| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БЕЯ(ЙА)БУР || БИЯБУР фарс, прил. абур амачир, абурсуз. * беябур авун гл., ни вуж са ни ятIани чинеба авур чIуру кIвалах, фитне дуьздал акъудна адаз айибар гъун, ам русвагьун. Ша, вуна зи патахъай са гаф лагь. ИкI гьавайда зун беябур тавурай. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Шаир са кавха беябур авуналди акъваззавач. А. А. СтIал Сулейман. * беябур хьун гл., вуж ; чинеба авур чIуру кIвалах, фитне дуьздал акъатна адал айибар атун, ам русвагь хьун, абурсуз хьун. Гъич ван тахьай туьгьметарни гилигда, Къагъбедилайни вун лап биябур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. [Диде] Я чан бала, я ширин бала, кIвал ацIанва лугьуз, жув якIа-чIарчIе ава лугьуз, беябур жедай кIвалахар ийидани? А. Къ. Хукац-Ханум. БЕЯ(ЙА)БУРУН гл., ни вуж; -да, -на; из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; беябур тавун, беябур тахвун, беябур хъийимир са ни ятIани чинеба авур чIуру кIвалах, фитне дуьздал акъудна адаз айибар гъун, ам русвагьун. Сулеймана хуьруьн жемят тIушунзавай гьакимар - фекьияр, судуяр, савдагарар, чиновникар чинал чин эцигна кукIварзава, беябурзава. А. А. СтIал Сулейман БЕЯ(ЙА)БУРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера беябур хьайи гьал, абурсузвал. - Им вуч беябурчивилин акунар я вал алайди. А. Ф. Муьштерияр кIватIун патал. Перизатан камаллувили и дуьшуьш, къалмакъал, беябурчивал тахьана, алудна. А. М. Тежедай аламатар. Ихьтин беябурчивал гваз Хъфидалди хуьруьз яргъаз, Лап кьейитIа хъсан я заз... Ш. Ю. «Кукудин» къимет. * беябурчивал авун гл., ни беябур жедай гьалдиз гъун. Пакадин юкъуз Секината, Гьабиба вичин кьилел беябурчивал гъана лагьана, суддиз арза вугана. Я. Къафаров. Столдин къуват. * беябурчивал гъун гл., ни нел беябурчи тир гьалдиз гъун. Зи рушан кьилел беябурчивилер гъайиди гьа и иблис Сефихан Я. Я. Къафаров. Уьзуькъара хьайи буба. * беябурчивилик кутун гл., вуж ни беябур жедай гьалдиз гъун. Секината, "Я гуж: хьайиди, ваз завай вуч ккIанзава, вучиз вуна зун ихьтин беябурчивилик кутунвайди я?" - лугьуз гъарай-эвер ийиз башламишна. Я. Къафаров. Столдин къуват. БЕЯБУРЧИВИЛЕЛДИ нар. беябурчивал хас яз. И хабардин ван хьайи жегьилрикай сада ам кьена кIанда, сада ам беябурчивилелди хуьряй чукурна кIанда лугьуз, гьелегьар кьуна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. БИБЕЛИК туьрк, нугь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къарникъуз. БИБИ 1 фарс, нугь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бубадин вах, эме. БИБИ 2 рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къумарин чарарик винидихъай гьисабайла, пуд лагьай хаш. Биби текдалди ва я шагьдалди атIуз жеда. Р. БИБЛИОТЕКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кIелдай ктабар авай махсус кIвал. # еке ~, девлетлу ~, гзаф ктабар авай ~, хуьруьн ~, шегьердин ~, муаллимдин ~, писателдин ~, шаирдин ~; ~ ачухун, ~ агалун, ~ ахъаюн. Инсандин гъилералдини Уьмуьр патал хьсан шартIар яратмишнавай: саки вири кьве мертебадин къванцин кIвалер, еке туьквен,... клуб, библиотека, машин фидай рехъ, - мад вуч кIанда хуьруьн чкада, вични а вахтара. А. Эсетов. Тек са йис || ЛГ, 2000,10. VIII. 2) ктабар чеб. БИБЛИОТЕКАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; ар, ри, -ра библиотекадин кар идараламишзавайди. Чаз цIийи библиотекарь хьанва. Р. БИБЛИОТЕКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера библиотекадин кар идараламишдай пешекарвал. # ~ пеше яз хкягъун, ~ жагъун тавун, ~виле яргъалди кIвалахун, ~виле акъвазун. БИгЕР фарс, сущ.; -ди, -да гьакъисуз ийизвай мажбури кIвалах. Хквезва са кас бигердай, Ам са бахтсуз инсан я. И. Гь. Шарвили. Гила куьн жуван хсуси бигердиз физва. Бигердиз ваъ, мелез! Мелез! Гь. Къ. Четин бахт. Аялри са бубат кIвачери чил кьурла, ам гьатта са вацра кьван ЦIехуьлрин муькъуьн кьилиз мажбури бигердизни фенай. К. Казимов. КIел Ибрагьим дидедин. Халкьдин бигерар кардик кутуна рехъ расиз башламишна. ЛГ, 1994, 27. V. БИГъ араб, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ери са затI маса къачудайла, виликамаз вугузавай къиметдин пай. БИГЪЛАМИШУН гл., ни; -да, -а; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бигьламиш авун, бигъламиш тавун, бигъламиш тахвун, бигьламиш хъийимир бигь вугун. БИДАД фарс, сущ.; аман-минет, куьмекдиз гьарай. Зиди ваз бидад я, Зи рикIикай хьуй ваз хабар. Ф. Синоним: дад-бидад. БИДОН урус || БИТОН рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра недай-хъвадай жими затIар тун патал ишлемишдай вичел кьил алай, кьадай тум квай кьакьанвилихъ яргъи къаб. И тарцелай вад бидон кIерецар хьана. Р. БИЖ [бидж] || ПАЖ сущ.; -ре, -ре; -ер 1) гъуьлуьк квачир дишегьлидиз хьайи аял; 2) гьарамзада, луту. БИЖБИЖ прил, лап жими, яхун (як). БИЖВАЛ || ПАЖВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьарамзадавал, лутувал. БИЖГЪЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра парталдин цIирх. Са вахтара кесибвиляй Касбубадин пекер гзаф цIиру хьанвай, бижгъеррин арадай адан якIар аквазвай. Ф. Регъуь заманадиз хьурай. Пагь бижгъеррикай иви кIвахьиз, ваз абур хтайвал акунайтIа. Б. Гь. Большевикдин руш. Авач касни вав рабни гьал вугудай Бижгъер жезвай валчагъ хцун паталди. А. Ал. Девирдин тIал. * бижгъер-бижгъер хьун гл.; гзаф къазуннаваз хьун. И бижгъер-бижгъер хьайи парталар алай Ашукьри, вилер акьална, ахварик квайбуру хьиз, лугьузвай. С. С. Жувакай ихтилат. БИЖИТI рах., межд. жував гвай затIунал масадан темягь гъун патал аялри лугьудай гаф. Герек за лугьун "кIанда ". Ахпа идани вилерал тупIар эцигиз бижитI ийин. Ина зун са аялдай къазватIа. М. Ш. БИЗАР фарс, сущ.; икрагь. * бизар авун гл., ни-куь вуж икрагь авун. Ви ашкъиди авуна зи рикI бизар, Вун шем я, зун первана я, Серминаз. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Синоним: инжиклу авун. * бизар хьун гл.; икрагь хьун. Ви азиз яр шехьзава хьи датIана, Жегьил чан бизар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Ви патав уьлчуь ракъайтIа, Яраб вун бизар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. Даиман чIугваз агъузар, Гьадакай вич хьана бизар. С. С. Ише тефир жуван гафар. Къал-къиж авун - кIвализ азар, Архаярни жеда бизар. Шумуд душман мердимазар КIвал чIур хьунал шад я, КьепIир. М. А. КьепIир. Акьулсузрин базар хьанва, кьил авайдаз азар хьанва, Ви бендеяр бизар хьанва, Ифин садав, фул садав гва. С. К. Вуч аям я? Синоним: инжиклу авун. БИЗАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера икрагьвал. Зи бизарвал, адан амалар туш, гьам акун я. Р. Синоним: инжиклувал. БИЗАРУН гл., ни-куь вуж;; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бизар тавун, бизар тахвун, бизар хъийимир икрагь авун. Каша инсанар бизарнава. 3. Э. Йифен тIурфан. Гъил кьуна хутах садра булахдал, Хьижезмачни? Бизарнани купулри? М. Б. Кьуьзуьди. БИЗНЕС урус, сущ., □; -ди, -да хийир къведай кар. Рынок, бизнес, доллар лугьуз Туна тадиз сиве къе... Ш. Ю. Демократ. Синоним: алвер. БИЗНЕСМЕН урус, сущ., -ди, -да; -ар, -ри бизнесдал машгъулди. Инад тушни, бизнесмен яр, Рахан тийиз виликай физ. Ш. Ю. Чи девирдин манияр. Дагъустанда исятда арадал къвезвай бизнесменрин синифдиз, гьич садрани тахьай хьиз, чеб къалурдай мумкинвал ава. «Дагъустандин дишегьли», 2000, №3. Синоним: алверчи. БИКАР кил. БЕЙКАР. БИКЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) ханум; 2) бегдин паб. Са йикъарикай са юкъуз атана иниз хандин бикедин са нуькер шилик кIанз. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. 3) ( чIехи гьарфунилай Б) дишегьлидин хас тIвар - Бике. БИЛБИЛ араб, сущ.; - ди, -да, -ар, -ри, -ра ширин сес авай гатфарин, гатун гъвечIи нуькI. ХупI рахада билбил сегъер вахтунда, Са гъамни авачир гьайван бахтавар! Е. Э. Билбил. Билбилар гьар жуьре рахаз, Къизилгуьллеривди къугъваз... М. А. Мирзалидиз. Тарари акъудда гуьллер, Билбилрин макан я и хуьр. А. Гь. Ахцегьар. Заз акурд туш вун кьван йигин Громофон, машин, билбил. С. С. Билбил. Вуч чIал ава а ви ванциз, Гьарайиз я ккIвачин билбил. С. С. Билбил. Яб ганачни на билбилдин авазриз, Билбил туна хъфин зурба бахт яни? А. С. Къе-пака дагълара кфил рахада, Гатфарин тарифиз билбил рахада. 3. Къ. Тухурла, диде, вун гурандиз къайи. 2) шириндиз рахадайди. Милициядин идарадин подвалдин гьалар бегенмиш тахьай Сулейманакай, пакадин югъ алукъайла, билбил хьана: бицIек Малик вичи гьиниз тухванатIа, нин кIвале ферикъат авунатIа, ада вири гьа хьайихьайивал ахъайна. Я. Къафаров. Аял буржунай... 3) шиир., кIани руш. Бирдан вили ягъайтIа вун, ви кIанидан чIур жеда гьал, Вун адаз бес багьа билбил, багъа ачкар, ва лиф тушни. Ас. М. Гъезелар. 4) рах. гъвечIи аял. БИЛЕГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъилин цIум тупIар галай патахъ куьтягь жезвай чка. ШуькIуь ~, яцIу ~; билегдихъ цам акалун. БИЛЕТ урус, сущ.; -ди, -да -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани ихтияр авайди тестикьарзавай документ Жаваб гана икI Кассирди жаван, Авай михьи рикI: «Галстукар кьве-кьвед ТуртIани, гьелбет, И поезддиз къе Амач ваз билет...». Ж. Кьве галстук.. # троллейбусдин ~, поезддин ~, самолетдин ~; театрдин ~, концертдин ~; студентвилин~. БИЛЕТСУЗ прил. билет гвачир, авачир. Билетсуз пассажирар штраф авуна. Р. БИЛИК туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирвал. Резин калуш, памбаг гуьлуьт, Винелай гам, кIаникай лит, Мани затI туш аниз билик. С. С. Фекьийриз. Гьич са касни авай билик Душмандин акатич кIаник. X. Т. КIела, аялар БИЛЛАГЬ! межд. кьин яз ишлемишдай гаф. Гьихьтин сардар чкIизва, гьа икI я хьи, биллагь, дустар. А. Гь. Кьиникьиз. БИНА кил. БИНЕ. БИНЕ || БИНА араб, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дараматдин цлар эцигдай чка. Бине... кьве раг, къванерикай дестекар. А. С. Уста Идрис. Герек къведай динамитзатIни Букриди йифен вахтунда Бутаян кIвалерин бинеда хьиз саламат авуна, ахпа ада радиоуправление туькIуьрна. Я. Къафаров. Кумукьна. 2) дарамат. Нур гузавай мина хьтин, Аквада ваз чIехи клуб, Тамам цIийи бина хьтин. X. Т. Ахцегьар. АкI я хьи заз и дуьньядин бинеяр Хуьзва ада, гъалиб хьана ажалрал. А. С. Дагъви дишегьлидиз. Кьакьан синерилайни, тепейрилай гилани гзаф хуьрерин куьгьне бинеяр чир жезма. К, 1988, 16. XII. * бине авачир кар сущ. кьилиз акъат тийидай кар. * бине кутун гл., ни куьн; 1) яшамиш жедай сифтегьан кIвалер эцигун. Хуьруьн бине кутур вахт тайиндаказ малум туш. ЛГ, 1992, 21. I. ЦицIигърин хуьруьн бине XVII- асирдин сифте кьилера Къубадин Штул, Захит-Наби ва маса хуьрерай куьч хьайи кьуд сихилди кутуна. Гуьгъуьнилай абурун къваларив мукьув гвай хуьрерай катнавай, акъуднавайбуруни чпиз бине кутаз эгечIна. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. 2) кьилдин хизан авун. - Сулейман, - лагьана Смейила, - гила вун чуруспел авай жегьил я. бине кутадай меслятар ая. Лагь ваз чи хуьряй нин руш кIандатIа, чна адак са лишан кутада. С. 3) куьч. себеб, делил. Судди Аскеран яргъал миресрин арзаяр бине авачирбур тирди тайинарна. Я. Къафаров. * бине эцигайди сущ. са кардик сифте кьил кутурди. БИНЕДАЙ нар. лап сифтедилай. Са затI вич бинедай чIулав, Чуьхвена лацу жедайд туш. С. С. Жедайд туш. Завди икьрар тир бинедай, Къветре ериш, алагуьзли. С. С. Гадани руш. Чи хуьр бинедай кьакьан рагал чIижерин кул хьиз алкIанвай са гъвечIиди тир. ЛГ, 1992, 21.I. БИНЕДАЛЛАЗ нар. бинедал алаз, са вуч ятIани бине яз кьуна. Месэла анжах са виликан уьзуьмлухар кIвачел ахкьалдуруникай ваъ, уьзуьмчивал, алай девирди мажбурзавайвал, илимдинни техникадин бинедаллаз мадни виниз тир дережадиз акъудуникай ибарат я. ЛГ. 2001, 15. XI. БИНЕЛАМИШУН гл., ни вуч квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бинеламиш тавун, бинеламиш тахвун, бинеламиш хъийимир са кардан бинедиз са вуч ятIани къачун. Тухумрин тIварарлакIабар, адет яз, хуьр бинеламишай хизанрихъ галаз алакъалу я. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Ви тахсир квел абуру бинеламишзава? Р. БИНЕЛУ прил. 1) чкадин, гьамиша санал бинедай яшамиш жезвай. Лезгияр дегь заманайрилай инихъ Кавказдин бинелу халкьарикай, Кавказдин Албаниядин асул миллетрикай сад я. ЛГ, 1992, 25.II. 1936 - йисуз Сталинан буйругъдалди ва Багъирован гъилералди Азербайджандин къадим ва бинелу лезги халкьдиз акси "дяве" башламишна; лезги чIалал акъатзавай газет кIевна, радиодин передачаяр атIана, школайра дидед чIал чирун къадагъа авуна. М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) са вуч ятIани бинеда авай. 3) ери-бине авай БИНЕСУЗ прил. 1) бине авачир. И кардикай делил кьуна, СтIал Сулейман ва Эффенди Капиев такIандайбуру, гуя Сулейманан патахъай шиирар переводчикди кхьизва лугьудай, бинесуз хабарар чукIурна. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Виликдай Шарвили гьатта тIветIрелай хьайиди я лугьудай бинесуз, лезгийрин намусдик хкIадай фикирар худда тунвай. ЛГ, 1996, 11. X. 2) ери-бине авачир. БИНТ урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, ери, -ера хер сагъарун патал ам кутIундай жунадин яргъи чIук. # михьи ~, хер ~ал кутIунун, ~ къазунун, ~ мукIратIдалди атIун. БИпIИН сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра кIарасар ва я маса материал тамамдаказ кун тавурла пичинин, гурмагъдин къваларал ацукьдай чIулав гьис. БИРБИЦI рах., сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра къастуналди са кардин дуьзвал чуьнуьхун патал туькIуьрнавай къалп чар, документ, «... дагълух райондин гьава эхи жедач» гафар кхьенвай бирбицI къачунай. Н. А. Вагьанда къванер. Макъала дикъетдивди кIелайла, кхьейбурун чиркин фикирар дуьздал акъатзава. Илимдихъ галаз и къацIай фикирар авай бирбицIдин са жуьрединни ара авачирди малум жезва. Т. Саидов. Гьуьрметлу кьилин редактор || ЛГ, 1999, 26. VIII. Синоним: справка. БИРГЕНД сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жуьгьенрин ялавдал чранвай гьер. Чуьхвер Масуба биргенддин са кIул завни вугана. Ф. Чуьхвер Масуб. БИРДАН туьрк, нар. садлагьана, хабарсуз. Нагагь бирдан хъуьреда вун кIаникай, Гъамни заз са дерт акуна, севдуьгуьм. Е. Э. Севдуьгуьм. Вахтар жеда, студентар Тарсар кIелиз ацукьда. Бирдан абурухъ кеменчадин Зил квай сесер галукьда. Ш-Э. М. Вуч кими я? Бирдан учительницадинни Айшадин вилер сад-садал дуьшуьш хьана. А. А. Умуд. Хайи хуьре са хаинди гуьлледив КIири Буба яна бирдан кьулухъай. А. С. Веси. Жандарм гурарин кьилел кьван хъфена, бирдан ам кьулухъ элкъвена. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Бирдан, зун акуна, ам ( сев - А. Г.) зал тепилмиш хьайитIа, зи гьал гьикI жеда? М. Ш. Тама. Бирдан... хъуьрез акъвазнавай адан чин, циф авай чIимел зулун югъ хьиз, атIугъна. К, 1983, 2. II. Бирдан Спелри вилик тухвай Демиран гъил кьуна. М. Б. Спелар. КIанидаз чир тахьай чIавуз кIанидан гьуьрмет, Асеф бирдан начагъ жеда, тIал рикIел къведа. Ас. М. Гъезелар. Синоним: садлагьана. БИРИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чина, пеле гьатдай шуьткьвер. Яшлу тиртIани, гъил-кIвач мягькем Къизилгуьл бадедик шадвилин хъуьруьн акатайла, адан чинавай биришар къалин хьана. 3. Э. Къизилгуьл баде. Абаса уюнбазвилелди вичин хъвер авай вилерин къерехра биришар кIватIна. Гь. М. Им къван, имни терез. Кьулухъ татаб хьанвай кьилни, биришар амачир пелни, бардачукдин кIане акьазвай кIвачерни - адан бедендин гьар са клеткани хъуьрезвай жеди. М. Б. Спелар. 2) са вуч ятIани (парча, шалвар, перем) агаж хьана жедай хуьлер. * бириш хьун гл. чин шуьткьвер-шуьткьвер хьун.... адан бириш гъанвай чIехи чина кьил акъудиз хьун четин тир са жуьре гиманлу хъенар къекъвезвай. Б. Гь. Заз эвера БиРКУЬЛЛИ туьрк, нар. эсиллагь. # ~ татун, ~ тефин, ~ туьтIуьн, ~ гелкъуьн тавун. Синонимар: ерли, стIу, эсиллагь. БИРЧЕК туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIарар (дишегьлидин цIвелерив гвай). Гуьзел я вун гзаф гуьрчег, ЧIулав чIарар, къара бирчек. Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. БИСМИЛЛАГЬ [бисмиллагьи рагьим, бисмиллагьи рагьмани рагьим] араб, кIус мусурман диндин истемишунралди, фу нез, гьар са кIвалах ийиз эгечIдайла лугьудай гафар. Бисмиллагь кван яваш-яваш, Къун тавурай, гьайиф я аш. С. С. Фекьийриз. Суфрадал фу атайла, амай хуьрекдал вил алаз акъваз тавуна, "бисмиллагь " лагьана эгечIна кIанда. ЛГ, 1992, 23. IV. Гзафбуруз я биллагь чизмач, я бисмиллагь, я гъвечIид чизмач, я чIехид. ЛГ, 1992, 20. Х. Айшади, Аллагь адалай рази хьурай, Расул Аллагьди, алейк ассалам, лугьудай: "Фу нез башламишдайла Аллагь Тааладин тIвар рикIел гъваш. Эвел кьиляй "бисмиллагь " лугьуз рикIелай алатайтIа, фу тIуьна куьтягь хьайила лагь: "Бисмиллагьи аввалагъу ва ахирагьу" ( эвелдайни эхирдайни Аллагьдин тIвар рикIел алаз"). Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, №3. * бисмиллагь авун гл., ни башламишун. Вилик хуьрекар атана, са бисмиллагь авурдалай гуьгъуьниз гаф мугьмандиз гана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
