| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БУШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) буш тир гьал.... Бирдан къе ам ярх хьана Тапарриз тпаб тагана: Итимри кьур кьинерин Бушвал эхиз тахьана. А. С. ЦIилинин бушвал акурла, пагьливандиз хъел атана. Р. 2) куьч. кичIевал, кагьулвал, регъуьвал - вири санлай. Бушвал къалурмир. Р. Синоним: зайифвал. * бушвал авун гл., ни; кичIевал, кагьулвал, регъуьвал авун. - Бушвал ийимир. Дидедиз вири авайвал лагь. Ихьтин кутугай вахт гъиляй акъудмир. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Бушвал мийир, вач гьар садан ракIарал, Яракь гъиле кьуна вун са игит хьухь. А. Сул. Лув це, мани. БУШДА 1 гьал; буш гьалда ава. Синоним: ичIида. Антоним: кIевида. БУШДА 2 буш существительнидин чкадин 1 падеждин форма. Кил. БУШ. БУШДАКАЗ нар. буш гьалда аваз. Синоним: бушдиз, ичIидаказ. Антоним: кIевидаказ, тIарамдаказ. БУШДИЗ нар. 1) гъуьргъуьди яз. Идаз чатун ус. тIардикай хъел атана, фена устIардин кьилив, лагьана: На гуьрз гзаф бушдиз расна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. 2) манасуз. Ингье кIунтIни экв. Бушдиз фенач вахт. Ш. Къ. Яргъалай кIунтIни аквада дагъ хьиз. Вахтар бушдиз акъудмир на, тади къачу, ахлад кIвализ, КIанибуруз мани бахша, вун чаз чидай Асеф ятIа. Ас. М. Гъезелар. Синонимар: бушдаказ, ичIидаказ. Антоним: кIевидаказ, тIарамдаказ. БУШКЪАБ туьрк, сущ.; -пуни, -пуна; -пар, -пари, -пара тарелка хьтин гъвечIи къаб. Пагьпагь, бушкъапар гице фад. А. А. Пад хьайи рагъ. БУШЛУХ туьрк, прил. затIни авачир, ичIи. Терг авуна тамни гьайван Ягъийрини гьакимри, Рукар дере элкъуьр хьана Къванцин бушлух кьерериз. Н. С. Самур. БУЮР! межд. 1) са ни ятIани ийизвай теклифдал жуван разивал къалурдай гаф. - Учитель, атайтIа жедани? - лагьана Аслана. - Ша, ша, буюр! Къ. М. Экуьнин хва. 2) "зун ви къуллугъда гьазур я" манада. -Чун меслят хьайивал гьакъини за ваз гана. Лагь ваз и кIвалерай вуч кIандатIа, буюр, регъуьвал ийимир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 3) са низ ятIани ийизвай теклиф къалурдай гаф. Агъа, буюр, абур атанва. С. С., С. М. СтIал Саяд. БУЮРМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; буюрмиш тавун, буюрмиш тахвун, буюрмиш хъийимир 1) ни вуж; тайин са кIвалах кьилиз акъудун теклифун, эмир гун. Буюрмишна ваз за буйругъ. Е. Э. Картарикай вич я лачин. И крар адаз чIехидани, гъвечIидани, эркекдани, дишидани акатай ни хьайитIани буюрмишдай. А. Ф. Риза. 2) куьгь., низ вуч заказ гун. Са бег атана дерзидин кьилиг вичиз сертук буюрмишиз. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Духтирди адаз туькьуьл дава буюрмишна. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. БУЮРУН 1 гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; буюр авун, буюр тавун, буюр тахвун, буюр хъийимир теклифун. Мехъерикай уьзуьагъ яз хтай ада вичив балкIан гайи Гьасаназ, къуншидаллай Мусадиз, Сабиразни буюрна, са гъвечIи межлис тешкилнай. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. БУЮРУН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра теклиф. КIвализ агакьайла, Шагьумагъади, Уьзденаз чуьнгуьрни гваз ханди вичин тавханадиз буюрнавайдакай хабар гана. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. * буюр авун гл.; теклиф авун. Буюр авуниз чухсагъул, амма зун атунихъ вуч метлеб аватIа, чир хьанайтIани пис тушир. С. Зазни хуш я ви шаламар. БУЬВЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра иринламиш хьана кIвенкI алаз хкаж жедай бедендин са чка. Эхир кьилин эхиз тежез Авахьна буьвел ацIайла. С. С. Большевик я чи вацIун тIвар. Къенепата дигмиш хьанвай буьвелрин бархунар я. 3. Э. Рамзият. Синонимар: агъбаш, вел, гъура. БУЬГЬТЕН || БУЬГЬТАН араб, сущ.; масадбуруз са вуж ятIани ам такIанардай къастуналди ийидай ихтилат, гаф-чIал. Сефил яз куьн амукьуникай кичIезва, Келле буш яз мад буьгьтанар чIагуриз. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Акадарна Къуба, Куьре Гъибетни, буьгьтен аку тIун. Фитне, буьгьтан виждансузрин амал я. Ш-Э. М. Шехьда. Синоним: шер, фитне. * буьгьтан (буьгьтен) вегьин гл., ни нел-квел; фитне авун.... буьгьтен карванчийрал вегьин патал гададин кьил къеледин цлалай гадарнай. Ф. Лайихлу паб. Лайих туш хьи зун куьне гур жазадиз, Буьгьтан вегьез, михьи намус кьацIуриз. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Вуна са тахсирни квачир пак касдал буьгьтен вегьена, ам бейкефарна. Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. БУЬГЬТеНЧИ || БУЬГЬТАНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадбуруз буьгьтенар ийидайди, буьгьтенар вегьидайди. Зи вилерикай квахь, бугьтенчи! Уюнбаз! Къ. М. Хайи чилин таватар. ОкIанрин а пата къурмишна межлис, Кьилеваз дявейрин буьгьтанчи иблис... Ш-Э. М. Инсансузриз лянет. БУЬГЬТЕНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера буьгьтенчи тир гьал. БУЬГЬТЕНЧИВИЛЕЛДИ нар. квачир тахсирар кутуна, фитнедалди. Чи власть патал чан гуз гьазур коммунистар, руководителар... буьгьтенчивилелди, эхь, буьгьтенчивилелди «гедергилмездиз» ракъурна... Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. БУЬЗМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра перемдин бириш(ар). БУЬЛУЬЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вини дережадин ери авай шуьше, хрусталь. Буьлуьлдин шуьше пенжерда, Хунча къапу, ширли варар... Акурбур гьейран я Гьажи. М. А. Ваз мубаракрай тавхана. 2) куьч. михьи. Цав гегьенш я кьилел зи, Буьлуьл - гьава зи. Ш. Ш. Хайи чилел. Ви шиирра буьлуьлдин булахар, Чуьллера хьиз, ван алаз ргазва. М. Б. КIватIиз тахьай гад. БУЬНДУЬГУЬР || БЕНДИГУЬР || БЕНДУЬГУЬР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра амал-адет тийижирди, меденисузди. Халкьдин девлет тарашиз, вине кьадай чеб Буьндуьгуьррин туьтуьниз вегьезва къе еб. А. С. Зи бубадиз лагьана... Агь вун чилерик фий зи кал вили ягъай вилер акъатай буьндуьгуьр. ГьинавачтIани накь булахдал яд гуз тухвайла, Феталиди Вили яна. А. Сайд. Вили яна. БУЬНДУЬГУЬР || БЕНДИГУЬР || БЕНДУЬГУЬР прил. амал-адет тийижир, меденисуз. За са гаф мад хълагьда, кIани гада жуваз кIанивал вердишар тежедай бендигуьр руш гъуьлуьз тефирай. Къ. М. Хайи чилин таватар. БУЬНДУЬГУЬРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера меденисузвал. Адан буьндуьгуьрвал акурла, фу сивелай фенач. Р. БУЬНДУЬГУЬРВИЛЕЛДИ нар. буьндуьгуьрвал хас яз. Синоним: бьндуьгуьрдаказ, буьндуьгуьрдиз. БУЬНДУЬГУЬРДАКАЗ нар. буьндуьгуьрвал хас яз. Синоним: буьндуьгуьрвилелди, буьндуьгуьрдиз. БУЬНДУЬГУЬРДИЗ нар. буьндуьгуьр яз. Синоним: буьндуьгуьрвилелди, буьндуьгуьрдаказ. БУЬНЖУЬКЬАРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; буьнжуькьар тавун, буьнжуькьар тахвун, буьнжуькьар хъийимир 1) эзмишун; 2) куьч. кьин. Вегьре чна чи гадаяр акъвазарнава, чIехиди. Ам чна буьнжуькьарда. Гь. Къ. Четин бахт. 1919 - йисан гаталди за кулакрин бунтар буьнжуькьарунин, бандаяр кукIварунин женгера иштаракна. К, 1990, 11. IV. БУЬРКУЬЛЛА(ГЬ) || БУЬРКУЬЛЛУЬ || БИРКУЬЛЛИ нар. эсиллагь. И чIал чидайтIа, зун буьркуьллуь иниз куьч. жедачир. Б. Гь. Цавун михекар. Им буьркуьлла инсандин кIвачик тежезвай чка тирди мугьманди са лишандай кьатIана. Т. А. Зун куь арада. Гьилле буьркуьллагь кьабулдачир. К., 1991, 14. IV. Сулейман лагьайтIа, СтIалрин хуьряй а тIвар алай кас заз биркуьлли чидач. Ф. Б. Филиал. Синонимар: ади, гъвелни, ерли, зерре, кIусни, мискьални, стIу, тварни, эсиллагь. БУЬРКЬВЕБА нар. са вуч ятIани эхирдал кьван фагьум тавуна, масадбурун гафарихъ агъана. Фикир ая. Дидеди авунвай кардал буьркьвеба рази жемир. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Гьезредин муаллимрин теклифар, иллаки шикилар чIугунин рекьяй, буьркьвеба кьилиз акъуддачир. Я. Я. Диндиз буьркьвеба икрам ийизвай ругьанияр Агъа СтIалдални алачиз тушир. ЛГ, 1999, 23. XII. Синоним: буьркьвебадаказ, буьркьуьдаказ, буьркьуьз. БУЬРКЬВЕБАДАКАЗ нар. буьркьвеба гьалда аваз. Синоним: буьркьвеба, буьркьуьдаказ, буьркьуьз. БУЬРКЬВЕЦ || БУЬРКЬВЕК рах., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра буьркьуьди. Ван тежедай, экв таквадай буьркьвек, Ламарик жеда ихьтинбур тектек. X. Т. Гитлер вуж я. БУЬРКЬУЬ прил. 1) вилериз экв таквадай. 2) куьч. фагьумвал авачир. Загьирда вун вилер ахъаз, БатIанда буьркьуь, Дагъустан. С. С. Жезамач эхи, Дагъустан. Агь, аям, аям, Зи буьркьуь аям! А. С. Светлана. * буьркьуь авун гл., ни вуж-вуч вилериз экв таквадай гьалдиз гъун. Ханди шаир буьркьуь авуна. Р. * буьркьуь лампа сущ.; пис экв гудай лампа. * буьркьуь ружа рах., сущ.; бегьемсуз ружа. * буьркьуь хьайиди! межд. экъуьгъун галай обращение-ибара. -Агь буьркьуь хьайи Вагьши! Вуна заз сив ахкъайзавани? А. Сайд. Кьисас. * буьркьуь хьуй! межд. экъуьгъунин манадин ибара. * буьркьуь хьун гл., вуж ; вилериз экв акваз амукь тавун. Чи кьушунрикай амайди лекьери вилер акъудна буьркьуь хьанвай са гъвечIи десте я. 3. Гь. Лезгийрин риваят. БУЬРКЬУЬБУР 1 буьркьуь прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. БУЬРКЬУЬБУР 2 сущ.; -у, -а буьркьуьбур прилагательнидикай хьанвай существителнидин гзафвилин кьадардин форма; буьркьу тирбур. Буьркьубурувайни кьецIибурувай Аллагьди яргъа зрай. Р. БУЬРКЬУЬВАЛ сущ.; -или, -иле 1) буьркьуь тир гьал. 2) куьч. дуьньядикай хабарсузвал. Ваз буьркьуьвал кутугнавай хесет туш, - Вал Саидан халкь я лагьай тIвар ала. М. Б. РикIин интервью. БУЬРКЬУВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; буьркьуьвал авун, буьркьуьвал тавун, буьркьуьвал тахвун, буьркьуьвал хъийимир 1) буьркьу тир гьал авун. 2) куьч. жуваз зиян гузвай са вуч таквадай амалар авун. Зи халкь! Заз вун чир хьана, чир. Вун садрахъни икI хьаначир, МуьтIуьгъвална лукI хьаначир, Ажузвална кьил хвеначир, Буьркьуьвална вил кьуначир, Усалвална чил ганачир... Жувал хъша, жувал халкь! М. М. Жувал хъша. БУЬРКЬУЬДАКАЗ нар. буьркьуьвал хас яз. Синоним: буьркьвеба, буьркьвебадаказ, буьркьуьз. БУЬРКЬУЬДИ 1 буьркьуь прилагательнидин теквилин кьадардин форма. БУЬРКЬУЬДИ 2 сущ.; -а, -а 1) экв акван тийидайди. Экв такур буьркуьдаз Шамси, Къемердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Экв таквадай буьркьуьдавай Ктабар, лугьун, кхьиз жедай туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. 2) дуьньядикай бейхабарди. Хуьруьн къене синифдин дяве хци хьана, душманри чи вилик пад кьазвай вахтунда, чи хуьре кулакар авач лугьудай кас я вич буьркьуьди хьана кIанда, я тахьайтIа кулакрин векил хьана. Шагъламаз буьркьуьди туширди квез виридаз чизава. Гь. Гь. Колхоз. * буьркьуьда буьркьуьдаз мяв авун гл.; жемятди айибдай са кардин иштаракчи тир кьве касди ва я кьве патал пай хьанвай кIватIалри сада садакай ягьанатар авун. - гьа яман вуна ам тIуьначтIа гьа? - лагьана амалдарвилелди Шейрихан халади. Вичи накь кьве къвала жакъ ийидалди тIуьр цIуьрнуьгъдин як адан рикIел аламазмай. Яз абурун къведандини, халкьди лугьудайвал, буьркьуьда буьркьуьдаз мяу авун тир. 3. Э. Рагьманан ферма, экуьда буьркьуьдаз рехъ къалурда. БУЬРКЬУЬ3 нар. буьркьуь гьалда аваз. Адан вилер буьркьуьз хьана. Ф. Гьуьлуьн руш. Синоним: буьркьвеба, буьркьвебадаказ, буьркьуьдаказ. БУЬРУЬНЖ фарс, сущ.; -ди, -да цур ва маса са шумуд металл сад-садак какахьна арадиз атанвай металл. Малум хьайивал, Хив райондин Сарагрин хуьряй тир Асланов Сеферан векьер кайи чка михьи ийидайла, буьруьнждикай цIурурна цанвай гьерерин кьуд келле жагъана. ЛГ, 1997, 31. I. БУЬТУЬН туьрк, ктаб, тIв-эв вири. Куьре, Кьуба, авар дере, - Буьтуьн есир къазава. Е. Э. Гьинава? Куьн мектебдиз кIватI хьухь буьтуьн. С. С. Гилан жегьил рушариз. И буьтуьн уьлкведи къазанмишай кьванди бугъмишиз чи гъукумат аждагьан тирни? Ш. Шабатов. Гила зи нубат я || ЛГ. 1999, 9. IX. Синоним: вири. БУЬТIРУЬК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIараб квачир галчIур хьана фидай гъвечIи гьашарат. Синоним: квак. БУЬУЬ! межд. калин, данадин сивяй акъатдай сесер къалурдай гаф. БУЬКМЕ сущ.; келегъа [М. М. Гаджиев 1997: 130]. БЮДЖЕТ урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра са нин ва я куьн ятIани кIвалах, дерди идара авун патал тайин тир вахтуна ихтиярда авай пул. За 1997 - йисан апрелдиз райондин бюджет кьуд миллиардни кьве вишни цIемуьжуьд манат пул бурж алаз къабулна. ЛГ, 1999, 1. IV. Бюджетдай ахъайзавай пулдин куьлуь-куьлуь такьатралди медениятдин са гьихьтин ятIани дарамат эцигун мумкин тушир. ЛГ, 2002, 4. IV. БЮЛЛЕТЕНЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) важиблу месэладикай куьруь хабар. Регьбердин сагъламвиликай гьар юкъуз бюллетенар акъатзавай. Р. 2) сес гудайла, ишлемишдай документ. Президент хкядайлани къалп бюллетенар кардик квай. Р. 3) сагъсузвилин, кIвалах жезвачир гьалдин чар. Зун кефсуз тиртIани, бюллетень къачуначир. Р. БЮРО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йрит, -йра гьукуматдин сиясат, политика кьиле тухузвайбурун кьилин орган. - Гила заз, Гьажимегьамед, ви газ герек амач. Заз ви къавумди къе бюродал кьадардилай артух газ гана. И. Тагьиров. Газ галукьай къуллугъчи. БЮРОКРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чIехи къуллугъ гвайди; 2) месэладин манадиз фикир тагана, къуллугъ кьилиз акъудунин рехъ, адетар вилик кутуна, месэла гьялун четинарзавайди. Вири кьуд пад, гъужумна, Кьунва вичин гьужумда; Никни, сални, рат, Дагълар, багълар, нехирар, ВацIар, тамар, ничхирар - ТIвар я - Бюрократ. А. Къ. Пешепай. БЮРОКРАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера бюрократ тир гьал. # ~ квадарун, ~ арадиз гъун. БЮСТ урус, сущ.; -ини, -ина; -ар, -ари, -ара инсандин юкьвалай виниз къванцикай ва я маса затIуникай раснавай шикил. Исятда а чIавуз Надежда Константиновнади савкьват яз гайи В. И. Ленинан бюст музейдин 1917 - йисан залда ава. И. Гь. Ахцегь, край чирдай музей. БЯГЬС араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера гьуьжет, акъажун. Гъил пелек кваз акъвазнавай къуьзек вични хиялри бягьсина авай жегьилрин юкьваз тухвана, адан рикIел фад алатай вакъиаяр, крар хкана. Б. Гь. Заз эвера. * бягьс чIугун гл., ни нихъ галаз гьуьжет кьун, гьуьжетар авун. Куьнни уьзуьмчияр я, зунни. Ша чна стхавилелди бягъс чIугван. К., 1982, 29. XII. * бягьсина гьатун [хьун] гл., вуж; гьуьжетун. - Ваъ, дишегьли ухшар ава ракъиниз, - Лугьуз шаир гьатна бягьсина... А. С. Дишегьли. Гъил пелек кваз акъвазнавай къуьзек вични хиялри бягьсина авай жегьилрин юкьваз тухвана, адан рикIел фад алатай вакъиаяр, крар хкана. Б. Гь. Заз эвера. БЯЗИ араб, тIв-эв маса. Бязи фугъараяр ава, -гъам-хажалатиз. Е. Э. Дуьнья гьей. Фагьумна за бязи гьалар дуьньяда. Е. Э. Мубарак. СтIал Сулейман фугъара, Гьал яваш я бязи къара. С. С. Эй юлдашар, жемир гъафил! Чна вири гафар сивяй гьикI акъатзаватIа, лап гьакI кхьизвач: бязи гафар сивяй акъудунунни кхьинин арада тафават ава. М. М. Гь. Лезги грамматика. И рекьяй бязи зайиф дишегьлияр физва. Гь. М. Им къван, им терез. * бязи вахтара нар. тек-туьк дуьшуьшра. Бязи вахтара чи машинда кьадардилай гзаф инсанар жедай. И. Тагьиров. Секретарь ва «Москвич». БЯЗИБУР 1 прил. бязи прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. БЯЗИБУР 2 сущ.; -у, -а; бязибур прилагательнидикай хьанвай существительное. Ирид йис я зун и гьалда Ширин чандикай яз бизар, Бязибуру мерез лугьуз, бязибуруни - бедназар. Е. Э. Духтурханадай чар. Бязибур туьнбуьгъ ийиз гатаз, Бязибурув хиве кьаз таз, Бязибуру хифет чIугваз, хьана хатазиян, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Хатур ийиз бязибуруз, Бес гьам ян инсаф, туьквенчи? С. С. Гафар гзаф хъсанз къалаз. Бязибуру тарифда Женнет я лугьуз Ахцегьар.. X. Т. Ахцегьар. Бязибуруз къадир авач, устIардин, Амма иес устIардилай рази Я. Ш. Т. Кьве устIар. БЯЗИДИ бязи прилагательнидин теквилин кьадардин форма. БЯЗИДИ сущ.; -а, -а; рахадайда тIвар кьан тийидай, амма адаз чидайди. * са бязибур. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
