Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ГЬАНГУЛА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра емишар ргана ийидай маж, жими затI. - Куь хуьре заз гзаф затIар сифте яз чир хьана: семена, гьангула, таргъалав, мураба... Гь. Къ. Къилинж Къемер.

ГЬАНЕФ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин майишатда ишлемишун патал раснавай хенжелдин жуьре алат. # гьанефдиз чарх гун, гьанефдалди цацар атIун. - Гьиниз? Гьи хуьруьз?! Гьадисаяр ахъаймир! - яракьлу дагъвидин эрчIи гъил гъанефдал фена. Гь. Къ. Четин бахт. Абаса хци гьенефдаляна, ютур галудна, терездал эцигна, ЛГ, 1992, 8. X.

ГЬАНИЗ нар. тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкадиз. Кесиб-куьсуьб акур чIавуз катда вун, Девлет гьина ава, гьаниз кватда вун. Е. Э. Къизил цам. Зи... Гьа патавай кьубу авахьзавай. Хкадарна за гьаниз... М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша".

* гьаниз килигна союз себебдин табий предложение кьилиндахъ гилигун патал ишлемишдай союз. Ильяса начальникдиз кIандай кIвалах авун ва са гъвечIиди хьайитIани адан тапшуругъ кьилиз акъудун бахтлувал яз гьисабзавай. Гьаниз килигна ам къе кьадар авачир кьван шад тир. А. Р. ПIинияр. Къурушвидин уьмуьрда балкIанди лап кар алай чка кьазва, кIвалин гьайванрин арада виридалайни пара гьуьрмет авайди балкIан я, гьаниз килигна адаз "ЧIехи стхани " лугьузвай. И. Мурадов. "... Зи тухумдинни сихилдин муг" || ЛГ, 2001, 15. II. Зи кьеб хьана дагъдин гирве Зи рикIик кваз хьана аяз. Белки гьаниз килигна зун Ашпаз ятIа даим гьазур. А. Ал. Муьжуьдар.

* гьаниз килигна нар. лагьай гаф, ихтилат себеб яз. Гьаниз килигна исполкомдин гъиляйни кесиб дагъвияр патал затIни акъатнач. А. А. СтIал Сулейман.

ГЬАНИКАЙ кил. АНИКАЙ.

ГЬАНИХЪ нар. тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкадихъ.

ГЬАНИХЪАЙ нар. тIвар кьун тавунвай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкадихъай. АтIанай цIай аквазва... Белки, ванни гъанихъай ятIа? А. Къ. Хукац-Ханум.

ГЬАР фарс, тIв. эв. 1) тайин яз арадал атанвай, атай, къведай, къвезмай -вири.. Анжах лугьун лазим я хьи, кьуру рифмадин патахъай шаирди, гьар нугъатда са ччара мана авай, гьич кутуг тавур гафар ишлемишна, шиирдин идеядик ва гуьрчегвилик еке рехне кутуна. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Гьар дагъ са куьпдикай хкуднавайди хьиз ава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) гьамиша. Адаз гьар куьтендилай пуд рипе техил гуда лагьана жемятди А. И. Самур. Гьар хемисдиз зи бала Са чипIинин чIехи хьуй. Лайлай, Лайлай, Пагьливан хва, Фяле хва... X. X. Пагьливан. Гьар инсандиз са гъед ава цавара Чилизни варз - кьисмет хуьзвай елкен яз... X. X. Йиф атана кIвачел залан дишид хьиз.

* гьар вуж хьайитIани тIв. эв. вири. Гьар вуж хьайитIани ада кьабулзавачир. Р.

* гьар гьал (гьалда) нар. гьикI хьайитIани. Гьар гьал­да, абур Кореядин гунагьсуз аялрин ва дишегьлийрин ивидай ктад хьанвай. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Ада гьар гьалда ам инай чукурдай рекьер жагъуриз башламишна. Б. Гь. Заз эвера.... куьмекни тахьайла ва гьар гьалда вичин фикир лугьун истемишиз вичел кIевелай алахъайла, гзаф татугай гьал арадал къвезвай. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. "Чупураз" гьар гьалда Бикедиз мукьва жез кIанзавай. К. Агъавердиев. "Чупурбег". || ЛГ, 2000, 10. VIII. Мад маса чара авач. Гьар гьал герек гьа икIа авуна кIанда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

* гьар гьикI хьанатIани (хьайитIани) [ятIани] арал. 'гьихьтин дуьшуьшар хьанатIани' манадин ибара. Гьар гьикI ятIани, машгьур жезни зун садрани алахънач. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. Гьар гьикI хьанатIани, эхирни са юкъуз Гергер Сабираз вичин шалвардин мет акуна. А. Фет. ТIеквен. Гьар гьикI ятIани,... шаирди вичини яваш-яваш михьиз дуьнья гьиссиз башламишна. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. Машмашрин, шурван пIинийрин ва хутарин цилер гадариз тади къачумир. Гьар гьикI ятIани абурукай са шумуд хвех неъ. Абурук инсандин беден патал лап важиблу В17 витамин ква. ЛГ, 1999, 14. X. Я Аллагь! Зун ваз къурбанд хьурай! Заз чидач, за чIуру кар авунани, дуьз кар авунани... Гьар гьик] ятIани вуна залай гъил къачу. А. Къ. Хукац-Ханум. Адакай маларин духтур жеда, мад гьар гьикI хьайитIани, пешеди ам чубанрин чими кьазмадивай яргъа ийидач. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Гьар гьикI ятIани, дустар гагь агъадалди, гагъ винелди физ, саса арайра юкьвал кьван це гьатиз, са гужуналди а пата къерехдиз акъатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: эхирки.

* гьар жуьредин прил. лишанриз, хесетриз сергьят авачир. Гьар жуьредин инсанарни акьван гьалтда хьи вал - япарихъ абурувай галукь тийир ван, ихтилат жедач. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр.

* гьар камуна нар. 1) вирина. 2) гьар са гьерекатда. Гьар камуна пул тIалабиз Чахъ малимар хьанва ажеб. Ш. Ю. Чи девирдин манияр.

* гьар кткана нар. мукьвал-мукьвал тушиз. Гьар кткана акъат тийидай Алимерден экуьн кьиляй атана. ЛГ, 1993, 31. III. Акташдани яд жедач гьар кткана. Гьар ктка­на - жузамир: "Ни лагьана? " И. Гь.

* гьар са тIв. эв. кьилди тир. Гьар са чIалаз вичиз килигай сесер авайди я. Гь. Гь. Эдебиятдин чIаланни орфографиядин месэлаяр.... им гьар са писателди гьисабдиз къачун, гьамиша рикIел хуьн лазим я. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Гьар са дапIардиз вичин куьлег ава кьван, -зарафатна Къурдула. Ш. Шихмурадов. Гьадиса.

* гьар са чIавуз нар. гьамиша. Гьар са чIавуз ваз къурбанд я, невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Илгьамдарри чпин яз муаллим, буба, гьар са чIавуз ава рикIел гъиз Эмин. Ч. К. Устадрин устад.

* гьар сад тIв. эв. вирибур арадиз гъизвай кьилдинди. Лезгийриз садаз садакай къведай хъел чпин душманрикай атанайтIа, абурукай гьар садакай са халис игит жедай. 3. Р. Веси. Чи рушар гьар сад са итимдик квайбур я. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Санаториядиз атай гьар сад сифтени-сифте сагъар хьийидай духтурдин патав фин лазим я. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди.

* гьар са гуьзелдик са айиб жеда мисал чIуру са хесет квачир кас жедайди туш.

* гьар сеферда нар. гьамиша. Гьар сеферда Кьурагьиз фидайла, чал рекьер дуьзарзавай грейдер гьалтдай. ЛГ, 2001, 19. VII.

ГЬАРАЙ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кIевиз, ван алаз лугьудай гаф(ар). Урун тIула женгинин эмиррин, гьарайрин, жавабрин, азабрин, экьуьгъунрин ва яракьрин ванер гьатна. Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) кичIевал квай ван-сес. Тарашна! -лугьуз уьлкведа ХупI гьарай, афгъан авачни. Е. Э. Гьарай, эллер!

* гьарай авун 1 гл., ни; ван хкажна рахун, сесер акъудун. - Хкаж гъилер... Яда за Куьн! Лугьуз гьарай авуна. Ж. Тарифри алдатмишна. Дурнайри хъийида гьарай... А. Къ. Мукьвара авахьда пешер.

* гьарай авун 2 гл., ни низ куьмекдиз эверун. Бес им инад тушни, я чIехи Аллагь! Низ гьарай хъийида? Вуна гила вуч авурай? Ви гьарайдиз хкведай кас алани чилел? М. С. Буьркьуьди.

* гьарай акъатун гл., няй; кичIевилин сесер акъатун. Са юкъуз цанар цазвай лежберрай гьарай акъатна; туьрез са зурба гъуьлягъдихъ галкIана. Лезги халкьдин махар. "Къемер, вун фи кьадар аярди я?!" - гьарай акъатна Султалидай. Гь. Къ. Къилинж Къемер. - Вун гьиниз физва? - гьарай акъатна дердисер яз фадлай секинвал квахьнавай адан диде Аминатай. - Къеце авай тIурфандикай ваз хабар авачни? Я. Я. Агалай сандух. Зарбаф халадай гьарай акъат­на: -Агь, вун хейратдиз фий, садакьадиз гайиди! А. Сайд. Вили яна.

* гьарай акъудун гл., ни няй-квяй; кичIевилин гьиссер кутун. Сефил яз ава зун, атIана кьарай, БалкIан гьикI акъудин чинеба цурай? Миргерай, чIагъарай акъудиз гьарай, Галтугна кьветерин кьадай фереяр? С. К. Яран сувариз.

* гьарай (гьараяр) гун гл., ни низ; ван-сес алаз рахун, тадияр гун. Адаз гьарай гун, себ гун, кIваляй ахлад лугьун Билкьасуман сиви кьунвай гел хьанвай. Я. Я. Агалай сандух.

* гьарай физ нар. гьараяр ийиз-ийиз, нарази гьалда аваз-аваз. Гьаинлай имани кьуна мейитдихъ галаз тухуда; гъарай физ тухвана эцигна гурханада мейитни... Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман...

* гьарайгьарайдал алаз хьун гл., вуж пис тIазвай гьалда хьун. Ам кьве югъ я гьарай-гьарайдал алаз. Р.

* гьарай-эвер сущ. къал алаз, кIеви ванцелди рахунар. Патарив гвай дишегьлийрин гьарай-эвердик халкь кIватI хьана. А. Къ. Жуьгьенар.

* гьарай-эвер акъатун гл. кIевиз гьарюнрин ванер, къалмакъалдин ванер чукIун. Мад гьарай-эвер акъат тавун патал ада вичин кIвачера звер туна. Б. Гь. Заз эвера.

* гьарайдив агакьун гл., вуж нин; вахтунда куьмек гун. Гьар легьзеда авадарна бул накьвар, Зи гьарайдив агакьрай вуж, диде чан. Ш. Къ. Дидедин сурал.

* гьарайдиз атун гл., вуж нин; пис гьалда авайдаз куьмек гуз атун. Зи пак рикIел, гьикIда, жезва гел хаинарин мецерин? Бес гьарайдиз къвез кIани кас аламачни чилел, дуст. Дуст!

* гьарайдиз гьай лугьун [гун] гл., вуж нин; тIалабайдаз куьмек авун. Са кар якъин я: архадиз рикIивай куьмекдай, гьарайдиз герек тирла гьай луьгьудай кас гзаф истеклу жеда. ЛГ, 2000, 8. III. Хайи халкьдин гьарайдиз гьай лагьай генерал, Къекъуьн регьят тирни, гьетер алаз къуьнерал? А. Къ. Хайи халкьдин... - За ви гьарайдиз гьикI тагурай гьай, Ви гаф къанундин са чIал я къе заз. А. Къ. Къучи Салман.

* гьарай-эвер 1 сущ., кIевиз, ван алаз са вуч мураддалди ятIани акъудай гаф(ар). Адан гьарай-эвердал Вири къушар къведайд я. Гъ. Э. Хахаяр.

* гьарай-эвер 2 сущ. къалмакъал. Акъатдач кьил гьарай-эвер вучиз ятIа и эллерин. Е. Э. Гьажимурад эфендидиз.

* гьарай-эвер авун гл., ни шадвилин гьиссер къалурдай гафар авун. Рахаз гьар са аваз, ийиз дамахар, Гьарай-эвер, вуч я ви ван, бахтавар. Е. Э. Билбил.

ГЬАРАЙ 2 кIус эхиз тежер мусибат къалурдай гаф. Гъарай, эллер, пис ксариз Ажеб дуьнья хьанавачни! Е. Э. Гьарай, эллер!

ГЬАРАЙ 3 гьараюн глаголдин эмирдин форма. Кил. ГЬАРАЮН.

ГЬАРАЙ 4 сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра са кар кьилиз акъудуниз ийизвай тIалабун, истемишун. Ви макьамри чи рикIера КуькIуьрнава Алпандин цIай, Лезги чилин гьарай я ам, Женгчивилик кутазвай цIай. С. К. Ви авазар аваз хьурай. Синоним: эвер гун.

ГЬАРАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра динди ихтияр тагузвай гьерекат, кардин нетижа. Лугьудач на гьалал, гьа­рам, Гьич кьиникьиз къведач хиял. А. Гь. Нефсиниз. Гьеле касди кIватIзава гьарамни суваб... Ф. Н. Антоним: гьалал.

* гьарам хьуй (хьурай)! межд. 'динди негьзавай кардиз элкъуьрай' манадин ибара. - Вичиз чна гайи фу гьа­рам хьурай! А. А. Пад хьайи рагъ. - Барбажар кутIурай ви, жанавурдин хва жанавур! Гьарам хьуй ваз зи гьерен як! Ш. Шихмурадов. Гьалал ая бубадиз.

* гьарам хьун гл., низ вуч 1) диндин къанунрив, истемишунрив кьадайвал тахьун. 2) къадагъа хьун. Вуна гьабурни бес тахьана колхоздин калерни вучиз ацазва? Ваз архайинвал гьарам хьанвани? Б. Гь. Заз эвера.

ГЬАРАМАРУН аспект. || ГЬАРАМУН гл., ни низ вуч; -да, -на; -а, -из, -зава, -мир; гьарам авун || гьарамар авун, гьарам тавун || гьарамар тавун, гьарам тахвун || гьарамар тахвун, гьарам хъийимир || гьарамар хъийимир 1) динди негьзавай кардиз элкъуьрун. На заз незвай фу гьарамармир! 2) куьч. секинсуз гьалдиз гъун. - Жемятар, ингье чи гьалалдин суфра гьарамзавайди, чав секиндиз ксуз вугун тийизвайди... Н. М. Къизилдин хтар. Р. Антоним: гьалалун.

ГЬАРАМБАШИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра гьа­рам кардал машгъулди. Осман хъфена, ада гьазурай гьерен кабабар Бубади вичин гьарамбашиярни галаз спелрин кIаникай ракъурна. Къ. Къ. КIири Буба.

ГЬАРАМЗАДА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьахъвал. дуьзвал гвачирди, масад алцурариз. тарашиз алахънавайди. Къанунар гьарамзадайриз, къачагъриз, тарашчийриз, Ватандиз, халкьдиз хаинвал ийизвай душманриз кIеви я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. -Дишегьлияр за сархуш гьарамзадайрин гъиляй акъудни авуна, абур чпин иесидив вахкунни хъувуна... 3. Р. ЦIийи ханлух. Регьятдаказ пул къазанмишдай темягь авур дуьзенайри бязи дуьшуьшра чеб гьарамзадайрив лап екедаказ алдатмишиз тазва. ЛГ, 1997, 26. ХII. Антоним: гьалалзада.

ГЬАРАМ3АДАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьарамзададин амал хас тир гьерекат, кар. Зи гъуьлуь "Зи пай тун тавуртIа, за вири гьарамзадавилер ачухда " лагьайди зи кьве япаз ван атана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Эхирни Гьалимат Аскеран гьарамзадавилин гъавурда акьуна. Я. Къафаров. Аял буржунай... Антоним: гьалалзадавал.

* гьарамзадавал авун гл., ни гьарамзададиз хас тир амал, гьерекат, кар авун.

ГЬАРАМХАНА □, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра девлетлу касдин (кьиблепатан пачагьлугъра) ашнабазвал ийидай ди­шегьлияр авай тавхана. Бубадин гьарамхана галайнихъ ракъурай лукI хтана. 3. Р. Гьажи Давуд. Адан гьарамханада са виш гуьзел авай. А. А. Пад хьайи рагъ.

ГЬАРАРАТ араб, сущ.; -ди, -да лап дериндай са нихъ-квехъ ятIани авай кIанивал. - Ша хъухъ вуна, вун патал за кварцеваз гъайи къайи яд. Кьуй ви гьарарат яваш хьурай. Ф. КIеви ахвар. И аваздихъ акална яб, Гьарарат рекьиз Инал кьведа итимни паб Хьфизвай рекьиз. А. Ал. Андреян булах.

* гьарарат хьун гл., вуж нихъ-квехъ лап дериндай кIан хьун. - Къала кван са ведреда авай яд гъваш. Ракьун балкIан гьарарат хьанва. Я. Я. Дагъдин кукIуш гьуьмеда.

ГЬАРАСАТ || ГЬАРУСАТ: гьарасат майдан || гьарусат майдан дин, сущ., дуьньядин эхир хьайила, инсанар кIватIна, абурун дуван ийидай чка. Ваз чизва, Гьарасат майдандал а югъ ви рикIел ваз кIанзни-такIанзни хкидайди. М. С. Буьркьуьди.

ГЬАРАЮН 1 гл., ни; -йда, -йна; -из, -зава; -я, -йин, -йрай, -ймир; гьарай авун, гьарай тавун, гьарай тахвун, гъарай хъийимир 1) кIевиз ва яргъа з ван къведайвал сивяй сесер акъудун. - Чан вахар, -лагьана, гьарайна ада вилел нагъв алаз... Ф. Гьуьлуьн шив гьа и арада адан япарихъ яргъай хьиз гьарайзавай пехъерин ван галукьна. А. И. Самур. Сёфер халуди, вичин микрофон къачуна, чинерукди хьиз гьарайда ( адавай чинерукди хьиз лап хъсандиз гьарайиз жеда). А. Р. Чинебан савкьват. 2) векъи рафтарвилин сесер акъудун. Амма и се­ферда чун лап рикIивай къалриз акъатнавай. И кардиз Суна кIвале тахьунини куьмек гана: эгер ам авайтIа, аял алай чкадал папаз икI гьарайиз жедачир, ам заз кIандай кIвалах тушкр. А. М. Мурк ракъини цIурурда.

ГЬАРАЮН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра сивяй кIевиз акъатзавай сес(ер). Гафар. Гила гьар пакамахъ тамалай кIекрен гьарюнрин ван къвезва.. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Цурин кьавал алай кIекре мад сеферда, вичин кьамал алай цIакулар сассас жедайвал акъажна, гардан яргъи авуна, куларал акъвазна, луваривди кьвалар кIевиз гатана, къати ванцелди гьарайна. ИкI гьараюналди ада шикаят ийизвай хьтинди тир Н. М. Жандар Магьамай. 2) къургьар, кичIерар, наразивилер. Вибур вуч гьараюнар я? Р.

* гьараюн(ар) авун гл., ни 1) хурудай яргъал фидай сесер акъудун. Ада гьараюнар авуна, кьивер ганатIани, малум хьайи са затIни хьанач. А. Сайд. Кьисас. 2) къургъар гун, кичIерар гун, наразивилер авун. Вичин къайгъуйрин. дерди-балайрин са пай гададин кIулаз вигьиз хьунал ам гзаф шад хьанай ва ада аял ишлемишиз, гьасятда кавхади хьиз гьараюнар ийиз, кьивер гуз башламишнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир.

ГЬАРАЮНАРУН || ГЬАРАЯРУН гл., ни 1) сесер хкажна гзаф гафар лугьун, рахунар авун. Сам-Самрин Тарта агакьайла, игитри шадвилин гьараярна... Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) дявеярун.

ГЬАРАЯР гьарай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ГЬАРАЙ.

ГЬАРДА гьар тIварцIиэвездин чкадин I падеждин форма. Кил. ГьАР.

ГЬАРДАН: гьардан бир туьрк, нар. тIимил ара гуз. Кьуд пад секин тир. Гьардан бир кIекери гьараюнин, кицIерин элуькьунин ван кьведай. А. Ф. Бубадин веси.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz