Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ПЛАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са чкадин, имаратдин чарчел чIугунвай шикил. 2) са кар тамамардай вахтар, галайгалайвал къайда къалурнавай виликамаз туькIуьрнавай серенжемар. Бегова фикирна хьи, алава планар хивез чуькьуьз кIанзава. А. А. Пад хьайи рагъ. Жемиятдан седри Къадир Эдера ихтилат авурвал, абурухъ гзаф чIехи планар ава, амма гьелелиг пул авачирвиляй са бязи крар кьилиз акъудиз жезвач. Р. Гьасанан, И, Мегьралиев. Яргъа ра авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. 3) са вуч ятIани кьилиз акъудунин виликамаз фагьумнавай гиман, ният. Нагагь чна йифиз пердиз ахвар авуна кIанзаватIа. планар ацIура... А. А. Пад хьайи рагъ.

ПЛАНЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьавадилай залай тир, мотор галачиз цавай фидай затI, аппарат.

ПЛАНЕТА (ПЛАНЕТ рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр|| -ар, -йри||ри, -йра||ра цава Ракъинал злкъвезвай ва адалай чимивал, экв къачузвай еке гъед. Захъ чIал ава вичихъ хадай Планетар, варцар, гъетер, дагълар, гьуьлер, чуьллер вири. Л. Н. Зи кIвализ ша!

ПЛАНЕТАРИЙ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) цавун бушлухра еке гьетерин гьерекатар къалурун патал туькIуьрнавай, цавун кIалуб хьиз туькIуьрнавай затI. 2) и затIунин кIвалах къалурдай, космосдикай, гьетерикай ва мсб. лекцияр кIелдай чка, кIвалер.

ПЛАНЛАМИШУН гл., ни; -да, -на, -зава, -из; -а, -ин, -рай, -мир; кланламиш тавун. планламиш тахвун, планламиш хъийимир 1) са куьн ятIани план туькIуьрун. 2) вуч ятIани пландик кутун.... абуру 12 юкъуз вири майданрай планламишнавай 1000 тондин чкадал 1135 тонн ракъинин кагьрабаяр кIватIна. К, 1983, 4. Х. 3) фикирда кьун, са вуч ятIани кьилиз акъудун фикирда кьун.

ПЛАНСУЗ прил. план авачир, пландик квачир.

ПЛАНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера план авачирвал, пландик квачир гьал.

ПЛАНСУЗВИЛЕЛДИ нар. плансуз гьалда, план авачир гьалда.

ПЛАНТАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра хуьруьн майишатдин затIар (месела, прунз, тембек ва мсб) цадай еке майишат.

ПЛАСТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жендекдив сад хьиз гьерекат ийиз тунин устадвал.

ПЛАСТИКАДИН прил. са шумуд материалдикай раснавай. Пластикадин ва шуьшедин къапариз минеральный яд цазвай линийрин къуватар са шумуд сеферда артух хьанва: ЛГ, 2004, 21.II.

ПЛАСТИНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) патефондал эцигна мани ва я кхьенвай текст ванламишдай элкъвей затI. Бес гьа ихьтин кIаи тахьунихъ галаз, адахлияр, патефондин пластинкаяр хьиз, дегишрунихъ галаз женг чIугуна кIандачни. А. А. Умуд. Ольгади кутугай музыкадин пластинка эцигна. А. М Мурк ракъини цIурурда. 2) кIеви металлдин кьелечI чар. Сартанал кьеркьин перем, гапур ва тур жедай. Кьилелни шлем, къуьнтерални гьулдандин пластинкаяр жедай. А. И. Къиргъин.

ПЛАСТЫРЬ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра хамунал, хирел алкIурдай, вичик галкIидай дарман квай пекинин кIус.

ПЛАТИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра экуь-рагъул рангунин, цIарцIар гудай, залан, багьа металл.

ПЛАщ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьеж ахъай тийидай винелай алукIдай кьезил партал. Ангье дагъдикай цифни пайда жезва. Вав плащ-затI кьванни гвайди яни? - рахазвайди гададихъ элкьуьн хьувуна. - ГвачтIа, за зи плащ вав тада. Б. Гь Заз эвера. Гагь пальто, гагъ плащ, гагь ботинкаяр, гагь чекмеяр алаз зани хуьруьн кимел абур гъизва. Къ. А. Чна чун!

ПЛЕ кил. ПИЛЕ.

ПЛЕНУМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тешкилатдин вири членрин иштараквал авай заседание, собрание. Агьмедов, райкомдин плёнумдиз гьазурвал акваз, бухгалтерияди гьазур авур кагъазарни къачуна, кIвализ хъфена. А. А. Лезгияр. Гьелбетда, пленумдал рахадайла, Къияса багълар артухарун твбрик авуна. А. А. Лезгияр.

ПЛЕНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра махсус материалрикай авунвай и патай а патаз экв ахъайдай кьелечI парча. Гатфарихъ тумар фад цанвай чкаяр, плёнка вегьена, кIевда. ЛГ, 1998, 26. ХI.

ПЛИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра инсанриз яд тагузвай махарик квай аждагьан. Инсанрин къадир авачир кьадирсузар я куьн. Чир хьанани? Булахдаллай плияр я куьн. Чир хьанани? Б. Гь. Цавун михекар.

* плид-цуф сущ. 1) къене мичIи шуьтруь гъуьр хьтинди авай чIуру къарникъуз. 2) куьч. фад хъел къведайва гаф хуьз тежедай кас.

ПЛИТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дуьз кьуд пипIен металлдин, къванцин ва маса затIунин кIус. 2) пичинин чин.

ПЛОМБА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) жуьреба-жуьре хатIарал, товаррал эцигдай лишан, тагъма тир кьелечIарнавай ракьун, кьуркьушумдин ва я маса затIунин кIус. РакIариз пломба янавани? Р. 2) чIур хьанвай сухан тIеквенда твадай затI. Сухвал пломба эцигна рахкурна. Р.

ПЛОТИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йра, -йра яд хкаж хьун патал вацIун сив кьунвай материал. Синоним: банд.

ПЛЮС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) математикада эхцигунин лишан - (+). 2) гьавадин чимивал алцумдайла, нолдилай виниз.

ПЛЯЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьуьле, вацIа эхъведайбуру цин къерехда (къере) ял ядай, рагъ гудай чка. 1974 - йисан 1 -сентябрдиз зун, жуваз адет хьанвайвая, пакаман сятдин ругудаз Махачкъаладин пляждал эхъвез фена. М. Вагьабов. Вакьуф-буба.

ПОВЕСТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са гьиниз ятIани эверун, аниз атун теклифзавай чар. Алиханов Эседуллагьни Ибрагьимов Къарахан са яшара авай гадаяр-жегьилар тир. Ибуруз повестка атана, - армиядиз физ рекье гьатна. Шейх Желил буба. И кIвалахар ахтармишун патал силисчи Омара Гьемзетаз повестка ракъурна, вичин патав атун тIалабна. Я. Къафаров. Яргъалай хъсан я.

ПОВЕСТЬ урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра игитдин яшайишдай са шумуд вакъиа ганвай, гьикаядилай чIехи, романдилай гъвечIи литературадин эсер. Фатахован «Бубадин весидиз» чавай повесть лугьуз жеда. Ина асул иштаракзавай ксар 23 кас я, асул вакъиани Дадашан хизандин арада жезва. Н. А. Литературадин хрестоматия. Ам гьа чIехи Гоголан «Иван Иванович Иван Никифоравичахъ галаз гьикI хьел хьанайтIа» -повестда авай хьтин кьил кIаник квай турпуниз ухшар тир. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. «Лацу марал» повесть вич туькIуьр хьунин ва кхьинин жигьетдай, зи фикирдалди, гьеле алай вахтундани лезги гьикаятда текди яз ама. М. Ж. Лезги гьикаятдин «аламат».

ПОВИДЛО урус сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра шекердал ва я метел ргана емишрикай хкуддай ширин затI. # ширин ~, жими ~; - къачун, ~ фал элкъуьрун.

ПОГРАНИЧНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сергьятар хуьдай аскер. Аязрини тIурфанри ваз гудач гьич къурху, Вунни я, дуст, пограничник, Уьтквем ва къацу. М. Ж. Экуьнин гъед. Самур вацIун кьерехра пограничникрин тум-кьил авач. Р.

ПОДВАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дараматдин сад лагьай гьавадилай агъада авай чка (кIвал). Са герен подвалда секинвал пайда хьана. рахунар акъвазарна. А. И. Самур. Абуру кьведани подвалда авай яракьар, арабада эцигна, векьер гьалдна, кIевна. З. Э. КУТВ-диз фена.

ПОДЛЕЖАЩЕ урус, граммат., сущ.; -иди. -ида; -яр, -йри, -йра предложенида кьилин член. # предложенида - жагъурун, ~дикай цIар чIугун. Предложенида вичикай са хабар гузвай члендиз подлежащее лугьуда. Р. И. Гайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. Педучилище патал учебник. Актив ва асул падежрилай алатайла, маса падежра авай гафар са чавузни подлежащияр жедач. Р. И. Гайдаров, С.А. Селимов. Лезги чIал.

ПОДЛЕЦ урус, рах., векъи, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра алчах. Исятда за а подлецар, иниз хкиз туна, гъилер, кIвачер кутIунна, ви вилик ярхарда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

ПОДНОС (ПIАТIнУС рах.) урус, сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра къапар, хуьрек вилик гъун патал къерехар винелди хкажнавай кIарасдин. ракьун. пластмассадин кьул; кукIва. Садан кьилел кьунвай подносда чайдин стаканри зигъригъарзава. З. Э. Мехъер кьуьл туш.

* пIатIнус(ар) авай рак нугъ., сущ. хунча рак. Гьа и арада кIвачерин ванцел патIнусар авай кьве хилен рак ахъа хьана. А. А. Лезгияр.

ПОДПИСКА урус, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри -йра тайин тир муддатдиз газетар, журналар кхьин. Девирдин татугайвилер себеб яз, эхиримжи йисара журналдин подписка кьиле физвай вахтунда гъам чи журналдиз, гьам "Лезги газетдиз" гузвай малуматар ихътин гафарилай башламишзава: "Лезги эдебиятдин чин къалурзавай гуьзгуь тир "Самур." журнал кхьиз рикIелай ракъумир, гьуьрметлу юлдашар!" Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь.

* подписка авун гл., ни вуч жуваз герек газетар, журналар кIвализ хкун патал тайин идарадиз пул гун. ЦIийи йис патал газетар подписка ийидай. ча, чун Къурушрин хуьре кьве сеферда хьана. К., 1989, 1. II. Газетдихъ рикI куз хьайитIа, ам подписка авуна, гьафтеда садра алакъадин отделенидиз фена вахчуртIани жезвайди я. ЛГ. 2004. 8. VII.

ПОДПИСЧИК урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри. -ра газет ва я журнал кхьенвай кас. ЧIехи жемят авай хуьге подписчикарни гзаф я. К., 1989. 1.II.

ПОДПОЛКОВНИК урус, сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра армияда майордилай виниз, полковникдилай агъуз дережадин чин. Адан хва Искендер Къулиев подполковник я. С. К. Хьилерин баде. Ахпа подполковник Шайдаев... Махачкаладин военный училищедин политотделдин начальниквиле тайинарна. Гь. Къ. Дирибаш командир.

ПОДШИПНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра механизмдин элкъведай ва я галтад жедай паюнин даях.

ПОДЪЕЗД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф мертебадин кIвалерин дараматдиз – куьчедихъай гьахьдай чка. 20-майдиз тахминан нянин сятдин 8-даз Алиеван куьчеда, Советский РОВД-дин къаншарда авай 31 -нумрадин кIуьд мертебадин кIвалерин подъезда..., министр Загьир Сабирович Арухов телеф хьана. ЛГ, 2005, 26. V. Са гужуналди къарагъна, патав гвай кIвалерин подъезддиз гьахьна... З. Ф. Элясна фимир.

ПОЕЗД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машинди гьерекатдиз гъизвай ракьун рекьин вагонрин цIиргъ. Ял ядай йикъан экуьнахъ поезд, вутI-вутI авуна, Махачкъаладин вокзалдал акъвазна. З. Э. Муькъвел гелер. Поезд рекье гъат хъувуна. Инсанарни перрондилай хъфизвай... А. Р. ПIинияр. Поезд Дербентдиз агакьунивай зи секинсузвал артух жезва. М. Б. Зун кьенвач. Чи виридан везифа и рехъ датIана саламатдиз, поездривай физ жедайвал хуьн я. ЛГ, 2003, 13. XI.

ПОЖАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке цIай. На лугьуди, пожар хьйнва... Машин физва, лап гар хьанва. А. Ал: Гатун йиф.

ПОЖАРНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке цIаяр хкадардай пешекар. Исятда за пожарникриз хабар гуда. Адан дуван гьабуру аквада. Б. Гь. Вили вилер.

ПОЖАРИНКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера цIаяр хкадардай пешекарвал; пожарар хкадардай пешекарвал.

* пожарниквал авун гл., ни пожарникдин пеше кьилиз акъудун.

ПОЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тахта янавай кIвалин чил. Ялмир, цел хьиз. Зун залан хьанва. Ахъая! Пагь, яда! - кIвачер полдик хкIуник кваз, дериндай нефес къачуна... Б. Гь. ТIварун стха. Шир янавай полди цIарцIар гузвай. Столдин са пад газетри ва приемникди кьунва... З. Гь. Ахварай авудай аваз. Бедендин якIар зурзадайла, кIвалин полди, залзала хьайиди хьиз, чIакьракьар-пIакьракьар ийиз эгечIна. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил.

ПОЛИКЛИНИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра азарлуяр, больницада авачиз, кIваляй къвез-хъфиз, духтурри сагъар хъийидай махсус идара.

ПОЛИТИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра политикадин рекьяй пешекар. Синоним: сиясатчи.

ПОЛИТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукумат кьиле тухунин рекьяй кIвалах. Обществодин экономика, культура, политика вилик финихъ, дегиш хьунихъ галаз алакъалу яз лезгийрин литературадин чIалак урус халкьдин ва бязи маса чIаларикай лап гзаф цIийи гафар акатнава ва идалай кьулухъни акатун лазим я, гафар Халкьди, вичин дидед чIалан гафар хьиз, ишлемишзава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай.... алай чалкечир девирда лагьайтIа, журналрин тираж хейлин агъуз аватнава. ИкI хьун журналрин редакцийрин ваъ, алай вахтунинни политикадин тахсир я. "Самур" журн., 2003, № 23. Гьа икI, Алимни Селим кимел ала, политикадин хабарар сивел ала. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. Синоним: сиясат.

ПОЛИТИЧЕСКИЙ урус, прил. ' политикадин, политикадиз талукь.

ПОЛИЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукуматдин къене пата къайда хуьзвай яракьламишнавай къуллугъчи(яр). Халкь тарашна, кашал гъизвай угърашар,.. Кам вегьедач куьне, полиция галачиз. А. Ф. Саккони Ванцетти.

ПОЛК урус, воен, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ра дивизиядин къурулушдик квай кьушунрин еке десте. Полкунай акъатна сесер: «Бес я хьайи нагьакь йикьер!» А. Ф. Дяве. Разведчикрин дирибашвилелай, сабурлувилелай, дурумлувилелай, чкадал муракаб гьаларай кьил акъудиз ва къетIа дуьз къарар къабулиз алакъунилай, чандилайни гъил къачуна, тапшуругъ кьилиз акъудиз алакъунилай полкунин, дивизиядин ва гьакIни фронтдин кьисмет, вишералди, агъзурралди аскеррин, офицеррин кьисмет аслу жезвай. ЛГ, 2004, 22.I.

ПОЛКОВНИК урус, воен., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра генерал-майординни подполковникдин арада авай яракьлу къуватрин чин, дережа ва а чин авай кас. ЧIехи несилдин баркаллу рехъ давамаруналди, Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватра... Чернобылдин АЭС-дал авариядин чIуру нетижаяр тергунин карда иштаракай полковник Багъаудин Гьажиева, подполковник Балакерим Бабаева ва гзаф масабуру къуллугъзава. ЛГ, 2004, 22.I.

ПОЛУОСТРОВ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пуд патахъай яд тир къурамат, чил.

ПОЛЮС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвезвай Чилин гигинин сад-садаз къарши кьве точка ва а точкадиз мукьва чка(яр).

ПОЛЯРНЫЙ урус, прил. полюсдиз талукь; полюсдал (полюсдиз мукьва) кIвалахар авунихъ галаз алакъалу.

ПОМЕЩИК урус, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Октябрдин революциядилай виликан Урусатда ва бязи маса уьлквейра чIехи чилерин иеси. Капиталистар, помещикар, беглер, ханар амач. Заводар, фабрикар рабочийрин, чилер лежберрин ихтиярдиз вахканва... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Эхиримжи вахтара помещикар кIвачел акьачт хъийизва. Р. Синоним: мулкдар.

ПОМИДОР (ПАМАДУР) рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра адет яз, яру рангунин элкъвей, салан майва. # яру ~, ~ар кIватIун, -ар цун, -ар цик кутун, ~тIуьн. Къвезва чилин няметар: помидор, афни, Хипен ниси, майдин вирт, Гамишдин гъери. А. С. Хцихъ галаз ихтилат.

ПОРТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ра гимияр акъвазун, абуруз пар ягъун ва я абурай парар ичIирун патал туькIуьрнавай вацIун ва я гьуьлуьн къерехда далда чка;

ПОРТФЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ктабар, чарар тун патал, адет яз. гумаждикай авунвай, агализ жедай, гъиликай кьадай чанта. || арада ракIар ахъа хьана, учительскаядиз гъиликай чулав тумаждин еке портфель куьрсарнавай Кондакова атана. А. А. Умуд. Мектебдай хтана, портфель кIвалин пипIез гадарна, цIай акьурди хьиз, куьчедиз катна. А. М. Тархсиркар вуж я?

ПОРЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) са куьн ятIани пай, тайин тир кьадар. 2) ресторанда, кафеда са хуьрек, са касдиз тайинарнавай.

ПОРШЕНЬ урус, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра жими затI, газ, пар чуькьведай ва я къецел акъуддай цилиндирда гьерекатда авай яргъ алай пай.

ПОСЕЛОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шегьердин жуьредин хуьр. За умудзава, Белиж посёлокдин..., маса хуьрерин агъалийри багъри газетдихъ чин элкьуьрда, адан тираж артух хьуник чпин пай кутада. X. Кьасумов. Газетдихъ рикI куз хьайитIа. З. С. Арухов 1960 - йисуз ДАССР-дин Дербент райондин Белиж посёлокда дидедиз хьана. ЛГ, 2005, 26. V.

ПОСЛАННИК урус, сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра. маса гьукуматда пачагьлугъдин посолдилай агъуз тир дипломатиядин векил.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz