| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БАШКIУЛ сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра хипен сарикай хьанвай кIватIаш. Акахьай дяве тир. Зи къаршидиз са кьвалан пад хьтин, еке жендек авай фриц акъатна. Зани а ламран хцин руфуникай жида сухна, башкIул хьиз, кьуьнелай кьулухъди гадарна. Г. Ханов. Гьи терезрал алцумнай. БАШЛАМИШАЙВАЛДИ нар. эгечIун кумаз, гьасятда. Мани ягъиз башламишайвалди Айбикеди ам хъсан хьанвайди гьиссна. А. Р. Мани арадал атун. БАШЛАМИШНА 1 башламишун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. БАШЛАМИШУН. БАШЛАМИШНА 2 башламишун глаголдин хьанвай деепричастидин форма. Кил. БАШЛАМИШУН. БАШЛАМИШУН гл.; -да, -на; из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; башламиш тавун, башламиш тавурай, башламиш тахвун, башламиш хъийимир са гьихьтин ятIани гьерекат ийиз эгечIун. - Яъ, ибур зи гафар я, эхир, лагьана гьарайна, за валчагъдин кIирер акъудиз башламишна, вучиз лагьайтIа зи чандал лап ифин акьалтнай. С. С. Жувакай ихтилат. Башламишна кьада кьавум, Эвел гафар акваз игр. С. С. Къавумди акъудда ви чан. Мегьамед пайгъамбарди, Аллагьдин салаватар ва саламар адан кьилел хьурай, вичи хъвана, ахпа аль-Арабидив вугана, лагьана: "ЭрчIи патахъай башламишун герек я". Диндикай суьгъбетар . Самур, 1994, № 3. 1937 - йисалай башламишна ЦицIигърин мектебда кIелеви Къазагьмедов Шайдади, рухунви Мегъамедов Шагьа, курхуьруьнви Мелика, къубави Шагьаба, цуругъви Зилфикъара, цицIигъви Абдуселимова Соняди муаллимвал авуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЦIарудин мани, гьа башламишайвал, бейхабар акъвазни хъхьана. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: гатIунун, гъиле кьун, кьил кутун, эгечIун. Антоним: куьтягьун: БАШЛАМИШУН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани гьерекат ийиз эгечIун. Адан башламишуни зи рикI тIарна. Р. БАШЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра марфадикай хуьн патал кьилел алукIдай затI. БАШМАКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри кIвачин къапарин са жуьре. Тевриз тумаж мягьсерарив туькIуьдай Къацу сагърид башмакьар кимиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. ЧуьнуьхайтIани виш агьзур башмакь, КIвачел алачиз амукьда чакъал. А. Ал. Поэзиядин чакъал. БАШМАКЬЧИ куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра башмакьар цвадайди. БАШСАГЪЛУГЪ: * башсагълугъ гун гл., ни низ; кьейидан мукьва-кьилидиз рикI секинардай гафар лугьун, кьейидаз рагьметар гъун. Башсагълугъар гайидалай кьулухъ МутIалибов Сам-Сам жемятдихъ элкъвена. Гь. Къ. Четин бахт. БАШСАГЪЛУГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера инсан кьейи кIвалин иесидин ва я мукьва-кьилийрин гуьгьуьл къачудай, рикI секинардай гафар. Язух чIугваз твамир на жув кIевера, Шаир Пушкин фад кьинин дерт къалурмир. Стха Мелик аруш хьайи кIвачера Эминазни башсагълугъвал ракъурмир. И. Гь. Декьикьаяр инсанрин. Гьайиф жедай кар ам я хьи, и зурба алим [философиядин илимрин доктор, проф. Э. М. Агьмедов. - А. Г.] рагьметдиз фейила, Бакуда республикадин са газетда кьванни башсагълугъвилин кьве келима адакай кхъенач. М. Агьмедов. РикI илимда турди || ЛГ, 2000, 11. V. * башсагълугъвал гун гл., ни низ; инсан кьейи кIвалин иесидин ва я мукьва-кьилийрин гуьгьуьл къачудай, рикI секинардай гафар лугьун. Гьар садан кIвализ физ хзанризни, мукьва-кьилийриз башсагълугъвал гудай. ЛГ, 1994,14. IV. БАШТАН кил. КЬИЛ. БАШУЬСТЕ туьрк, кIус; са ни ятIани ийизвай теклиф лап хушуналди кьилиз акъуддай манадин гаф. - Башуьсте! - лагьана, машиндин къеняй кумба хьтин, туькме итим экъечIна. А. А. Пад хьайи рагъ. - Башуьсте халу! Жув ахлад, архайин хьухь, за хкида! А. Сайд. Кьисас. "Лезги газетдин " редакцияда ички хъунал эхир эцигуникай ихтилат кудайла, чIехи паюни, чпин рейсадвал къалуруналди, "Башуьсте!"лагьана. ЛГ, 1997, 26. XII. БАШЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) куьгь. 1819 виш йисара Ахтыпара вилаятда дуланажагъ идара ийизвайбурун кьил гвай кас. Алатай вахтара Ахцегьа 40-дав агакьна чпин тIвар адлу ксар авай. Абуру чпин арадай са башчи хкядай. К, 1990, 23. XII. 2) са кардин, гьерекатдин кьиле авайди. Башчи физва - карван адан хивева... А. Ал. Дурнаяр. Са милионни 180 агьзур манат гьукуматдин пул тIуьнвай угърийрин башчидиз са серенжемни кьабулнач. К, 1989, 22. ХII.... дагъвийрин гьерекатдин руьгьдин башчийри милли интересар кьилдин инсандин интересрихъ галазни алакъалу ийизвай. ЛГ, 1992, 25. IV. Абурун ( къачагърин - А. Г.) башчи, салам гана, Чи дидедив рахана. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. БАЯБАН фарс, прил.; яд, инсан, гьайван авачир, буш (чка, мезре). МичIи чуьл я, баябан дуьз. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. КIвал баябан, чуьл баябан, секин тир... А. Б. Зи хуьр. Къанни цIуд йис идалай вилик и чка къванери кIевнавай баябан чуьл тир. К, 1983, 24. II. * баябан хьун гл., ичIи хьун. Куьчеяр баябан хьана. Гь. Къ. Четин бахт. Хуьр баябан хьунал шад хьайибурни кими тушир. Гь. Къ. Четин бахт. БАЯБАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера баябан тир гьал. БАЯБАНДАКАЗ нар. баябан яз. БАЯБАНЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри затIни экъечI тийизай, затIни авачир буш чка. Йифен баябанлухда Гъуьрчехъандин рикIе вучатIани кин гьатна. 3. Э. БАЯД фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) шиир. Талагьун заз мумкин авач. Квез ихътпин баяд, къарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз; Чубанрин хуш кифилдин баяд авай, Кефинава экуьн кьиляй яйлахар. И. И. Гатун пакамахъ. Синонимар: чIал, мани. 2) куьч. буш ихтилат, къундарма. Им баяд туш, къаза я хьай, Вилиз акур, кьилел атай. Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. 3) манидин аваз, макьам. БАЯН 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIалан уьлчмедин мана-метлеб. Ктабдик кутунвай цIийи гафарихь баянар авачир. Р. * баян(ар) гун гл., ни хьанвай кардин мана ачухарун. Серебрякова вичин тIварцIиз баян гуниз килигна, Къазимегъамедани адалай чешне къачуна. А. А. Лезгияр, - Валлагь, Аким стха, истиканри къазвачир! -баян гана Селмината. А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьурай!» БАЯН 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ЧIагъандиз ухшар авай музыкадин алат. БАЯНИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра баян ядай устIар. Кларнетчи ва баянист яз, 1979 - йисалай инихъ Дагъустандин ва Кеферпатан Кавказрин вузрин арайра кьиле тухузвай музконкурсра иштаракзава ва анра гъалибни жезва. ЛГ, 2001, 4. X. БАЯНЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; баянламишун тавун, баянламиш тавурай, баянламиш тахвун, баянламиш хъийимир чIалан уьлчмедин манаяр ахъаюн ЦIийи ктабда авторди гафар баянламишзавач. Р. БАЯНЛАМИШУН масдар; -и, -а чIалан уьлчмедин манаяр ахъаюн. Материал кьве чIалал баянламишунихъ, авторди субутарзавайвал, ихьтин мурад ава: гафарин синонимрин пай ученикриз, студентриз, лезги гьарфарал кIелзавай гьар низ хьайитIани, талукь я, гьавиляй ам лезги чIалал кхьенва. 3. Бирембеков. Лезги чIалан синонимрин словарь. БАЯТ фарс, прил.,; 1) таза тушир. # ~ фу, ~ цикIен, ~ афар; 2) фадлай ишлемиш тийизвай. # ~ ник, ~ багъ. 3) куьч., векъи рах. инсандикай, парталдикай рахадайла, экъуьгъун яз ишлемишдай гаф. [Гуьлханум]. Са кьвед зи гуьгъуьна гьатна. За вижевай цIай квай кьвед вугайла, баятар кьил кIарцIи ягъайбур хьиз элкъвенай. Н. И. Гьакимрин папар. Жуван баятар инлай къахчу. Р. * баят хьун гл., вуч 1) тазавал амукь тавун. Баят хьана хъинедай Хуьрекдикай дад амач. X. Т. Сунани Къурбан. [Хукац-Ханум|.... За кIвалах авуна куьтягьдалди ви цикIен баят жеда. А. Къ. Хукац-Ханум. 2) садазни герек авачир гьалда хьун. Агъаберги хвена ина туьнт, къиратдин рамагар. Арандин чIехи чилер, асирралди баят тир. Ч. К. Устадрин устад. Къе виликдай виринра гьакI баят хьанвай шнурдихъни тамарзлу яз тунвачни гьа кьве жасусди. М. Б. ЦIийи мискIин. БАЯТАРУН гл., каузат., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, ара, -рай, -мир; баятар авун, баятар тавун, баятар тахвун, баятар хъийимир тазавал амачир гьалдиз гъун.. # фу ~, цикIен ~, афар ~; 2) фадлай ишлемиш тийизвай гьалдиз гъун. # ник ~, багъ ~. БЕА || БЯЪ сущ.; хеб хьтин, дугъри инсан. Ам са беа я. Р. БЕВ сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера хуьшрекандин жинсиникай тир, кIасдай, зегьерлу пепе. Чи патара бевер амач. Р. БЕГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера 1) ирсинай атай ва я пачагьди девлетлу, варлу касдиз гайи гьуьрметдин тIварцIин иеси. Вуч жедай... Фаркь тутуна, гада бегдив тайнайтIа. Е. Э. Девран, гьей! 2) куьгь. са хуьруьн кьиле авай кас. Гена, Аллагьдиз шукур хьуй, беглер ацукьарна, жемятар жарма авунин адет гьеле башламиш хъувунач. И. В. Адет. КьакIарин беглериз талукь яз са документда лугьузва хьи, абур Къази-Къумухдин девлетлу кIвалихъ галаз алакъалу я. К, 1990, 23. XII. Урусатда беглер, ханар, девлетлуяр тергнава, чна чина авай беглерни тергна кIанда, - лугьузвай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 3) чам. Ина бегдин ва сусан мирес-варис, мукьва-кьили, къуни-къунши кIватI хьанвай. А. А. Пад хьайи рагъ. 4) ( чIехи гьарфунилай Б) эркекдин хас тIвар: Бег. ТIвар, фамилия лугьуз регъят я. Бегов! Бег! Бегович!. Пуд сефер Бег. Лап беглерин сихилдикай хьиз я. А. А. Пад хьайи рагъ. * бег-агъа шиир, сущ.; чам, свас гъизвай гада. Ирид цаварилай, ирид чилерлай Чи бег-агъадиз хабар атана. ЛГ, 1993, 11. III. БЕГЕН туьрк: беген тушиз нар. кIанивал авачиз. Беген тушиз кIвал-югъ тергда на, Халидикай дуван кудай сергда на. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. БЕГЕНМИШ прил. хуш тир, кIани тир. Адаз вичиз гьич бегенмиш Падишагь, хинкар авайд туш. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. Лагь ваз бегенмиш яр-емиш, за къачуда. Р. * бегенмиш хьун гл., низ вуч; хуш хьун, кIан хьун. Дуьз лагь, ваз и мани гьинай ван хьайиди я, Сулейман? Им, дугъриданни, чаз бегенмиш хьана. С. С. Жувакай ихтилат. Учительницадиз а чIавуз ам гзаф бегенмиш хьанай. А. А. Умуд. За адавай «ГьикI я, бегенмиш хьанани?» - лагъана хабар къурла, ада заз «Вуч кефининди яни ам» лагъана жаваб гана. И. Тагьиров. Кефининди. БЕГЕНМИШАРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин; -рай, -мир; бегенмишар тавун, бегенмишар тахвун, бегенмишар хъийимир кIанарун, хуш къведайвал авун. Вич гьикьван сифте абуруз чидачиртIани, са гъвечIи вахтунда виридаз бегенмишарна. Р. БЕГЬЕМ 1 фарс, нар. 1) бес кьадар. Ктабдиз дуьз, бегьем Девит, чар, къелем ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я 2) гзаф. Эдеб, камал, марифат ви бегьем я... Е. Э. Мубарак. Такуна бегьем вахтар я. М. Б. ЦIийи мискIин БЕГЬЕМ 2 прил. 1) тамам, вири патарихъай кутугай. Эй, рикIин дуст Абумуслим, Папар гьар сад са зегьер я. Нече шумуд бегьем итимдиз Жедай агъу, зегьер я. Е. Э. Дуст Абумуслимаз 2) куьч. хъсан, акьуллу. Ам бегьем итим туш. Р: 3) гзаф. Заз бегьем кичIе хьана. М. Ш. * бегьем(ар) авун гл., ни вуч; тамамарун. Заз. чида чи куьредин Бязибрун а кар эдеб; Бегьем тавуртIа на метлеб, Лугьуда ваз «Ер!», къавумди. С. С. Инсафсуз къавум. [Мирим]. Мирес, на за лагьай кар бегъемар авунани Гь. Гь. Колхоз. * бегьем хьун гл. 1) кьилиз акъатун. # мурадар ~, къастар ~. 2) дигмиш хьун, чурун. Афнияр бегьем хьанвач. Р. БЕГЬЕМ3 нар. бес кьадарда. Гъейриди ваз бегьем течиз, гьахъсуз шикаят хьайила, Заманадин гьал тийижиз, вун гьакI бейхабар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Чна, зани папа, жуван гъилералди са гъвечIи кIвал эцигна. Тухдалди тIуьнач, бегьем ксанач, са сал цана. С. С. Жувакай ихтилат. Синоним: тамамдаказ. 2) гзаф. Яргъи Мегьамедан живеда акIурнавай мет бегьем къана. 3. Э. БЕГЬЕМАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бегъемар тавун, бегъемар тахвун, бегъемар хъийимир тамамарун, кьилиз акъудун. Зи къуллугъ бегьемара. Р. БЕГЬЕМВАЛ сущ.; -или, -иле 1) бегьем гьал. Гьар са карда бегьемвал хъсан я. Р. 2) куьч. акьуллувал, вири патарихъай чирвал авай гьал. А гъвечIи рушан бегъемвили зун гьамиша мягътелардай. Р. Антоним: бегьемсузвал. БЕГЬЕМВИЛЕЛДИ нар. бегьем тир лишанар аваз. Властдин и органривай са бязи ксари зегьметчийрин тIалабунар бегъемвилелди тамамариз жезвачир. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Залумдин руш! Вавай и перем бегъемвилелди чуьхуьз кьванни хьаначирни, дуьгмеярни гъяргъуь хьанва! 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Пакадин юкъуз, гьеле бегъемвилелди экв ачух тахьанмаз, ам вичин председателдин кIвализ финин себебни гьам тир. А. Р. ПIинияр. Чи республикада эхиримжи йикъара шегьеррин са бязи кIвалера яд авач, чимивал бегъемвилелди гузвач... ЛГ, 2002, 26. ХII. Синонимар: бегьемдаказ, бегьемдиз. Антонимар: бегьемсузвилелди, бегьемсуздаказ. БЕГЬЕМДАКАЗ нар. бегьем тир лишан хас яз. Ижегьилдивай азербайжан чIалал бегьемдаказ рахаз жезвачир. М. М. Лезги тIвар алатIа. Адан уьмуьр гьа вичин кIвалахди бегьемдаказ фитIанзавай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Синонимар: бегьемдиз, тамамдиз. Антонимар: бегьемсузвилелди, бегьемсуздаказ. БЕГЬЕМДИЗ нар., вири патарихъай бегьем яз. И кар чавай кьиле тухуз хьанвани, ватанэгьлияр? Бегьемдиз ваъ. Къ. М. Хайи чилин таватар. Сиягьатна, гьахьна чIалан алемдиз, Адан сирер на къакъудна бегьемдиз. Ч. К. Къурбан булах. Синонимар: бегьемдаказ, бегьемдиз, тамамдиз. Антонимар: бегьемсузвилелди, бегьемсуздаказ. БЕГЬЕМСУЗ 1 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра акьулдиз кьезилди. # ~дан гафар, ~дан амалар, ~ теклифар. БЕГЬЕМСУЗ 2 прил. 1) лазим тир ери авачир. КIвалерин иесиди вичин шкьакъвиляй устIардиз гзаф вахтара бегъемсуз, яван тIуьн гуз хьана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме; 2) акьулдиз кьезил. Бегъемсуз аял жедалди тахьун хъсан я. Р. Синоним: кими. БЕГЬЕМСУЗБУР бегьемсуз прилагательнидикай хьайи существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. БЕГЬЕМСУЗДИ. БЕГЬЕМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бегьемсуз гьал. Итимдин бегьемсузвал яргъалайни аквада. Р. Синоним: кимивал. Антоним: бегьемвал. БЕГЬЕМСУЗВИЛЕЛДИ нар. бегьемсузвал хас яз. Бегьемсузвилелди ийидай кIвалахдихъ нетижа жедач. Р. Синоним: бегьемсуздаказ. Антонимар: бегьемвилелди, бегьемдаказ, бегьемдиз. БЕГЬЕМСУЗДАКАЗ нар. бегьемсуз гьал хас яз. Синоним: бегьемсузвилелди. Антонимар: бегьемвилелди, бегьемдаказ, бегьемдиз. БЕГьЕМСУЗДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура бегьемсуз тирди. Бегьемсуздан тай жемир. Р. БЕГЬЕМУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; бегьем авун, бегьем тавун, бегьем шахвун, бегеьем хъийимир кьилиз акъудун; тамамарун. БЕГЬЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) битмиш хьайи магьсул, емиш ва мсб. Терг ийирдаз тар, таз багъдин Бегьердин къадри вуч чир хьуй. Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. - КIанзни-такIанзни, шимера абур цаз тунай. Бегьердин чкадал ахпа гафар-чIалар кIватI хъувунай. Б. Гь. Заз эвера. Ви кьисметдиз акъатнавай девлетрин гьич авай туш сан, Гегьенш никIер, а никIерин берекатни бегьер ганва. А. М. Гъезелар. 2) куьч. авур кардин, кIвалахдин нетижа. Акъатдач кьил и дуьньядиз атуникай вуч ятIа метлеб, Гъуцар ганвайд гуьнуькъара, я туштIа чаз бегьер я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. ЦуькI цайи колхозчиди хъсан бегьер хьайила шадвал ийида кьван ибур зи бегьерни я гьа. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. 2) ( чIехи гьарфунилай - эркекдин хас тIвар) - Бегьер. * бегьер гун гл.; 1) магьсул хьун. Сир туш хьи, тарахъ, чилихъ рикI гваз гелкъвейла, абуру гьакI кьакьан бегьерни гуда. ЛГ, 1992, 27. IV. 2) куьч. нетижалу кар арадиз атун, гъун. Гьар затIуни гуда бегьер, Дердинин дарман я и хуьр. А. Гь. Ахцегьар. * бегьердиз атун гл., вуж-вуч лазим тир еридив агакьун. Колхоздин бустан бегьердиз атанвай. 3. Э. «Я пуд манат». БЕГЬЕРЛУ прил. 1) бегьер гудай. Гьар йисуз дуьньяда 57 миллиард гектар бегьерлу чилер чIурухьанриз элкъвезва. ЛГ, 1996, 7. VI. 2) менфятлу, нетижалу. # ~ кIвалах. Баркаллудаказ чIугур бегьерлу зегьметдай, арадал гъайи хъсан нетижаяр фикирда кьуна... Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. 3) граммат. гзаф кьадар гафар арадиз гъидай. # ~ суффиксар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
