Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ЖИВЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чиликай хкуддай къиметлу металл. Лениназ пишкеш яз кьве пут живе ракъурнай. С; Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ЖИГЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) инсанри ва гьайванри нефес къачудай орган.... зи жигердин ван амач. Е. Э. Жедач. Фельдшер атана, кьуьзекан жигерриз яб гуз кIан хьана, амма алакьнач. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Комиссиядин членарни гьамиша гьа садбур, къейд ийизвай азаррин тIварарни - ратар цIару хьана, жигерар ктIана, руфун чарар кIеви хьана ва мсб. тир. А. Ляметов. Азардикди кьейи шаламар. Гриппди жигерар, рикI, нервияр, руфун, дуркIунар ва маса органар лап харапI жедай гьалдиз гъун мумкин я. ЛГ. 1997, 26. XII. 2) куьч. багъри.

* жигер(ар) [багъри] кун гл., нин лап кIевиз рикIин тIарвал гун. Жигер кана, хьана кабаб... Е. Э. За вуч ийин, аман, я, Раб? Гьамиша за ви гъам чIугваз Зи жигерар кана ялгъуз. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Жигер, багъри кана на зи. Е. Э. Алагуьзли. Зулумкарди кана элдин жиге­рар... А. С. Саидан вилер.

ЖИГИЗ жугун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЖУГУН.

ЖИГИТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра игит.... залай викIегь жигит чи Сам-Сам дереда авачир. Гь. Къ. Къилинж Къемер.;

ЖИГЪИР сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра рехъ (гуьтIуь). Дар жигъирри Лишан кьазва шегьрейрихъ. А. С Шегъре жеда эхир кьиле жигъирдин. И. Гь Заз ахварай на гъил чIугваз пелелай Акуна... Жигъир гуьтIуь ва тик хьана. Б. Гь. Заз эвера. Са хейлин чкадиз фейила, чун тамун гъвечIи жигъирдал акъатнай. М. Ш. Дуьшуьш. Жигъир кьаз таз векьив-кьалув, Куьз вун геж-геж хквезва? А. Къ. Къванци мани. Сенфиз, зун чи салаз яд гана хкведайла, багъларин са жигъирда заз чеб чпихъ галаз кикIизвай Афисни Семед акуна. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай.

ЖИГЬУЬР нугъ., сущ. тух тежедайди. За тикрарзава: зи хуьре, зи аял вахтара, тух тежедайдаз жигъуьр лугьудай. Р. Гь. Чун чаз килигайла.

ЖИГЬЕТДАЙ послел. никай-квекай рахазватIа, адаз талукь яз. Гададин жигъетдай завай са затIни лугьуз жедач. Р. Синоним: барадай, патахъай.

ЖИГЬИЗАР || ЖЕГЬИЗАР сущ.; -ри, -ра свас це лагьайла, адаз тухудай пек-партал. - Ина акьуллу са сусан жигьизар ава! -лагьанай дидеди. -Амукьрай ибур. Чна чи хциз свас гъайила, ибур гьадаз гуда! 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Ина гьакI ваз теклифзава Сусахъ галаз жигьизар. Ж. КIанзавайтIа хъсан сусар.... дидедихъни Ципезанахъ галаз машрафдай акъудиз жигьизар гъилелай ийизва. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

ЖИДА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра душмандиз сухдай кIвенкI алай дяведин яракь. Алачир чкадал жида, Душманриз сухун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. Зани и ламран хцин руфуникай жида сухна... Г. Ханов.

ЖИЖИМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парча хьтин кьелечI рух. Виликди жижимдал кьуруриз къуьл экIядай. Р.

ЖИЗБИ: * жизбида хьун нугъ., гл., вуж ашкъида хьун. Карагун туш! Жизбидава таниш тушир жегьилар - Багълар кутаз абур гъизва гишин, чупур талайрал! Къ. Р. Чинарар.

ЖИЗВИ 1 прил. гъвечIи, манасауз, кар алачир. Жизви крар твада гужа. С. С. Заз акуна сад.

жизвИ 2 нар. са тIимил кьадарда. Буба. жизви теспачавал кваз арабадин кIйникай хкечIна. Гь. Гь. Сифте сефер арабайрихъ галаз.... жизви кичIез, яваш-яваш атана вун... А. С. Кьве нагъв. РикI шуьше я - жизви алмас хкIуртIа, Адал дерин цIар жедайди чидачни? А. С. Садра суса лагьана заз. * са жизви.

* жизви-жизви нар. тIимил кьван. Агьадихъай цавун кIан жизви-жизви ачух жезвай. А. Ф. Лянет.

ЖИЗВИДИЛАЙ нар. тадиз, са себебни авачиз. # ~дилай гьараюн, ~дилай хъел атун, ~дилай ишехьун. Эхдани сив квайда мегер, Жизвидилай къехуьндай. X. X. Лап свас.

ЖИКЬ жикь-жикь сесерин ван.

* жикьа-жикь сущ.; датIана кьвезвай жикь-жикь се­серин ван. Куьчеда чпин шейэр дагълариз акъудзавайбурун арабайрин жикьажикъдин ванёр авай. 3. Э. Гъуьрчехъанди гьар са камунин кьилиз дагъдин дереда жикъжикъдин ван твазвай. 3. Э.

ЖИКIИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цацар алай валарал жедай яру хам алай емишар. ЖикIийрикай хкуднавай дарманар, витаминар бес тежедайла, бедендик иви тIимил хьайила, ишлемишда. Р. Тагьирбеков. Къацу аптека. ХъуьтIуьн йикъара къурушвияр цIун кIвалин юкьвал, кIвачер тIанурдиз авадарна, метIерилай бацIу вегьена, ширин суьгьбетариз, жикIияр квай чай хъваз ацукьдай. ЛГ, 1993, 16.II. Сарар сагъламбур хьун патал хъуьтIуьз ва гатфарин сифте кьиляй жикIийрин чай хьун, цик квай келемрин салатар тIуьн чарасуз я. Ж, 1994,1. IV.

ЖИЛАВ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра улакь яз ишлемишдай гьайвандин (балкIан, шив) табияриз регьят хьун патал са кьил адан сиве туна, муькуь кьил адал акьахнавайдан гъиле жедай еб, чIул. # балкIандал ~ар акъалжун; ~ар сивяй акъудун. Ламарал хьиз акъалжзава Ханарал жилав. А. С. Саидан вилер. Са кьадар вахтунилай балкIандин жилав адав вахкана. А. И. Кьурагьвал.

* жилавар гъуьргъуь авун ни нин жуван ихтиярда авайдаз, табий тирдаз са гьихьтин ятIани ихтиярар гун.

ЖИЛД туьрк, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера ктабдин, журналдин, дафтардин чарар хуьн патал абурал акьалждай чин. Жилдинин къене авай ктаб жилд алачирдалай мягькем я.. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз.

ЖИЛДЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жилдер расдайди. Жилдчиди ктабар жилд ийида. Куьре чIалан илифарни... жуз.

ЖИМИ прил. яд хьиз авахьдай ери авай. # ~ затI, ~ хуьрек, ~ къафун. Зи сарар пайгар туш, куьне заз ийидай хуьрек жезмай кьван жимиди ая. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: кIеви.

* жими-журу(ж) 1 прил. жими тир. Гьазурда недай жими-журу хапIа. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

* жими-журу 2 сущ. жими тир хуьрек. - Я чан хва, -лагьана дидеди, - кал гайила, чун квелди дуланмиш хьурай, бес чаз са жими-журу, нек, къатух кIандачни? А. Ф. Бубадин веси.

жими хьун гл., вуж-вуч 1) кIевивал амукь тавун, цин еридиз атун. 2) куьч. инсан зайиф хьун, пис гьалдиз атун. Яшлу итим, акьул кими, Якни гъуьргъуь хьана жими. С. С.

ЖИМИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жими тир гьал. Цлан къарадиз жимивал герек туш. Антоним: кIевивал.

ЖИМИДАКАЗ нар. жими гьал хас яз. ХапIа жимидаказ ая. Р. Синоним: жимидаказ. Антонимар: кIевидаказ, кIевиз.

ЖИМИ3 нар. жими яз. Авур хуьрек жимиз акуна. Р. Антоним: кIевиз.

ЖИН араб, сущ.; -жи, -же; -ер( ар)||чинерар, -ери||чинерри, -ера||чинерра диндин ктабра, махара инсаниятдиз ухшар, амма адаз акси, ам дуьз рекьелай алудзавайди. - чан къари диде, зун жин я, зун ахъа хъия, - лугьуз, руша къаридиз минетарна. Ф. Бибихатун. Зун ахъая, зун эюин я, зун инсан туш», лугьуз руша минетар авуна. Амма нуькерди ам ахъайнач... Ф. Пуд руш. Садлагьана са кIеретI жинер пайда жеда. Абуру жинерин межлис кутада. А. Къ. Хукац-Ханум. Я инсан, я жин алач Дуьньядал а син муьтIуьгъай А. С. Пуд игит.

* жинерар акатун гл., ник дили гьалдиз атун, диливилин кьуьруькар авун. Хинкар пачагьдин руш жинерар акатна дили хьанва. Ф. КIватIашдин мах.

* жинжин бармак сущ. алукIай кас масадаз таквадай бармак (махара гьалтда). Акван тийир жинжин бармак Ла­зим ятIа, гьамни къачу. А. С. Живед пилте гарал къугъваз.

* жинжи(н) гар сущ. алчуд хьуналди чиляй руг акъуддай гар. Дагъдин шагьвар жинжи гар туш,3ун ашукь я, фендигар туш, С. Ярагъви ашукь Уьзден.

ЖИНАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къуьнуьн кIараб.

* жинаб кьун [чIугун] гл., ни нихъ галаз хуьрек яз незвай вечрен, къушран къуьнуьн кIараб хана, са квел ятIани гьуьжет кьун.

ЖИНВАЛ сущ.; -или, -иле жин тир гьал. Жинвилин дережа кIурарик вегьин айиб я. А. Къ. Хукац-Ханум.

ЖИНГЬИР: * жингъир акъуд тавун гл., ни са гафни, сесни сивяй акъуд тавун.

ЖИНДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIуру ниятралди масад алцурардайди. Сад жаду я, садни жиндар, Авайд туш гъейрат фекьияр. С. С. Фекьийриз.

ЖИНС 1 араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера жуьре. Гьелбет, жинс я лап адан, Пара юмшагъ чIар авайд туш. С. С. Кишмиш якIун жинсин гьерер шуькIуь чIарчIин сар алай, Кремлдин тавда туна къурушвийрин сумагар. Ч. К. Устадрин устад.

* жинс хкатуй! межд. 'тухум кьий, кьена алатуй' манадин экъуьгъун. Жинс хкатуй, кIвачерик квай чил хана. А. С.

ЖИНС 2 || ЖИНСАР урус [джинсы], сущ.; алкIана алукIдай шалвардин жуьре.

ЖИНСИНИН прил. иервилин дережа авай. # ~ балкIанар. ~кал, ~ ичер * са жинсинин.

ЖИР фарс, прил. масадбурув туькIуьн тийидай, вичин къастунал кIеви. Адил жир хесетринди я, амма рикIин деринда эцигдай ажугълувал авачир, гужлу бедендин иеси тир жегьил я. Къ.' М. Дагъларин деринрин булахар. Жир ксар тир жеди куьгьне лезгияр, КьейитIани элкъведачир гафунлай... А. С. Уста Идрис.

* жир алма(яр) сущ. ичерин сорт.

ЖИР сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) каучукдикай хкуддай хъуьтуьл материал. # ~хьтин, ~ акьалжун, ~ атIун. ЦIарудин гуьгъуьналлаз жирин туп хьтин элкъвей Келбялини кIвачел акьалтна. Б. Гь. Заз эвера. 2) кхьинар чIурдай жиринин кIус. Заз кхьинар чIурдай са жир кIама, муаллим, жаваб гуда Яралиди. С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: резин.

ЖИРИНИН прил. жиринин материалдикай раснавай. # ~ туп, ~ калушар, ~ чанта, ~ хуруган.

ЖУВ тIв-эв; -а, -а вуж рахазватIа, ихтилат, меслят низ талукь ятIа, гьам. Жув хьайила кIан хьунухьин савдада, Гьатна иблис зинни ярдин арада. Е. Э. Заз сабур гуз. Жув хьайила эвел халкьар арада, Гила хелвет хажалатдик кьурада. Е. Э. Дустариз. Акур бере жуваз адан амалар, Рахкурда лугьуз ийида вуна хиялар. С. С. Пис папаз. - Жув ацукь, Селвана! Абур кьулухъ ацукьрай. А. А. Пад хьайи рагъ. Са сеферда йифен угърийриз за жув тек туширди чирун патал - "Зи юлдашар ружаяр гваз къабандин гуьгъуьниз фенва, исятда хкведайди я" - лагьанай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Ингье жуваз течир ( Аллагьди хуьй вич) гъейри касди зи чарцIар вири кIелна, талукь чкадиз тухвана, зи гъахълувал ла­зим ксарив агакьарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* жува еке авур бармак жуван вилера гьатда мисал жува хъсан патахъ элкъуьй лагьана авур кар чIурукIани акъатда. "Жува виниз авур бармак жуван вилериз аватда"лагьай ихтилатар дуьз я кьван, - ажугъламиш хьанва Нурали. М. Б. ЦIийи мискIин..

* жувалай чIехи къванцелни алукь мисал маналу, жавабдар кIвалах гъиле кьадайла, масадбурал меслят ая.

* жуван гъиле авай лаш тIурар алаз аквада мисал 'адет яз, жуваз авай шейэрин къимет, къадир чир жедач' манадин мисал. - Жуван гъиле авай лаш тIурар алаз аквадайди я. Гъанани авай са ахьтин аламат авач. Б. Гь. Заз эвера. "Жуван гъиле авай лаш тIурар алаз аквада " лугьудай бубайрин мисал дуьзди я. Япун кIанел алай "Дагъустан" санаторияда икьван регьятвилер аваз, чун еке пулар харж ийиз, масанриз физва. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. ГьикI?! Композитор кIвалахик квач? Я клубда, я мектебда адаз чка гузвач? Жуван гъилевай лаш тIурар алаз аквада, гьавиляй лугьузвайди я кьван. ЛГ, 2002, 30. V.

* жуван югъ няни авун гл. яшамиш хьун (артухан истемишунар авачиз). Заз са дарвални авач... жуван югъ няни ая. Къ., М. Дагъларин деринрин булахар.

ЖУВАН прил. ихтилат низ талукь ятIа, гьадан. Фикир ийиз жуван къулав Ацукь акьул кIватIна къвалав. С. С. Жуван ЧIехи Ватан машгьур авур шаир чIехиди я. Амма жуван гъвечIи халкь машгьур авур шаирни тIимил чIехиди туш. А. А. СтIал Сулейман. Жуван тIвар жува хкажна, жуван вацI жува къалинарна кIанда. ЛГ, 2001, 17. V.

ЖУВАНБУР 1 прил. жуван прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Гулядин тахсирни авач. Вири тахсирар жуванбур я. А. М. Киф атIайди

ЖУВАНБУР 2 сущ., гзафв. къ.; -у, -а рахазвайдаз талукь инсанар, затIар. - Ихтияр авани, за ваз просто Сайд лугьуда? Ихьтин гъвечIи, хуш межлисда, жуванбурун арада. А. М. Мурк ракъини цIурурда. - Бес вуна, зи гафар эзбер тавуна, жуванбур лугьузва хьи?! Гь. Къ. Магьини Дилбер. Заз гьа жуванбурукай са куьнуь це. А. Исм. Алукьдай ахвар.

ЖУВАНДИ сущ.; -а, -а; мукьва-кьилиди. Зи дустари ахмурзава, Заз душманри инадзава, Жувандани, чарадани Зун акъадиз астадзава. С. К. Им вуч регъв я? ВикIегь я жувандаз эгъуьндайла фур, ИкI асул ксарал алават я чун. С. К. Къадир. Ихьтин ксарикай бейкеф хьунихъ мана авач. Вучиз лагьайтIа, эвел жувандакай бейкеф хьун герек я, ахпа масадакай. М. М. Чун вуч ксар я?

ЖУГУН гл., ни вуч; жигида, жагана; жигиз, жигизва; жугуг, жигин, -жугурай, жигимир; жугун тавун, жугун тахвун, жигин хъийимир кулуналди кIвалин чил, гьаят михьун. Синоним: шуткун.

ЖУГЪУН 1 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра сал, багъ гьайвандикай, ничхирдикай кIевнавай цацар. Са валакай юзайтIа къуьр, Акьахдай жугъун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. Къуй жугъуна хьуй къизилгуьл! - Вири са чил я! Т. А. Цуьк кIанидаз.

ЖУГЪУН 2 кил. ЖАГЪУН.

ЖУГЪУРУН кил. ЖАГЪУРУН.

ЖУЗ араб, сущ.; -уни, -уна; -ар. -ари, -ара ктаб (диндин). Эхир элифар куьтягьна, жузар кIелиз башламишна. Ф. ЦIицIали.... муькуь пипIе жузар, дафтарар авай шкаф... ава. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Ам атана гъиле -жуз, ясин кIелиз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Сурарихъди физ кIватI хьана итимар, Ацукьна дуьаяр кIелиз, жузар гваз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

ЖУЗАМ фарс, сущ.; -ди, -да вилерин, хамунин винел патан сагъ тежер азар.

ЖУЗУН гл.; -ада, -уна; -аз, -азва; -уз, -ан, -урай, -амир; жузун тавун, жузун тахвун, жузун хъийимир нивай ятIани са вуч ятIани чирун патал суал гун. Пачагьди идавай жузуна: - Ваз экв гудай са шей авани? Ф. Гьуьлуьн руш. Аллагьди ибурувай жузуна: «Руша квез вуч лагьана? Ф. Жузачир за а касдивай ярдин гьал... Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Дустар къведа гьалар жузаз. Е. Э. За вуч ийин, аман, я Раб. Хьанач завай а кар жузаз. С. С. Кьулан СтIалрин гамарин артелдиз. Курхуьруьнви рахад цавай, Жузадай гаф - «Вун гьиняй?» С. С. Ваз чидач, - масадавай жузур, Гъа-гьа жуьре лишан кутур. С. С. Гуьзел яр. Я Салегьа жузунач: тел нин тIварцIел ракъурна кIанда, я вичи адан рикIел гъанач. А. А. Пад хьайи рагъ. Пакад юкъуз, зун кварталдин отчёт кхьиз йифиз кIвале ацукьнавайла, папа жузуна... А. М. Приватиза­ция. КIанзава заз вавай жузаз, - Рахана ам хъуьтуьлдиз. 3. Къ. Пуд лагьай вилаят. Синоним: хабар кьун.

* жузун айиб тахьуй... арал., масадавай са вуч ятIани хабар кьадайла, суал хъуьтуьлардай гафар. Жузун айиб тахь­уй, Куьн гьи хуьряй я? Р.

* жузун-качузун рах., сущ.; нив рахазватIа, адан гьалдикай, шартIарикай хабарар. Ацукьдай чка къапурна. Жузун-качузун башламишна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Салам-калам, жузун-качузун куьтягь хьайидалай кьулухъ райондин гьаким Дестебега, са гъил вичин костюмдин жибиндиз вегьена, герек тир документар акъудиз башламишна. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай.

* жузун-качузун авун гл., ни нивай нив рахазватIа, адан гьалдикай, шартIарикай хабарар кьун. Адаз хвашгелди лагъана ва жузун-качузун авуна. 3. Э. Уртах цаз тадани.

ЖУЗУНАРУН гл., ни нивай; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; жузунар авун, жузунар тавун, жузунар тахвун, жузунар хъийимир хабарар кьун. Стхайри хуьруьнвийриз куьруькуьруь жавабар гузва, гъилер чуькьвезва, чпини жузунарзава. Гь. Къ. Четин бахт. Жузунарна, гьикI я гьалар, Стхади хьиз хабар кьуна. Ж. Са чIехида авур амал. Кьуьзуь къари хьана гъейран, Жузунарна мягьтелвилел. Ш. Ю. «Кукудин къимет».

Страницы: 1 2 3 4 5
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz