| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЗАРАФАТАРУН аспект. || ЗАРАФАТУН гл., ни никай-квекай -да, -на; -из, -зава; -ин, ая || -а, рай, -мир; зарафат авун, зарафат тавун, зарафат тахвун, зарафат хъийимир Зарафатарда гагь-гагь бязи дустари, Ихтибардин, гьуьрметунин лишан яз... Ж. - Эээ, акI хьайила, Мурсал халу, зун тапарардай кас туш, - зарафатна ада. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. - Им вуч я, Малла? ТахьайтIа, на чакай зарафатарзавани? - хабар кьуна серсер хьайи мугьманри. Ф. Къуьрен шурпа. ЗАРАФАТДАЙ 1 зарафат существительнидин къакъатунин I падеждин форма. ЗАРАФАТДАЙ 2 зарафатун глаголдин фад алатай вахтунин форма. ЗАРАФАТДАЙ 3 нар. зарафат яз. Зарафатдай лагьай гаф рикIивай хьана. Р. Синоним: зарафатдалди. Антонимар: рикIивай, зарафатсуз. ЗАРАФАТДАЛДИ нар. зарафат кваз. Зав зарафатдалди рахамир. Р. Синоним: зарафатдай. Антонимар: рикIивай, зарафатсуз. ЗАРАФАТУН кил. ЗАРАФАТАРУН ЗАРАФАТСУЗ туьрк, нар.; зарафат тушиз, зарафат квачиз. - Зарафатсуз лагьайтМ, кьве руш ава... Ж. Гь. Дидедин кьарай авачир рикI. Антонимар: зарафатдай, зарафатдалди, рикIивай. ЗАРАФАТЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зарафатар ийидайди. Сулейман чи кIвализ атайла, зунни гзаф шад жедай. Ам гзаф зарафатчи ва зурба суьгьбетчи тир. 3. Султанова. Зигьиндин гелер. Мад гъуьл алай чкадал паб рахач хьи, - гаф кутуна маса зарафатчиди. Гь. Къ. Четин бахт. г ЗАРАФАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зарафатчи тир гьал.... хуьруьнбуру зарафатчивилиз килигна «Кваса» лагьай тIвар акьалднавай бригадир Бала акуна. Б. Гь. Заз эвера. ЗАРБ 1 сущ., тек-туьк; -уни, -уна йигинвал. Зарб хкатай чи кIвачикай, Гъил хкуд тийиз хъуьчIуькай. С. С. Пара рикIиз къайи югъ я. ЦIразва хьи жив, ВацIарик акатнава зарб, Ахъайнава киф. А. С. Саяда лугьузва мани. * зарб кваз нар. зарбдиз. Рамзията тама тади кваз кIарасар атIузвай. Зарб кваз ягъай дегьре кIарасдикай хкатна адан кIвачихъ галукьна. 3. Э. Рамзият. Шивривдин ван алай, зарб кваз физвай вацIун каф акьалтнавай, алцифай ци абур чуьхуьзва. 3. Э. Кек галкIизва. Ихътин палтадин тIеквенрай акъатай гзаф зарб кваз къвезвай растворди майкопдин къатар чукIурунин карда палтадиз еке куьмек гуда. Б. Гь. Вили вилер. Зарб кваз атай гъуд, чинихь галукь тавуна, кьуьнелай гвяй хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз ЗАРБ 2 прил.. йигин тир. # ~ вацI, ~ машин, ~ макьам, ~ рахунар. ЗАРБ 3 нар. йигиндиз, зарбдиз. Тарс туна, зарб гьализ балкIан, Гьаниз рекье гьатда фекьи. С. С. Фекьийриз. Гагь кичI акатна, рикI чуькьвез, гагь зарб физвай машинди кьезилвални гьевес кутаз, Селвана къайи цяй чими циз вегьизвай; А. А. Пад хьайи рагъ. ЗАРБАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зегьер кIватIзавайди, зегьер квайди. Я залум хан, къалур ийиз зарбар на Ашукьди вуч къан авуна кьада ваз. Л. Эгьмед. Я залум хан. ЗАРБАФ фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къизилдин гьал кваз хранвай парча. Хуьда за вун дере, зербаф, дибада. Е. Э. КIани яр. 2) гьа парчадикай хранвай перем. Къуьлуьн фу нез алукI ипекдин зарбаф. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр. 3) (чIехи гьарфунилай - 3) дишегьлидин хас тIвар: Зарбаф. Феталиди салам кьуна. Зарбафавай жузунар авун... А. Сайд. Вили яна. ЗАРБАЧИ сущ; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалахда кIвенкIве авайди. Зун цIинин суз зарбачи тир... А. Ф. Зарбачи Гьасан. Райондин тIвар-ванавай зарбачияр, производстводин кIвенкIвечияр аниз илифнавай. К. ЗАРБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зарб тир гьал. ЗАРБДАКАЗ нар. зарб гьал хас яз. -Зи балкIан бажагьат адав агакьда, - фикирна балкIандин фиридив игис хьана, дабанралди гьайван зарбдаказ гьалзавай Гьуьсейна. 3. Р. ЦIийи ханлух. Синонимар: зарбдиз, йигиндиз, йигиндаказ. Антоним: аста-аста. ЗАРБДИЗ нар. зарб гьал хас яз. Амма «Зим» зарбдиз физвай, аквазмайди машиндин кьулухъ кузвай анжах яру кьве фонарь тир. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Ракъинин эхиримжи нурарал шадвал ийизвай пIапIишар гагь чи кьилел цавуз хкаж хьана са чкадал акъвазна, гагь... виняйгъуз ахватзавай къван хьиз зарбдиз чилел эвичIнава. Б. Гь. Гъетер. Дагъларихъай агъадихъ зарбдиз тепилмиш жезвай вацIун лепейрилай серин шагьвар къарагъзава. Гь. Къ. Къемер Къилинж. Синонимар: зарбдаказ, йигиндаказ, йигиндиз, кIевиз. Антоним: аста-аста. 3АРБУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; зарб тавун, зарб тахвун, зарб хъийимир арифметикадин кьуд амалдикай сад. Зарбдайла ва пайдайла, са бязи вахтара кIеве гьатзава. ЛГ, 2001, 19. IV. ЗАРГАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къизил-гимишдин устIар. Гимичи гимини гваз гьуьлуьн къерехдив туна, вич са заргардин патав фена, кьве виш манат гана и хамунин гьар са чIарчIин кьилиз са куркур ягъиз туна. Ф. Лайихлу паб. Къизилдикай, гимишдикай гуьзел шейер расзавай кас. Кьве ричIави чебни заргар... С. С. Примусдин тариф. Белки, адак заргардин Гуьзел пеше ква жеди. А. С. КIанда и чил. ЗАРГАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера къизил-гимишдин пешекарвал. Вавай заргарвал хъижезмач, кавхавал ая! лагьана инсанри. - Чаз вун кIанда. Гь. Къ. Четин бахт. ЗАРДА сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра хъипи хьанвай афнияр. Лап куьлуьбур санихъ, юкьванбур санихъ, хъипи хьанвайбур ( зардаяр) санихъ хкягъзавай ада. 3. Ф. Чранвай арфунагар ЗАРЛУ туьрк, прил зардин, зар алай. Мегьамедни Айдабег зарлу парчадикай чин чIугунвай хъуьтуьл ястухрал ацукьна. 3. Р. ЦIийи ханлух. ЗАРУЛ фарс, прил. пашман. Цавай къвезва зарул сесер дурнайрин. А. Ал. Вадар. КIани-такIан гъваш на заз Тамир икI зун зарул на. Ж. Пуд манат пул. * зарул хьун гл., вуж ; туькьуьл яз, пашман яз. -Жечни, хуьруьнви, са хъсанвал зазни авуртIа! - зарул яз жузуна туьквенчиди. А. И. Самур, III. Чун чилик ква лугьуз шехьмир зарул яз, Гьахъ паталди гана жуван чан чна. А. С. Пакам хийир... ЗАРУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера зарул тир гьал. ЗАРУЛВИЛЕЛДИ нар. зарул гьалда аваз. Вун ТахьайтIа, мад завай яшамиш хъижедач. Зи язух ша! - зарулвилелди ам минетиз эгечIна. А. И. Самур. Абур къачудай вуж; ава, низ гун? - зарулвилелди шкьакъ туьквенчиди лагьана. А. И. Самур. Арабадиз мукьва хьайила, абуруз Вич вичелай фена, иви фенвай свас, къундахда авай аял галаз зарулвилелди шехьзавай кьари акуна. А. И. Духтур. ЗАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанвал. Заз уьмуьрда ван хьайид туш, Хьана лугьуз и дуьньяда Ахмакь, кьудуз, зат авачир Гитлер хьтин гьарамзада. X. Т. Кьуд йис. А вахтунда немсеривай чеб атай пад анихъ акъвазрай, гьеле, диде-буба, зат, намусгъийрет вири квахьда. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. И арзадини Гимбутан затдик чIурувал квайди ашкара авуна. А. А. Лезгияр азадвилин женгера. Лап эхиримжи вахтарал къведалди литературада мягькем хьанвай фикир авай; Лезгийриз Шарвилидикай туькIуьрнавай эпос авач. КилигайтIа, авазва, вични успатвилин жигъетдай маналуди! Затдив атайла инсанпересди. Р. Р. ЗАТI араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) са вуч ятIани, шей. Бес угъриди затI тадани, Авай чка чиз хьайила? Е. Э. Вирт квахьайдаз. КIваляй шумуд затI квахьайла, Тухвайдаз инад хьуй, яллагь. Е. Э. Къедекнн пер чуьнуьхайдаз. Ахварайни адан къайда: Чарадан затI нен гьавайда. С. С. Фекьийриз. 2) гьакъикъат (тирди). Ажеб хъсан затI я мектеб. С. С. Дидедиз. Заз и дуьньяда такур затI амач. 3. Р. Веси. 3) вичин асул мана амачиз, вичелай вилик квай гафунин мана артухардай шикилчи гаф. СуракьзатI авурла, Гьемзетаз Бедирнисе колхоздин бухгалтер Шамсидин вах тирди чир хьана. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 4) урус эдебиятдин эсер, произведение.... чна чи басмадин асасдиз куьре нугъат къачунавайди, амай нугъатрал кхьей затIар - шиирар, гьикаяяр, пьесаяр, романар кьабул тавуна тадач. Гь. Гь. Лезги чIалан нугъатрикайни гьарфарикай са кьве гаф. Дугъри я, адахъ мана-метлебдин рекьяй усал затIар ава. А. А. Лезгийрин литература. Михаил Булгакован гафар рикIел аламани: виридалайни хъсан затIар кухняда, столдин пипIел кхьизвайди я. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. * са затIни) туш * затI-матI рах., сущ. Суван халкьдин затI-матI авани? А. А. Пад хьайи рагъ. Бес атана, жибиндин харжияр патал затI-матI тагайди вуж хьурай?! А. А. Пад хьайи рагъ. * затIни тийижиз хьун гл са куьникайни хабар авачиз хьун. Етим Эмин, затIни течир аял хьиз, Алдатмишиз кIанзавани ваз, гуьзел? Е. Э. Зав рахамир ЗАХА прил. жуваз авай шей масадаз гуз гьайиф текъведай. Ам заха хьана. Ада вичин хазинадардиз лагьана: - И акьуллу Касбуба, къизилар гана, рекье хутур. Ф. Хийир гьамиша садаз жеч хьи. Къазихан гзаф гъил заха касни ялдай. - К, 1991, 22. I. Шамашриз, заха кас, ви фу шит жеда. И. Ш.. Кьудар. Синоним: гъил ачух. Антонимар: гъил кIеви мискьи, мутIлакь. ЗАХАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мердвал. ВутI хьана бубайрин мердвал, захавал, Варар хьиз тайбатай рикIин ахъавал? И. Ш. Кьудар. Синоним: гъилин ачухвал. Антонимар: гъилин кIевивал, мискьивал, мутIлакьвал. ЗАХУТI фарс, сущ -ди, -да; -яр, -ри, -ра инсанди вичин бедендай цвар ва нежес акъудун патал туькIуьрнавай чка. Эй фукъара, вун акI жемир... Файдавачиз фида уьмуьр, ЗахутIни гьамам тийижиз. С. С. Ахмакьвал пис четин гьал я. Синонимар: гьажетхана, туалет. ЗАЧЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вузда ва я техникумда кIелзавайдан чирвал ахтармишдай са жуьре. И йисалай башламишна студентриз зачетрайни экзаменрай абурун чирвилериз килигна къимет эцигдай адет хкудзава. Ф. Б. Филиал. 2) кIелзавайда вичиз лазим тир дережадин, кьадардин чирвал авайди муаллимдиз тайинарун. Къиметар анжах пул гайи студентриз эцигиз жеда: зачетдиз 50, экзамендиз 100 манат къачуна. Ф. Б. Филиал. ЗАЯ кил. ЗАЕ ЗВАЛ * звал атун гл., квел ругун. Чайдандал звал къведалди, гъвечIи куьсрини къачуна, ацукьна пенжердин кIане. 3. Ф. Шехьзава тар. * ивидал звал атун. ЗВАР || ЗВЕР сущ.; -ади || еди, -ада || -еда; -ар || -ар, -ари || -ери, -ара || -ера 1) шуькIуь затIар сад-садал алчударна кIеви ва мягькемардай гьал. 2) куьч. бедендин къене патан гьерекат, гьисс. Эхирни жегьил са жизви юзана: адан къуьн рушан хъуьтуьл къуьнихъ галукьна: беденда звар гьатна. Гь. Къ. Лацу марал. Дуьзгуьнвилив парталдинни кIалубдин Вичел чIугваз къакъудзава хнупIди. Гьар еришда, гьар камуна звар ава, На лугьуди, адаз гьаким яр ава Къвалав гвайбур адаз ветIряй аквазва. А. Къ. Дишегьлияр. * звер авун гл., ни чукурун. Буба, тадиз ая звер, Акъвазара рагъ хьфизвай. А. Ал. * звар (звер) аладарун гл ни квелай звар (звер) аламачир гьалдиз гъун. Антоним: звар гун. * звар (звер) гун гл., ни квез шуькIуь затIар сад-садал алчударна кIеви ва мягькем гьалдиз гъун. ЦIилериз звар гудай алатар ава, амма храдайди - ваъ. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Ингье, адан шикил гила мад адан вилик акъвазнава: спелар, гьерен крчар хьиз, алчударна, звар ганвайбур я. 3. Э. Уртах цаз тадани. Масабурун хурукай хкатай а динсуз кафир зи хурукай хкат хъийидачI - лагьана спелриз звар гана дамах гваз ам хъуьрена. А. И. Самур. Антоним: звар гун. * звар алай прил. крар алакьдай. Зарбали Дербентда яшамиш жезвай. Ам вич са акьван звар алай итим туширтIани, адан кIвалюгь къайдада авай. Я. Къафаров. ВикIегь паб. ЗВЕРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; звер авун, звер тавун, звер тахвун, звер хъийимир зарбдиз еке камаралди фин, катун. Ида мад и гададив звериз туна Ф. Гьуьлуьн руш. Алидаран дустуни кIам галай патахъ зверна. А. И. Самур. Вилик квай Агьмед туна, Курум зверна фена Аран дидедин къужахда гьахьна. А. И. Самур. * кIвачерик звер акатун, спелриз звер гун, калин зверун муьхцуьз кьван я. ЗЕВЕДИШ кил. ЗАВЕДУЮЩИЙ. ЗЕВЕДИШВАЛ кил. ЗАВЕДУЮЩИЙВАЛ. ЗЕГЬЕМ араб, прил гзаф чими. Автобусда къазва нефес, Зегьемни я, дарискъални. Ш. Къ. Чарадакай фикирдайла. Гатун югъ агъадал физвайтIани, гьава гьеле зегьем тир. А. А. Пад хьайи рагъ. Зегьемдихъ галаз санал къанихвилини гьужумнавай. А. Къ. Жуьгьенар. ЗЕГЬЕМЛУ прил. зегьем тир. Суст я, гуя - я цанвай ник, Зегьемлу бугъ алатзавай. А. Къ. Рагъданихъ гьуьл. ЗЕГЬЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агъу, туькьуьл тIеам авай вичи беден агъуламишдай дарман. Гагь кесиб жез, гагь юхсул жез, гагь - нуькер, За тIуьрди фу тушир -тир туькьуьл зегьер. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьре. Чаз акуна шекердин дад. Зегъерни чаз акуна. А. С. Чун Кубадиз твах, гар. Ам (гъуьлягъ. - А. Г.) дуьздал туна виже къведач, тIветIвер алтIушна зегьер чукIур хъийида. А. Сайд. Хайи гичин. * туькьуьл зегьер. ЗЕГЬЕРЛАМИШ: зегьерламиш авун гл., ни вуж-вуч зегьердив кьаз тун, зегьер чукIурун. * зегьерламиш хьун гл зегьер акатун. Са тIимил геж хьанайтIа, зегьерламиш хьана, рекьидай. Ф. Пуд фекьи. Азарлудан беден са квелай ятIани зегьерламиш. хьанвайди гила сир яз амачир. А. Гьамидов. Йифди, югъди - "кьейибурал" чан хкиз Бязи гьашаратри кIасайла, зегьерламиш жеда. 3. К. ТIебиат чирун. ЗЕГЬЕРЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; да, -на; -из, -зава, -а, -ин, -рай, -мир; зегьерламиш тавун, зегьерламиш тахвун, зегьерламиш хъийимир зегьердив кьаз тун, зегьер чукIурун. Бес вуна инра зегьерламишдай векьер-кьалар, кул-кусар артуххьанва лугьузвачирни? Б. Гь. Заз эвера. ЗЕГЬЕРЛУ туьрк, прил зегьер алай. Гьашаратрин арада гзаф зиянкарар ава. Гьавиляй тарариз, кул-кусриз гьеле пеш ахъайдалди вилик зегьерлу дарманар яда. Емишдин тарарин танар киреждай асунда. 3. М. ТIебиат чирун. - Гьиниз? Акъваз зегьерлу душман! За валай хъипрен кьисас вахчуда! А. Сайд. Хайи гичин. ЗЕГЬЕРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) зегьерлу тир гьал. 2) куьч. масадаз хатур ийиз кIан тушир гьал, туькьуьлвал. Ада Бедирханан кьве чин алайвал, зегьерлувал ашкара авуна, гьич садавайни инкар тежедайвал Бедирханан чIуру къастар дуьздал акъудна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. ЗЕГЬЛЕ фарс, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра руьгь, рикI. * зегьле ракъурун [тухун] гл., ни нин рикIиз секинсузвал гун. Кьуланферлай атай са куьруь ахварайни кьиляйкьилди гьам акваз, япара адан зегьле ракъурдай хци ван аваз хьана. Б. Гь. Заз эвера. Ада туьнтдаказ лагьана. Бес я, зи зегьле тухумир! 3. Э. Пата вил авайди. КIвалин къайгъуяр чна кьведани авуна кIанда лугьуз зи зегьле тухузва. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Куьне, Шалбуз, бязи вахтара хъванахъвана луьл хьайила, гагь «кьил тIада, гагь руфун тIада» лугьуз зи зегьле тухуда. А. Сайд. «Алад, ваз югьур хьурай!» * зегьле тухумир! межд. 'бес я, рахамир, зун вакай икрагь я' манадин ибара. * зегьле [руьгь] фин гл., нин кичIевилин гьисс акатун. Суь-уь-уьс! - сад лагьана лап зегьле фидай кьван хци ван акъатна. Б. Гь. Заз эвера. Страницы: 1 2 3 4 5 6 |
| |||||||
|
