонн ракъинин кагьрабаяр кIватIна. К. 1983. 4. Х. * ракъин(ин) цуьк сущ. кьакьан тандин кьелечI ва элкъвей хъипи кьил алай набатат. Къизилгуьллер, цуьк ракъинин Куьн физавай рекье цурай! С. А. ЦIийи йис. Синоним: семечкад(ин) тар. РАГЪАЛАГ кил. ГЪАРГЪАЛАГ. РАГЪВАЦ сущ.; -а, -а; -ацар, -ацри, -ацра рагъул рангунин кицIин лакIаб. Вичин виликай квахьай рагъвацан кIирер кьамалай адан гарданда гьатна. А. Исм. Эхиримжи къув. РАГЪДАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра югъ нянихъ элкъвенвай вахт. ТIвалар-тIвалар хьана къвайи живни, марф рагъдандихъ элкъвейла, акъваз хьана. З. Э. Муькъвел гелер Рагъдандалди, хквез кIвализ четиндиз, Рахан тийиз чав, яргъи жез дивандал. Б. С. На гьикI эхзава? Рагъдан акваз-такваз мичIерихъ элкъвена.. Ж. Гь. Ихтилат. * рагъдандин капI сущ. югъ нянихъ элкъвейла, ийидай капI. РАГЪУЛ прил. 1) лацу ранг чIулав рангуниз элкъведай гьалдин рангунин.... гачал гьа и йифиз фекьидин цуриз гьахьна, адан юкьвал камар алай цIару яцран гьа лацу камардай фитер гуьцIна, адал рагъул ранг гъана. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Хипериз - яйлах, Дагълара - булах, Рагъул кицI - къвалахъ, Чубандиз - чумахъ ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугь я. 2) куьч. тIебии гьалда амачир, нарагьат патахъ элкъвенвай. А фикиррикди рикI тIар жеда, руьгь - рагъул. А. Къ. РикI дарих хьайила * рагъул авун гл., ни вуч рагъул гьалдиз гъун. * рагъул хьун гл., вуч рагъул гьалдиз атун. Чи кIвал алай чкадилай акьван яргъа тушиз, Гьажикьасум халудин чардахдин виликай са кам гьяркьуьвал авай хвал авахьзава. Адан яд, гагь пек гуьцIна нур гуз тунвай гуьзгуьдин чин хьиз, михьи, гагь рагъул жеда. З. Гь. Хвал. Паркьулар вуч тир бес, чиликай хкудна булушкадин ценцелди винел алай накьвадикай са бубат михьна, недай-е, сивин патар рагъул хьана. ГьакI - цIуьлуькарни! Фан кьафун тир гьа хъсан. З. Ф. РикIелай фидач. РАГЪУЛАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, - ин, -рай, -мир; рагъулар авун, рагъулар тавун, рагъулар тахвун, рагъулар хъийимир 1) рагъул гьалдиз гъун. 2) куьч. тIебии гьалдай акъудун. Вун хьтинбуру намуслу инсанрин къанажагъ рагъуларэава. Уьмуьрдин мярекатарни заланарзава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Къе, вучиз ятIани, варз авач, адан чкадал кьалу леке экъечIнава. Цаварни, хъурхъ алтаддай хьиз, къалу экуьнив гьакI рагъуларнава. М. В. Гьарасатдин майдандал. РАГЪУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. рагъул тир гьал. Чи вацIун цихъ ихьтин рагъулвал садрани хьайиди тушир. Р. РАГЪУЛДАКАЗ нар. рагъул гьал хас яз. Синоним: рагъулдиз. РАГЪУЛДИЗ нар. рагъул яз. Рагъулдиз лакIлакI хьанвай цав кьуд пад дагълар тир дередин кьилел жуьреба-жуьре калубрин пинеяр, алкIурнавай зурба елкен хьиз, аквадай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: рагъулдаказ. РАГЪУН сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра гам, парча храдай гьалар мичIи-яру рангар авун патал ишлемишдай чилик экъечIдай набатат. Улус магьал. Накьвадиз гзаф девлетлу адан мулкара жуьреба-жуьре магьсулар битмишарзавай, рагъунар цазвай, Т. А. Улус магьал. РАГЬМЕТ араб, сущ. пис крарилай гъил къачун. Фана дуьньядилай фейила, рагьмет жигъич квез кьейила. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Герек ихьтин велед хьана хвейидаз Даим, эбед жигъидайд рагьмет я. Е. Э. Камаллу паб * Аллагьдин рагьмет(ар) хьуй! * рагьметдиз фин гл., вуж чан аламачир гьалдиз атун. - Буба рагьметдиз фейила, зи анжах цIипуд йис хьанвай, - рикIел хкизвай Максима. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. Гьажи 1958 - йисуз хайи хуьре рагьметдиз фена. К. К. РикIе мани авайбур. Агъакерим начагъ хьана, жегьилзамаз рагьметдиз фена. К, 1991, 17.I. Синонимар: кьин, кечмиш хьун, а дуьньядиз фин. РАГЬМЕТЛУ туьрк, прил, кьейидакай рахадайла, адаз ийизвай гьуьрметдин лишан яз ишлемишдай гаф. И макьам чи рагьметлу бубадиз гзаф кIандайди тир. Гь. Гь. Адетдин къармахра.... анжах 1994 - йисуз рагьметлу шаир, общественный деятель Изет Шерифован ва адаз шериквалзавай маса ватанпересрин алахъунралди гьахъ винел ахкъалтна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. РАД сущ.; -туни, -туна; -тар, -тари, -тара тIуьр хуьрек руфуна кIватI жезвай хъуьтуьл турба хьтинди. Чидач, хабарсуз акьурвиляй тирни, ада зи ратар ратарихъай гапудна, кIараб кIарабдивай къакъудна, жалгъа жалгъадилай алудна. А. Исм. Эхиримжи къув. Лацу кишмишри ратарин кIвалах хъсанарда. ЛГ, 2003, 31. VII. * яцIу ратари шуькIуь ратар незва. РАДИАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машиндин моторда цилиндр къурдай яд авай шуькIуь турбайрин системадикай ибарат тир прибор. РАДИО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсанриз эфирдай гузвай рахунар, хабарар кьабулдай аппарат. Гьар са колхозчидин гъиле кIелиз газет авазва. Йифди-югъди куьчейрани радиояр рахазва. А. Мут. ЦIийи Макьар. На лугьуди, оркестрди радиодай язава чаз вальс... К. Ал. Дустуникай баллада. Буба стхади... интересный инсанрин суьгьбетар лентиниз къачуна, радиодай гана. ЛГ, 2002, 15. V. Дуьз я, эхиримжи йисара кIелзавайбур машгъуларун, абурун фикир, кьатIун желбун патал тарсара гзаф кьадар техникадин такьаратар ( радио, кино, телевидение, компьютер ва маса тадаракар) ишлемишзава... ЛГ", 2004, 30. Ш. РАДИОЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; радиоламиш авун, радиоламиш тавун, радиоламиш тахвун, радиоламиш хъийимир инсанар яшамиш жезвай чкайра радио тун. Хуьр радиоламишна, вири кIвалахар куьтягь хьайила, чIар кайи ни атайди хьиз, Шалбузни хтана. Гь. Къ. Четин бахт. Советрин девирда вири хуьрер радиоламишнавай. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
