| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЬАКЪИКЪИ араб, прил. 1) гьакъикъатда жедай. Идан чкадал писателди, гьелбетда, рвальный, гьакъикъи, яшайишдихъ галаз алакъалу са гаф ( месела, жейран ва мсб) ишлемишнайтIа, кIелдайдан фикирдиз са конкретный образ гъидай. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай...... Сулейманан «фикир» тешкилзавайбуру бязи вахтара переводчикни авачиз адан гафар кхьидай ва ахпа абурун бинедаллаз шиир туькIуьрдай. Ихьтин шиир, гьелбетда, шаирдин вичин гьакъикъи шиирдилай хейлин тафаватлу жедай. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Сулейманани... инсанрин гьакъикъи суьретар викIегьдаказ шиирралди гуз хьана. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. 2) халисан. Докладчиди зегьметчийрин гьакъикъи ихтиярар хуьн патал тешкилай крарикай... лагьана. ЛГ, 2000, 21. XII. Гьаким Къурбана тарихдин документар, тарихда кьиле фейи гьакъикъи вакъиаяр вичин эсерра, халис устадди хьиз, устадвилелди ишлемишзава. Гь. Рамалданов.. Яратмишунрин рекье. Вичин шиирда Сулеймана, кавхадин гьакъикъи тIвар къун тавуна, ам русвагьзава. А. А. СтIал Сулейман. Уьмуьрдин къимет гзаф яшамиш хьун ваъ, адан гьакъикъи къимет чир хьун я. 3. Р. Веси. ГЬАКЪИКЪИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера халисвал. Адан Тамам шиирар вири эхирда вичин тIвар кьуналди куьтягь жсзва. Имни шаирди вичин патай жуван гьакъикъивал, хцивал, устадвал, зегьмет къалурунин лишан я. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир ГЬАКЪИНДАЙ посл, вич акал жезвай гафуна никай-квекай рахазвайа, гьадакай Газетда кIвалахунин ва жуван ватанэгьли шаирдин яратмишунрин гьакъиндай къайгъу чIугунин нетижада зун адахъ ( С. Сулейманахъ. - А. Г.) ва адан хизандихъ галаз лап мукьва дуст хьунал зун гзаф шад тир. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. 1169 - йисуз Бакуда эцигнавай Лезги мискIинди, адан мукьув гвай лезги гьамамри, Къусар райондин Яргун хуьре авай шейх Шуьнейдин мавзолейди ва тарихдинни культурадин маса имаратри и халкьарин арада авай дуствилин гьакъиндай шагьидвалзава. М. М. Лезги тIвар алатIа. Идан гьакъиндай чи литературада чIехи эсерар, яни романар мадни пайда хьуни шагьидвалзава. Гь. Рамалданов. Яратмишунрин рекье. Икардин гьакъиндай бубайрин куьгьне сурари, абурун кьилихъ къянавай чпелди тарихдин чинар тупIалай ийиз жедай кхьинар атIанвай къванерини шагьидвал ийизва. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда Синонимар: барадай, жигьетдай, патахъай. ГЬАКЪИСАГЪ прил. 1) намуслу. Безетмишин уьмуьрдин багъ Зегьметдалди чи гьакъисагъ. Ш-Э. М. Зи дуьа. Чир хьухь: абуруз гьар майданда Гьакъисагъ рикI пара кIанда. Ш. Къ. Дагъларин рушар. 2) намусдалди кьилиз акъудай. Жемятдин арада вичиз лайихлу гьуьрмет, машгьурвал къени къилихралдини яргъал йисара хуьруьн майишатдин рекье чIугур гьакъисагъ зегьметдалди къазанмишна. Д. Шерифалиев. Цавай аватна, гъиле гьатдач. Къазибег Шукурбеговичан гьакъисагъ зегьмет Дагъустандин культурадин министерстводи... са шумудра гьуьрметдин грамотайралди къейднава. А. Камилов. Мелгьем цазвайди. ГЬАКЪИСАГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера намуслувал. ГЬАКЪИСАГЪВИЛЕЛДИ нар. намуслувилелди. Ада кIвалахнай гьакъисагъвилелди, Дуьздал акъуднай душмандин кьацIай чин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. БолъкIевикрихъ авай гъейратдалди, гьакъисагъвилелди ва намусдалди кIвалахун лазим я, - лагьанай Сулеймана... А. А. СтIал Сулейман. Гьанлай тракторист хьайи Гьажикъайиб халу цIуд йисаралди тракторист яз амукьна, ада гьакъисагъвилелди цанар цана, зегъметар чIугуна. К. М. За ахъайда квез... Зегъметдин ветеран Алаудинни адан уьмуьрдин юлдаш, яргъал йисара производствода гьакъисагъвилелди зегьмет чIугур Нажабат чпин 10 веледни зегьметдал рикI алайбур яз чIехи авунал машгъул я. X. Кьасумов. Лежберрин лежбер || ЛГ, 2000, 29. VI. ГЬАКЪИСУЗ прил. гьакъи авачир. ГЬАКЪИСУЗ нар. гьакъи авачиз. Синоним: гьакъикъатсуздаказ. ГЬАКЪИСУЗДАКАЗ нар. гьакъи авачиз. Депутатвиле кандидатдикай материал гьакъисуздаказ чапзава. ЛГ, 2003, 27. II. Синоним: гьакъикъатсуз. ГЪАКЬ кил. ГЬАХЪ. ГЬАКЬАРУН 1 гл.; -да, -на: -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; гъакъар авун, гьакьар тавун, гьакъар тахвун, гъакьар хъийимир са кве ятIани чка жедайвал авун. Са гъвечIи чантада вири ктабар гьакьарна. Р. ГЬАКЬАРУН 2 кил. ГЬАХЪАРУН. ГЬАКЬВАН 1 посл, вичелай вилик квай вахт къалурдай гафуналди (вахт, гагь, чIав) лагьанвай фикир кьилиз акъатдалди. - Ваъ, цIай яда за абурун мукариз, Гьакьван гагьда жегъич заз секинвал! А. С. ВетIер. ГЬАКЬВАН 2 нар. гзаф кьадарда. Паб гьакьван хъуьтуьлдаказ, кIуфук мили хъвер кваз рахазвай. 3. Э. Пата вил авайди. Къуьлуьн са твар са кIус къизилдив барабар я лугьудай чи чIехибуру, гьакьван ризкьи кьит хьанвай. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир. ЛГ, 2001, 4.I. Экуьн, Нисин, Гъуцарин дагълариз килигзава, амма вилер тух жезвач - абур гьакьван гьейбатлу, гьакьван гуьзел, гьакьван такабурлу я. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬАКЬВАН 3 кIус союзвилин гаф. Гьикьван гзаф ктабар кIелайтIа, чирвилерни гьакьван артух жеда. Р. Мирзе газет кIелунал гьакьван машгъул хьанвай, адаз вичин кьвалав хуьряй атай вах ацукьайлани хабар хьаначир. Р. ГЬАКЬГЬИСАБ кил. ГЬАХЪ-ГЬИСАБ. ГЬАКЬЕКЬ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къати чIулав къванцин цIивиндин кьетIен жуьредикай раснавай чIулав хтар, кагьрабаяр. ГЬАКЬЕКЬ 2 прил. къати чIулав. Гьейран жеда кьвед на къачур камарал, Пехилзава тIавус гьакьекь чIарарал. Е. Э. Гьалимат. Гьасретаз икьван гагьди вичин вилерин нинияр чIулав гьакъекьар хьтинбур тирди чизвай. Ш. Исаев. «Зи фонарар». ☼ Гафунин тарихдикай, манадикай кил.: А. Гуьлмегьамедов. Гьакьекь || ЛГ, 1993,4. III. ГЬАКЬУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьакь тавун, гьакь тахвун, гьакь хъийимир къен авай кве ятIани чка хьун. КIвал гъвечIиди тиртIани, вири гьакьна. Р. ГЬАкI 1 || ГЬАКIА нар. 1) гьа къалурнавай, лагьанавай тегьерда. Галамай са кIус кьван тумни атIана, гьакI тада вун чандик кIвал кваз, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. Чна вири гафар сивяй гьикI сивяй акъатзаватIа, лап гьакI кхьизвач... М. М. Гь. Лезги грамматика. 2) са мурад-метлеб авачиз, са нетижани авачиз. Лугьуз хьана: "Къе гьакI экъечI хьана вун".,. Е. Э. БалкIан тухвайдаз. Я вунни икI къана, вилер кIаникай Килигдачир, акъвазна гьакIа. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кьведра собрание тухвана, райондин чIехибуруз кIанзавайвал, гьа авай куьгънеди тестикьар техжез, атанвай векилар гьакI хьфенай. А. Эсетов. Тек са йис атIана || ЛГ. 2000, 24. VIII. ... Белки, ваз гьакI гъуьлуьз физ кIан хьун тиртIа, белки, маса, ваз течир Уьмуьрдикай, бахтуникай пай кIан хьун тиртIа? М. С. Буьркьуьди. 3) нубатсуз, са гереквалин авачиз. Дугъри касди хатур экува тахайла, гьакI иблисди вун мал хьиз ацайла... Е. Э. КIандач рекьиз... 4) са мурад, макьсад авачиз. Гьахьняй, фана дуьнья гьей, За вавди гьакI ийизва, Ви гьалариз килигна, чIана вад югъ мадара. Е. Э. Дуьньядиз. 5) са куьникни пай кумачиз. Ви кIвале малкамут гьатна, Вун гьакI ялгъуз, тек хьуй, яллагь. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. 6)рах. кьасусдай. ГьакI ийида. Р. * гьакI хьайила арал. лагьай фикир умумиламишдай ибара. ГьакI хьайила, вавай заз амле лагьайтIа жеда. Б. Гь. Заз эвера. * гьакI ятIани союз сложный предложенидин са пай муькуь паюнихъ алакъа ийидай ибара. Къвез-къвез кIеве гъатзава чун, гьакI ятIани, катзава чун. «Куьн», «Чун» лугьуз вучиз фад-фад, Къакъатзава и пад, а пад. С. К. Жуванбуруз чар. ГЬАКI 2 союз са жинсинин членар ва я сложносочиненный предложенияр сад-садахъ галкIурдай гаф. Сулейманан мисалди къалурна хьи, неинки миллионралди агьалияр авай, гьакI гъвечIи халкьарин арадайни бажарагълу инсанар акъатун мумкин я. А. А. ( СтIал Сулейман). Синоним: ва, -ни, гьам... гьам, гьатта. ГЬАКI 3 кIус 'ва генани' манадин гаф. Лезгистандин пак тир накьвар гьакI Каспий гьуьлуьн вили лепейри чуьхуьзва, адан гуьрчег ва девлетлу тамара билбилрин ван ава. А. С. Хуьруьг Тагьир. ГЬАКIА кил. ГЬАКI. ГЬАКIАН прил. 1) къиметсуз, 2) манасуз. Уьмуьр хьиз чаз акваз, ам вич гьакIан са буш сефер я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Акуна заз са бязибур, Пехъи кьилавда тваз гапур, Вич гъакIан юхсул, такабур, рикIий адават кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. И гафуни кIелдай ксарикай са бязибрун рикIел гьа куьгьне идеологиядин фикир хкун, амайбуру адаз, чпик са гьиссни кутан тийир, гьакIан буш гафуниз хьиз, фикир тагун мумкин я. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... - И майдан, - лагъана аскIан, куьк Камараддина вичин хъвер авай чин Айдабегахъ элкьуьрна хьиз, гьакIан майдан туш. 3. Р. ЦIийи ханлух. 3) герек авачир. Зун къе ви патав гьакIан ихтилатариз атанвайди туш, куьмек кIанз атанвайди я. Я. Къафаров. Автомат. Зун колхоздин бригадир тир хуьревай гьакIан. Б. С. "ЦIийи" лезгидин гаф. Зи играми свас, цекверин кIунтI гьакIан накьвадин кIунтI туш! А. Сайд. Цекверин кIунтI. ГЬАКIАНИ нар. 1) 'маса гаф-чIал, кар-кIвалах галачиз' манадин гаф.. Къецелай хтай папа лагъана: "Вун гуж: хьана хьи, гьакIани азарлу итимдин сасни тIар хьанва. Ф. Пуд фекьи. Нажмуддинан чин гьакIани кьумрал якIаринди тир. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. ГьакIани агаж хьанвай Нисе кьари, кIарабри тIал къачунивай кьуд кьвечIил хьана, месин кьиле са гъуд кьванди хъижедай. Ж. Гь. Кьвед лагьай шикил. 2) садлагъана са вуч ятIани рикIел хтайла, суалдин гафарин вилик эцигдай гаф. Гьан... ГьакIани цIи шумуда школа куьтягьнава, шумуд совхоздиз атанва? Б. Гь. Чин чинал. - гьакIани куь хипер гьинва, - гила акунва Рехидаз. М. Б. За бананар недач. ГЬАКIНИ нар. гьабурун жергедай яз. ГЬАЛ 1 араб, сущ.; -ди, -да: -ар, -ари, -ара 1) чан алай ва алачир затIар авай умуми тегьер. Етим Эмин, ви гьал, Ийимир бед хиял... Е. Э. Квез вуч ярашугь я. Вучда вакай а гьал алаз амукьна? Е. Э. Тумакь яц. Кесибрин гьал кьвердавай четин жезва: гумай садкъве никни девлетлуйри къахкьудзава... Гь. Къ. Къилинж Къемер. Ваъ, кIвачел гъич ракьун шейэр хьайитIани, дурум гуз жедай гьал туш. Ш. Шихмурадов. Гьадиса. Синоним: гьакъикъат. 2) сагъвал. Кьари кьведа. Адаз къужадин гьалдикай ва адан рикIикай хабар я. А. Къ. Жуьгьенар. Мегер вал а кIвалах кьатIуз жери гьал аламайни? М. С. Буьркьуьди. * гьал(ар) чIур хьун гл. пис хьун. ЧIур хьана гьал, рикI хьана сал. Е. Э. Гуьзел Тамум. * гьал-агьвал сущ. дуланажагъ.... и стхайри Урсунрин девлетлуйрин малар хуьз чпин гьал-агьвал хъсанарна. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. - ГьикI я, дуст кас, гьал-агьвал, кIвал-югъ? М. Алимурадов. Девирдин шикилар. Ваз мехъер авурла, чан хва, чи гьал-агьвал мадни хъсан жеда: никIевекье кIвалахдай, кIвализ гелир гъидай са кас артух жеда. Гь. Къ. Къилинж Къемер. * гьалдай фин гл., вуж сагъламвал зайиф хьун. Гьар гьалда, тир гьал( да). ГЬАЛ 2 туьрк, куьгь., сущ.; падеж. Рахунин къене мана жигъетдай маса гафарихъ галаз авай алакъа диз килигна, эхирар гьалариз дегиш жеда. ТIварар гьалариз дегиш хъунухьиз гьалариз дегиш хьун лугьуда. Гь. Гь. Грамматика. * актив ~, арачивилин ~, асил ~, дибдин ~, къакъатунин ~, талукьвилин ~, чкадин ~. ГЬАЛАЛ араб, сущ.; -ди, -да 1) диндин къанунралди ихтияр авайди. Терг ийиз гьалал, гьарам незава. Е. Э. Пагь, чи уьмуьрар. Лугьудач на гьалал, гьарам, Гьич кьиникьиз кьведач хиял. А. Гь. Нефсиниз. 2) жуван зегьметдалди къазанмишнавай. Антоним: гьарам. * гьалал-гьарам сущ. динди ихтияр ганвай ганвачирди вири санлай. * гьалал авун гл., ни низ вуч гьарам тир, гьарамвал квай кар, кIвалах, гьерекат гьалал хьуй лугьун. Антоним: гьарам авун, гьарамарун. * гьалал хьуй! межд. 'Аллагьдин патай ихтияр авайди яз хьуй' манадин ибара. Гьар за тирш ягъайла, аялри заз "Гьалал хьуй!", за абуруз - "Сагърай!" - лугьуз хьана. Ф. Пуд руш. - Чун санал яшамиш хьайи уьмуьрда за вал чIугур зегьметар ваз гьалал хьуй, чан итим, - лагъана кьариди, А. Ф. Бубадин веси. - Ви кьейибурузни рагьметар хьуй, къужа. ХинкIал квез гьалал хьуй. - Неъ, чан хизанар, квез гьалал хьуй! - лагъана Кисая. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Антоним: гьарам хьуй! * гьалал хьуй ваз дидедин некI межд. хъсан алакъаяр аваз рахазвайдаз жуван патай кIанивал къалурдай ибара. Вафалу дуст, гьалал хьуй ваз дидед некI X. Т. Дагъдин кард. - Эй, чан хва, гьалал хьуй ваз дидедин нек, авайбур вири цIийи хабарар тушни. Н. М. Жандар Магьамай. * гьалал хьун гл. гьарам тахьун. Дуьз дуван ам хьайитIа эгер, - Ам адаз гьалал хьана хьи. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Антоним: гьарам хьун. * гьалалдин (гьалаллу) фу сущ. диндин къанунрив кьадайвал къазанмишнавайди. Эгер гьалалдин фу незвайтIа, санани кIвалах тийизвай, еке руфунар алаз ина-ана къекъвезвай юзбашийриз шегьердин юкьварал са пудкьуд вацран вахтунда школайрилайни зурба кьве гьавадин кIвалер эцигдай такьатар жедайни мегер Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Муграгъвийри чпин са кап гьалаллу фу, чандал цIай кана, къазанмишзава, чпин азадвал, чапхунчийрин аксина акъвазна, хуьзва. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬАЛАЛАРУН || ГЬАЛАЛУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -ай, -мир; гьалалар авун ||гьалал авун, гьалалар тавун || гьалал тавун гьалалар тахвун || гьалал тахвун, гьалалар хъийимир || гьалал хъийимир 1) гьалал гьалдиз гъун. Мажбур я зун рикIин херни гьалализ, ТIалабайтIа Абдулбари халуди. М. Б. Абдулбари халу. Жуваз садрани гьалалдач а кар... М. Б. Зун кьенвач. 2) чуьнуьхай, къакъудай затI жуван патай бахшун, бахш авурдай кьун. Антоним: гьарамарун. ГЬАЛАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьалал тир гьал. Антоним: гьарамвал. * гьалалвал гун гл., ни низ куьн гьалал тирди малумарун. Гъил кьуна гьалалвал це Куьне гайи фан, къарияр. Е. Э. Къарийриз * гьалалвал къачун гл., ни низ куьн гьалалвал истемишун. ГЬАЛАЛВИЛЕЛДИ нар. гьалалвал аваз. Синонимар: гьалалдаказ, гьалалдиз. Антоним: гьарамвилелди. * гьалалвилелди хьуй! межд. 'гайи шей менфятлу хьуй, 'гьалалвал аваз хьуй' манадин ибара. - Зи кал чIулавди тир, им цIируди я: ваз гьалалвилелди хьуй, къунши. И. Гь. Цлахъ-наме. ГЬАЛАЛДАКАЗ нар. гьалалвал хас яз. Квекай чинеба вичивай артух къачун хьайи дегьекар, шариатда гьалалдаказ туькъуьниз жери са рехъ суракьзавай завай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синонимар: гьалалвилелди, гьалалдиз. Антоним: гьарамвилелди. ГЬАЛАЛДИЗ нар. гьалал яз. - Ам яшамиш жезвай, фу нез гьалалдиз. А. Къ. Баллада. Синонимар: гьалалдаказ, гьалалвилелди. Антоним: гьарамвилелди. ГЬАЛАЛ3АДА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вири патарихъай къени инсан. Гьакъисагъ, кам эцигайвал майвадин тар экъечIзавай багъманчи, еке гьалалзада, халкьдин еке къайгъудар Абас халу хуьре виридаз масан кас я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Зун гьалалзада я! Ваз Сфи эфендидин ван хьайи кас яни? Зун гьадан хтул я. Гь. Къ. Четин бахт. Антоним: гьарамзада. ГЬАЛАЛ3АДАВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера гьалалзада тир гьал. Гьалалзадавал бахтлувал я! Чак гьарам сад акатайтIа, чай вад-цIуд акъатда... Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Антоним: гьарамзадавал. ГЬАЛАЛЛУ прил. гьалал тир, гьарам тушир, диндин къанунрив, шартIарив кьадай. Антоним: гьарам. ГЬАЛАЛУН кил. ГЬАЛАЛАРУН. ГЬАЛАТ нугъ., сущ.; -ди, -да герен, легьзе. ГЬАЛВА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъуьр, шекер, гъери акадарна, ргана гьазурдай ширин тIуьн. Са юкъуз гьалвадин гьакъиндай рахунар хьана. Ф. Синоним: иситIа. ГЬАЛВАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьалва, ширинлухар гьазурдайди. Ам Къалажухви гьалвачидин гъиле гьатна. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи.... ГЬАЛВАЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьалвачи тир гьал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
