| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЗИДИ тIв-эв. рахазвайданди. Бес зиди вун, видини зун тушни, яр. Е. Э. Тушни яр? Зиди квез лугьун я, амай крар квез чида, - лагьана Нямета. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Ваъ, къурху гун туш зиди. А. С. ЗИД араб, прил.; къаншар тир. # ~ амалар, ~ теклифар. ЗИДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера къаншарвал, аксивал. Вири и месэлайра фикиррин зидвилер, сад муькуьдаз къарши хейлин теклифар пайда хьана. Р. И. Гьайдаров. Гомеран стха. ЗИЗИ 1 [дзидзи] сущ.; -ди, -да; -яр, йри, -йра нур алай, аялрин рикI алай затI (адет яз, аялар къугъвадай куьлуь-шуьлуь). Аялриз зизиярни къачуна, рекье гьат хъувуна. Р. ЗИЗИ 2 прил. нур алай. Амма руьгьда гунагькар зи ама кьуд гаф гзаф зизи, Кузва къе зун гьа кьудан цIал: "Заз гунагьар ая гьалал". А. Къ. Худа, хьуй зун аманат вал... * зизи авун векъи, гл. туькIуьрун, чIагурун. Вун зизи авуна гьиниз физвайди я? Р. ЗИКИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дуьа, тариф. Шейх Мегьамед ацукьай къван, Гьатна ана зикридин ван. X. Кь. Я Эренлер. Гьар юкъуз ван къвезвай япуз зикирдикай кат жедани. Ас. М. Гъезелар. * зикир авун гл дуьа авун, тариф авун. Ви тIвар зикир ийиз, амай гафар вири куьтягь хьана. Е. Э. Мубарак Исмаил. Агакьдалди зикр ийиз Секин хьана, я Эренлер. X. Къ. Я Эренлер. ЗИКИРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир тикрар авун, минет авун. Абдулгьамидан вил вакай атIуч, на фикирмир, Фаряд ая, - я Рабби, - лугьуз, гъейри зикирмир. ЧIилихъ Абдулгьамид. За руьгьдикай фикирзава... Худа, за ваз зикирзава: Мягькем ая виждандал зун И Уьмуьрдин зинданда зун. А. Къ. Туба ва я руьгьдин поэма. Са аят тир хъвер авуна, Ихьтин гафар зикирна... А. Межидов. Вафалувал. ЗИКР кил. ЗИКИР. ЗИЛ фарс, сущ.; -ди, -да музыкадин макьамар язавайдаз куьмекчи сес. Бирдан абурухъ кеменчадин Зил квай сесер галукьда. Ш-Э. М. Вуч кими я? * зил кьун гл., ни 1) макьамар язавай зуьрнедихъ галаз акъваз тавуна сесер акъудун. Гьамиша вилер акьална зил кьазвай кьавалдин вилер, пелел манатар алкIурайла, кIерецар хьиз экъетI жез, ахъа жезвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. са ни ятIани лагьай гафар, фикирар тикрар авун. Ван ацалтна сада садав кьада зил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Жемятдин кар виликди физ акур девлетлуйри ва гьамиша абурухъ галаз зил кьазвай фекьи-фахради душманвилер башламишна... Б. Гь. Заз эвера. Лекъ къарагъна - шагьвардиз кьий луварин, Пакам кьиляй зил кьада вав свалари, Шалбуз дагъдин эквер алай Игулар. Ж. Байрамалиев. Игулар. Шехьда, зил кьаз хайи вахав... А. Къ. Заз - дад-бидад..; ЗИЛЛЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра четин гьал, азият.... зиллетдик акъудай уьмуьрди адаз са эсерни авунач лагьай чIал жедай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Виридаз кIанзавайди Къазимегьамедан зиллетрал эхир эцигун ва адаз куьмек гун, гежел вегьин тавуна ам душмандин зегьерлу къармахрай азад авунин кар тир. А. И. Самур, III.... яхцIур йиса авайла, зиллетдикди азарди барбатIнавай Етим Эмина вичин виридалайни дуьзгуьн, философиядин шиирар кхьенай. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. * зиллетдик кваз хьун гл., вуж Куьгьне дуьньяда ам вири кесибар хьиз азабдик, зиллетдик, девлетлуйрин пацук хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Аль-Бараъ ибн- Азиба, Аллагь адалай рази хьурай, суьгьбет ийидай: "Чаз Расул Аллагьди, Аллагьдин салаватар ва саламар адан кьилел хьурай, азарлудал кьил чIугун, кьейиди кучудиз тухудайла сурухъ фин, тирш атайдаз хийир, сагъвал тIалабун, гайи кьинез вафалу хьун, зиллетдик квайдаз куьмек гун, эверайдаз гьай лугьун, салам гун эмирнавайди я". Диндикай Суьгьбетар || Самур, 1994, №3. ЗИЛЛЕТДИКДИ нар. зиллет хас яз, четинвилелди. Ирид цIуд йис Уьмуьр хьана, Зиллетдикди четин фена. С. С. Колхоз. ЗИЛФЕР шиир, сущ.; гзаф. къ.; -и, -а кифер; дишегьлидин кьилин чIарар. Лацу хъуьхъвер чIулав зилфер. Е. Э. Картарикай вич я лачин. Ви зилфериз авайди туш гьич къимет, Аман, кумир вуна зи чан, Селминаз. Е. Э. Серминазахъ галаз Суьгьбет. Хъуьхъверив зилфер гутуна, Зи ярдиз килиг, севдуьгуьм. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. ЗИЛЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зил кьазвай зуьрнечи. Рушарик шабашар кутазвай, зуьрнечийриз вегьезвай пулар Усмана зарафат патал, зилчидин пелел алкIурзавай. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ЗИМБИЛ кил. ЗИНБИЛ. ЗИМИР кил. СИМУРГ. ЗИ(Н) зу(н) - тIв-эвездин талукьвилин падеждин форма я. Кил. ЗУ(Н). ЗИНА араб, сущ.; -ди, -да; ашнабазвал. Гьахъ гвачир итимар кьин, А чиркин тир зинадиз фин. А. Гь. Инсан. ЗИНБИЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вучятIани тун патал тIваларикай раснавай къен авай затI. Зинбилни гваз Къурбанан Кьилихъ фена ацукьна. X. Т. Сунани Къурбан. Пул жуван зинбилда хутур. А. А. Пад хьайи рагъ. Вичи са мичIи кIвале лацу кIек зимбилда туна эцигна. ЛГ, 1998, 3. III ЗИНДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дустагъ. За руьгьдикай фикирзава... Худа, за ваз зикирзава: Мягькем ая виждандал зун И уьмуьрдин зинданда зун. А. Къ. Туба ва я руьгьдин поэма. ЗИНДИКЬ араб, прил. кубут, келекуьтуьр. - Ярагъмед, къе вун пиян я, зиндикь, зун вахъ галаз пака рахада, - лугьуда Герейхана. С. М. ЦицIигъ-наме. МинтIикь инсан зиндикь жеда... А. А. Гъезел. ЗИНЕВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пажвал, чалкечирвал. «Аквазвани, пердеярни дакIардин КIевирнама -югъ атанва нисиниз. Зиневилиз кьил яна, икI базардин Юкъузни рехъ тагуз йикъан экуьниз КутIурзава кIвале етим аялар: Аквазвани, чалкечирдин амалар?» ЗИНЕТ фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьрчегвал, дамахлувал. Намрудавай дуьзмиш тахьай зинет я, Ихьтин Уьмуьр жагъай жанан мубарак. Е. Э. Мубарак. ЗИРБА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра техил, гъуьр алцумдай уьлчме, 14 кг. Зирба гуниз темягь уна, 10 кипени тагуз туна. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. ЗИРЕК 1 перс, прил.; диривални кIубанвал квай. Зирек тир гьалар я рушар. С. С. Рушариз. Адалай зирек я машин. С. С. Примусдин тариф. Тейлини Тават къуншияр тир. Абур кьведни гьайбатлу, зирек, вири кIвалахар алакьдай, ван алаз рахадай дишегьлияр тир. С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: дирибаш. ЗИРЕК 2 нар. диривални кIубанвал кваз. Диривални кIубанвал кваз, Вун мектебдиз алад зирек. С. С. Назани. зирек хьун гл., вуж диривални кIубанвал квай гьалда хьун. ЗИРЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зирек гьал.... бубадиз абуру чпин зиреквиликай ва кьегьалвиликай суьгьбетар ийизвай. Ф. Гьуьлуьн шив. Зиреквилел атайла, гьич Авай туш квез тай, Хъуьлуьдар. X. Т. Хуьлуьдар. Диривилиз, зиреквилиз килигна, Юлдашри ихьтин са теклиф эцигна. X. Т. Гьавадин пагьливан. Чи складрин къаравулчи Лавгъавал авай инсан тир, Уях хьана акъваздай ам, Зиреквилиз аслан тир. Ж. Тарифри алдатмишна. Синоним: дирибашвал. ЗИРЕКДАКАЗ нар. зиреквал кваз. Рахана ам кIуфук хъвер кваз... зирекдаказ. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Синонимар: зирекдиз, зиреквилелди, дирибашдиз. ЗИРЕКВИЛЕЛ || ЗИРЕКВИЛЕЛДИ нар. зиреквал кваз. Гьар са карда кIвенкIвечи даим Ада пара зиреквилел, Кьуна чуькьвена чи гъилер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Зиреквилел атайла гьич, Авай туш квез тай, Хъуьлуьдар. X. Т. Хъуьлуьдар. Гъуьлуь зиреквилелди кIвалахзавай. 3. Э. Пата вил авайди. Пашадин вилик зиреквилелди хкадарна эвичIай офицерди, «и балкIандиз тай авайди туш» лагьана тарифна. А. И. Самур, III. Синонимар: дирибашвилелди, дирибашдиз, зирекдиз, зирекдаказ. ЗИРЕКДИЗ нар. зирек яз. Руш экъечIна зирекдиз кам къачуна... Ш-Э. М. Трактористка Секне. Синонимар: дирибашвилелди, дирибашдиз, зиреквилелди, зирекдаказ. ЗИРЗИБИЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда, кIвале герек амачир затI(ар), чиркинар.... платформадин анихъ зирзибил гадариз хъурт арадал атанва. ЛГ, 2000, 14. XII. Тарки поселокдай зирзибиларни гъизвай. ЛГ, 2001, 22. II. Зирзибил вахт-вахтунда вахчузва ва махсус чкадиз гадарзава. ЛГ, 2001, 19. VII. Амма гьамиша каш авай адан руфун ацIудай вахтар жедачиртIани, пехъивал алуддай кIус-тике адаз я зирзибилрин гьамбардилай, яни вичин подвалдай гьатдай. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: зибил. ЗИРИНГ фарс, прил. къекъведайла йигин, гзаф' гьерекат квай. Юкьван буйдин зиринг руш, рак ачухна, салам гана, колхоздин председателдин вилик акъвазна... Н. К. Заза. Атлухан виликан зиринг жегьилдиз ухшар яз амачир. 3. Гь. Бубадин кIвал. Чаз хъсан кар алакьдай, зиринг руш лазим къведа. Гь. Къ. Танкистдин свас. * зиринг хьун гл., вуж; къекъведайла йигин, гзаф гьерекат кваз хьун. Акьван зиринг жеч парахуд. С. С. Примусдин тариф. ЗИРИнГВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зиринг гьал. Кьве югъ заз гьик акъатнатIани чир хьанач: суфрадихъ ацукьна гацум хьайи кIвачериз кьуьлерик зирингвал хкиз. Анжах шадвал рикIевай инсанрин юкьваваз. М. Б. Спелар. Инсандин, пеле хьиз, чинани биришар гьатзава, кIвачерин зирингвал квахьзава... Н. Ибрагьимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава ЗИРИНГВИЛЕЛДИ нар. зирингвал хас яз. Синоним: зирингдаказ, зирингдиз. ЗИРИНГДАКАЗ нар. зирингвал кваз. Синоним: зирингвилелди, зирингдиз. ЗИРИНГДИЗ нар. зиринг гьалда аваз, зиринг яз. КIваляй Султан экъечIна. ТIимил къван кIул вегьенваз, амма зирингдиз къекъуьн хесет хьанвай куьлуь шуьткьверри кьунвай чIулав, ири вилер авай, итим къецел экъечIна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Аллагь рагьмет хьайиди, на лугьуди, чурчул яз дидеди хайиди я; ам гьакьван зирингдиз ва инанмишвилелди гьар са къван, гьар са чихел мягькемдиз кьаз дагъдиз экъечIдай хьи, квез акуна кIандай!.. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... Османа зирингдиз зи чемодан, ктабар авай чил кьуна. Гь. Къ. Учителдин ихтилат. Синоним: зирингвилелди, зирингдаказ. ЗИРПИ прил. ацIай якIарин. # ~ аял, ~ итим. ЗИЯН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зарар. Къунши патал жуваз зиян къабулна. Р. * зиян(ар) гун гл. ни-куь низ-куьз зарар гун Амма ада садра кьванни садазни зиян гузвач. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. Ида романдин къурулушдиз зиян тагана туш. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Ви гадади ва адан юлдашри халкьдиз, государстводиз гзаф зиянар гана... Я. Къафаров. Москвада ава. «Иблистандин тапарар» газетдин макъала зал вегьенвай буьгьтан яз кьабулин ва ада заз гайи руьгьдин ва пулдин зиян виш агьзур манатдалди эвез авун ва, адал алава яз, уьлкведа кьиле физвай инфляциядални кIевелай амал авун умудлу яз тIалабда. А. Къ. Гилигзава. * зиян(ар) хьун гл., низ-квез зарар хьун. # тамариз ~, никIериз ~, хуьруьнбуруз такур хьтин зиянар хьана. - Зи гаф гаф я. Ктабдикай зиян жедач. Б. Гь. Заз эвера. Чи колхоздиз зурба зиянар жедай, -давамарна Ашуралиди. Я. Къ. Юристдин дафтардай. ЗИЯНКАР 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зиян гудайди. # хуьруьн майишатдин ~ар, емишрин ~ар; ~ар тергун. Гьашаратрин арада гзаф зиянкарар ава. 3. К. ТIебиат чирун. ЗИЯНКАР 2 прил. зиян гудай. # ~ къушар, ~ вагьши гьайванар, ~ инсанар. Вич вичел хтай Зилфукъар зиянкар жанавур хьиз катда. И. В. Ревизор. ЗИЯНКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зиянкар тир гьал. Душмандин зиянкарвилер къаланай, Колхозчийриз гуз виликамаз хабар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Суддал гражданвилин агьалийрин арада хьайи гъуьжетрин гъвечIи зиянкарвилер авурбурун месэлаяр гьялзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * зиянкарвал (зиянкарвилер) авун Суддал гражданвилин, агьалийрин арада хьайи гъуьжетрин, гъвечIи зиянкарвилер авурбурун месэлаяр гьялзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЗИЯНКАРВИЛЕЛДИ нар. зиянкарвал хас яз. # ~ эгечIун, ~ рахун. ЗИЯНЛУ туьрк, прил. зиян(ар) гудай, зарарлу. Синонимар: зарар квай, зиян квай, чIуру. Антонимар: хийирлу, хийир гудай. ЗИЯНСУЗ туьрк, прил. зиян(ар) авачир (квачир). Гьар гьикI ятIани, зиянсуз кьадар яз гьисабзава: итимар патал гьафтеда тахминан вад литрдив агакьна юкъван дережадин туьнтвал авай пиво ва я чIехи 10 бокал чехир. ЛГ, 2001, 22. II. Синонимар: хийирлу, хийир гудай. Антонимар: зарар квай, зиян квай, чIуру. * зиянсуз авун урус [обезвредить], гл., ни вуч зиян гудай гьалдай акъудун. 51 фугас чиликай хкудна, зиянсуз авуна. К, 1991, 10. XII. ЗИЯНЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зиян гудайди. Кутуна вири кьилдин налогрик, Лап акъатай хци зиянчийрин крар вугана суддиз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ЗИЯНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зиянчи гьал. # зиянчивилин нетижаяр, зиянчивилин вилик пад кьун, зиянчивилиз рехъ тагун. ЗИЯРАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Аллагьди къалурнавай рекьиз къуват гун. 2) Аллагьди къалурнавай рекьиз табий тирди къалурдай дуьаяр ийидай чка. Я хъсан кас, зун ви зияратдиз атанва, вагай мурад тIалабиз. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Зияратдихъ вил гала чин. X. Къ Вейсул Къаранидиз. Зияратдиз фидай рекье, Мердимазар дуьшуьш тахьуй! С. Ярагъви ашукь Уьзден. А дагъда чал вичик тIаратIар кутуна хуьзвай зияратни гьалтна. Пенсияда авай ветерандин пеше жегьил несилдиз ватанпересвилин, халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарунин тербия гун я. ЛГ, 2003, 16.I. ЗИЯРАТУН гл., -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; зиярат авун, зиярат тавун, зиярат тахвун, зиярат хъийимир Аллагьди къалурнавай рекьиз къуват гун. Фена чун пIир Сулейманал Зияратиз чна анал. X. Къ.Я. Эренлер. ЗИЯРАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зиярат ийизвайди, зияратдиз физвайди. ЗНАК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лишан. * твердый знак урус, сущ. ъ гьарфуниз твердый знак лугьуда. Ам лезги кхьинра кьве дуьшуьшда ишлемишзава: 1) ачух тушир туьтуьхдин сесинин гьарф яз, месела, ваъ, яъ; 2) лезги чIалан са бязи ачух тушир сесер къалурдай составной гьарфарин са лишан яз, месела: къ, гь, хъ, къв, гъв, хъв. ЗНАЧОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани рекьяй кьетIенвилин лишан. Вахтар алатана. Университетни куьтягьна. Са юкъуз чна дипломар ва значокарни вахчуна. ЛГ, 2001, 15. II. ЗОБ урус, сущ.; -ди, -да туьтуьнин азаррикай садан тIвар. Дагьустандин дагълух районра зоб авай ксар мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. И азар акатайла, туьд дакIвазва, адан акунар дегиш жезва. ЛГ. 1997, 12. XII. ЗУГЪ сущ.; -вади, -вада; вар, -вари, -вара гъвечIи цуьрц.... атIай чинаррин ва маса тарарин пунарилай хквезвай зугъвар, диде-буба амачир етимар хьиз, аквада... 3. Ф. Шехьзава рикI... ЗУЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара гьар жуьредин себебралди бедендик акатдай къайивилин гьисс. Амма исятда ам (марф. - А. Г.) кьадардилай артух къайи тир, муркIадин харар кьван адан къайи стIалри зи бедендиз зуз акъудзавай. Н. Мирзоев. Къайи стIалрин марф. Хъуткьунна аппаратдилай трубка хкажна ада вичиз герек нумра кIватIна. Рушан бедендиз зуз яна. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
