| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ДИКЪЕТ араб, сущ.; -ди, -да фикир. * дикъет гун гл., ни низ-квез фикир гун. Икьван гагьди кхьин акъуднава, амма халкьдин арадиз чукIурунин патахьай чавай лазимлу кьадар зегьмет ва дикъет гуз хьанач. Мейланан Шагьабуддин. Са кьве гаф. * дикъет желб авун гл., ни-куь-нел-квел фикир желб авун. ДИКЪеТДАЛДИ || ДИКЪЕТДИВДИ нар. фикир жезмай кьван желбна. Касбубадихъ Шарвилиди дикъетдалди ва гьуьрметдалди яб акална. Ф. КIеви ахвар. Ашукь вичин кардив эгечIна, Вирида Османахъ дикъетдалди яб акалзавай. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Жемятди суддиз гзаф дикъетдалди яб гузвай... 3. Э. Мехъер кьуьл туш. И эверунихъ чи жемятди дикъетдалди яб акална. А. А. СтIал Сулейман. Дикъетдалди ахтармишайтIа, гуьне кьуна хъурцада аваз катзава вагьши. Я. Я. Акална вуна дикъетдалди яб, Са темен ганай зи гъвечIи сивиз. Ш. Т. Буба. Дикъетдивди лап фикириз Гьанрихъ къекъвена кIанда. С. С. Ордендиз. Яракьлу карванчияр дикъетдивди тамун къалин гапIалриз, дар кIамариз ва мичIи хъиткьерриз килигзава... Гь. Къ. Къилинж Къемер. Вич лугьумир кьван, адани зи дустунин ихтилатриз дикъетдивди яб гузвай. Г. Ханов. Гьи терезрал алцумнай. Макъала дикъетдивди кIелайла, кхьейбурун чиркин фикирар дуьздал акъатзава. Т. Саидов. Гьуьрметлу кьилин редактор || ЛГ, 1999, 26. VIII. Кимел дерин акьулар авай, рахаз чидай ксари суьгьбетиз, амайбуру дикъетдивди яб акалда. ЛГ, 1992, 14.I. Синоним: дикъетлудаказ. ДИКЪЕТЛУ прил. мукьуфдив фикир желб ийидай, авунвай. Антоним: дикъетсуз. Синоним: фикирлу, рикIивай. * дикъетлу хьун гл., вуж фикир желб авуна акъвазун. Ам, белки вичиз эверзатI ийизватIа лагьана, дикъетлу хьана. Б. Гь. Заз эвера. ДИКЪЕТЛУБУР дикъетлу прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ДИКЪЕТЛУДИ. ДИКЪЕТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле дикъетлу тир гьал. Гьар са карда дикъетлувал кIанда. Р. Антоним: дикъетсузвал. ДИКЪЕТЛУВИЛЕЛДИ нар. дикъетлувал хас яз. Синонимар: дикъетдивди, дикъетлудаказ. Антонимар: дикьетсузвилелди, дикъетсуздаказ. ДИКЪЕТЛУДАКАЗ нар. дикъетлу яз. «Вахъ экуь гележег жеридахъ зун инанмиш я, цуьк хьтин бала Цуьквер», - адан манийрихъ дикъетлудаказ яб акалайдалай кьулухъ вичин разивал малумарна лагьанай зурба артисткади. ЛГ, 2001, 4. X. Синонимар: дикъетдивди, дикъетлувилелди. Антоним: дикъетсуздаказ. ДИКЪЕТЛУДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура дикъетлу кас. Антоним: дикъетсузди. ДИКЪЕТСУЗ прил. дикъет авачир. Антоним: дикъет ДИКЪЕТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле дикъетсуз тир гьал. Антоним: дикъетлувал. ДИКЪЕТСУЗВИЛЕЛДИ нар. дикъетсузвал хас яз. Антоним: дикъетлувилелди, дикъетлудаказ. ДИКЪЕТСУЗДАКАЗ нар. дикъетсуз яз. Антоним: дикъетлудаказ, дикъетлувилелди. ДИЛАВАР 1 туьрк, прил. гуьзелдиз рахадай. Кьин кьунукь я: «Гьая гьадавай!», Гьахьтин дилавар чка я! С. С. Куьредин цIерид хуьруьз. Антоним: пелтек, лалакI Синоним: фасагьат. ДИЛАВАР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьзелдиз рахадай инсан. Накь чи клубда рахайбурукай кьвед-пуд дилаварар тир. Р. ДИЛАВАРВАЛ сущ.; дилавар тир гьал. Антонимар: пелтеквал, лалакIвал. ДИЛАВАРВИЛЕЛДИ нар. дилаварвал хас яз. Синонимар: дилавардаказ, дилавардиз. ДИЛАВАРДАКАЗ нар. дилаварвал хас яз. Синонимар: дилаварвилелди, дилавардиз. ДИЛАВАРДИЗ нар. дилавар яз. Синонимар: дилаварвилелди, дилавардаказ. ДИЛБЕР фарс, шиир, сущ.; -ди, -да 1) кIаниди. Вун паталди, назлу дилбер, Зи сефил рикI тIар хьана хьи. Е. Э. Назлу дилбер. Чидач им вуч хабар ятIа, Михьиз дегиш хьанва дилбер. Гуьзгуь хьтин хъуьтIуьн сегъер Ви рикIелай фенва, дилбер. А. С. - Садра гъиле кьуна за ви шикилар Лагьана за жуван ярдиз-дилбердиз. А. С. БицIек, вун зи... 2) гуьрчегди. Фаракъатвал тагудай заз Дилбердал зун ашукь хьанва. Ш. Къ. Вуч ийин? 3) (чIехи гьарфунилай - Д) дишегьлидин хас тIвар: Дилбер. Пичинив ван кутуна Дилберани Хатимата. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. ДИЛЖАВАБ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мецин жаваб, икьрар. Зи дилжаваб сад я, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. * дилжаваб авун гл., ни низ жаваб гун, тайин гаф лугьун. Вун яр ятIа, ви дилжаваб ая заз. Е. Э. Кьил хураваз фимир вун. ДИЛИ 1 прил.; акьул авачир, вич инсанрин арада тухудай тегьер тийижир. Сад лагьайдаз - къад хъулудай Дили паб хупI четин тушни! Е. Э. Пис паб. [Къаравуш] (хъел кваз). Вуч хьанватIа ви дили руша килиграй! А. Къ. Хукац-Ханум. Синоним: акьулсуз, ахмакь, гижи. Антоним: акьуллу, къени. * дили-диван(а) туьрк, сущ.; муьгьуьббатдилай акьул квахьнавайди. Зун дилидиван жезава, Зи дерт чидай, чан Назани. Е. Э. Назани. Эй, дилидивана, къелем яхъ гъиле... Е. Э. Эй, дилидивана. Эй Фекьир дилидивана, иер фикир ая вуна. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Фена икI шумуд замана, Эй, Фекьир дили дивана. С. С. Судуяр. дили хьун гл., вуж 1) акьул авачир гьалдиз атун. Ламран хва дили хьанватIани, чидач, - зун вичин патав фейила, вич къуьчIна катна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Хва дяведа дили хьайи дидедин Дердиникай кхьей цIар захъ таххьурай. А. С. Къуй дуьньядал гзаф хьурай... Антонимар: акьуллу хьун, къени хьун. 2) куьч. гзаф хъел атун. И чар агакьай Шайда дили хьана. Ада хуьруьнвийрикай чIехи итимрал меслят гъана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ДИЛИ 2 сущ.; -да, -да; -яр, -йри, -йра къуьлуьк жедай чIуруяр. ДИЛИБУР дили прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ДИЛИДИ. ДИЛИВАЛ сущ.; -или, -иле дили тир гьал. Антонимар: акьуллувал, къенивал. ДИЛИВИЛЕЛДИ нар. диливал хас яз. Антонимар; акьуллувилелди, къенивилелди, къенидаказ. ДИЛИДАКАЗ нар. дили яз. Антонимар: акьуллудаказ, къенидаказ. ДИЛИДИ сущ.; -да, -да; -бур, -уру, -бура акьул авачирди.. Антонимар: акьуллуди, къениди. ДИЛИМ туьрк, нугь., сущ.; кIус. - Абуру атIана, са дилим вугуда зи гъиле. Вуганани? Вугана. Дадмиша, лугьуда. Р. Гь. Лацу цавун к 1 аник. ДИЛИХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дилибур сагъар хъийидай чка. Дилиханадин палатада пуд дишегьли ава. М. С. Буьркьуьди. Дилиханайра хейлин шагъадатнамаяр цIийи кьилелай тупIалай авуна... А. А. Пад хьайи рагъ. ДИЛМАЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чIалай маса чIалаз таржума ийидайди. Къуз садра ви гъенел дилмаж лугьуз къведай: ви дегьек гъваш. С. С. ДАССР-дин 15 лагьай йисан сувариз. Са кьве йикъалай Ширидиз округдин начальникдин дилмаж; кьве милицани галаз атана. Къ. Къ. КIири Буба. Синонимар: таржумачи, переводчик. ДИН араб, сущ.; -ди, -да; -ар -ри, -ра Аллагь авайдал бинеламишнаваз дуьньядихъ, гьакъикъатдихъ галаз инсан алакъаламиш жедай жуьрейрикай сад. Эй, Етим Эмин, зайи Уна дин. Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. Къазимегъамед, вуна мусурман диндиз, шариатдиз акси крар гзаф авунва. 3. Э. Къазимегьамед. Мусурман диндин демократвилин макьсад исламдин хейлин ивирар лезги агьалийрин алай аямдин милли руьгьдин ва халкьдин эрзиманрихъ галаз кьазва. ЛГ, 1994, 16. IX. * диндал атун гл., вуж 1) имандал атун. 2) теклифзавай меслятдал рази хьун, икьрардив атун. Я серкер, чун мадни Керимхандин патав хъфин. Белки, Керимхан диндал атайтIа, ахпа чнани чи къайгъуяр акуна мехъер башламишин. М. Рустамов. Къафлан ва Зуьгьре. * диндал кIеви прил. 1) рикIин дериндай диндихъ агъанвайди. 2) кьилиз ялдай, рекьив текъвер, маса фикирдал гъиз тежер. ДИНАМИТ уру с, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъиткьинардай гужлу затI. Герек къведай динамит-затIни Букриди йифен вахтунда Бутаян кIвалерин бинеда хьиз саламат авуна, ахпа ада радиоуправление туькIуьрна. Я. Къафаров. Кумукьна. ДИНГ фарс, сущ.; -ини, -та; -ер, -ери, -ера прунздал алай хъуьруьш алуддай алат. Хуьрера дингер амач лагьайтIани жеда. Р. * динг гатун гл., ни динг гьерекатдик кутун. Дингер жегьил рушари гатадай. Р'. ДИНДАР сущ.; -ди, - да; -ар, -ри, -ра диндиз къуллугъ ийизвайди ва диндихъ дериндай агъанвайди. Эхиримжи вахтара диндарар гзаф хьанва. Р. ДИНДАРВАЛ сущ.; -или, -иле диндар тир гьал. ДИНДИРМИШУН гл -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; диндирмиш тавун, диндирмиш тахвун, диндирмиш хъийимир 1) са вуч ятIани хабар кьун, рахуриз алахъун. Гьуьруь вичин свас диндирмишиз гзаф алахъна... Я. Я. Агалай сандух. Залан я вун диндирмишун Халис лезгидиз, Багъишламиш, ухшар я вун Халис ченгидиз. Ш. Къ. Ни лугьуда ваз лезги руш. - Ам гьинихъ килигзавай? - диндирмишна бубади. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Медсестрайрини санитаркайри пенжеррай фургъунда авай пар вуч ятIа чириз кIанз, сада-сад диндирмишзавай. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир.. Антоним: саймиш тавун. 2) жузун(ар)-качузун(ар) авун. Абуру адаз хала, эме лугьудачир, къари лугьуз диндирмишдай. Н. М. Жандар Магьамай. ДИНЖ 1 прил. секин. Са кIус динж хьухь, ая ахвар. С. С. Фекьийриз. * динж авун гл., ни вуж; 1) эвленмишна кIвал-югъ, яшайиш туькIуьрун.... дидедиз вичин авайни авачир са велед хъсан чкада динж ийиз кIанзавай... А. М. Киф атIайди. 2) секинарун. * динж хьун гл., вуж; 1) лазим шартIар аваз секин хьун. Дидед кьиле фикиррин юг, Динж: тахьайтIа рикIел са къабар я. X. X. Лал свас. 2) эвленмиш хьун. ДИНЖ 2 нар. секинз. ГьакI нубатсуз тваз къалмакьал, Динж куьз тадач куьне мискIин. С. С. Кавхадиз. Динж; акъваз. Р. ДИНЖАРУН || ДИНЖУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; динжар авун || динж: авун, динжар тавун || динж тавун, динжар тахвун || динж; тахвун, динжар хъийимир || динж хъийимир динж тир гьалдиз гъун. Дербентдиз агакьайла, курсарин зеведиш Камсият муаллимди рушар хушвилелди кьабулна, абур общежитида динжарна. ЛГ, 2000, 10. VIII. - Буюр ял ягъа, за исятда балкIан динжда, - пачагь кIвале туна, итим къецел экъечIна. Ф. Пачагь кьабулай кесиб. Синоним: секинарун. ДИНЖВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера динж тир гьал. Юг гатадайдаз хвар, Динжвилиз ахвар, ЗатI жакьваз сухвар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугь я. И мани Ризадиз куьчедай чир хьайид тир, ида адан динжвал ва руфуна са тике фу гьатун къалурзавай. А. Ф. Риза. Багъри халкьдиз сергьят авачир кьван вафалу тир Шарвилиди вичин хийирдихъ галтугнавай кас ваъ, халкьдин динжвилихъ, генгвилихъ ялзавай кьегьал я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Синоним: секинвал. Антоним: секинсузвал, къалабулух. * динжвал авун гл., ни динж гьалдиз гъун. Зун динжвал ийида, кеф чIугвада лагьана хтанвайди туш. КIвалахда лагьана хтанвайди я. ЛГ, 1999, 1.1 V. ДИНЖДАКАЗ нар. динжвал хас яз. Синоним: динждиз, секиндаказ. Антоним: къалабулух кваз ДИНЖДИЗ нар. динж яз. Синоним: динждаказ, секиндиз. Автоним: къалабулух кваз. ДИНМА: * динма-диндирма туьрк, нар. рахунни тавуна, хабарни такьуна. Динма-диндирма яна. Р. ДИНСУЗ 1 прил. дин, иман гвачир, диндиз акси тир. # ~ гафар, ~ амалар, ~ инсанар. Астагъфируллагь! Субгьаналлагь! Калхуз хьана, гила динсуз мурдарар мискIиндив эгечIзава. Гь. Гь. Колхоз. Синоним: имансуз, атеист. ДИНСУЗ 2 туьрк, сущ.; -да, -да; -ар, -ри, ра дин гвачирди, диндиз аксиди. На ийизвай амалар динсуздани ийидач. Р. Антоним: динэгьли. ДИНСУЗБУР динсуз прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ДИНСУЗДИ. ДИНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера динсуз тир гьал. Антоним: динэгьливал. ДИНСУ3ДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура дин гвачирди, диндиз аксиди. Антоним: динэгьли. ДИНЭГЬЛИ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дин гвайди, диндин истемишунар кьилиз акъуддайди. Динэегьлидин къуват дин я, дишегьлидин - чин. 3. Къ. Динэегьлидин къуват. Антоним: динсуз. ДИНЭГЬЛИ 2 прил. дин гвай, диндин истемишунар кьилиз акъуддай. И вахтунда вири динэгьли мусурманри, тайин хьанвай кьайдадал амал авуналди, сивер хуьзвай. А. Р. ЦIийиз пайда хьайи фекьи. ЧIилихъай сивер хуьнин вацра экв хьанмазди азан язавай динэгьли Шамсудинан ширин ван къведай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: динсуз. ДИНЭГЬЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера динэгьли тир гьал. Динэгьливал, чи мусурманрин рехъ заз виридалайни вине я. ЛГ, 2001, 20. ХII. Антоним: динсузвал. ДИНЭГЬЛИВИЛЕЛДИ нар. динэгьливал хас яз. ДИПЛОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вуз, техникум, колледж акьалтIарайла гудай документ. 2) са вуч ятIани гьакъикъат ам кьилиз акъудайдан агалкьун тирди къалурдай документ. Вуна азарлуяр кьабулзавай кIвале за эцигнавай кьван дипломриз, сертификатриз ва лицензиядиз фикир гана жеди. Ж. Гь. "Магистрдин гъед" Бажи. Мадни гаф атай чкадал лугьун, гзаф йисаралди "Лезги газет", "Самур" журнал гьич хизанда садан вилеризни таквазвай инсанривай... абурун арада са гзафбуруз высший образованидин, гьатта лезги чIалан пешекарвилинни дипломар ава - и ксаривай чи культурадиз вуч къимет гуз, шаирдиз, художникдиз гьихьтин гьуьрмет ийиз жеда?! Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. * дипломдин кIвалах урус [дипломная работа], сущ. вуз куьтягьдайла тамамардай илимдин кIвалах. А чIавуз ада "Дагъустандин ятарин радиоактивность" темадай дипломдин кIвалах кхьена. М. Ж. Цава кьуна кIаниди... ДИПЛОМАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чара пачагьлугъдихъ галаз алакъаяр идара ийидай къуллугъчи. 2) гьар йикъан кIвалахда герек затIар туна гъилик кьадай гъвечIи чемодан. Жузун-качузун авурдалай кьулухъ Шихрагьима дипломатдай рикIин кIвалах ахтармишдай аппарат акъудна, ам начагъдан гагь хурал, гагь далудал эцигиз, яргъалди яб гуда. С. М. ЦицIигъ-наме. ДИПЛОМАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери кьве терефдин алакъаяр кьилиз акъуддай гьал. Игъиррин хуьр гьа кьакьан дагълара алишверишдинни культурадин ва еке дипломатвилин алакъаяр хвейи еке центр тир. ЛГ, 2001, 15. XI. ДИРЕК 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дестек, гул. ТIунни дирек, тахта кесек, чIуьл чIугунвай чукьван ава. Е. Э. КьепIирви Алидин кIвалерин тариф. 2) куьч. са нин ва куьн ятIани вичин тIебии гьал хуьзвай затI, кас. Амач гьукуматдин дирек, -АлукI либас къара, юлдаш. С. С. Я кьван карвансарай. - Ина гьар са цуькведал зи рикI ала, Амма вун я дирек зи. А. С. КьепIинал хьиз, зи чил, зун вал ашукь я. Гьар са халкьдин меденият арадиз атунин рекье ахьтин кьетIен макъамар ва кичIевал течир бажарагълу дирекар жеда хьи, абуру а халкьдин вичин ва адан медениятдин тарихда мягькем чка кьада. Р. И. Гьайдаров. Гомеран стха. Синоним: даях, арха, куьмек. ДИРЕК 2 прил. дирибаш. ДИРЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра; карханадин, совхоздин, школадин кьилевайди. - Пагь, Ахцегьа хъсан школа ава, адан директор республикадин школайрин лайихлу директоррикай сад я. А. Р. Саки хьайивал. Кълинжа чкадин совхоздин директор жагъурна. А. А. Пад хьайи рагъ. Тахминан 1942 - йисуз ЦицIигъа 7 йисан мектеб ахъайна. Инин сад лагьай директор Билалов Алдер тир... Школадай затI-матI квахьайла, директорди уборщицайриз гьарайдай, абурувай квахьай затI истемишдай. С. Муслимов, ЦицIигъ-наме.. ДИРЕКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; директор тир гьал. А вахтунда за школадин директорвиле кIвалахзавай. А. Р. ПIапIрус гадарна. Гьасанов Назима гзаф йисара совхозда агрономвиле, ахпани директорвиле кIвалахнай. ЛГ, 2001, 26. VII. * директорвал авун гл., ни; директор хьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
