| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИЛИЧУН гл., ни нел-квел; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; илич тавун, илич тахвун, илич хъийимир са нин-куьн ятIани винел патал жими затI (яд, нек ва мсб) жедайвал авун. Адан далудал хваран нек илична. Ф. Гьуьлуьн руш. Мад адавай дурум хгуз хьаначир. Тевледиз фена, ада вич, нафтп илична, кана. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. [Чубан гада]. Гила са кьас фу туьртIани жеда... ( Хукац-Ханумаз) Ша, азиз ХурмаХанум, зи гъилерал яд илич. А. Къ. Хукац-Ханум. И чIавуз кIвалин иесиди «пешапаян» кьилелай са квар яд илична... А. Сайд. Пешепайни гуьнуьяр. * яд иличай хьиз. ИЛЛАГЬИ || ИЛАГЬИ араб, сущ.; -ди, -да Аллагьдин тIварарикай сад. Эминан рикIхьанва хьи дар, Я Иллагъи, вид я кьадар. Е. Э. Дилбераз. Я Илагъи, Вун лап виниз ад я хьи... Е. Э. Назлу Дилбер. Вун дидеди вуж жедатIа чизчин тийиз хана, Эмин, Илагъиди илгьамдикай ваз еке пай гана, Эмин. Ас. М. Гъезелар. ИЛЛАКИ араб, нар.; кьетIен яз, масадбурулай тафаватлу яз. Мадни артух гуьзел жеда Иллаки гатуз Ахцегъар. X. Т. Ахцегьар. Амма факъирдин уьмуьр, иллаки аял йисар четинбур хьана. Диде-буба кьилел алачиз детдомра чIехи хьайиди я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Халкьдин и гьевес муькуь йисара мадни гужлу хьана. Иллаки чи республикадин чIехи эцигунрикай сад тир ЧIакIарЧпир къанал расдайла вишералди инсанри и кардиз гьавайи, гуьгьуьллудаказ куьмек ганачирни? М. М. Лезги тIвар алатIа. Антидеяди гьеле лап гъвечIи руш яз инсанрин, иллаки гадайрин фикир вичслди желбзавай. Гь. Къ. Лацу марал. ЦIийи йисан вилик КIварчагъ дередин НуьцIуьгъринни Экенрин хуьрерин агьалийрин гуьгьуьлар иллаки кIубан тир. ЛГ, 2001, 11.I. ИЛМИ араб, ктаб; кил. ИЛИМ. ИЛХИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра балкIанрин рамаг. Са геренда илхи туна масан тир, Зун дагълариз хутах, зи шив, хьел хьана. 3. Къ. Зи шив. ИЛХЬИЗ: илхьиз авун нугъ. илитIун. ИЛЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са гьихьтин ятIани хабар гуз ракъурнавайди. 2) свас це лугьуз ракъурнавайди. И вахтунда чIехи стхайри гьуьлуьн шагьдин рушан патав илчияр ракъурзавай, гьар са илчидини вичин чамран тарифар ийизвай. Ф. Гьуьлуьн шив. Алидара илчияр ракъурна Цуьквераз лишан вегьена. А. И. Самур. Вахт атайла агакьна чагъиндив, Хизандизни югъ амач секин тир. Къвез хъфизва илчияр - гаф авач... X. X. Лал свас ИМ кил. ИМА. ИМА || ИМ || ИМИ рах., тIв-эв.; -да, -да; -бур, -буру, -бура рахадайла тIвар кьунвайди ва рахазвайбуруз чизвай кас, агьвалат, кар. Им чIехи касдиз арза я, Агакьуниз дарман авачни? Е. Э. Гьарай, эллер! Им баяд туш, къаза я хьай, Вилиз акур, кьилел атай. Б. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Эвелдай им къугъун хьиз акунай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. На ви рикIин сир Зав вучиз вугудач. Еке аламат хьанани мегер ими. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Пехъивал. Им лап залан, садакай масадак акатдай азар я. ЛГ. 1997, 19. XII. Атана ирид саз кам вегьезвай Сулейман акур Гьасанбега "Им зи гада я ", - лагьана вичин кIвализ гъил кьуна хутахна. С. Зазни хуш я ви шаламар. 2) са вуч ятIани къалурзавай гаф. Им писди я, им хъсанди лагьайла... Е. Э. Камаллу паб. Им Аллагьдин несибар я... Е. Э. Яру яц. Къарид ният ими Якъин агатун хьана хьи. С. С. * им чи ара я арал, 'лугьузвай ихтилат, ийизвай кар масадбуруз талукь туш' манадин ибара. Лугьузва ваз за: Им чи ара я, Жуван акьулдиз Са чара ая! Ж. Им чи ара я. * идалай гъейри(ни) [башкъа] арал. ихтилат никай-квекай физватIа, адалай алава яз. Идалай гъейри партиядиз гьахьиз кIанзавайбурни чирна абур гъавурдик кутуна кьабулун башламишна кIанда А. И. Самур. Эхь, за мад сеферда тикрарзава. Куьн зи стхаяр я. Идалайни гъейри, зунни дустагъда ацукьайди я. М. Гь. Дагьустандин музыкантар гьеле хъуьрезма. Идалай гъейри, алай аямдин тарихчи тир Левиатова В. Н. къейдзавайвал, мумкин я, 1 -Петрди, Дербентдиз агакьайла, вич иниз икьван зурба кьушунар галаз атун гъалатI яз гьисабна. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. Идалайни башкъа, чи'халкьдихъ руьгьдин еке къуватар ава. ЛГ, 2002, 14. XI. Идалайни башкъа, гьа и 10 йисан макъамда милли паркунин мулкарай там атIун, тамун фондунин чилер кьун давам хьана. ЛГ, 2003, 22. II. ИМАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мусурман дин кьилиз акъудзавай башчи. Сифте имам хьайи ГъазиМегьамед эфендиди гьарниз чкIанвай гьерекатар санал кIватIна. ЛГ, 1992, 25. IV. МискIиндин чIехи фекьиди, Шамилахъ элкъвена, адаз суал гана: "Вун чи имам хьунал рази яни?". Шамила жаваб гана: "Белли, рази я"... Имамар къвез хъфена, абурун тербиячи, Аллагьдиз шукур, пуд имамдин вахтунда яшамиш хьана. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. 1848 - йисуз Ахцегьал вегьейла, ачухдиз Шамилан пад хьайи ва кьулухъ чIугур имамдихъ галаз фейи хейлин лезгияр Ириб хуьре ферикъат хьана. И. Гь. Мегьамед алЯрагъи. 2) мискIинда, кьейиди кучуддайла, сурал капI ийидайбурун кьиле жедай кас. 3) (чIехи гьарфуналди: И) эркекдин хас тIвар - Имам. ИМАМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера имам тир къуллугъчивал. Яхул Абдурагьманан фикирдалди, имамвилиз Куркъукъал тIвар алай дагъда хкяна. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Сфи эфендиди Миграгърин жуьмя мискIандин имамвиле ва хуьруьн къазивиле кIвалахна. Къ. Акимов. СфиЭфенди.... 1877 - йисуз Гьасаназ имамвал теклифиз Алкъвадрал махсус делегация кIвачинарна. И. Гь. КьетIен малумат. ИМАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) терм, диндихъ агъун. Эй, сугъругли Абдурагьман, Бес куь иман гьинава? Е. Э. Гьинава? гьар са касди вун паталди Иман зайиф хьана, дуьнья Е. Э. Фана дуьнья. Юлдаш хьайила камал, иман, Хъижедач вун сура паижан. X. Къ. Жемир ара. 2) мусурманвилин асул. Диндин асулар пуд я: иман я, ислам я, суьннет я. Иман вуч я лагьайтМ, на лагь: пайгъамбар, гьалейсалам АллагъТааладивай вичиз атайбурни галаз дугъривун иман я... Гъ. Куьредин жуз. ИМАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илекр, -илери, -илера имандиз талукь чирвал. Иманвилин тарс Мегьамеда Къуръандай къачуна. А; А. Имам Ярагъ Мегьамед. ИМАНЛУ туьрк, прил. иман гвай. Иманлу дагъвийринни урус имансузрин арада гзаф женгер фена. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Антоним: имансуз. ИМАНСУЗ 1 прил. иман гвачир. Антоним: иманлу. ИМАНСУЗ 2 туьрк, сущ.; -да, -да: -ар, -ри, -ра иман авачир кас, иман гвачирди. Телетлида иманлуйринни имансузрин дяве физвай гзаф йикъара Ярагъ Мегьамеда дуьаяр ийизвай. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Имансузриз табий хьайи касни имансуз жеда. А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Кьве гъил кьацIанавай ивида Имансуздаз Аллагь чидач. Ф. Н. Шивдал кьемер. ИМАНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера иман гвачир гьал. ИМАНСУЗВИЛЕЛДИ нар. иман гвачир гьалда (аваз). ИМАРАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квез ятIани талукь, махсус кIвалер. Жуьреба-жуьре имаратар Ава, духтурхана хьтин. Къанни цIикьвед колхоз гала Вичихъ, Тамам дерья хьтин. КIани кьадар хатурлу я Вири халкьариз Ахцегьар. X. Т. Ахцегьар. Вири шегьерра, са бязи районрани, яд михьи ийидай имаратар эцигнаватIани, а имаратри саки кIвалахзавайди туш. ЛГ, 1996, 7. VI. Синонимар: кIвалер, ужагъ. ИМДАД араб, т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьмек гуниз эверун, тIалабун. Буш амукьна тавакъуярни имдад. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ТIалаб ийида вавай чара, имдалди... Мехкерви Шихмегьамед. Аман Аллагь... X. Къ. ИМИ 1 сущ., араб; -ди, -да: -яр, -йри, -йра бубадин стха ва бубадин стхадин патай жувалай чIехи эркек аялар. Гьелбетда, дишегьлийрин патай мукьвайриз «ими» лугьун дуьз туш. Абур «халуяр» я. ЛГ, 1992, 19 XI. Нажмудина имидиз ужагъдиз атун теклифна. А. А. Нажмудин Самурский. Синонимар: амле, мирес. ИМИ 2 им тIарцIиэвездин рахунрин форма. Кил. ИМ. ИМТИГЬАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са илимдин рекьяй авай чирвилер (суалриз жаваб гуналди) тайинардай къайда. ~ вахкун, ~ кьабулун; дидед чIалан ~, математикадин ~; ~дин билетар, -дин вахт. 2) викIегьвал ахтармишай, ахтармишдай дуьшуьш. Ватандин ЧIехи дяве чи халкьдиз еке имтигьан хьана. Р. ИН тIв-эв., нугь.; мукьув гвайди къалурдай гаф. Бязибуруз ин кар агъур жеди. Е. Э. Гьая тийижир папаз. Заз лагь вуна ин дердинин дарман, Алагуьзли? Е. Э. Алагуьзлидиз. ИНА нар. ихтилат физвай чкада. Гьикьван хьурай зун ина, вун ана яр. Е. Э. Багьалу яр. Гьикьван хьурай чун икI чара, Зун ина, вун ана ялгъуз. Е. Э. Ялгъуз. - Вун вуч кас я? Ви ина вуч кар авайди я? - хъел кваз хабар кьуна. Б. Гь. Заз эвера. - Аллагь керим я, я хуьруьнви, ахьтин кар ина тежен. А. И. Самур. Ина абуруз недай-хъвадай шейэр, суьрсет бес жезвачир. А. Къ. Инсандин ажузвал. Антоним: ана. * ина-ана нар. гьарна, гагь сана, гагь масана. Мукьвал-мукьвал ина-ана Ава кIвалах дегишиз, Гьи чкадал хьайитIани, Жеда кеспи дадмишиз. Ж. Уьмуьрда заз таниш я. * ина [ана] вуч азар авайди я! межд., нин са чкада вуж ятIани аваз акунал кIевидаказ наразивал къалурун патал лугьудай мягькем ибара. * ина [ана] азар авач! межд., нин рахазвайди авай чкада вуж ятIани акунал кIевидаказ наразивал къалурун патал лугьудай мягькем ибара. Ина адан азар авач. Р. ИНАГ сущ.; -ар, -ри и чка. Юлдашар, мад якъин чир хъухь шаг. Х. Т. Гъуьгьвезрин хуьр. Чан вах, гьар вуч кIандатIани ая, амма къула авай цIай хкадариз тахьуй, таг цIай жагъидай чка туш. Ф. Инаг михьи ва гегьенш чка я. 3. Р. ЦIийи ханлух. Инаг лагьайтIа, вичихь 5000 йисан тарих авай къадим Дербент шегьердин музейзаповедник я. ЛГ, 2001, 15. II. Къведай рехъди гадайрин рикIе Афгъанистандиз тухунин кьурху авайтIани, гила, инаг акурла, гьаникайни акьван кичIезмачир А. Къ. Аскервал башламишай югъ. ИНАД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дерт, гъам. КIваляй шумуд затI квахьайла, Тухвайдаз инад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. КIани яр жувавди такьун Дуьньядал инад я, гуьзел. Е. Э. Ярдиз. Бес гьикI хьана, яр, вав авур зи икьрар? На гаф техуьн заз инад я, кIани яр. Е. Э. 2) бедбахтвал Шикаятна залай ярдиз, Бес тушни инад, къарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Лезгистан уьлкведиз акуна инад, Зулум хьана факъиррал, я Ребби. X. Къ. Къарабагъда кьейи Агьмад. * инад авун гл., ни низ-квез дерт, гьам авун. Ихьтин инад авурди ваз Чидай кас туш эсиллагь заз! Ш. Ю. «Кукудин къимет». * инад хьуй! межд. дертлу хьуй! КIваляй шумуд затI квахьайла, тухвайдаз инад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. * инад хьун гл., низ дертлу хьун, гъамлу хьун. ИНАДУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а|| ая, -ин, -рай, -мир; инад авун, инад тавун, инад тахвун, инад хъийимир дертлу, гъамлу гьалдиз гъун. Зи дустари ахмурзава, Заз душманри инадзава, Жувандани, Чарадани Зун акьадиз астадзава. С. К. Им вуч регъв я? ИНАЙ нар. рахазвай чкадай. - Квахь хъия инай чан аламаз!.. Б. Гь. Заз эвера. ИНАЛ нар. ихтилат ийизвай кас алай чкадал. За ваз лугьур са гаф ава, инал ша. Е. Э. Гуьзел. Инал Гьажимурсални алай. А. И. Самур. Инал, суфра вегьена, фухуьрекни незва. А. А. Пад хьайи рагъ. Я къари, къала вунни инал ша кван. А. Къ. Жуьгьенар. * инал-анал нар. инсан жезвай, физвай, адаз аквазвай чкайрал. Ичкидикай дуст хьайила, Инал-анал суст хьайили... На яйлухдиз тIвал ягъа. Ж. На яйлухдиз тIвал ягъа. ИНАЛЛАЙ (> инал алай) нар. ихтилат физвай чкадал алай. Са арадилай хтай дерзичиди «иналлай парчадин кIус гьинава?» лагьана. ЛГ, 2003, 16.I. ИНАНМИШ: инанмиш(ар) авун гл., вуж нин-куьн чIалахъ хьурун. Жув а гьакъикъатдихъ инанмишар авунни регьят я. А. Къ. Жува жувахъ галаз гьуьжетун. * инанмиш хьун гл., вуж нихъ-квехъ чIалахъ хьун. Жемят сакIани пачагь тахтунай гадариз хьунал инанмиш жезвачир А. И. Самур. - Куьн захъ инанмиш хьухь! А. И. Самур. Зун инанмиш тирвал, абурукайни сад Майрудин Бабаханов я. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Абур къуьзека ихьтин кар авуна лагъана чпин вилерихъ инанмиш жезвачир. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. * инанмиш хьухь! межд. 'чIалахъ хьухь, шаклу жемир' манадин ибара. Инанмиш хьухь, за фикир авурди тушир, икьван яшар заз гуда лагьана. А. Къ. Дагьустан шаиррин уьлкве яз ама. ИНАНМИШАРУН || ИНАНМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч, нихъ-квехъ; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; инанмишар авун, инанмишар тавун, инанмишар тахвун, инанмишар хъийимир лугьузвай гафар, фикир, ийизвай кар дуьзди тирдахъ, туширдахъ са шакни авачир гьиссдиз гъун. Гьар сеферда важиблу собранийриз ва совещанийриз фидайла, чун, райондин работникар, ам гилан девирдив кьунвай гьалда парталар алукIун герек тирдахъ инанмишариз алахъдай. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Ви гьалари квез, жегьилриз, чи жегьилвиликай чир хьун артухан кар туширдахъ зун инанмишарна. Я. Я. Агалай сандух.... руш и кIвалах дуьшуьшдай хьанвай кар я лугьуз гада инанмишариз гзаф алахъна. Я. Я. Агалай сандух. Вуна зун инанмишарна, Бег. А. А. Пад хьайи рагъ. Абдулбаридин уьмуьрдин тежрибади, инсанпересвили, бажарагъди зун, чи арада Нурият хьтин инсанар авайдахъ ва жедайдахъ, инанмишарзава. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. ИНАНМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са гьихьтин ятIани гьакъикъат дуьз тирди, туширди гьиссдай гьал. Ахварнач за, амма зи къалабулухвилин серсервал квахьна, чандиз къувахъ инанмишвал, къуват кIватI хьанва. Къ. М. Хайи чилин таватар Хуьруьн майишат кIвачел акьалтдайдахъ авай инанмишвални артух жезва. Н. Ибрагьимов. Бине авачиз наразивалзава. Гьа и текст кIелдай вахтунда за жув сагъ хъижедайдахъ икьван гагьди тавур хьтин инанмишвал гьиссна. А. Бутаев. Гьажи-Давуд ва лезгийрин азад женгер. Антоним: инанмишсузвал. ИНАНМИШВИЛЕЛДИ нар. инанмишвал хас яз. Са гзаф гагьда хиялдик акатна, ахпа ада инанмишвилелди лагьана... Ф. Лукьманал Гьаким. Са затIни вавай жедач, якъадаш Серкер, мад вун амукьда, - инанмишвилелди жаваб гана Аюба. Къ. Къ. Кьелегъал йиф. Аллагь регьмет хьайиди, на лугьуди, чурчул яз дидеди хайиди я; ам гьакьван зирингдиз ва инанмишвилелди гьар са къван, гьар са чихел мягькемдиз кьаз дагъдиз экъечIдай хьи, квез акуна кIандай!.. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... Жамал викIегьдиз къарагъна, инанмишвилелди трибунадихъ фена. Гь. Къ. Лацу марал. Мадни хкIанз чIулав вилер атIумарна инанмишвилелди заз килигиз, шум галтадиз акъваздай. А. Къ. ЧIарав. Синоним: инанмишдиз. Антоним: инанмишсузвилелди.. ИНАНМИШДИЗ нар. вичи лугьузвай гафар, фикир, ийизвай кар дуьзди тирдахъ са шакни авачиз, инанмиш яз. -Гьелбетда, куьмек ийиз жеда, зи хва, - инанмишдиз жаваб гана Мердана. А. Раджабов. ЦIапан. - Ваъ, ваъ, - инанмишдиз лагьана руша. Гь. Къ. Месэла гьялна. Синоним: инанмишвилелди. Антоним: инанмишсузвилелди, инанмишсуздаказ. ИНАНМИШСУЗ прил. инанмиш тушир. * инанмишсуз хьун гл., вуж инанмишсуз тир гьалдиз атун. ИНАНМИШСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инанмишсуз тир гьал. Антоним: инанмишвал. * инанмишсузвал авун гл., ни инанмишсуз тир гьалдиз гъун. ИНАНМИШСУЗВИЛЕЛДИ нар. инанмшпсузвал хас яз. Синоним: инанмишсуздаказ. Антоним: инанмишвилелди. ИНАНМИШСУЗДАКАЗ нар. инанмишсуз яз. Синоним: инанмишсузвилелди. Антоним: инанмишвилелди, инанмишдиз. ИНАНМИШУН кил. ИНАНМИШАРУН. ИНВАЛИД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сагъламвилиз зарар хьана, зегьмет алай кIвалах жезмачирди. Герейхан Ватандин чIехи дяведай кIвач галачиз, инвалид яз хтанвай. С. М. ЦицIигъ-наме.... государстводин законрал асаслуяз, чун, Ватандин ЧIехи дяведин инвалидар, ветеранар, вири улакьра пулсуздаказ тухузвайди я. ЛГ, 2000, 14. ХII. ИНВАЛИДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инвалид тир гьал. За жуван инвалидвилин удостоверение къалурна... ЛГ, 2000, 14. ХII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
