| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИНВЕСТОР урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра уьлкведин майишат хкажун патал еке харжар ийидай кас. Анжах гьа вахтунда республикадивай инвесторрин такьатрикни умудар кутаз жеда. Инвесторар чеб-чпелай Дагъустандиз кьведач. ЛГ, 2000, 21. XII. ИНГИЛИС 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Англиядин эгьли. Чун женгиниз гьазур хьана кIанда. Чаз туьркверин пачагьди, ингилиери куьмек гуда. Гь. Къ. Четин бахт. Къуй лугьурай ингилисди, ЧидачтIани заз гъейри чIал. Къуй негриди кьуьл авурай Джаздин ванци атIурвал чIар... А. Ал. Эфирда. ИНГИЛИС 2 прил. ингилисрин. # ~ литература, ~ чIал, ~ шиират. ХъуьтIуьн юкъуз, палътони алачиз, яргъи чIулав перем алаз, ингилис чIалан муаллим Марина школадиз атака. Ш. Исаев. «Кпул я, вах». ИНГИЛИСРИН прил. Англиядай тир. И сеферда ам Генжедиз фена. Ина ингилисрин капиталистри чиликай бинкар лугьудай ракь расдай затIар хкудзавай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. ИНГЬЕ кIус рахазвайда патав гвай инсан, затI, кIвалах къалурдай гаф. Ингье ада, чпин магьледай экъечIна, багълар галайвал чукурна. Къ. М. Экуьнин хва. Ингье, жемятар, гъуьл аваз, ашна кьурди! Паж; хана, ам чIехи ийизвайди! Ай гурбагур! А. А. Пад хьайи рагъ. Къе, ингье, атана чун и дережайрив агакьайла, гьайиф хьи, чавай адаз са куьмекнигьуьрметни ийиз жезвач... 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан. «Лезгинка» тIвар алай ансамбль, ингье, им 31 йисан баркаллу рехъ фенва. К., 1991, 19. I. Ингье, пуд, хвани хьанва, абурун аяларни чIехи жезва, амма жегьил вахтара хьайи вакъиаяр рикIелай физвач. А. А. Пад хьайи рагъ. ИНДУСТРИЯ урус, сущ.; -ди, -да; яшайишдин шартIар гьасилдай хел (чиликай нафт, металл, цIивин хкудзавай мяденар, фабрикаяр, заводар - вири санлай). Синоним: промышленность. ИНДУСТРИЯЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; индустриламиш авун, индустриламиш тавун, индустриламиш тахвун, индустриламиш хъийимир индустриядин гьалдиз гъун. Хуьрера колхозар туькIуьрун, социализмдин майишат индустрия ламишун, культурный майишат индустрияламишун, дявекарар беябурун... ибур вири адан темаяр я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. ИНЖЕНЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техникадин рекьяй вини дережадин образование авай пешекар. # ~ар гьазурун, -дин чирвилер, бейкар ~, машгьур ~. И къад йисан вахтунда чи миллетдин векилрикай алимар, шаирар, духтурар, инженерар, артистар хкатнавай. Гь. Къ. Четин бахт. Сад - агроном, сад - инженер, Артист жезни руш фирай. С. Вуж фирай. ИНЖЕНЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илери, -илери, -илера инженер тир гьал. - Яда, а ви инженервал гила низ герекзама, ая, за хьиз, бизнесменвал, ам пул къазанмишиз жедай вижевай кеспия... М. Алимурадов. Девирдин шикилар. ИНЖИ сущ.; -ди, -да 1) векьерин са жуьре. 2) (чIехи гьарфуналди - И) дишегьлидин хас тIвар: Инжи. ИНЖИКЛУ туьрк, прил. къулайсузвилин гьисс авай, квай. * инжиклу авун гл., ни-куь вуж къулайсузвилин гьисс кутун. Эхиримжи йикъара ам Яру Нямета гзаф инжиклу ийизвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Кьуьзуь къарияр куьмекар гана рази ийидай чкадал, бес инжиклу ийидани? А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». * инжиклу жемир! 'авур ва я ийизвай кардикай нарази жемир' манадин тавакъу-ибара. Вун инжиклу жемир лугьуз Къведай патав ам гьар юкъуз... Ж. Инжиклу жемир лугьуз. Галатнавай вун гьавайда инжиклу жемир. Зунни гила кIвализ хъфида. Я. Я. Агалай сандух. Инжиклу жемир, жанаби жинерин пачагь... А. Къ. Хукац-Ханум. * инжиклу хьун гл., вуж къулайсузвилин гьиссдик акатун. - Духтур азарлудакай инжиклу жедачI - давамарна Гьасана. А. Сайд. Хайи гичин. Ам кхьин патал герек делилар, малуматар ва шикилар жагъурун патал писатель гьикьван инжиклу хьанатIа, заз чида. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. Анжах Абдулбари Магьмудовавай - заз зи гафар "бес хьанач" лагьана, инжиклу тахьун тIалабда. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. ИНЖИКЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инжиклу тир гьал. * инжиклувал авун гл., ни вуж инжиклу тир гьалдиз атун. Я чан Дестебег стха, - лагьана министр Ханбубади, -вучиз вуна икьван инжиклувилер ийизвайди я... Я. Къафаров. Тапархъан. ИНЖИЛ 1 араб, сущ.; -ди, -да; хашпара диндин кьилин ктаб. Хашпарайрихъ инжил, чувудрухъ Талмуд, мусурманрихъ Къуръан ава. ЛГ, 1992, 25. IV. ИНЖИЛ 2 || ИНЖИР фарс, сущ., ди, -да; -ар, ри, -ра хъипи рангунин кIерецриз ухшар авай хъуьтуьл ва ширин емиш. Къазимегьамед... чрана экв аватна акъвазнавай инжирриз тамашзавай. А. И. Самур. ИНЖИЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра инжи векь экъечIнавай чка. ИНЖИТМИШ туьрк, т-б. * инжитмиш авун ни вуж; къулайсуз гьалдиз гъун. Зун инжитмиш куь авунайтIа? М. В. Вацран ягъун. * инжитмиш хьун гл., вуж никай-квекай къулайсуз гьалдиз атун ИНЖИТМИШУН гл., ни-куь вуж; -да, -на, -из, -зава, -ин, -а || ая, -рай, -мир; инжитмиш авун, инжитмиш тавун, инжитмиш тахвун, инжитмиш хъийимир къулайсуз гьалдиз гъун. -Зи мурад анжах заз хуьрек хьун я, тахьайтIа куьн, зи кесиб раятар, вучиз инжитмишда. Ф. Къуьрни аслан. ИНИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чумалдиз ухшар тир чуьлдин емишдин тIвар. ПIинияр тIуьн патал инидин тарциз Акьахна, экъуьгъмир пIинидин тарциз. И. Ш Кьудар. Инидин хилел билбил алама, ДакIар ахъайна безетмиш я тав. И. Гь. Гъетрен чиг. Инийрикай хкуддай дарманар рикIинни жигеррин азарар сагъар хъувун патал ишлемиш хьайиди дегьзаманайрилай малум я. К, 1989, 29,1. ИНИЗ нар. тIвар кьунвай, ихтилат физвай чкадиз. - Чун иниз Кавказдин мусурманар кафиррин зулумдикай азад ийиз атанвайбур я. А. И. Самур. А кар зи рикIик иниз хтай йикъалай квайди я... Б. Гь. Заз эвера. Вун иниз къугъунар ийиз ракъурайди тирни, яд гъиз? А. Сайд. Хайи гичин. * иниз-аниз нар. са патай маса патаз. ВиртIедин къеч гъайла кIвализ, Шариатар физва гьуьлуьз. Са касдин паб маса гьуьлуьз Иниз-аниз рахкуз, къази. Е. Э. Къази. «Мяв-мяв» ийиз, иниз-аниз катзавай кац ядайла, маша галукьна зилияр авай шуьшени хана... А. Сайд. Вили яна. * иниз [гьаниз] килигна союз и (гьа) себебдалди. Мердан халудихъ я кIвал, я хизан авайди тушир, иниз килигна адаз вичин гъвечIи дуст Азиз гзаф кIандай ва адан язух къведай. А. Р. ЦIапан. ИНИХЪ нар. 1) тIвар кьунвай, ихтилат физвай чкадихъ, терефдихъ. За квез лишанлу вакъиа - уьлкведин Пенсийрин фонд тешкилайдалай инихъ 10 йис Тамам хьун рикIин сидкьидай мубаракзава. Н. Меликов. Къарарар гзаф кьабулна || ЛГ, 2000, 21. XII. 2) тIвар кьунвай, ихтилат физвай вахтунилай. Кхьинар ийиз башламишайдалай инихъ за жуваз акур, ван хьайи кьетIен вакъиаяр, ихтилатар, гуьзчивилер кIватIзава ва абур жуван дафтарра къейдзава. А. Къ. Жуьгьенар. * инихъ-анихъ нар. гьар патахъ. Суьруьдин кьил авайди инихъ-анихъ килигна... А. И. Самур. Хъуткъунна инихъ-анихъ килигай гададиз тепедилайгъуз чукур хъийизвай кьве кал акуна. Б. Гь. Заз эвера. Ахпа ада инихъ-анихъ килигна, давам хъувуна. А. Къ. Жуьгьенар. - Уьзденаз лагь, пака, хандин кIвале кутугай межлис жезва. Инихъ-анихъ кьил баштан тавурай! - лагьана нуьквер Межида. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ИНИЦИАТИВА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра метлеблу кIвалах кьилиз акъудунин карда теклиф (хушуналди ийидай). ИНИЦИАТИВАДАЛДИ нар. метлеблу кIвалах (хушуналди ийидай) кьилиз акъудунин теклифдалди. Амма са кар чIуру я. Гьеле бегьем ятар авач. Гьаятра къуюяр эгъуьннава. Чна, жегьилри, чи инщиативадалди хуьруьз водопровод гъун къарардиз къачунва. Чна гьеле... А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: теклифдалди. ИНКАР: * инкар авун гл., ни вуч гьисаба кьун тавун. Вуна Къазибег бубади Инкъилабдик икьван ашкара яз кутунвай пай инкар авунихъ себеб авачиз туш... А. А. Пад хьайи рагъ. За инкар ийизвач, ада Семенюкан полкуниз фуни гана... А. А. Пад хьайи рагъ. Икьван чIавал гуьзелрикай атIанвай чIалар Вакай тирди инкар ийиз жагъидач устIар. А. Къ. Икьван чIавал. ИНКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; * инкарвал авун гл., ни вуч лугьузвай фикир авачирди, тахьайди къалурун. Ваъ, ЦIару, инал вун нагьакь я, инкарвал авуна Келбялиди. Б. Гь. Заз эвера. Фактар ашкара тир. Амма Гьамида сакъатда инкар ийизвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. ИНКАРВАЛУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а || ая, -рай, -мир; инкарвал авун, инкарвал тавун, инкарвал тахвун, инкарвал хъийимир лугьузвай фикирдал нарази тирди къалурун. - Вучиз? - инкарвалнай за. - Ада вичин цуьквер инсанриз маса гузвачни кьван. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. инкарвилин || инкар ийидайбур граммам., прил., кIусар тIвар алай чIалан паярин са жуьре. Инкарвилин кIус грам. Отрицательная частица. Талибов Б, Гаджиев М. Лезгинскорусский словарь. Чеб чIала кьилдин предложенияр хьиз ишлемишиз жедай ва инкарвилин жаваб гудай гафар: эхь, ун, ваъ кIусарикай гьисабда... М. М. Гьажиев. Лезги чIалан грамматика. Чпин манадиз килигна кIусар ихьтин жуьрейриз пай жеда: ... тестикь ва инкар ийидайбур - эхь, ун, ваъ, белли, бес, икибаштан, лап, саки, кьван, яни ва мсб. Р. И. Гьайдаров, С. М. Мирзеханов, Гь. Р. Рамалданов. Лезги чIал. * инкарвилин префикс сущ. гафуналди лугьузвай манадик инкарвилин лишан кутадай префикс: гун - тагун, кьун - такьун, хуьн - техуьн, тIуьн - туьтIуьн ва мсб . * инкарвилин суффикс сущ. гафуналди лугьузвай манадик инкарвилин лишан кутадай суффикс: акьуллу -акьулсуз, маналу - манасуз, къулай - къулайсуз ва мсб. * инкарвилин форма сущ. гафуналди лугьузвай манадик (месела, кхьизва, кIелзава, фида, ксуда) инкарвал кутадай форма: кхьизвач, кIелзавач, фидач, ксудач. ИНКАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; инкар авун, инкар тавун, инкар тахвун, инкар хъийимир лагьай гаф, фикир хиве тахкьун. Накь лагьай гафар къе вири инкарна. Р. ИНКИР кил. НАКИР. ИНКЪИЛАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жемят, халкь, меденият са гьалдай маса гьалдиз атун, дегишвал. Мус ахквада и Инкъилаб? Им вуч мусибат хьана хьи... Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. 2) 1917 - йисуз фялейрини лежберри Урусатда, пачагь тахтунай авудна, власть чпин гъиле къачур вахт. Эхь, Инкъилабдилай вилик чIехи меркезда дуванбегрин институтда кIелдай вахтунда Къазибег, жасусри кьуна, дустагъ авунай. А. А. Пад хьайи рагъ. Инкъилабдилай гуьгъуьнин лап четин йисара ЦицIигърин, Хпюхърин, Шелейрин, ЧIилихърин, КуркIурхуьруьн, Рухунрин гзаф агьалияр и мяденди кашан къиникьикай къутармишна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: революция. ИНКЪИЛАБЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Инкъилаб ийиз куьмек гайи кас, Инкъилабдин иштаракчи. Инкъилабчидин суьрет акун патал кьил хкажна кIандай. А. А. Пад хьайи рагъ. Инкъилабчидин утагърал алай бедбахтвал акурла... А. А. Пад хьайи рагъ. Гьамида вичи вичик фикир авуна: «Яраб Инкъилабчидиз четин тиртIа, ТахьайтIа исятда заз?! Гьелбетда, Инкъилабчидиз!» А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: революционер. ИНЛАЙ нар. 1) тIвар кьунвай, ихтилат физвай чкадилай. Гьатта инлай, Тамам кьве версинин мензилдай, адан юкьвалай виниз кьецIилзавай бедендилай, хкадарзавай кацер хьиз, мускулар чир жезвай. Б. Гь. Заз эвера. «Аквар гьалда, идаз зи гъиляй нез кIанзавач», - фикирна Чигалиди ва ам инлай къекьечIна. А. И. Самур. 2) тIвар кьунвай, ихтилат физвай вахтунилай. Магьмуд са шумуд югъ инлай вилик катнавай. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Инлай кьулухъ ам мад Цуькверан гуьгъуьна гьат хъувунач. А. И. Самур. Кефер инлай кьулухъ жедайди я!.. А. Къ. Хукац-Ханум. * инлай-анлай нар. гьар са чкадилай Тарариз, тамариз инлай-анлай хважамжамдин рангар янава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ИНСАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра рахадай ва фикирдай алакьунар авай, дуланажагъ патал лазим алатар арадиз гъидай ва абур ишлемишдай чан алай затI. # амалдар ~, бахтлу ~, хуш, акьуллу ~, къаних ~, рикIиз чими ~, рикIиз кьайи ~, дагъви ~, марифатлу ~, заманадин ~, дуьнья акур ~, викIегь ~; ~дин вахт, ~дин Гуьрчегвал, ~дин акьуллувал, ~дин къанихвал, ~дин къамат, ~дин уьмуьр. Инсанар жеди вал пехил, Мишекъат яз кIеви тир гъил... С. С. КIандатIа ваз гьалал гьахъ. Кьве ламраз пайиз течир мух, А инсандин гьа чирвал кьий... С. С. Темпел. - Бязи гъавурда авай инсанри жуван мал-девлет пулуниз элкъуьрун меслят къалурзава. А. И. Самур. Заз инсанар гзаф кIанда, Инсансузар дуьшуьш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. Инсан я къадарсуз багьа тир девлет, Ийин чна инсандиз гьар жуьре гьуьрмет. Ш-Э. М. Инсансузриз нянет. Инсанарни перрондилай хъфизвай. А. Р. ПIинияр. Ата-буба чи инсанрин Адам тир, Инсан хайи чIехи диде я Гьава. И. Асл. Зи рагъ хъфизва. Адакай къе кхьизвай ксари Мегьамед Гьажиев халис инсан, баркаван лезги, чIехи камалэгьли тирди къалурун, валлагь, дуьз я. Ч. К. Мармардикай гуьмбет. Синоним: кас. ИНСАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсандиз хас къилихар квай гьал, ери. Са бендедин дувандайла, гьакимар, Инсанвални гьахъ, адалат рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гъваш. Сейке итим, чуру рехи, Рахадайла гафар пехъи, Жедайд туш я чиниз регъуь, Адан инсанвилин гьал кьий. С. С. Темпел. ЧIехи шаир СтIал Сулейман, са гафуналди лугьуз жеда, инсанвилив ацIанвай инсан я! 3. Э. СтIал Сулейман. Вилшдай хуьре са кас кьейила, вацран муддатда шад мярекатрихъ кьил кутадачир. Къенин девирдин "кьегьалрихъ " итимвал, инсанвал къалурдай жуьрэт авач. Р: Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик. Хъсанвал чи инсанвилин терез я, Хъсандан чин чими рагъ хьиз хъуьрез я... М. М. Кьуна. Гьикьван дарда гьатнатIани, за садрани жуван инсанвал квадрайди туш. ЛГ, 1992, 19. XI. Синонимар: акьуллувал, мергьяматлувал. Антоним: инсансузвал. * инсанвал авун ни низ инсандиз хас тир вини дережадин амалар, гьерекатар кьилиз акъудун. - Инсанвал авун вуна Ватандиз вафалувал авун я; Ватанди рекье чан гунуг я. Къ. М. Дагъларин деринрин булах. Инсанвал авун патал и дуьньяда вуна гзаф магьрумвилер эхи авуна кIанда. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ИНСАНВИЛЕлДИ (ИНСАНВИЛЕЛДИ|| ИНСАНВИЛЕЛ рах., нар.; инсанвал хас яз. - На ви метлеб заз лагь ачух, - Гъавурда тур, кьей регъуьхъбан. Са кIус инсанвилелд рахух, КIвалин юкь уьцIей, регъуьхбан. С. С. Регъуьхбан. Инсанвилел ая дамах, кIубанвал, Ире я ама къвезмай гъвечIи веледриз. И. И. Инсан. И зи иран вах Сижарат за вал ихтибарзава. Сада садан кефи тахана, инсанвилелди яшамиш хьухь. Ш. Исаев. «Зи фонарар». Антонимар: инсансузвилелди, инсансуздаказ. ИНСАНИЯТ араб, сущ.; ди, -да; ар, -ри, -ра инсанар вири санлай. Им дуьз политика, им инсанвал я, Инсаниятдизни им хъсанвал я. Ш-Э. М. Инсансузриз нянет. Хкетдинни гьакъикъатдин арада Инсаният акъатна са яшариз. И. Гь. Хкетдинни... Алатай девирда цин, гарарин ва тIебиатдин маса гьерекатрин хура гьатна, инсаниятдивай кьве миллиард гектардилай виниз бегьерлу чилер къакъатна. ЛГ, 1996, Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
