| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЪИЛИБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са ни ятIани лагьай вуч хьайитIани ийиз гьазурди, куьмекчи. Ялцугърин хуьруьн тарих 1734 - йисуз Члахъ Сурхаян гъилибанри Къазикъумухдал гьужум авур Надир шагьдин аксина дявеяр авур вахтунал гьалтзава. К. К. Риваятар. Ирид вацра женг чIугурдалай Кьулухъ Сам-Саман гъилибан Эмир Кагъидин ханвал себеб яз Миграгъни муьтIуьгъарнай. М. М. "Лезги руш"Лезгинка. Чи къуьлуьникай веревирдер. Къачагърин и гъилибанрив. Садни са гаф раханач. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. Синонимар: тумухъан, вач-хъша. ГЪИЛИКУН гл.; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир; гъилик авун, гъилик тавун, гъилик тахвун, гъилик хъийимир 1) жуваз ишлемишиз са вуж-вуч ятIани гьазурун. Накъваривди ацIай вилер, Ада яйлух гъиликна. Г. Шугаев. Къадир халу. 2) табий гьалдиз гъун. Иран гъиликнавай Афгъанрин эмир мелше Магьмудал гъужумна, ам магълубарна. З. Р. Гьажи Дауд. Гьа чарче урусрин кьушун Кърымдин сергьятрал кIватI жезвайдакай ва гьакIни Украинада гужлу къуватар гъиликзавайдакай кхьенвай. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: гъилик авун. ГЪИЛиН прил. 1) инсандив вердиш. Ам гъилин лиф хьиз вердиш хьана, ятIани ада вич гъиле кьуна хевдачир. А. Сайд. Туртур. 2) нин тIвар кьунвай касди гьазурнавай. Пагь-пагь! Гьикьван хъсандиз чранватIа аку садра! Фадлай за Мегъридин гъилин фу тIуьнвачир... Б. Гь. Заз эвера. Зани гъвечIи сусаз, квез чизва хьи, ам гъана са кьве варз я, хинкIар ая лагьана. Лагьана хьи, заз адан гъилин хинкIар кIан хьана. Н. Ш. КIвалин референдум. * гъилин машин сущ. гъили гьерекатдиз гъидай парталар цвадай машин * гъилин михьивал сущ., масадан. шей чуьнуьх тийидай, чарадан затIуниз темягь тийидай хесет квай гьал. Будах кIеве гъатай къуникьуншийрин гьилни кьадай кас я. РикIин дуьзвилелдини, гъилин михьивилглдини, ч]уру кар кьабул тийидай женгчивилелдини кIвенкIвечи я. З. Э. Чи маяк. Рахунар аватна яцIаз. Вичин ачух рикIикайни, Гъилин михьивиликайни, Чара хьанвай гъуьлуькайни. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. Антоним: гъилин кьацIайвал. * гъилин мишер сущ. са касди кIвалахдай, гъвечIи мишер. * гъилин регъвер сущ., гъилин къуватдалди гьерекатдик кутадай регъвер. ЧIахар гьамиша гъилин регъвералди иегъведайди тир. Р. ГЪИЛМАН || ГЬИЛМАН араб, сущ., ислам динда къалурзавайвал, женнетзгьлийриз къуллугъ ийизвай гуьрчег гада. Рехъди винел фидайла зун, Са къудратдин кар акуна: Гьуьруьни гьилмандиз ухшар Лап тенг барабар акуна. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. ДакIан гъуьруь, гъилман рикIел гъиз жедач. Е. Э. Жедач. ГЪИЛУН гъил авун мягькем ибарэдин рахунрин форма. Кил ГЪИЛ ( гъил авун). ГЪИЛЯЙ посл. 1) нин-куьн вичелай вилик квай гафунин мана себеб яз хьайи кар къалурдай гаф. "За салам гайиди вуч тир, квез цин ванцин гъиляй ван хьанач ман, за гьикIин? Ф. Ядни герек жедай кьван. Ви гъиляй бизар я, гуьзел. -Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин.... адан юлдашди... Ам вични аквазмач, къвез хъфизвай мугьманрин гъиляй. Н. М. Къизилдин хтар. 2) нин-куьн нивай-квевай ятIани къакъатунин къалурдай гаф Азизан гъиляй катиз хьайи гуьзел авайди туш, Вун са гьуьл хьайитIани за окIандиз хкида!.. А. Мир. Гъезелар. ГЪИМИР гъун глзголдин инкарвилин эмирдин форма. Кил ГЪУН. ГЪИР гъун глаголдикай хьанвай причастидин форма. Кил. ГЪУН. ГъИРГЪИР 1 сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра лап куьруь вахт. Авария жез са гьиргъир тир амайди. Р. * гъиргъирдал аламаз хьун гл. са кар кьилиз акъатиз лап тIимил амукьун. Ам дустагъда тваз са гъиргъирдал аламай. Р. ГЪИРГЪИР 2 сущ. гьиргьир сесерин ван. Чахрадин гъиргъирдин сес акъвазарна А. Сайд. Вергерин хъикьифар. ГЪУГъ сущ.; -ди, да; -ар, -ари, -ара яцIу сесиналди сивяй акъатзавай гъ-гъ-гъ. Гъугъдин ван хьайила, зун къецел экъечIна. Р. * гьугь авун гл. 1) куь гъ-гъ-гъ сесер акъудун. Жанавурди кицI хьиз «гьугь» авуна, Сейфуллагьдал гъужумна. А. Сайд. Кьисас. 2) куьч., векъи, ни са нел-квел ятIани инсандин наразивал къалурун патал лугьудай ибара. Сада кьув яз, сада сарар экъисзава ийиз гьугь. М. Алпан. Вече. ГЪУГЪВАН кил. КЪУГЪВАН. ГЪУД сущ.; -ту, -та; -тар, -тари, -тара капни кIватIнавай тупIар галаз гъилин билегдилай агъа пад. Икрамзава синери заз, Куьз лагьайтIа ругда абур гьуту зи. А. С. Эхь, дамах гва зав. Ихтилатдай чир хьайивал, совхоздин директорди са карни авачиз адан кIуф гьутув янавай. И. Тагьиров. КIуфухъ галукьайди. # са гьутавай калар, са гьутавай семечкаяр. * гъуд гун гл., ни гьуталди тIушунун. Вилер гъуд гана тIушуннатIани, ам са куьнинни гъавурда акьунач. Я. Я. Пагьливандин далдам. * гъуд кьванди сущ. гъвечIиди. Вич гъуд кьванди яз, чIехибурухъ галаз акъажунар ийида. Р. * гъутар вегьин гл. ни низ гъутаралди гатун. * гъуту-гъутар хьун гл., вуж сада-сад гъутаралди гатун. А стхаяр гьамиша гъуту-гъутар жезвайбур я. Р. ГЪУЛ сущ.; -ци, -це; ар, -ари, -ара 1) керпичар атIун патал виряй кьар акъуддай легв. 2) гьелцел пар эцигун патал кьакьанвилихъ тIваларикай хранвай затI. Гъул къурай векьерив ацIанвай. Р. 3) нацIарикай хранвай къаб ( рекъинай янавай сар тун патал). ГЪУЛГЪУЛА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра наразивилин ванер, сесер, гьиссер. Гъулгъулади кьуна зи рикI тIушунзава гъуьлягъди хьиз... Ас. М. Гъезелар. ГЪУЛЦИН прил. тамун тарарикай са жинсинин. Гъулцин пешер тIурарай агаж хьанваз акъатда.... З. К. ТIебиат чирун. Рехиди гъулцин чкалар гваз хкведалди чна вири михьна куьтягьна. М. Б. За бананар недач. ГЪУН гл.; -ида; -ана; -из, -изва; -ваш, -ин, -урай, -имир; тагъун || гъун тавун, гъун тахвун, къигъимир ||гъин хъийимир 1) сана авайди масана хьурун, масаниз тухун. Эгер и харж тагъайтIа, За хуьр кIаняй акъудда, Къван къванцихъай галудда! Ф. За ваз лагьай тегьердин зар-зиба гьваш, Яру... диба гъваш. Е. Э. Къавумдиз. Наши парча, кими либас гъиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. Хтанва зун зи стхадизлезгидиз Лезги чIалал лезги салам гун патал, Темен гана дидеди гъир ризкъидиз Ви сагълугъдай ацIай бокал хьун патал. А. Ал. Шалбуз дагъ. Са хъуьтIуьз чна самун алаф кьит хьуникди гишила амукьай колхоздин гамишар текьин паталди тамай къалчамагар гъиз хьанай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Мани куьтягь хьайила, Аял гъана меэюлисдиз. Аял тушир - аламат - Са цал гъана межлисдиз. З. Р., Б. С. Шарвили. И кардик жуван пай кутун яз заз жуваз ван хьайи са чIал инал гъиз кIанзава. А. Къ. Жуьгьенар. 2) эвленмиш хьун. Мубарак хьуй гъидай касдиз - пудни гъуй! Е. Э. ТIварун стхадиз. Начагъ чIавуз герек я жуе хуьдайди, Вун рахкурна тахьуй масад гъидайди. Х. Т, Хъсан я. Агь, Сам-Сам, Сам-Сам... Вуна зи рикI динжнач. Бадедин, дидедин рикIни михьиз тIарна... Вуна урус руш гъана лугьуз ваъ, жуваз кIандатIа чувуд рушни гьваш. К., 1988, 25. ХI. * гъил ~. делилар ~, хъел ~. ГЪУНУГЪ сущ.; -и, -а 1) сана авайди масаниз гъун. 2) эвленмиш хьайи гьал. "Пуд паб гъунугъ хъсан кар я " лагьайтIа, течир гьейри кесибдиз хабар жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. ГЪУР сущ.; -у, -а еке марфар къвайила, са тIимил жимивал кваз, къван-затI, кул-кусни галаз кIамарай авахьдай чеб, кьар. Чи хуьре Гъурун кIам тIвар алай чка ава. Р. ГЪУРА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра ирин. ГЪУРБАТ араб, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра ватандивай къакъатнавай чара чка. Дуьньядикай кеф тахай кас Бес гьурбатдиз аватдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. Чан экуь варз, квачир леке, Ахку зи яр авай уьлкве, Гьикьван хьурай зи вил рекье, Гъурбатрихъни къадар ава. Х. Т. Экуь варз. Заз кIанда чун кIан хьана Геж хьайи Гъурбатдилай гуьгъуьниз хьиз гьамиша. Ш. Къ. Эвелимжи муьгьуьббатдилай.... Бубадин юрд я заз гъурбат, Гъурбат -гуя женнет я. А. Къ. Манкъурт. Йифериз ваз дуьа ийиз Ватандани гъурбатда, Гъарайзава ви гуьгъуьниз Ванцелди рикI акъатдай. А. Къ. Диде! Диде! Синоним: къариблух. Антоним: ватан. * гъурбат хьун гл. чара хьун, къакъатун. Чавай гъурбат хъайтIа Куьн, гъам-хажалат авай фуруз Аватна чун дерин, дустар. Е. Э. Дустариз. * гъурбатда кьий! межд. $ къаргъиш. ГЪУРГЪУР сущ., -ди, -да; -ар, -ри, -ра яцIу сесерин ванер. За Тамам сятералди дагъдин вацIарин гъургъурдихъ яб акалзава... Къ. Назаралиев. А. С. Пушкинан дуст Кьурагьа || ЛГ, 2001, 9. VIII. * гъургъур(ар) авун гл., ни масадбур бегьем гъавурда акьан тийидяй тегьерда яцIу сесиналди вич-вичик наразивилин рахунар авун. Синонимар: лукьлукь(ар) авун, кьуркьур(ар) авун, мурмур(ар). * гъургъурдал ацалтна нар. гзаф гъургъурар ийизвай гьалда. ГЪУРГЪУРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гъургъур авун, гъургъур тавун, гъургъур тахвун, гъургъур хъийимир наразивал кваз яцIу ванцелди рахун. Байраманди вуч хьана: гьаятдиз я ккIал гадарда, я парудилай кьил къалурна мез экъисда. Хъел атай кицIи хьиз сарар къалураз гъургъурда, жагьунилай гъиле авай Маш вегьеда. М. В. Гьарасатдин майдандал. ГЪУРСА фарс, ктаб., сущ.; дерт, хажалат, гьам. Тепедалла лекъ чилин гъурса хьиз... А. Ал. Вадар. РикI цIраз, КичIела галукьна гъурса, Хкажна пачагъди аса... А. Ал. Пуд хали. ГЪУТА, ГЬУТУ гъуд существителънидин падежрин формаяр. Кил. ГЪУД. ГЪУРУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьуьрни яд какадарна авунвай жими затI. ГЪУЦ сущ.; -ди, -да: -ар, -ари, -ара 1) къадим заманайра аллагьламишнавайбурукай сад. Вуч ятIани чи бубайри, уллу бубайри Яран сувар къейдзавай, берекатар артух хьун патал гъуцариз дуьаяр ийизвай... Н. Меликов. Яран сувар меркезда. Гъуцар садрани рикIелай ракъурмир. Куь гъуцар чун я: ЧIехи Рагъ! Адалатдин гъуц Алпан! ЧIимелвилин гъуц Гудул! Йиферин сирерин иеси Варз! Иервилин гъуц - Яргъируш! ЧIана крарикни акахьдай Алдин паб! Ф. Б. Миф. 2) ( чIехи гьарфуналди Гъ, гаф гзафвилин кьадардин формада аваз - Гъуцар) Аллагь. ЦIуд йис идалай вилик зун Гъуцари гана! -лугьуз, вичин тарифарна къуншидин аялди. Ф. Сад гъуцари, сад дидеди. Гъуцар, Вуна гай дерт чIугваз шеда зун. Е. Э. Шеда зун. Бахтуни гатурай чи ракIар, чи вар, Вуна чун кIеверай акъуда, Гъуцар. Халкь патал гьар са югъ жедайвал сувар, Лугьурай бахтлу я, шад я лезгияр. С. К. Яран сувариз. Синонимар: Аллагь, Агъа, Зулжалал, Первердигар, Ребби, Халикь, Худа. * гъуцари гун гл., Аллагьдин патай майилар хьун. Гъуцари гай касдиз садни герек туш. Е. Э. Герек туш. Амай гафар таб я, - Гъуцари гайитIа, ам адаз Дуьньядин багъа зинет я. Е. Э. Камаллу паб. ГЪУЬДГЪВеШ сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра вацIун куьлуь цIалцIам къван. ГъУЬЛ сущ.; -уь, -е; -ер, -ери, -ера диндалди ва я къанундалди дишегьлидин уьмуьрдин юлдаш. # ~уькай хтун, ~уь рахкурун; ~уьн стха, ~уьн вах. Камалэгьли дишегьлидин лишанар;... Инжитмиш тийин вичин гъуьл, хизанар. Е. Э. Камаллу паб. ТуькIвей пабни гъуьл хьайшпIа эгена, Жеда абур гьар са мурад туькIвена... Х. Т. Хъсан я. Низ чидай, хъсан кIвал-югъ, гъаким хьтин гъуьл... авай дишегьли чалкечир жедатIа... АМ, Киф атIайди. Туьквенда авай руш гъуьлуьз тухвайла. куьз ятIани адан рикIел бейкарзавай муьфтехуьр атанай. М. Б. ЦIийи мискIин. -Мад гъуьл алай чкадал паб рахач хьи, - гаф кутуна маса зарафатчиди. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: итим, уьмуьрдин юлдаш, кIвале авайди. * гъуьлни паб са викIиник квай яцар я мисал гъуьлни паб сад хьтин буржияр кьилиз акъуддай зегьметчияр я. * гъуьлуьз гун гл., ни вуж пабвиле гун. АтIангье, бубади вун адаз гъуьлуьз гузва. Вун пака адахъ галаз хъфида. А. А. Пад хьайи рагъ. ГЪУЬЛВАЛ сущ.; -или, -иле гъуьл тир гьал. Гъуьлвал Югъ-къандивай четин жезва. Р. * гъуьлвал авун гл., ни низ 1) гъуьлуьн везифайралди санихъ галаз ятIани эгечIун; 2) куьч., ни низ векъи алакъайралди са нив ятIани эгечIун. ГЪУЬЛЯГЪ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чиляй галчIур жез фидай, вичи инсандин бедендикай кIасай чка агьуламишдай гьайван. Адаз са кьве камунин мензилда, сиве къиб кьуна туькьуьнзавай яцIу гъуьлягь акуна. А. Сайд. Хайн гичин. Ина ( Аламишеда. - А. Г. ) пипин, къаргъачдин, цацун, маса тарар авай тамни авай. И тама гзаф Гъуьлягьар жедай. ЛГ, 1996, 16. II. Шарвилидал Гъуьлягъар кьуд патахъай алтIушна. Шарвилидал Гъуьлягъар Шармунуди арушна. 3. Р., Б. С. Шарвили. РикIел хуьх: къушарни, вагьши гьайванарни, чурчуларни, гъуьяягъарни, хъалхъас хъиперни, балугъарни, гьашаратарни, кукварни -ибур вири гъайванар я. З. К. ТIебиат чирун. Гъуьлягъди вич кIеве гьатай арада Экъисда мез, кьве хел алай мез къецел. А. Ал. Муьжуьдар. 2) куьч. амалдар ва зарарлу, зиянчи инсан. Гъуьлягъдизни акI я хьи, Вири язва Гъуьлягъар. А. Ал. Муьжуьдар. Гъуьлягъдин хам хьайидал, мад Гъуьлягьдин хам хкведа. М. Б. Кьуьгъуьрни гъуьлягь. Синоним: иблис. * тум атIай гъуьлягь хьтин, ширин меци гъуьлягь тIеквендай акъудда. * гъуьлягъди ягъайдаз епиникай [кашудикай] кичIе жеда мисал викIегьда гатайдаз зайифдакайни кичIе жеда. * гъуьлягьдин мез авай кил. иблисдин мез авай. ГЪУЬНТI сущ.; -уьни, -уьна; -ер, -ери, -ера садан патай масадаз гьахъсуз айиб къведай, рикI тIардай гафар. Адан гьуьнтIуьни зун кузва. Р. * гъуьнтI гун гл., ни низ садан патай масадаз гьахъсуз рикI тIардай гафар лугьун. Адаз чидайди заз гъуьнтI гун я. Р. * гъуьнтIуьник кутун гл., ни вуж садан патай масадаз датIана гьахъсуз айиб къведай гафар, лугьун, крар авун. ЧIехида вири гъуьнтIуьник кутунва. Р. ГЪУЬР сущ.; -уь, -е; -ер, -ери, -ера техил (мух, къуьл, гьажибугъда ва мсб) регъвена фу чурун патал гьазурдай продукт. Техилдикай регъве гъуьр регъведа. Куьре чIалан алифарни ахпа кIелдай жуз. - Икьван ви зал ният чIуруз Регъвей гъуьр бес жедан турус? С. С. Рехуьхбан. Гъуьр туш има фу чрадай, Я алаф туш малдиз гишин. И. И. Кьуьд. Фарин гьар жуьреяр ава. Хъран, тIанурдин, чар авай, къатай, як авай, кьулан, акадин, ацIуцIаяр, разламачар, пурнияр квай, гьажикIад гъуьруьн, юхваяр, чкалар, шутрутяр, куттер. ЛГ, 1992, 23. IV. # чIулав ~, лацу ~, ~ сафунай ягъун, ~регъуьн, чкалрал ~ кIвахун. * гъуьр-гъуьр авун гл., ни вуч куьлуь авун. Пенжердин вилер гъуьр-гъуьр ийиз са тIимил амай.'Р. * гъуьр-гъуьр хьун гл., вуч куьлуь хьун. Гъуьр-гъуьр жезвай кIарабар кьаз, Гъиляй-гъилиз вугузвай. М. Б. Мугъу сурар. ГЪУЬРГЪУЬ прил. 1) буш, кIевивал авачир. Гъуьргъуь тIвал ахьайиз регьят я. Р. Антоним: тIарам. * гъуьргъуь авун гл., ни вуч буш гьалдиз гъун. Кьенерар гъуьргъуь ийимир, - атлу гъуьргъуь жеда. Р. Антоним: тIарам хьун. * гъуьргъуь еб хьиз, гьар патахъ фин. гл. вуж гьахълувилиз килиг тавуна, масадбурун фикирдал амал авун, масадбурун геле хьун. Синоним: яд фидай патахъ пер ягъун * гъуьргъуь хьун гл, вуч 1) буш гьалдиз атун. Туфлидин багъар гъуьргъуь авуна. Р. 2) куьч., вуж зайиф хьун (инсан). Антоним: тIарам хьун. ГЪУЬРГЪУьВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери гъуьргъуь тир гьал. Антоним: тIарамвал. ГЪУЬРЧ сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера недай як гьасилун патал чуьлдин гьайванар, къушар тфенгдай ядай мярекат. Гъуьрчез фена, гъуьрч тачагъна хкведайла, сифте гьалтай чубандин пелел эцигна яна кIанзавайди я. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Заз дах чидач: зун аял яз, ам гъуьрче, кьвалак акатна, кечмиш хьана. М. Б. Ша чун таниш жен. 2) куьч. масадаз зиян, жуваз къазанжи авай кIвалах. Етим Эмин месе гьатна, - Вун азгъун гъуьрчез акъатна: Шумуд фагъир пIуз акъатна, Таз на цIраз-кIуьрез, къази. Е. Э. Къази. * гъуьрч авун гл., ни недай як гьасилун патал чуьлдин гьайванар, къушар тфенгдай ягьдай мярекат авун. * кард авачирла, кьифер гъуьрчез фида. ГЪУЬРЧеН прил. 1) гъуьрч ийиз куьмек гудай. # ~ ружа, ~ кицI. 2) гъуьрч ийидай. # ~ там. 3) гъуьрче герек жедай. # ~ чанта. * гъуьрчен кицI сущ. гъуьрче вагьши гьайван хурук кутадай кицI. ГЪУЬРЧЕХЪАН сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра вагьши гьайванрал гъуьрч ийидайди. Парчадиз гьар ренг, Пурариз уьзенг, гьар мектебдиз - зенг, Гъуьрчехъандиз тфенг ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Гъуьрчехъандин ракъара сикI гьатзамач... Ш. Ш. Заз чидач... Эхирни сев жагъурна Гъуьрчехъанри-гадайри, Шумуд гуьлле ракъурна Адан къвалаз ружайри. А. Къ. Севрен дерт. Синоним: авчи. ГЪУЬРЧЕХЪАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гъуьрч ийидай пешекарвал. Гъуьрчехъанвал кьвез-къвез чи арадай акъатзава. Р. * гъуьрчехъанвал авун гл., ни гъуьрч ийидай пешекар хьун. ГЪУЬЧI сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера йис, хаздин хам, партал, сун шейэр недай гъвечIи чепелукь хьтин гьашарат. # партал ~ретIуьн, парталдик ~ куткун. Амма кчан качвилин уьмуьр гьич гуьзлемишни тавур са юкъуз гъуьчI акатай сун еб хьиз, къатI хьана. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: квак. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
