| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БУБАСИЛ сущ.; -ди, -да буьркьуь ратунин агъа кьил гьяркьуь хьунин азар, кесме. Анай ( Усурай. - А. Г.), бабасил азарди инсанар гьелек ийизва лагьана, хабар атана... А. А. Иридра цаварик Самурдин ван. БУБАТ || БАБАТ туьрк, нар. са жуьре, юкьван гьалда. Макьамарна гьар бабатдин... Азардин къадри вуч чир хьуй. С. С. Къадри вуч чир хьуй. * са бабат, са бубат. * бубат (бабат) хьуй гл. са квез ятIани лазим тир тегьер, кьадар хьун. Играми дуст Мирзали, Вуч гьал я, бабат хьанани. М. А. Мирзалидиз. БУБУ сущ., -ди, -да; -яр, -йри, -йра чуьлдин кIукI яру цуьк. За ваз чуьлдай, гуьнедай Гъана яру бубуяр. И. Гь. За ваз. Ахъа жезвай бубуяр Вирибуруз ширин тир. Ш. Ю. Зи тариф. БУБУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIекрен туьтуьхдин кIаник жедай регъ хьтинди. Жуьжедизни кьил гачал - Бубухар квай кIек хьана. Ф. Н. Алпандин суракьда.. БУВУН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лув гана фидайла, бу-ув ийидай сесер акъуддай, вични еке чIиж кьван гьашарат. Зи таяри, залай гъвечIибуру, уьленар авай чкайра, бувунрив фитIаниз таз, зулуз рикI атIудай гарар хура тваз... ракьун рекьер туькIуьрзава. Т. А. Зун куь арада. БУГЪ сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара пар [пhар]. Фагьумда на кIвални уба, Бугъ акьаз къава, самовар. С. С. Самовар. Къене гьатна газдин бугъар... Ам шехьиз гъазур хьанатIа. С. С. Залум азар. Ада ракьун гъаргьалаг къачуна, ам цIай авай къулак кутуна, ахпа ифей гъаргьалаг нек авай къажгъандиз вегьена, къажгъандай бугъар акъатна. А. Сайд. Вили яна. * бугъ алахьун гл.; нелай, квелай чимивилин пар хкаж хьун. Чай хъванвай къужадилай бугъ алахьзава. Р. Лежберри къарагъарзавай къуьгъверрилай, циф хьиз, бугъ алахъзава. Гь. Къ. Четин бахт. БУГЪА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра эркек жегьил гамиш. И нехирдик гзаф зурба са бугъа квай. Ф. Пад яру ич. А вахтунда бугъади санал тунач кал гамиш. Ф. Бахтавар. БУГЪАБУГЪ нугь., сущ. бувун. БУГЪАЗ прил. руфуна хадай аял, бала авай. Бугъаз хпериз и жангадикай зиян жезва, ам алай векь тIуьрла кIелер гадарда. К, 1983, 30.I. * бугъаз авун гл., ни-куь вуж-вуч 1) бугъаз гьалдиз гъун; 2) куьч., рах. умудлу авун. * бугъаз хьун гл., вуж-вуч; бугъаз гьалдиз атун. БУГЪАЗАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бугъар тавун, бугъазар тахвун, бугъазар хъийимир 1) бугъаз гьалдиз гъун. 2) куьч., ягьанат арадиз гъун, умудар кутун. Тахсир яни, и чилел чун халкь хьана, Бугъазардай чапхунчийрин темягьар? Ф. Н. Вири халкьар. БУГЪАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бугъаз тир гьал. БУГЪЛАМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; бугъламиш авун, бугъламиш тавун, бугъламиш тахвун, бугъламиш хъийимир бугъ гун. Челег бугъламишна. Р. БУГЪМА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра туьтерин азар. БУГЪУЦ сущ. векъи, рах.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яцIу, куьк яз дакIур инсан. БУГЬ: бугь ядай жунгав хьиз нар. масадбуруз хаталу яз. Папари яд гъидай кIамун кьилел бугъ ядай жунгав хьи акъвазнавай чкадилай ам и хабардин ван хьана атанвайди тир. А. Ф. Газет. БУД сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара арабадин гиг чархара кIевиз кьун патал гьалдзавай элкъвей ракь. * буд алатай араба хьиз нар. мана, нетижа авачиз. Буд алатай араба хьиз. чи къисмет Кьарайсуз я, гуя гьатна желеда. X. X. Буд алатай араба хьиз... БУДАЛА 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кимиди, акьулдиз кьериди. Чпин кьама авай ял элекьар тавуна, абуру «девран гьалда». Ихътин ксариз чинра - кIамаяр, я будалаяр лугьуда. Къ. М. Хайи чилин таватар. Будалаяр тIимил авани чи арада? Р. БУДАЛА 2 прил. 1) къайда гвачир, акьулсуз. 2) куьч. къайдадик квачир. Мус вахчуда Гъуьрчехъанди будала тфенг? Ф. Н. БУДКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи тек кIвал (къаравулдиз, улакьда аваз фидайбуруз билетар гудайдаз ва маса крариз эцигнавай). Дербент шегьердив агакьайла, заз са будкадай таза булкаяр гуз акуна. ЛГ. 2001, 6. ХII. Ярехъ амач, ярекъин къерех! Инал будка, анал гараж;, анал будка, инал гараж! Ф. Б. Филиал. БУЗ туьрк, прил. бегьемдиз я чIулав, я лацу тушир, рагъул рангунин. Рангни буз я, вични эркек, Агьзурдакай садни жеч тек. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. БУЗА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тIимил туьнтвал авай ички. Зунни гьа мехъерик квай, зани ана буза хъвана... Ф. Гьуьлуьн руш. Бекьедай са стакан буза хъвана. ЛГ, 1992, 1. IX. Буза хъвана, кьил элкъвей жегьилри, рушарин гъилера шабашар тваз, хкадарзавай. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. БУЗАХ нугь., сущ.; еке тум галай хиперин жинс. БУЗБАШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра якIун хуьрекдин са жуьре. БУЗХАНА туьрк, сущ.; -ди, -да; Яр, -йри, -йра 1) жив, мурк хуьн патал чилик туькIуьрнавай чка ва я дарамат; 2) куьч. мекьи дарамат, чка. БУЙ туьрк, сущ.; -ди, -да инсандин кьакьанвал-аскIанвал. Нурмет 30 йис хьанвай, кьакьан буйдин, дили амалрин, дамахар, фурсар гвай гада тир. А. Ф. Газет. Куьчедин кьулай агъуз итимар, папар алтIушна тфуяр вигъиз, кьилел къванер Гьалчиз, юкьван буйдин, чIулав парталар алай са дишегьли тухузвай. А. Ф. Лянет. Магьмуда лугьудай: душмандин вилик митIерал акъваздалди, Тамам буйдивди тIарам акъвазна къиникь хъсан я. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Мад чуьнуьхна вучта? Гъуьлуьз къуншидин шумал буй, гуьрчег чин, гуьзел сес гзаф бегенмиш тир. 3. Э. Пата вил авайди. - Зи кIанидан буй аку гьа! А. С. Керима кIвачел къарагъна, зирхал ятIани, дуьм-дуьз гьа вичиз кьван кьакьан буй атанвай гададин гъил кьуна. Б. Гь. Заз эвера. * буй вегьин гл., ни кьакьанвилихъ яргъи хьун. * буй-бухах сущ.; винел патан гуьрчег акунар. Гуьзел яр, вун шемчирагъ я, Битмиш хьайи таза багъя, Зулейхадин буй-бухах я... Е. Э. Къудратлу кар. Ви буй-бухах акур кьванбур гъейран я... Е. Э. Багьалу яр. Хьана хъи зи рикI вал ашукь, Ви буй-бухах, акурла юкъ. А. Гь. Ярдиз. Агаж хьанватIани, ишигъ амай адан вилери са геренда гададин буй-бухах алцумна. Б. Гь. Заз эвера. Къафлан Шайдабегович Хидировахъ хъсан къаш-къамат, буй-бухах, кIвалахда виниз тир нетижаяр къазанмишдай алакъунар хьиз, яр-дуствилиз вафалувилин къилихарни авай. Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. * буйдин гуьзгуь сущ. килигзавайдаз вичин буй вири аквадай гуьзгуь. Бубади ваз буйдин гуьзгуь къачуда. Р. * шумал буй. БУЙРУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эмир. Буюрмишин ваз за буйругъ... Е. Э. Картарикай вич я лачин. Зун гадайриз хабар гуз атанвайд я, кавхадиз неченикдин буйругъ атанва. 3. Э. Музлифатаз са вучатIани лугьуз кIан хьанай. Амма къеневайда гузвай буйругъдалди рахазвай складчиди вахан гаф атIана, гена башламиш хъувуна. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Ша лагь, гада, шаирдиз, Кьил чIугуна хъфирай, Сифте буйругъ гуьрчег тир Шиирралди кхъирай. А. С. Хандин буйругъ. Буйругъ гьихьтинди я? С. Сф. Гила зи буйругъдихъ яб акала. Гь. М. Им къван, им терез. Синонимар: приказ, эмир. * буйругъ(ар) гун гл., ни низ; са тайин кIвалах кьилиз акъудун мажбур тирди лугьун, эмир гун. - Ингье, гила хан я зун, Кеф чIугвада кIанивал, Эхь, ара-бир гуда за Буйругъарни жеривал. А. С. Хандин буйругъ. Буйрагъ гана башданбаша... КIвалахдайла, лугьуз "яша", Мягьтел авур кьван аку тIу. М. А. Колхоздиз. Виликдай са ни ятIани винелай буйругъар гун гуьзетиз вердиш хьанвай чиновникар гила хсусиятчийриз, чпин махсус лабораторияр ачухнавайбуруз, элкъвенва. М. Ж. Цава кьуна кIаниди. Директордиз буйругъар гунлай кIани кар авач... Ж. Буйругърал рикI. Жува фена мотордал алахъдай амалар ая гила, - гьакимдин жуьреда буйругъ гузва ада. М. Б. Спелар. * буйругъдин [эмирдин] наклонение граммат., сущ.; глаголдин гафуналди лагьанвай гьерекат, гьал кьилиз акъудун истемишзавай наклонение. Эмирдин наклоненида ( формада) ядинни эдин арада авай са жуьре сес ачух сесинал акьалтIзавай глаголрин группа эхирда я аваз кхьида. М. М. Гь. Лезги чIалан орфографиядин словарь ( 1950). Эмир, буйругъ, тIалабун, теклиф къалурдай формадиз буйругъдин наклонение лугьуда. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. Буйругъдин наклоненида авай глаголри чеб кьилиз акъудун тIалабзавай ва я буйругъ ийизвай гьерекатар, крар, гъалар къалурда: Алад чан руш, кхьихь. Р. И. Гьайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. * буйругъдин форма граммат., сущ.: глагол тир гафунин (мес. гатун, кхьин) кьилиз акъудун къалурзавай форма (мес. гатут, кхьихь ). БУЙРУГЪУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; буйругъ авун, буйругъ тавун, буйругъ тахвун, буйругъ хъийимир эмир гун. Пачагьди рушаз тIуьн-хъун гун буйругъна. Ф. Пуд руш. ХтIуна пальто, - Буйругъна ада, Дуьз лагьайтIа, заз Къуллугъна ада... Ж. Заз чиз, види туш... Буйругъна пака эверун адаз... Ж. Буйругъна пака. БУЙРУГЪЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра буйругъ гудайди. Кьисмет акьван сирлу буйругъчи я хьи, ада гагь-гагь чи рикIелни алачир рекьериз ва уламриз камар къачуз жеда. К, 1990, 19. X.... адаз фена а патал алай дегьлизда ацукь лагьана буйругъна. Я. Къафаров. ЧIал чидач... БУКАВУЛ кил. ПКАВУЛ. БУКВАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIелиз-кхьиз чирдай сифтегьан ктаб. Буквардай машадикай суьгьбет ийиз башламишна. И. В. Алмас. БУКIЛУК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIерецдин сагъ хвех. БУКIУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сагъ хвех. БУЛ нар. кьадардиз гзаф. Вичиз девлет бул авайдаз Кесибар алчах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. Гьардан вилик са истикан, Вегь шекер бул, такурай кIан. С. С. Фекьияр. Абурун метлеб - хуьруьн халкьар Къекъверагвиляй акъудун, - Чи уьлкведиз бул техилар, Памбаг, дуьгуь, шагьбугъда гун. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. ДатIана малдал къаравул, Йифди-югъди зегьмет чIугваз бул. М. А. Эллер. Тахьай чIавуз адалатни гьахъ-дуван Тахсирар бул тада чна вахтунал. И. Ш. Кьудар. Марф кьвазва. Бул бегьер хьуй.. Л. А. Рагъ секин я... * бул авун гл., ни вуч; кьадардиз гзафарун. Бул ийин ам патал гьар жуьре нямет. Им дуьз политика, им инсанвал я. Ш-Э. М. Инсансузриз лянет. * бул-буллух нар. гзаф булдиз. Чи... халкьариз вилик заманайра ханар, беглер гзаф хьаначиртIани, "хан", "бег", квай тIварар бул-буллух ава. А. А. Пад хьайи рагъ. * бул хьун гл., вуч; кьадардиз гзаф хьун.... яр-емиш Гьикьван бул хьайитIа, гьакьван кIанзавай. Б. Гь. Заз эвера. Къуй ракъинин нурар адал бул хьурай. А. С. Руфунал залан дишегьлияр. Рекьер бул я чилел, Гъуьлел, гъавада, Уьленарни –мурдар я. А. С. БУЛАМА сущ.; -ди, -да хипе, кали хайидалай гуьгъуьниз сифте 23 йикъан нек. БУЛАРУН гл.; каузат., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -да, -на, -а || ая, -ин, -рай, -мир; булар тавун, булар тахвун, булар хъийимир кьадардиз гзафарун. Базардин экономикади туьквенра гьар са шей буларна. Р. Синоним: булун. БУЛАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чиликай акъатдай цин чешме.... абуру гичинда аваз булахдилай адаз къайи яд гъидай... 3. Гь. Залан кам. Эхь, адаз чизвай: гьамиша акъваз тавуна давам жедай са шейни авач. Эхир жеда. Булах авахьзава. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. СтIалрин мулкуна 40 булах ава. ЛГ, 1992, 31. Х. 2) чиликай хкатзавай михьи яд чIутхварда туна авахьдайвал туькIуьрнавай чка, инсанри, гичинда аваз хъвадай яд кIвализ тухузвай чешме. Къвез хъфида вун булахдал, Галаз таяр, Я бахтавар. Е. Э. Я бахтавар. Агь, къе заз зи яр акуна булахдал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Рахадайла мецер ширин, Агьалияр акьул дерин, КIватI жез санал багъда серин, Чар гьавизни булах ава. С. С. Дербент шегьердин суракь ава. Эцигна мектебар, гъана булахар. X. Т. Гъуьгъвезрин хуьр.... вилик кацни кваз яшлу дишегьли булахдал фена. А. Сайд. Вили яна. 3) куьч. экуь, вили рангадин гьамга. Кьве вил булах хьиз аквада. Е. Э. Гуьлселем. 4) куьч. яд. Цуькверивди къугъун я ви кIвалахар, Чуьллера хъваз таза къайи булахар. Е. Э. Билбил. * рушарин булахдин яд хьун БУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бул тир гьал. Амма и булвал адаз цIийи са вуч ятIани тешкилуни ваъ, тIебиатдин къулай шартIари гъана кIандай. Б. Гь. Заз эвера. БУЛВИЛЕЛ 1 булвал существителыгадин чкадин II падеждин форма. Кил. БУЛВАЛ. БУЛВИЛЕЛ 2 рах., нар. бул яз. Дустархан яз, булвилел Къуьлуьн бегьер къачузва. Ш. Ю. Зи апакьунар. Синонимар: булвилелди, булдаказ, булдиз. БУЛВИЛЕЛДИ 1 булвал существительнидин арачивилин II падеждин форма. Кил. БУЛВАЛ. БУЛВИЛЕЛДИ 2 нар. булвал хас яз. Лазимбуруз, за квез лугьун, Са межлис за къурмишна. Булвилелди гана тIуьн-хъун Кефияр гьакI дуьзмишна. Ш. Ю. Ви тIвар вуж я? Синонимар: булвилел, булдаказ, булдиз. БУЛДА гьал; са вуч ятIани бул гьалда ава. Гьелбетда, булда и гьажикIа, Нез жез мумкин жедач вакIа. С. С. ГьажикIа. БУЛДАКАЗ нар. булвал хас яз. Синонимар: булвилел, булвилелди, булдиз. БУЛДИЗ нар. кьадардиз гзаф. ЧIатIуналди гьажикIадин Са бубат каш рекьидай... Гьамни булдиз жагъанайтIа, ТIимил жедай дердияр. Ш. Ю. Къарбидин тар. Вичел алай кIурт, бармак хутIунна, гъилер, чин чуьхвена, столдихъ фейи Сердераз акуна хьи, столдин чинал булдиз гьар жуьредин къаб-къажах эцигнава. А. Рашидов. Къурушрин къаравилияр || ЛГ, 1999, 20. V. Дишегьлийрин кIеретI яргъаз акъатдалди, Уьзденани Усмана чпиз булдиз хъуьруьнар, шадвилер авуна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: булвилел, булвилелди, булдаказ. БУЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къатай тинидикай чранвай ширинвал авай элкъвей хъуьтуьл тIунутI. Булкаяр чуьрегчийри чрада. Куьре чIалан илифарни... Дербент шегьердив агакьайла, заз са будкадай таза булкаяр гуз акуна. ЛГ. 2001, 6. ХII. БУЛЛУХ сущ.; -ди, -да бул тир гьал. Гьажидиз я вичин язух, Ам гъам чIугваз ава буллух. А. Гь. Кьиникьиз. Гъикъван ятар буллух хьайитIани, вир ацIудачир. А. А. Пад хьайи рагъ. Ашни ава къажгъанда, Чехирни лап буллух я. Ж. Ша, Алияр, аш гьазур я. Икрамзава за алгьурна зи кьил Ава лугьуз ваъ квехъ буллух къизил... А. Ал. Муьжуьдар. БУЛЛУХУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; буллух авун, буллух тавун, буллух тахвун, буллух хъийимир бул тир гьалдиз гъун. Къамар хьана, рикI ажугъда, РахайтIа, гафар буллухда. Е. Э. Къарийриз. Синонимар: гзафарун, артухарун. Антоним: тIимиларун. БУЛТ кил. БОЛТ БУЛУН рах., гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бул авун, бул тавун, бул тахвун, бул хъийимир кьадар гзаф авай гьалдиз гъун. Техил, уьзуьм, майва булна, чил азадна кьелекай. Ч. К. Устадрин устад. Синонимар: артухарун, гзафарун. Антоним: тIимиларун. Синоним: буларун. БУЛУТ туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цавун циф. Булут такIан вили цавал Спутникрин эквер алай. А. С. Ватан. ЧIулав хьана хан михьиз, Барзадаллай булут хьиз... А. С. Хандин буйругъ.... патарив гимишдин зар агатна цава сирнавзавай булутар. А. А. Умуд. 2) ( чIехи гьарфуналди - Б) итимдин хас тIвар: Булут. Синоним: циф. БУЛУШКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлиди винелай алукIдай хулар-хулар авай перем. АтIа багъдин агъа кьиле Таз къелемар илигзава. Са булушка гъваш тIун, буба, Чаз гадаяр килигзава. Ф.... тандал яруцIару булушкаяр алай урус дишегьлияр... дамахдивди алукIнавай маса гьевескарар аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран суварар меркезда || ЛГ, 2000, 23.III. Ахпа начальникди зи тIвар ва фамилия хабар кьуна, пакад юкъуз премия ва булушкадин парча гана. С. М. Маяк Саимат. БУЛЬВАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалахдикай азад вахтунда ял ягъун патал шегьерда гьуьлуьн, вацIун къерехда кутунвай багъ. Айбике бульвардайтIуз физвай. А. Р. Вертолёт Мегьамед. - Ша атIа бульвардиз экъечIна ацукьин садра. ахпа лугьуда за ваз. Б. Гь. Вили вилер БУМАЖНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чарчин пул хуьн патал раснавай кисе. Бумажник ахъайна, ана гзаф пул авай. Къ. М. Экуьнин хва. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
