| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * гъил атун гл., 1) нин квел вуч ийиз са кар тамамариз алакьун, руьгъ хьун (адет яз, инкарвилин формада ишлемишда). Сефер гъадал элкъвенва лагьай хабар хьайидалай инихъ са кардални адан гъил хквезмачир. З. Э. Арифдиз ишара, Ихьтин чар кхьиз гъил атай муртад вуж ятIа, чи кьил акъатнач. Я. Я. Нурар ва хъенар. 2) нел, нелди нин кIусни гьайиф татана, ягъиз, гатаз, рекьиз алакьун. Москов шегьер аквазвай, Я бахтавар, яд авай гьуьл, Кабинетдай экъечIайла, Вал атана душмандин гъил. Ф. Бандитрин пис кьацIай, чиркин Атана валди гъил, Киров. Х. Т. Чи играми Киров. Синоним: гъил фин. * гъил атIайди хьиз нар. са куьмекни авачиз, са карни тежез (адет яз, амукьун, тун). Хуьруьн советдин председателдини: «Вуна вучзава, я папарин кавха? Вун фетиша, зун гъил атIайди хьиз амукьда. А герек авачир крар ийимир» - лугьуз кIевивал авунай. 3. Э. Вафалу веледрин диде. * гъил атIун гл., никай нин алакъада амукь гавун. ЧIехи бубади вичин анжах са дишегьлийрикай ибарат хизандиз мукьвал-мукьвал тикрардай: Колхоздикай гъил атIумир. Анжах гьадавай чун къиникьикай кьутармишиз ва душмандин хура акъвазнавай чи рухвайриз фукъафун ракъуриз жеда. Гь. Къ. Лацу марал. * гъил ацалтун гл., нин авур кIвалахдикай хийир хьун. * гъил ачух [ахъа] прил.,; вуж жумарт. Са гъакьванди ваз Фатаха гуда. Ам гъил ачух кас я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синонимар: жумарт, заха. Антоним: гъил кIеви, минтIикь, шкьакь. * гъил вегьин гл.. 1) ни квел фикир кьилиз акъудун патал са затI гъиле кьун. Душманди мад чIурна икьрар, Гъил вегьена яракьдал. И. Гь. Шарвили. 2) нел-квел вичиз кьун патал, вичинди авун патал гьерекатар авун. «Аллагъарни» «пайгъамбарар» А сергьятрал къаврах я. Чи мулкарал гъил вегьейдаз Гзаф еке гунагь я. А. С. Ленинан вилик. Синонимар: гъил эцигун, гъил яргъи авун. 3) нел дишегьлидин намусдик хкIадайвал авун. Дишегьлийрал гъилер вегьез Пара къастар гузва пис. Къ. М. Масан. 4) квелди кIвалах авун, гьерекат авун. Душмандин вилериз руьхъ кIвахун патал Гагъ-гагь ихътин фендералди гъил вегьин лазим я. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * гъил вугун 1 [гун нугъ.] гл., ни нив. чпин араяр чимибур тирди малумарун. Халкь паталди на вегьей кам Безетмишрай цуькведи. На хаиндив вугай гъил АтIурай ви уьлкведи. А. С. Ленинан вилик. * гъил вугун 2 гл., нив. четинвиле, дарда авайдаз куьмек гун. КIеве гъатай инсандив дуствилин гъил вугун дагъвийриз фадлай адет хьанва. К. Марин туш перем. Марин туш техил, Вучиз кесибриз Вугузва бес гъил. Х. Х. Анхил. * гъил гайи верч хьиз нар., язух къведай гьалда аваз. Рассказ кIелайла, Гьафрет, гъил гайи верч хьиз, шавла яз, ажуз яз аквазва. А. Фат. РикIи буйругъ гайила. * гъил(ин) галайвал авун гл., ни низ яшамиш хьуниз герек шейэр гуналди куьмек авун. Кал гуниз акъатна. Гьахъ лагьана кIанда, ам амач лагъана хизандиз фири, я цуру некI едикай са акьван дарвал жезвачирабур къуни-къуншийри вахт-вахтунда гъизвай, ара физ колхоздини гъил галайвал ийизвай. Б. Гь. Заз эвера. Ханди Къизтамам бикедиз Дербент шегьерда ягъай къванцин зурба ва Гуьрчег кIвалер эцигна ва гьамишанда адаз амайбурулай гъил галайвал ийиз хьана. А. Ашурбеков. Шиирдин автордикай сакьве гаф. * гъил галкIидай прил.,; вуч 1) гъиле кьуна тухуз жедай, са бубат къимет авай. Деникинчийри шегьерда гъил галкIидай хътин затIни тазвачир. А. И. Самур. Синоним: виле аквадай. 2) тIем акакьдай. * гъил гъиле кьуна [гъилеваз] нар. дуствилелди, са фикирдалди, разивилелди. Гъил гъилеваз Гьахьнай чун кьвед Яшайишдин деринриз. А. Мут. И сир бес ваз чизвачни? Гъил гъилеваз яру уьлкве бурж я хуьнуьх ам чи хиве. Н. Ш. Яру аскер. Лезгийрин поэзиядин шегьре рекьел са таза жигъир чи жегьил кьве шаирди, Гъуьсейнов Ибрагъима ва Саидов Алирзади, гъил гъиле кьуна, кутазва. А. А. Лезгийрин поэзиядин шегьре рехъ ва шаирдин жигъирар. Пограничник, зи ватандин сергьятдал са чун алач. Ви гъил кьуна фяле, лежбер Ва шаир тир зун ала. А. С. Ленинан вилик. * гъил гъун гл., ни нел дишегьлидал писликвал гъун. Ада зи кIвале авай етим руш Банидиз гуж: , авуна, адал гъил гъана зи кьве вилиз акуна... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синоним: гъил вегьин. * гъил ичIи [буш] прил.,; вуж; недай, харждай, багъишдай затI авачир. Гъил ичIидан мез куьруь жеда. Ф. Гъил ичIа яз фин айиб я Мугьманд кIвализ, - лугьуда, Гъавиляйни фидайбуру савкьватар бул тухуда. З. Р. Хъсан тушни? Исятда чи гъил буш я... Вун саймишун, ваз гьуьрмет авун зи стхайри чпин рикIин лап эрзиман мурад яз гъисабзава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * гъил кадарун гл., ни низ жуван къуватдалди ва я маса жуьреда масадаз куьмек авун. Ам атунихъ мадни са себеб авай: Идрисан кIвалер канвай. Гила Исмаил вичин патай адаз майилар къалуриз ва, эгер герек яз хьайитIа, адаз са гъил кадариз атанвайди тир. А. М. Постунал. Синонимар: гъил кутун, гъил кьун, гъил хкажун, гъил яргъи авун. * гъил кваз (галаз, квехъ, нугъ.) хьун гл., нин квек са кар кьилиз акъудиз иштарак авун. И кардик зи буба ягъай душманрин гъил ква. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Бакуда ва Избергда Каспий гъуьлел арадиз атанвай нафтIадин мяденрик адан гъил ква. З. Э. Геж хьайи кагъаз. * гъил квай прил. чуьнуьхдай, чуьнуьхунар ийидай. * гъил кутун гл., 1) ни квек са кардик эгечIун. Амма гададикай я ругьани, я гъакIан луту фекьини хьанач. Ада, къад лагьай йисара бегьем спел-чуру алай жегьил яз, вичин туьквен ахъайна, алишверишдик гъил кутуна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) ни низ жуван къуватдалди ва я маса жуьреда маса са кар ийизвайдаз куьмек авун. ЧIехи стха, вун чавай михьиз къерех я, вуна кьерехдилай чIана са гъил кутазвайди я. А. М. Вад тIуб-вад стха. Синонимар: гъил кадарун, гъил кьун, гъил яргъи авун, къуьн кутун. * гъил кягъун гл., 1) ни квек ишлемишун паталди гъиле кьун (адет яз, инкарвилин формада ишлемишда). Хва хкведалди Саяда и затIарик гъилни кянач. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Гьасана ам хъсан хвенай, Гъил кя тавурди хьиз михьиз. А. Ф. Зарбачи Гьасан. 2) ни ник ягъун, гатун. Гьикьван женжелвилер авунатIани, мад за адак гъил кянач. Р. * гъил къахчун гъил къачун мягькем ибарадин мана тикрар жезвайди къалурдай форма. Кил. гъил къачун. * гъил къачун 1 гл., ни нелай авур кар, лагьай гаф тахсир яз кьун тавун, акси амал, фикир кьун тавун. Хьана завай са жегьилвал, Гъил къачу, аман, къарияр. Е. Э. Къарийриз. Багъишламиша на, зи вах, Завай ваз гъил гъиз хьанач. Вунани гъил къачу, зи дах, Хцивай мал гъиз хьанач. И. Гь. Са ни... Синоним: багъишламишун. * гъил къачун 2 гл., 1) ни-куь нелай-квелай секиндиз тун, инжиклу тавун, хуькуьр тавун. Фекьиди лугьуда папаз: Вуч аватIа чидани ваз: План туькIуьрна кIанда гил, Абуру залай къачудач гъил. Х. Т. Малла Иса. -Зи кьурук вирт квани, я кьей хва! Вуна, нидал къведай чIижре хьиз, инлай вучиз гъил къачузвач? - папа Шакъулидиз гъарайиз башламишна. Р. Гь. Са нянихъ. Гъил къачу кван, кесибвал. К. А. Кесибвал. Амма марфади ина и дередилай гъил къачун тийиз хейлин йикъар хьана. З. Э. Муькъвел гелер. 2) ни нелай- квелай фикирдай акъудун. - Къудратлу шагъ, жуван мулкарилай, вилаятрилай гъил къачудайдакай пачагъ жедани? З. Р. Гьажи Давуд. Абдул Сибирдиз суьргуьнай йикъалай «ПистIа Хидира» абурун кIвалелай гъил къачузвачир. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 3) ни, куь нелай-квелай жуванди тирди инкар авун, герек авачирди къейд авун. КицIи кицIвилелай гъил къачуда, кIарабрилай - ваъ. Ф. Лукьмана лугьуда: «Ваъ, чан диде, Дуьньядилайни за гъил къачуда, а папалай за гъил къачудач... Ф. Пачагьдин мегьтер Лукьман. 4) ни квелай къурбанд авун, багъишун. Сулеймана кавхадикай ишелар ийизвач, адалай кичIезрегъуьз шикаятзавач. Шаирди ам викIегьдиз ва чандилайни гъил къачуна русвагьзава, адан гьакъикъи зат, суфат дуьздал акъудзава. А. А. СтIал Сулейман. Экв хкиз кIанз Европадин вилериз А вилерлай гъил къачуна, Селим, на. И. Гь. КIару. Зай чIуру кар-чIал акъатнатIа, гъил къахчу. А. Къ. Гьалалвал къахчун. * гъил кьун 1 гл., ни, куь нин кIеве авайдаз, четинвиле, дарвиле авайдаз куьмек авун. Йикъарикай са юкъуз дарвиле авай квасадиз лап кIевелай пул герек жеда. Адан бурж вахкун тийидай хесетар чидайвиляй садани адан гъил кьунач. Ф. Бедбахтвилик акатайтIа, Хуьре са кас хатадай, Адан гъил кьаз харжда за пул Жуван гъалал киседай. Д. А. СтIал кIвахьдай хьиз. Яраб вуна, зи бицIи кIел, Гьи пешедин кьил кьадатIа, Къван жедатIа вакай руьгъсуз, На ви халкьдин гъил къадатIа? Х. Х. Пуд лагьай мани. * гъил кьун 2 гл., ни нин са кар (адет яз, чIуру кар) ийидай чкадал акъвазарун, са кар ийиз тун тавун. Гуьлзаран патав фидатIа, вач. За ви гъил кьазвач. Н. А. Вагьанда къванер. Кьин хьуй, Ильич, Ягьсуздан гъил кьада за Тавун патал Ада зи чил лекедай... А. С. Ленинан вилик. * гъил(ер) кьун, спорт., сущ. акъажунрин са жуьре. Гъилер кьунай Цналдилай викIегь руш Наташа Садикьовади гъалибвал къазанмишца. ЛГ, 2000, 23. III. * гъил кьуруй! межд., низ-квез ятIани тIарвал гайидаз ийидай къаргъиш. * гъил кьурайди обр., [Зарлишан]. - Чукура, чукура, гъил кьурайди! Зун къе хъфида ви кIваляй. Н. И. Гьакимрин папар. * гъил кIанчIал хьурай! межд. $ 'гъилер атIуй, тупIар атIуй' манадин къаргъиш. * гъил кIеви прил.,; вуж мишекъат, минтIикь. Инсанар жеди вал пехил, Вич мишекъат, кIеви тир гъил. С. С. Рамагбандиз. Синоним: мишекъат, минтIикь. Антоним: гъил ачух. * гъил михьи прил.,; вуж чарадан шей чуьнуьх тийидай. Алмас гъил михьи, рикI ачух председатель я. Н. А. Вагьанда къванер. * гъил фин гл., нин нел, квел язух татана ягъиз, гатаз, рекьиз, зулум ийиз, чIуриз алакьун. Адила суддал вичин эхиримжи гафуна лагъана: «Атасидал зи гъил фенач, заз ам кьиникь, вири хуьруьн жемятдиз хьиз, гзаф ажи хабар хьана». Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. -Де ша ацукь, меслятар шин, Пул чна къачунва. Тушни? Эмин кьена кIанда. Зи гъил фидач. КIанз фидач ви гъил. Пачагьдин манатри ракъурда ам. И. Гь. Етим Эмин. * гъил хкажун 1 гл., ни низ куьмек гун. Абуру гъарда санихъай гъил хкажна, гъурбатдай атанвай жаванриз чпин кьилдин муг туькIуьрна. Б. Гь. Эгер дагълариз чIал чидайтIа. Синонимар: гъил кутун, гъил кьун, гъил яргъи авун, къуьн кутун. * гъил хкажун 2 [чIугун нугъ.] гл., ни нел ягъиз, гатаз, рекьиз алахъун. НикIе балкIандиз хак ягъайди тIимил хьана, кьуьзуь дишегьлидал гъил хкажай Бекиран виждансузвал акурла, Гъакимаз дуьнья чIулав хьана. М. Мамеджафаров. Тек гуьмбет. [Али]. Вуна зал гъил хкажзава? Ви итимдал? Н. И. Гьакимрин папар. За масадал хкаждач гъил, Жавабдин тIал такун патал. С. А. За инсандал ийидач хъвер... * гъил хкажун гл. 1) ни квез рекьяй физвай машин ва я маса улакь акъвазарун патал шофердиз ийидай тIалабунин гьерекат. Гагъ-гагь рекьел кьуьзуь инсан Аквада гъил хкажна, Буш машинар фида а кас Саймиш тийиз акъвазна. Б. С. Рекьел. 2) ни низ сес гун. Доклад куьтягь жезамазди, Гьарнай акъатна сесер, Чна хьалхъам терг ийида Лугьуз хкажна гъилер. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Ахтармишна хамхам чилер Колхозриз хкаж гъилер. С. С. Колхозра цанар. 3) ни рахадай тIалабун, ихтияр къачун. За собранида кьведра гъил хкажнай - гаф ганач. Р. * гъил хуьн гл., ни чуьнуьхунивай яргъа хьун. Мез хвена хуьр ая, гъил хвена - кIвал. Ф. Ваз кIанивал яна къекъуьгъ Гъил эчIе Магъачкъалада. Чуьнуьхуникай на ви гъил хуьх, Хьухь кичIе Магъачкъалада. С. С. Магьачкъала. * гъил ченедик акатун гл., нин рикI туькьуьл хьун, гъамлу хьун. Чар кIел ая са туьквендик, Ярар-дустар гъана гъаник, Гъил кутуна ченед кIаник Лугьудай гафар я хьи, дуст. А. Гь. Рабочидин чар. Душманрин кефи яз куьк, гьакI къекъвезвай и чи вилик, Кесибрин гъил ченедик Кутаз кьадай яс, Дагъустан. С. С. Дагьустан. Синоним: гъилер хъуьчIуьк акатун. * гъил чIугун кил. гъил хкажун. * гъил элкъуьрун гл., ни, нел 1) са гьихьтин ятIани кIвалахдик экечIун. - Жеди, жеди, Селим бубади тупIалди гададин дергесдин хцивал ахтармишна. - ГьинвачтIани миресдин мал я. Ма, гахчу. - Я Селим буба, бес вуна адал жуван гъил элкъуьрдачни? - хабар кьуна гададин паталай Керима. Б. Гь. Заз эвера. 2) гатун. * гъил эцигун гл., ни квел вич-вичихъ агъунаваз, чапхунун, тарашун. Урус Ермолов генерал Къумухарин дуьзенарал Гъил эхцигиз гьа чилерал Хьана гьавалат, Дагъустан. С. С. Дагьустан. Синонимар: гъил вегьин, гъил яргъи авун. * гъил ягьун 1 рах., гл., ни квез квек ятIани гъил хуькуьрун, авай гьалдай маса гьалдиз гъун. Тетрадриз гъил яна, Камал мотоциклетдал хкаж: хьайила, рагъэкъечIдай патахъай цавун тагъдиз лаз янавай... Б. Гь. Вили вилер. * гъил ягьун 2 гл., ни низ рахазвайбур са меслятдал атунин лишан яз сада масадан гъил кьун. Къуй вунни кат тавурай, Яцарни хьуй сагъ. Ихьтинди я икьрар зи, КIандатIа, гъил ягъ. Б. С. Вучиз Кавказда аслан авач? * гъил яргъи авун 1 гл. 1) ни нел ягъиз, гатаз, рекьиз алахъун. - Яда, я Буржум, вахъ вуч хьинва? Им вал атайди гьи гьал я? Вал гъил яргъи авур къурумсах вуж я? А. М. Йифен мугьман. Зал гъил яргъи ийиз кIан хьайибурун гъилер за вахтунда куьруьни авуна. Н. И. Гьакимрин папар. Синонимар: гъил хкажун, гъил гъун. 2) ни квел тарашун, чапхунун, къакъудиз алахъун. Чи уьлкведал патай са гъил Яргъи ийиз къалайтIа вил, Гъазур я чун адан пехил Ахмакь кете хазни, диде! Я. Ш. Яру аскер. Садлагьана хуьрел ягъи душманар Чпин гъилер яргъи ийиз атанай, Б. С. Лацу къванцикай риваят. Синоним: гъил вегьин. * гъил яргъи авун 2 гл., ни-куь низ-квез. куьмек авун, дуьз рекьиз харж авун. Шегьерри хуьрериз яргъи ийиз гъил, Хуьрерини къачузва шегьердин шикил. Х. Т. Хушбахтвилин йисар. Алмасан текущий счет буш тушир. Виш гадин чIурухьан чиле цайи салари гайи бул бегьерди, дугъриданни, колхоздин доход кьве къат артухарнавай. Алмасавай гъил яргъи ийиз жезвай, Н. А. Вагьанда къванер. Синонимар: гъил вугун, гъил хкажун. * гъил яхадай акъудун гл., ни нин гъуьлни паб чара хьун. Гъил акъуд на зи яхадай, Минет хьуй, алат, гуьзел яр. С. С. * гъиле аваз (гъилеваз) хьун гл., нин-куьн вуч аваз хьун, ихтиярда хьун. Саса инсанрин рахунриз килигна, хуьруьн районар патал яратмишнавай вири пайдахар са вахтунда и райондин гъиле авай. А. А. Лезгияр. Гъиле авай кепекар машиндихъ гана жедач. З. Э. Зулун пеш. Вахт гьар са касдин вичин гъиле авайди я. М. Ш. Шад хабар. Хуьре гапIал туькIуьрна, Ам кесибрин кьилевай, Виш йисара тахьай чил Гила абурун гъилевай. Х. Х. Ви диде. * гъиле авай (гъилевай) лаш тIурар алаз акун гл., низ жував гвай, жуваз авай, жуван ихтиярда авай затI бегенмиш тахьун. Вичин гъиле авай лаш тIурар алаз аквазвай Лукьманан вил патаз акъатнавай. З. Э. Рамзият. * гъиле гъил аваз (амаз) нар. тадиз, геждал тевгьена. Вичин фикир фекьиди гъиле гъил аваз кьилизни акъуднай. З. Э. Зи Иван гьахъ я. Адаз къе гьеле Лейлидихь галаз ачухдиз рахана, гъиле гъил аваз, гьа пакамаз мехъерни ийиз кIанзавай. З. Э. Трактористдин мехъер. Синоним: гъиле-гъилди, гъиле гъил аваз, гьасятда. * гъиле гъил аваз нар. тадиз, акуна-такуна. Гъиле гъил аваз тапарар жагъурда. Р. * гъиле-гъилди нар. тадиз.... винидихъ авунвай суьгьбетдихь квай къачагъдиз гъиле-гъилди бала гана. ЛГ, 2001,19. VII. Синоним: гъиле гъил аваз (амаз). * гъиле гьатун гл., вуж, вуч нин 1) жагъун. Гишин вахтунда каци абур недай, тух вахтунда, абурухъ галаз къугъунар ийиз, вичин вахт акъуддай: гъиле гьатай къиф хейлин чкадиз ахъайдай, ахпа хкадарна хьиз тапасдив ядай. Ф. Вири стхайрин хийирдиз рахазвай делилар зи гъиле гьатнава. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) ихтиярдиз аватун, табий хьун. Шегьер партизанрин гъиле гьатуникай кичIе кьванбур вири, шей-шуьй кIватIна, гимийриз хкаж жез алахъна. А. И. Самур. Лезгийрин гуьзел, гьар са няметдалди девлетлу дуьзенар душманрин зилийрин гъиле гьатна. З. Гь. Лезгийрин риваят. * гъиле затIни амачиз хьун рах., гл., вуж кесиб хьун, са куьнинни ихтияр амачиз хьун. Етим хьана, гъиле затIни амачиз, Итим папаз муьгътеж тахьуй, стхаяр. Е. Э. Стхаяр. * гъиле кьал вугун гл, ни нин са карда вилик акатун. Кьвед-пуд йис идалай вилик сифте яз фермадал атайла, ам, кали кьил юзурзамазни, ведрени туна, кичIела катайди я. А чIавуз чна адал хъуьруьнарни ийиз -жедай. Амма гила ада виридан гъиле кьал вугузва. Б. Гь. Дагълара. Ада зирингвилел ва викIегьвилел гьалтайла, неинки пагъливанрин, гьакI зи гъилени кьал вугуда. Я. Я. Пагъливанрин далдам. Страницы: 1 2 3 4 5 |
| |||||||
|
